Με όπλο τον αντικομμουνισμό για την εδραίωση της αστικής εξουσίας

 ΑΠΡΙΛΙΑΝΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ

Το γεγονός: Στις 21 Απρίλη του 1967, με βάση το σχέδιο «Προμηθεύς», πραγματοποιείται στρατιωτικό πραξικόπημα υπό τους Γ. Παπαδόπουλο, Στ. Παττακό και Ν. Μακαρέζο. Ο στρατός καταλαμβάνει μια σειρά καίρια σημεία της πρωτεύουσας (κυβερνητικά κτίρια, ΟΤΕ, ΕΙΡ κ.ά.), βασικά άρθρα του Συντάγματος αναστέλλονται και η χώρα κηρύσσεται σε «κατάσταση πολιορκίας».


Καθ' όλη τη διάρκεια της μέρας διενεργήθηκαν χιλιάδες συλλήψεις μελών και στελεχών του ΚΚΕ, της ΕΔΑ, της ΔΝΛ και του συνδικαλιστικού κινήματος, οι οποίοι συγκεντρώθηκαν μαζικά στον ιππόδρομο του Φαλήρου, καθώς και στα γήπεδα του Απόλλωνα, της ΑΕΚ και του Ολυμπιακού. Συνελήφθησαν, επίσης, ορισμένα ηγετικά στελέχη των αστικών πολιτικών κομμάτων.

Το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, σε προκήρυξή του προς τον ελληνικό λαό, που μεταδόθηκε την ίδια μέρα από τον ραδιοφωνικό σταθμό «Φωνή της Αλήθειας», κατήγγειλε τους πραξικοπηματίες, καλώντας λαό και στρατό σε αντίσταση: «Τα στρατευμένα παιδιά του λαού και οι πατριώτες αξιωματικοί καλούνται ν' αρνηθούν να γίνουν ανδράποδα της χούντας και δήμιοι των γονιών, των αδελφών και των παιδιών τους. Κάθε πόλη και χωριό, κάθε εργοστάσιο και γραφείο πρέπει να γίνει μετερίζι δημοκρατικής αντίστασης». Ταυτόχρονα, το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ κατήγγειλε την εμπλοκή του αμερικανικού ιμπεριαλισμού στο πραξικόπημα, προειδοποιώντας για την «άμεση σοβαρότατη απειλή» που διαμορφωνόταν για την Κύπρο.

 Στις 24 Απρίλη, το σύνθημα «Αντίσταση» εμφανίζεται στους τοίχους σπιτιών της Καισαριανής, του Παγκρατίου, του Περιστερίου και του Βύρωνα. Η αντιδικτατορική πάλη οργανώνεται σιγά σιγά στις εργατογειτονιές της Αθήνας και του Πειραιά.

Τι προηγήθηκε

Εχει υποστηριχτεί ότι τη χούντα την έφεραν τα «Ιουλιανά». Το γεγονός είναι ότι οι τριγμοί που υπέστη το αστικό πολιτικό σύστημα κατά τα «Ιουλιανά», καλλιέργησαν το έδαφος για τη δικτατορία, δεν αποτελούσαν, όμως, τη γενεσιουργό αιτία της. Οι βαθύτερες αιτίες που οδήγησαν στη στρατιωτική δικτατορία βρίσκονταν στις ενδοαστικές αντιθέσεις σε ολόκληρο το πλέγμα του αστικού κράτους, όπως θεμελιώθηκε με τη Συμφωνία της Βάρκιζας και κυρίως από το 1946. Εκδηλώνονταν σε συνθήκες αλληλεπίδρασης της διαπάλης ανάμεσα στο σοσιαλιστικό και το καπιταλιστικό σύστημα, τις ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις που οξύνονταν.

Από τις αρχές του 1965, η κρίση του πολιτικού συστήματος πήρε μεγαλύτερη διάσταση. Υπενθυμίζεται ότι την περίοδο Ιούλη του 1965 - Απρίλη του 1967 είχαν σχηματιστεί 5 κυβερνήσεις, δίχως να είναι βέβαιο ότι θα γινόταν απ' όλους αποδεκτό το αποτέλεσμα που θα προέκυπτε από τις εκλογές που είχε οριστεί να γίνουν στις 28 Μάη 1967.

Από την άλλη, ο Θρόνος, που η αίγλη του είχε μειωθεί (κυρίως στα αστικά κέντρα), δεν προσφερόταν πια για να λειτουργήσει ως συσπειρωτικός μοχλός των αστικών πολιτικών δυνάμεων, ρόλο που είχε διαδραματίσει στα χρόνια του ένοπλου ταξικού πολέμου 1946-1949. Αντίθετα, στη διαπάλη του με τα κόμματα, όσον αφορούσε μια σειρά αρμοδιότητες και πρακτικές στην άσκηση της αστικής διακυβέρνησης και εξουσίας, γινόταν όλο και περισσότερο παράγοντας αποσταθεροποίησης του πολιτικού συστήματος και τροχοπέδη στον εκσυγχρονισμό του. Και οι δύο συμμαχίες που ο Θρόνος είχε συνάψει, αρχικά με την ΕΡΕ του Κ. Καραμανλή και στη συνέχεια με την Ενωση Κέντρου του Γ. Παπανδρέου, είχαν διαρραγεί με ηχηρό τρόπο. Ο Καραμανλής είχε διαφύγει στη Γαλλία πνέων μένεα κατά του Θρόνου, ενώ είχε έρθει και σε ορισμένη αντίθεση με τις ΗΠΑ, προσβλέποντας κυρίως στη συμμαχία με τη Γαλλία και ενόψει προετοιμασίας για την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ. Από την άλλη, ο Γ. Παπανδρέου, ο οποίος είχε παραιτηθεί από πρωθυπουργός στη σύγκρουση με τον Θρόνο, διατηρούσε επαφές και συνδιαλεγόταν μυστικά με τον Π. Κανελλόπουλο και τον Θρόνο, δίχως καμιά πλευρά να εμπιστεύεται την άλλη.
Ταυτόχρονα, τα δύο βασικά αστικά κόμματα, επίσης, διένυαν περίοδο κρίσης. Η Ενωση Κέντρου ήταν επί της ουσίας διασπασμένη (μία μεγάλη ομάδα βουλευτών της είχε συσπειρωθεί υπό τον Ανδρέα Παπανδρέου, που πρόβαλε ως διάδοχος στην ηγεσία του Κέντρου, εκφραστής του «αριστερού» ρεύματος του Κέντρου).

Ο αρχηγός της ΕΡΕ, Παναγιώτης Κανελλόπουλος, διατηρούσε ψυχρές σχέσεις με τον Καραμανλή, ενώ σημαντικές δυνάμεις της ΕΡΕ (Ροδόπουλος, Πιπινέλης κ.ά.) διαφωνούσαν με την πολιτική του συνδιαλλαγή με τον Γ. Παπανδρέου. Τέλος, οι βουλευτές του Κέντρου, οι επονομαζόμενοι «αποστάτες», είχαν περιέλθει σε πλήρη ανυποληψία.

Με το πραξικόπημα η αστική τάξη έδειξε ότι δεν έχει αδιέξοδα όταν το εργατικό - λαϊκό κίνημα δεν είναι σε θέση να της χαλάσει τα σχέδια.

Η στρατιωτική δικτατορία 1967-1974 υπήρξε ένα αστικό καθεστώς «ειδικού σκοπού» ή «έκτακτης ανάγκης», μία προσπάθεια λύσης των συσσωρευμένων αντιθέσεων στο πολιτικό σύστημα της Ελλάδας και με προορισμό την απρόσκοπτη συνέχιση της εξυπηρέτησης των αναγκών της κεφαλαιοκρατικής συσσώρευσης, τη διατήρηση του ελέγχου επί της εργατικής τάξης και του λαού της χώρας και την ισχυροποίηση και την αναβάθμιση, εντέλει, της ελληνικής αστικής τάξης μέσα στο διεθνές καπιταλιστικό σύστημα και ιδιαίτερα στο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου.

Οι σχέσεις της δικτατορίας με το μεγάλο κεφάλαιο της περιόδου υπήρξαν άριστες παρά τις ορισμένες αντιπλουτοκρατικές δημαγωγίες. Με θέρμη στηρίχτηκε από την πρώτη στιγμή από το εφοπλιστικό κεφάλαιο. Στις φωτογραφίες ο Γιώργος Παπαδόπουλος σε συναντήσεις με τον Αριστοτέλη Ωνάση και με τον Τομ Πάπας

Δεν ήταν μόνοι τους

Από τη μελέτη της δράσης της δικτατορίας προκύπτει ότι δεν ήταν «μόνοι τους» ή απομονωμένοι, αλλά, αντίθετα, εξέφραζαν ισχυρά τμήματα του μονοπωλιακού κεφαλαίου της χώρας, με τα οποία βρίσκονταν σε συνεχή επαφή και, επίσης, ότι έδειξαν σημαντικές ικανότητες πολιτικής διορατικότητας και ευελιξίας (ιδιαίτερα, ίσως, ο επικεφαλής στο μεγαλύτερο διάστημα της δικτατορίας, Γ. Παπαδόπουλος). Στάθηκαν, δηλαδή, πολιτικοί ηγέτες της αστικής τάξης της χώρας στο διάστημα 1967-1974 και συντέλεσαν στη σταθεροποίηση της καπιταλιστικής εξουσίας ακόμη και με την πτώση τους.

Ο πρέσβης των ΗΠΑ, Χ. Τάσκα, δήλωσε σχετικά στην υποεπιτροπή των Ενόπλων Δυνάμεων του Κογκρέσου (1972): «Η Ελλάδα είναι μία χώρα η οποία είχε πολλήν πολιτικήν αστάθειαν. Είχε δημοκρατίαν επί σειράν ετών και από πολλών απόψεων ελειτούργει κακώς. Ελειτούργει, όμως, αρκετά καλώς ώστε οι Ελληνες να διεξαγάγουν επιτυχώς έναν εμφύλιον πόλεμον κατά των κομμουνιστών. 

Αλλά η δημοκρατία κατέρρεε το 1967 και, όπως υπέδειξε τόσον ευγλώττως ο Καραμανλής (...) ήτο αναγκαία μία βασική μεταρρύθμισις»(«Κωνσταντίνος Καραμανλής. Αρχείο, Γεγονότα και Κείμενα», τόμ. 7, σελ. 142, εκδ. «Η Καθημερινή-Ι.Κ.Κ.-ΣΚΑΪ», Αθήνα, 2005).
«Η νέα κυβέρνηση», εκτιμούσε η γερμανική πρεσβεία στην Αθήνα (1967), «επιχειρεί με πολύ κόπο να βάλει τάξη στη διοίκηση, να την στρώσει και σε αυτό έχει ήδη πρώτες επιτυχίες. Αν ο ρους των γεγονότων είχε πάρει άλλη κατεύθυνση, η χώρα θα εμπλεκόταν σ' έναν άκρως ταραχώδη προεκλογικό αγώνα, του οποίου η έκβαση και οι περαιτέρω συνέπειες θα ήταν πολύ δυσάρεστες, αν όχι καταστροφικές»(Χάγκεν Φλάισερ, «Οψεις της (Δυτικό-)Γερμανικής πολιτιστικής πολιτικής απέναντι στην Ελλάδα των Συνταγματαρχών: Ο τετραγωνισμός του κύκλου», στο «Η δικτατορία των συνταγματαρχών & η αποκατάσταση της δημοκρατίας, Πρακτικά Συνεδρίου», σελ. 359, εκδ. «Ιδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία», Αθήνα, 2016).

Ο αντικομμουνισμός

Δύο μέρες μετά από το πραξικόπημα των συνταγματαρχών, ο Γεώργιος Παπαδόπουλος απηύθυνε από την κρατική τηλεόραση ένα αντικομμουνιστικό διάγγελμα, στο οποίο ανέφερε, ανάμεσα σε άλλα: «Η χώρα διήρχετο μίαν κρίσιν, αναζητούσα διέξοδον εξ ενός πολιτικού αδιεξόδου εις το οποίον είχε εισέλθει (...) Η κατάστασις αυτή προστιθεμένη εις μίαν αναρχικήν αντίληψιν, η οποία είχε επιβληθεί σχεδόν εις όλα τα άτομα της κοινωνίας, είχε δημιουργήσει τον έσχατον κίνδυνον να αλωθεί η χώρα από τον κομμουνισμόν (...) Προ αυτής της καταστάσεως ο εθνικός στρατός, αι ένοπλαι δυνάμεις της χώρας (...) έκρινεν ότι όφειλε να παρέμβη διάνα αποτρέψη τον δρόμον προς τον κρημνόν». Την επίκληση από τη χούντα του λεγόμενου «κομμουνιστικού κινδύνου» αναπαρήγαγαν και τα έντυπα φερέφωνά της, όπως, για παράδειγμα, η εφημερίδα «Μακεδονία», η οποία δημοσίευσε άρθρο υιοθετώντας το προβοκατόρικο δημοσίευμα βελγικής εφημερίδας. Με τίτλο «ΑΝΩ ΤΩΝ 100.000 ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΟΣΥΜΜΟΡΙΤΩΝ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΘΗΣΑΝ ΕΙΣ ΤΑ ΣΥΝΟΡΑ ΚΑΤΑ ΤΑΣ ΠΑΡΑΜΟΝΑΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ», έγραψε: «...η κομμουνιστική και μόνον απειλή προεκάλεσε την επέμβαση του στρατού εις την Ελλάδα» («Μακεδονία», 3 Ιούνη 1967).

Η αντικομμουνιστική ρητορεία, που πήγαινε χέρι χέρι με τη δήθεν «υπεράσπιση της πατρίδας», δεν συνιστούσε πρωτοτυπία. Συνεχιζόταν ο κυρίαρχος στην αστική ιδεολογία αντικομμουνισμός προηγούμενων δεκαετιών, που είχε γίνει ο ακρογωνιαίος λίθος για να στηριχτούν η ανασυγκρότηση και η θωράκιση του καπιταλιστικού κράτους. Με σημαία αυτόν τον αντικομμουνισμό, που εξέφραζε και τους περισσότερους παράγοντες του Κέντρου, είχε συσπειρωθεί ο άλλος πυλώνας της αστικής εξουσίας («Δεξιά» - Παλάτι) από τα μέσα της δεκαετίας του 1940.

«Αδούλωτη Αθήνα», Φλεβάρης 1968. Παράνομο φύλλο που δημοσιεύει την απόφαση της ΚΟΑ υπέρ της 12ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ

Τον χαρακτήρα και το εύρος της αντικομμουνιστικής υστερίας είχε αποτυπώσει επιγραμματικά ο Γεώργιος Παπανδρέου πολλά χρόνια πριν το πραξικόπημα (20 Ιούνη 1950): «...Το ΚΚΕ είναι το κόμμα της προδοσίας και του εγκλήματος».
Την παραπάνω τοποθέτηση του Γ. Παπανδρέου δεν συμμεριζόταν ένα μικρό μέρος των αστών πολιτικών, κάποιοι από τους οποίους, μάλιστα, τάσσονταν και υπέρ της νομιμοποίησης του ΚΚΕ. Ακολουθούσαν διαφοροποιημένη πολιτική απέναντί του. Ωστόσο, το 1952, όλα τα κόμματα της Βουλής, με εξαίρεση την ΕΔΑ, ψήφισαν νόμο που διατηρούσε σε ισχύ τα «έκτακτα μέτρα» του 1946-1949.

Η αστική τάξη είχε συνειδητοποιήσει ότι η νίκη της σε καμία περίπτωση δεν είχε εκμηδενίσει την επίδραση που ασκούσε στο λαό η δράση του ΚΚΕ στην Κατοχή και μετά από αυτή, σε συνδυασμό με τον διεθνή ρόλο της Σοβιετικής Ενωσης. Υπολόγιζε (σε συνθήκες, μάλιστα, ψυχροπολεμικής ιμπεριαλιστικής επιθετικότητας) και την παγκόσμια απήχηση που είχε ο καθοριστικός ρόλος της ΕΣΣΔ στη συντριβή του ναζιστικού - φασιστικού Αξονα στο κύριο θέατρο του πολέμου, την Ευρώπη (1941-1945). Ετσι, ο αντικομμουνισμός πήρε τις πιο ωμές μορφές παραχάραξης των ιστορικών γεγονότων, ανοιχτής κρατικής προβοκάτσιας, διώξεων και ιδεολογικής τρομοκρατίας.

Οι χαρακτηρισμοί για το ΚΚΕ «ξενοκίνητο», «κόμμα κατασκόπων», μαζί με άλλα χυδαία και αντικομμουνιστικά, όπως «ΕΑΜοβούλγαροι», «αντεθνικώς δρώντες» κ.λπ., βρίσκονταν στην ημερήσια διάταξη.

Ηταν η περίοδος που ακόμα και οι χρήστες της δημοτικής γλώσσας θεωρούνταν πιθανοί κομμουνιστές ή συνοδοιπόροι. Η προπαγάνδα του «κονσερβοκουτιού» οργίαζε, πρώτα απ' όλα, στους κρατικούς μηχανισμούς (Ενοπλες Δυνάμεις, Αστυνομία, Χωροφυλακή, Δημόσια Διοίκηση κ.λπ.), αποτελούσε σημείο αναφοράς τους.

Από το 1958 είχαν ενεργοποιηθεί διάφοροι νέοι μηχανισμοί του αστικού κράτους, ανάμεσά τους μια «άτυπη» επιτροπή, στην οποία συμμετείχαν βασικά στελέχη της κυβέρνησης και της αντικομμουνιστικής προπαγάνδας και προβοκάτσιας (Σάββας Κωνσταντόπουλος, Γεώργιος Γεωργαλάς, Αγγελος Προκοπίου, Γεώργιος Παπαδόπουλος κ.ά.). Ταυτόχρονα, δυνάμωνε η τάση της πιο άμεσης παρέμβασης του στρατού στις πολιτικές εξελίξεις. Σημείο αναφοράς της θεωρείται η τοποθέτηση ως αρχηγού ΓΕΣ του Βασίλη Καρδαμάκη (Νοέμβρης του 1959), που σηματοδοτούσε την έντονη δραστηριοποίηση του «ΙΔΕΑ», με στόχο την πιο άμεση ανάμειξη στις πολιτικές εξελίξεις («Ιερός Δεσμός Ελλήνων Αξιωματικών», ιδρύθηκε τον Οκτώβρη του 1944 και ήταν αντικομμουνιστική εθνικιστική οργάνωση).

Παράλληλα, η εφημερίδα «Ακρόπολις» είχε τοποθετηθεί με σαφήνεια. Αναφερόμενη στην κυβέρνηση της ΕΡΕ, υποστήριξε ότι, αν αποτύγχανε ο Καραμανλής, «άλλος δρόμος από την δικτατορίαν δεν υπάρχει». «Τότε μοιραίως», έγραφε, «ΘΑ ΕΧΕΤΕ ΤΗΝ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑΝ!... Διότι, μην αμφιβάλλομεν, κάποιος θα συνεκινείτο από τον κίνδυνον μίας παρόμοιας καταστροφής».

Τα «έκτακτα μέτρα» διατηρήθηκαν μέχρι το 1974, ενώ μόλις το 1962 θεωρήθηκε ότι έληξε η «ανταρσία των κομμουνιστοσυμμοριτών».

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Τα στοιχεία για το σημερινό αφιέρωμα πάρθηκαν από το βιβλίο «Δικτατορία 1967-1974, κείμενα και ντοκουμέντα», που εκδόθηκε με επιμέλεια του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ από τη «Σύγχρονη Εποχή».