Α’ Συνέδριο της ΕΠΟΝ

Αρχίζει τις εργασίες του, 13/1/1946,στο θέατρο «Απόλλων» της Αθήνας το Α’ Συνέδριο της ΕΠΟΝ, στο οποίο έλαβαν μέρος 354 αντιπρόσωποι (13-19/1/1946).

Η ημερήσια διάταξη του Συνεδρίου περιλάμβανε τα παρακάτω θέματα: 1. «Η Παγκόσμια Συνδιάσκεψη Νέων και η προσχώρηση της ΕΠΟΝ στην ΠΟΔΝ», 2. «Η δράση της ΕΠΟΝ και το πρόβλημα της ενότητας της νέας γενιάς», 3. «Η πνευματική και σωματική διάπλαση της νέας γενιάς», 4. «Εγκριση καταστατικού της ΕΠΟΝ» και 5. «Εκλογή νέου Κ.Σ.»

 Α’ Συνέδριο της ΕΠΟΝ

Κυριακή 13 Ιανουαρίου 1946. Από νωρίς το πρωί πλήθος νέων, κατά ομάδες κι απ' όλες τις περιοχές της Ελλάδας, συνέρεε στο θέατρο «Απόλλων». Μέσα στην αίθουσα του θεάτρου η διακόσμηση, απόλυτα λιτή και ιδιαίτερα συμβολική, ήταν ειδικά προσαρμοσμένη στις απαιτήσεις του γεγονότος που από στιγμή σε στιγμή έμελλε να συμβεί. Ηρωες του '21, φωτογραφίες νέων ανθρώπων που δεν ήταν πια στη ζωή, φλογερά συνθήματα¹ και δύο όμορφα πανό. Στο ένα εικονιζόταν η Παναγιώτα Σταθοπούλου, η νεαρή ΕΠΟΝίτισσα που θυσίασε τη ζωή της ορμώντας ίσια πάνω στο γερμανικό τανκς στις 22 Ιουλίου 1943, όταν σύσσωμος ο λαός της Αθήνας διαδήλωνε εναντίον της επέκτασης της βουλγαρικής κατοχής². Το άλλο πανό εικόνιζε δύο δουλευτάδες, μια κοπέλα κι ένα αγόρι, έναν κασμά, μια αξίνα και στάχυα, συμβολίζοντας έτσι μια καινούργια εποχή που άνοιγε τους ορίζοντές της.

Φτάνοντας στο θέατρο οι νέοι - που είχαν χωριστεί σε ομάδες ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή της χώρας από την οποία προέρχονταν - άρχισαν να καταλαμβάνουν τις συγκεκριμένες θέσεις στις οποίες τους οδηγούσαν οι υπεύθυνοι διοργανωτές της εκδήλωσης. Στις πρώτες σειρές του θεάτρου προσέρχονταν και κάθονταν οι επίσημοι προσκεκλημένοι: Οι εκπρόσωποι της ΚΕ του ΚΚΕ Β. Μπαρτζιώτας και Γ. Ιωαννίδης, ο Γραμματέας του ΑΚΕ Κ. Γαβριηλίδης, ο Πρόεδρος της ΕΛΔ Αλ. Σβώλος, ο Στ. Κρητικάς της Δημοκρατικής Ενωσης, ο Γ. Οικονόμου του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΚΕ), ο Ηρ. Παπαχρήστου από το Δημοκρατικό Ριζοσπαστικό Κόμμα, ο τιμημένος αρχηγός του ΕΛΑΣ στρατηγός Στ. Σαράφης και ο στρατηγός Εμμ. Μάντακας, η Μαρία Σβώλου εκ μέρους της Εθνικής Αλληλεγγύης, ο καθηγητής Ν. Κιτσίκης εκ μέρους της επιστημονικής εταιρίας Επιστήμη - Ανοικοδόμηση (ΕΠ- ΑΝ), ο διακεκριμένος επιστήμονας - γιατρός και αγωνιστής Π. Κόκκαλης, ο καθηγητής - φιλόσοφος Χρ. Θεοδωρίδης, οι ποιητές Κ. Βάρναλης και Βασ. Ρώτας, ο ανταποκριτής του σοβιετικού πρακτορείου ΤΑΣ Βελιτσάνσκι και πλήθος άλλων³.

Στις 9 το πρωί η προσέλευση είχε ολοκληρωθεί κι όλα ήταν έτοιμα για τη μεγάλη στιγμή. Σε λίγο θα άρχιζε τις εργασίες του το Α` Συνέδριο της ΕΠΟΝ. Πριν όμως δούμε με περισσότερες λεπτομέρειες την προετοιμασία και τις εργασίες του συνεδρίου, ας γυρίσουμε το χρόνο λίγο πίσω για να θυμηθούμε πώς δημιουργήθηκε η ΕΠΟΝ και τι έργο κατάφερε να επιτελέσει.

Η δημιουργία και η δράση της ΕΠΟΝ

Η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ) ιδρύθηκε στις 23 Φλεβάρη του 1943, ύστερα από πανελλαδική σύσκεψη που συνήλθε στην Αθήνα με πρωτοβουλία της ΚΕ του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου Νέων (ΕΑΜΝ). Στη σύσκεψη πήραν μέρος αντιπροσωπείες από τις οργανώσεις «Αγροτική Νεολαία Ελλάδος», «Ενιαία Εθνικοαπελευθερωτική Εργατοϋπαλληλική Νεολαία», «Ενιαία Μαθητική Νεολαία», «Ενωση Νέων Αγωνιστών Ρούμελης», «Θεσσαλικός Ιερός Λόχος», «Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία», «Λεύτερη Νέα», «Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδος», «Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία Ελλάδος», «Φιλική Εταιρεία Νέων». Επίσης συμμετείχαν τα μέλη της ΚΕ του ΕΑΜΝ, αντιπροσωπείες του ΕΑΜΝ Μακεδονίας και Πελοποννήσου, καθώς και αντιπροσωπεία του εθνικού συμβουλίου των φίλων της Νέας Γενιάς. Με την ίδρυση της ΕΠΟΝ οι προαναφερόμενες οργανώσεις αυτοδιαλύθηκαν και συγχωνεύτηκαν στις γραμμές της. Το αυτό ίσχυσε και για το ΕΑΜ Νέων, που ήταν τμήμα νεολαίας του ΕΑΜ και είχε ιδρυθεί στις 5 Φλεβάρη 1942 στην Αθήνα, με πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ και με τη συμμετοχή, αρχικά, των οργανώσεων «Φιλική Εταιρεία Νέων», «Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία», «Δημοκρατική Ενωση Νέων» και «Ελευθερια».

Η ΕΠΟΝ αυτοπροσδιοριζόταν από τα ιδρυτικά της κείμενα και το καταστατικό της ως οργάνωση εθνικοαπελευθερωτική, αντιφασιστική - προοδευτική, αντιπολεμική - φιλειρηνική. Βασικούς της σκοπούς είχε:

- Την εθνική απελευθέρωση, την πλέρια ανεξαρτησία και ακεραιότητα της Ελλάδας, με καθημερινό και αδιάκοπο αγώνα.

- Την υπεράσπιση των συμφερόντων και δικαιωμάτων της νέας γενιάς στη ζωή, στη μόρφωση και στον πολιτισμό.

- Την εξολόθρευση του φασισμού τόσο στα χρόνια της κατοχής όσο και μετά, με όποια μορφή κι αν παρουσιαζόταν.

- Τον αγώνα κατά των ιμπεριαλιστικών πολέμων για την κατοχύρωση της ειρήνης με βάση την αυτοδιάθεση των λαών και νεολαιών και την αδελφική συνεργασία τους.

- Την ανοικοδόμηση της Ελλάδας από τα ερείπια του πολέμου προς το συμφέρον και την ευημερία ολόκληρου του λαού της⁴.

Η ΕΠΟΝ έγραψε απαράμιλλες σελίδες ηρωισμού στα χρόνια της Εθνικής Αντίστασης, αλλά και μετά. H συμβολή της στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα ήταν μοναδική. Από τις γραμμές της πέρασαν 600 χιλιάδες νέοι και νέες, από τους οποίους 35 χιλιάδες έγιναν ανταρτοΕΠΟΝίτες μαχητές του ΕΛΑΣ και 36 χιλιάδες αγωνίστηκαν στον ΕΛΑΣ των πόλεων, στον εφεδρικό ΕΛΑΣ και στα έμπεδα. Δεν υπήρξε διαδήλωση όπου η ΕΠΟΝ να μην έδωσε το δικό της μοναδικό «παρών» στο μαζικό αγώνα κατά των κατακτητών. Και δεν υπήρξε μάχη όπου να συμμετείχαν ανταρτοΕΠΟΝίτες και να μη διακρίθηκαν. Σε 1.300 υπολογίζονται οι ΕΠΟΝίτες αντάρτες που έπεσαν στο πεδίο της μάχης, ενώ άγνωστος παραμένει ο αριθμός αυτών που έπεσαν στις διαδηλώσεις των πόλεων, που εκτελέστηκαν, που πέθαναν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ή που πιάστηκαν και βασανίστηκαν από τις αρχές κατοχής και τα όργανά τους⁵.

Η ΕΠΟΝ πρόσφερε τα πάντα για την απελευθέρωση της Ελλάδας από το φασιστικό ζυγό και δε δίστασε να ξανασηκώσει το λάβαρο της εθνικής ανεξαρτησίας και απελευθέρωσης, όταν η χώρα ξαναβρέθηκε υπό κατοχή - αυτή τη φορά βρετανική. Ετσι και στις 33 ημέρες που κράτησε η μάχη της Αθήνας το Δεκέμβρη του 1944 παιδιά 16, 17, 18, 20 ετών έδωσαν τη μάχη στην πρώτη γραμμή του πυρός, ενώ στο πλευρό τους έτρεξαν ανταρτοΕΠΟΝίτες από τη Ρούμελη, το Μοριά, τη Θεσσαλία, ακόμη και από τη Μακεδονία⁶.

Μετά τα Δεκεμβριανά και την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας η ΕΠΟΝ πρωταγωνίστησε στους αγώνες για τα προβλήματα της νεολαίας, αντιπάλεψε τη λευκή τρομοκρατία, συνδέθηκε με τις προοδευτικές οργανώσεις νεολαίας του εξωτερικού και πρωτοστάτησε για να γίνει η Ελλάδα ανεξάρτητη και δημοκρατική, για να ριζώσει στη συνείδηση των νέων της χώρας το λαϊκοδημοκρατικό πρόγραμμα του ΕΑΜ.

Με τους αγώνες και τη δράση της η ΕΠΟΝ κέρδισε την υποστήριξη της συντριπτικής πλειοψηφίας της ελληνικής νεολαίας, την εκτίμηση και την αναγνώριση όλων των αντιστασιακών νεολαιών της Ευρώπης, με αποτέλεσμα το Νοέμβρη του 1945 να αντιπροσωπεύσει την ελληνική νέα γενιά στο ιδρυτικό συνέδριο της ΠΟΔΝ που έγινε στο Λονδίνο.

Με αυτές τις περγαμηνές, μ' αυτή την ιστορία και σε συνθήκες όπου κυριαρχούσε ασύδοτη η μοναρχοφασιστική τρομοκρατία του μεταβαρκιζιανού καθεστώτος, η ΕΠΟΝ οργάνωσε και πραγματοποίησε το πρώτο της συνέδριο.

Η προετοιμασία και η διεξαγωγή του Συνεδρίου

Η απόφαση για τη διοργάνωση του Συνεδρίου της ΕΠΟΝ πάρθηκε στη Γ` Ολομέλεια του Κεντρικού Συμβουλίου της οργάνωσης που πραγματοποιήθηκε στο διάστημα 18-22 Αυγούστου του 1945. Στην ολομέλεια αυτή κλήθηκαν και πήραν μέρος 40 αντιπρόσωποι απ' όλες τις περιοχές της Ελλάδας. Μάλιστα, για πρώτη φορά σε συνεδρίαση του ΚΣ συμμετείχαν και αντιπρόσωποι από την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, την Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου. Σ' αυτή τη συνεδρίαση εκλέχτηκε και Οργανωτική Επιτροπή που επιφορτίστηκε με το έργο της διοργάνωσης του Συνεδρίου⁷.

Αρχικά το συνέδριο ορίστηκε να γίνει προς τα τέλη του 1945, αλλά στη συνέχεια, με απόφαση της οργανωτικής επιτροπής (Νοέμβρης 1945), μετατέθηκε για το δεύτερο δεκαήμερο Ιανουαρίου του 1946. Η αναβολή εκείνη κρίθηκε αναγκαία κυρίως για να μπορέσουν αντιπροσωπείες της ΕΠΟΝ να πάρουν μέρος στο ιδρυτικό συνέδριο της ΠΟΔΝ στο Λονδίνο και στο Πανσπουδαστικό Συνέδριο που γινόταν τότε στην Πράγα, αλλά και για να γίνει δυνατή η συζήτηση των πορισμάτων αυτών των συνεδρίων στο συνέδριο της ΕΠΟΝ⁸. Ολο το διάστημα πάντως από τη Γ` Ολομέλεια του ΚΣ της και μετά η ΕΠΟΝ έζησε στον πυρετό της προσυνεδριακής δουλιάς, των συνελεύσεων και των συνδιασκέψεων των οργανώσεών της, αλλά και της καθημερινής επαφής με τη νεολαία. Μέχρι τη στιγμή που το συνέδριο άνοιξε τις πύλες του.

Κυριακή 13 Ιανουαρίου 1946, ώρα 9 το πρωί. Στο βήμα του συνεδρίου ανέβηκε για να κηρύξει την έναρξη των εργασιών του ένας ΕΠΟΝίτης από το προεδρείο της ΕΠΟΝ Αθήνας. «Σήμερα - είπε μεταξύ άλλων - οι νέοι και οι νέες της Ελλάδας πραγματοποιούν το Α` Αντιφασιστικό Δημοκρατικό Συνέδριο της ΕΠΟΝ. Ανάμεσα στους αντιπροσώπους βρίσκονται διαλεχτοί αντάρτες των βουνών και επονοελασίτες της πόλης. Βρίσκονται απ' όλες τις περιοχές 354 αντιπρόσωποι. Από εδώ θα σαλπίσουμε το σύνθημα της ενότητας. Σήμερα! Εδώ μέσα σ' αυτή την αίθουσα με αντιπροσώπους εκατοντάδες απ' όλη της Ελλάδα έτοιμοι για καινούργιο ξεκίνημα που θα το στεφανώσουν καινούργιες νίκες».

Η ημερήσια διάταξη του Συνεδρίου περιλάμβανε τα παρακάτω θέματα⁹:

• Η Παγκόσμια Συνδιάσκεψη Νέων και η προσχώρηση της ΕΠΟΝ στην ΠΟΔΝ. Εισηγητής ο Στ. Γιαννακόπουλος.
• Η δράση της ΕΠΟΝ και το πρόβλημα της ενότητας της νέας γενιάς. Εισηγητής ο Φ. Βέτας.
• Η πνευματική και σωματική διάπλαση της νέας γενιάς. Εισηγητής Ν. Ακριτίδης.
• Εγκριση καταστατικού της ΕΠΟΝ.
• Εκλογή νέου Κ.Σ.

Την έναρξη του συνεδρίου χαιρέτισαν οι αντιπρόσωποι των κομμάτων, ενώ στη διάρκεια των εργασιών το λόγο πήραν σπουδαίοι άνθρωποι της Επιστήμης, των Γραμμάτων και των Τεχνών, ανάμεσά τους και οι αγωνιστές ιεράρχες, ο Μητροπολίτης Κοζάνης Ιωακείμ και ο Μητροπολίτης Ηλείας Αντώνιος. Επίσης παραβρέθηκαν και χαιρέτισαν αντιπροσωπείες ξένων προοδευτικών οργανώσεων νεολαίας, καθώς και πρόεδρος της ΠΟΔΝ Γκυ ντε Μπουασόν¹⁰. Οι εργασίες του Συνεδρίου ολοκληρώθηκαν το Σάββατο 19 Ιανουαρίου, ενώ την επόμενη οι ΕΠΟΝίτες πήραν μέρος σε πανηγυρική συγκέντρωση που έγινε στο γήπεδο του Παναθηναϊκού. Σ' όλη τη διάρκεια των εργασιών αναπτύχθηκε πλούσιος προβληματισμός, έγιναν ζωντανές συζητήσεις και στο τέλος λήφθηκαν αποφάσεις που κατά κοινή ομολογία εξόπλιζαν την οργάνωση, δίνοντάς της στέρεο βηματισμό στο νέο ξεκίνημα που έκανε. Η απόφαση του συνεδρίου καταπιανόταν με όλα τα φλέγοντα προβλήματα των νέων της εποχής, από τα πιο απλά ως τα πιο σύνθετα και αποτελούσε ένα ζωντανό δυναμικό προγραμματικό ντοκουμέντο με άμεση εφαρμογή και με προοπτική την κοινωνική αλλαγή. «Προβάλλοντας στην ελληνική νεολαία και στο έθνος μας το πρόγραμμά μας αυτό - έγραφε μεταξύ άλλων η απόφαση του Συνεδρίου¹¹ - δηλώνουμε πως θα επιδιώξουμε με όλες μας τις δυνάμεις να συνεργαστούμε με τις αρχές, με τις οργανώσεις και με κάθε πολίτη, σε ό,τι αφορά τη σωματική και πνευματική ανάπτυξη της νέας γενιάς. Δηλώνουμε πως θα συνεχίσουμε με ενθουσιασμό και πίστη τον αγώνα για να δημιουργήσουμε το νέο Ελληνα, τον ελεύθερο, δημιουργικό και αισιόδοξο οικοδόμο της νέας ελληνικής Δημοκρατίας. Το νέο Ελληνα, συνεχιστή των καλύτερων εθνικών παραδόσεων. Δημιουργικό φορέα των κατακτήσεων του ανθρώπινου πολιτισμού. Πιστό στρατιώτη της ιδέας του έθνους της ειρήνης, πρόμαχο της Λαϊκής Δημοκρατίας. Αξιο δουλευτή του χεριού και του πνεύματος, για την ανοικοδόμηση της πατρίδας μας και για τη δημιουργία ενός ανώτερου νεοελληνικού πολιτισμού».

Οπως ήταν φυσικό, το ξενόδουλο μεταβαρκιζιανό καθεστώς δεν μπορούσε παρά να νιώθει οργή και μίσος για μια τέτοια οργάνωση νεολαίας, πολύ περισσότερο που αυτή η οργάνωση είχε και τεράστια απήχηση στη νέα γενιά της εποχής εκείνης. Ετσι η ΕΠΟΝ υπέστη πλήθος διώξεων για τη δράση και τις ιδέες της, με τελική κατάληξη να τεθεί εκτός νόμου, στα τέλη του 1947, με τον περιβόητο Ν. 509. Κανένας όμως διωγμός και καμία απαγόρευση δεν ήταν σε θέση να σβήσουν το έργο της από την ιστορία.

1. Ενα από τα συνθήματα έγραφε: «Το μέλλον της νεολαίας μας κρίνεται μέσα στον αγώνα για τη νίκη της Λαϊκής Δημοκρατίας».

2. «Στ' Αρματα! Στ' Αρματα! - Χρονικό της Εθνικής Αντίστασης», Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις, 1967, σελ. 545.

3. Περιοδικό «Νέα Γενιά» τεύχος 65, σελ. 6.

4. «Κείμενα της Εθνικής Αντίστασης», εκδόσεις ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ, τόμος Α`, ΕΠΟΝ, σελ. 503-543 - Ιδρυτική Διακήρυξη και Καταστατικό σελ. 516-521.

5. Π. Ανταίου: «Συμβολή στην Ιστορία της ΕΠΟΝ», εκδόσεις Καστανιώτη, τόμος Α1, σελ. 28-29.

6. Εισήγηση του προέδρου της ΕΠΟΝ Γ. Γεωργαλά στη Γ` Ολομέλεια του ΚΣ της. Περιοδικό «Νέα Γενιά», τεύχος 56, σελ. 20.

7. «Νέα Γενιά», τεύχος 56, σελ. 2.

8. Βλέπε ανακοίνωση της Οργανωτικής Επιτροπής, «Νέα Γενιά», τεύχος 61, σελ. 2.

9. «Νέα Γενιά», τεύχος 63, σελ. 1.

10. Αναλυτική εικόνα των εργασιών του Συνεδρίου, «Νέα Γενιά», τεύχος 65, σελ. 5-13.

11. Ολόκληρη η απόφαση του Συνεδρίου, «Νέα Γενιά», τεύχος 65, σελ. 10-12.