Το σαμποτάζ στα μεταλλεία της Κατερίνης 18/2/1943

Τεράστια σημασία για την πολεμική μηχανή των ναζιστών, είχαν τα μεταλλεία χρωμίου της Πιερίας. Επόμενο ήταν να είναι και στόχος των αντάρτικων ομάδων του ΕΛΑΣ που κατάφεραν να τα πλήξουν, όπως και άλλα σε άλλα σημεία της χώρας.

Τη νύχτα της 18ης Φεβρουαρίου 1943, τµήµα του ΕΛΑΣ Θεσσαλίας µε αρχηγό τον Φιλώτα Αδαµίδη (Κατσώνης) επιτέθηκε στο µεταλλείο, κατέστρεψε τις εγκαταστάσεις και συνέλαβε οµήρους τον Γερµανό επιστάτη Χάρτµαν και τον µεταλλωρύχο Τσένκε.(1)
Αξίζει να σημειωθεί ότι το μεταλλείο ήταν υπό γερμανική εκμετάλλευση και προ του πολέμου, αλλά στην κατοχή τον απόλυτο έλεγχό του είχε αναλάβει ο γερμανικός στρατός. Οι Γερµανοί είχαν εκµισθώσει από τον Μάιο του 1942 το µεταλλείο στον Νταϊφά και στον Ιωάννη Κυριασίδη, ο οποίος λίγο αργότερα κατηγορήθηκε για οικειοποίηση των εφοδίων που η Βέρµαχτ παρείχε για τη λειτουργία του µεταλλείου. Τον Αύγουστο, ο Κυριασίδης καταδικάστηκε σε ένα µήνα κράτηση και κλείστηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης για κατάχρηση ποσοτήτων βενζίνης. Έκτοτε, η διαχείριση ανατέθηκε στον Νταϊφά, για τον οποίο, ωστόσο, υπήρχαν υπόνοιες για κακοδιαχείριση και κατάχρηση. Εκεί εργάζονταν χωρίς αμοιβή κυρίως κάτοικοι του χωριού Άγιος Δημήτρης και 34 Εβραίοι που οι ναζί τους είχαν μεταφέρει από τη Θεσσαλονίκη.(3)

Μετά την αποχώρησή του από το µεταλλείο, το τµήµα του ΕΛΑΣ ενώθηκε µε την υπόλοιπη οµάδα, δύναµης 200-300 αντρών, και τα ξηµερώµατα της 19ης Φεβρουαρίου µετέβη στον Άγιο ∆ηµήτριο. Στο χωριό υπήρχαν αποθήκες µε εφόδια για το µεταλλείο. Από αυτές οι αντάρτες αφαίρεσαν διάφορα είδη πρώτης ανάγκης και δύο βαρέλια µε πετρέλαιο και βενζίνη. Τρία ακόµη βαρέλια µε καύσιµα που δεν µπορούσαν να µεταφέρουν, τα άδειασαν στο δρόµο.

Στις 20 Φεβρουαρίου, δόθηκε διαταγή σε έναν Γερμανικό λόχο να κατευθυνθεί σιδηροδροµικώς προς την Κατερίνη και από εκεί στον Άγιο ∆ηµήτριο µε αποκλειστικό σκοπό να συλλάβει οµήρους από το χωριό, ώστε να εξαναγκαστούν οι αντάρτες να απελευθερώσουν τους δύο απαχθέντες Γερµανούς.
Ο ΕΛΑΣ είχε ενημερώσει τους κατοίκους για τα γερμανικά αποσπάσματα και αρκετοί είχαν προλάβει να διαφύγουν, με τους γεροντότερους όμως να έχουν μείνει στα χωριά τους.
Τα χαράµατα της 21ης Φεβρουαρίου, ο γερµανικός λόχος που κατευθυνόταν προς τον Άγιο ∆ηµήτριο εβλήθη με πυρά από το φυλάκιο του Άη-Θανάση της πολιτοφυλακής του χωριού.
Το περιστατικό αυτό λειτούργησε ως ένα είδος προειδοποίησης για την επικείµενη άφιξη των Γερµανών και έδωσε την ευκαιρία σε πολλούς κατοίκους που είχαν παραμείνει, παρά την ενημέρωση, να εγκαταλείψουν το χωριό και να καταφύγουν στα γύρω βουνά, µε αποτέλεσµα οι Γερµανοί να συλλάβουν, όπως τονίστηκε, «µόνο» τριάντα επτά οµήρους, οµολογώντας ταυτόχρονα «πως οι περισσότεροι ήταν µεγάλης ηλικίας». Από τους τριάντα επτά αυτούς οµήρους, οι τριάντα δύο ήταν κάτοικοι του Αγίου ∆ηµητρίου, οι οποίοι κρατήθηκαν προσωρινά στο σχολείο του χωριού. Ο ένας εξ αυτών καταγόταν από τη Λάρισα και διέµενε προσωρινά στον Άγιο ∆ηµήτριο, όπου εργαζόταν ως κασσιτερωτής. Ένας δεύτερος, εκτελέστηκε κατά την περικύκλωση του χωριού. Οι υπόλοιποι πέντε συνελήφθησαν καθ΄ οδόν, καθώς την ίδια ηµέρα επέστρεφαν από την Κατερίνη στο χωριό τους, το Λιβάδι Ελασσώνας. Οι Γερμανοί έκλεισαν τους ομήρους σε ένα βαγόνι στο σιδηροδρομικό σταθμό της Κατερίνης φρουρούµενους από δύναµη της ελληνικής χωροφυλακής.(2)

Την ηµέρα που πραγµατοποιήθηκε η επίθεση των ανταρτών στο µεταλλείο, ο Νταϊφάς έλειπε στη Θεσσαλονίκη. Μαθαίνοντας τα γεγονότα και τα γερµανικά µέτρα κατά των κατοίκων του Αγίου ∆ηµητρίου, τηλεφώνησε στον Ξανθόπουλο και του ζήτησε να κρύψει τα βιβλία του µεταλλείου. Οι γερµανικές αρχές της Θεσσαλονίκης έλαβαν γνώση του γεγονότος, υποκλέπτοντας την τηλεφωνική συνοµιλία. Στις 23/2/1943 οι Γερμανοί συλλαμβάνουν τον πρώην δήμαρχο της Κατερίνης Αιμίλιο Ξανθόπουλο, που ήταν επιμελητής του μεταλλείου. Ανακρινόµενος ο Ξανθόπουλος από τον Γερµανό ειδικό οδηγό Κλάασεν οµολόγησε πως τόσο ο ίδιος όσο και οι δύο µισθωτές του µεταλλείου διοχέτευαν ποσότητες πετρελαίου στη “µαύρη” αγορά. Εκτελέστηκε με την κατηγορία της κατάχρησης και ότι είχε συνεργαστεί με τον ΕΛΑΣ.

Οι Γερμανοί δείχνουν τις προθέσεις τους για την τύχη των ομήρων, επιστρατεύοντας 15 κατοίκους που τους δίνουν φτυάρια και κασμάδες με εντολή να πάνε προς το σταθμό. Ήταν αυτοί που επιλέχθηκαν για να σκάψουν τους τάφους όσων θα εκτελούσαν οι Γερμανοί.
Ο Κατερινιώτης λόγιος Σ. Κανταρτζής (πηγή Δήμος Κατερίνης) καταγράφει το πώς ξετυλίχθηκε το δράμα στις 23 Φεβρουαρίου 1943: «Ξαφνικά το μεσημέρι Γερμανοί στρατιώτες με τα αυτόματα στα χέρια τους μπλόκαραν το καφενείο της Δημοτικής Αγοράς και άρπαξαν καμιά δεκαπενταριά γερούς και χεροδύναμους άντρες, θαμώνες του καφενείου, τους οποίους διέταξαν να τους ακολουθήσουν. Τρομοκρατημένοι οι συμπολίτες μας από το φόβο μήπως έχουν την τύχη των Αη-δημητριανών τους ακολούθησαν ως τη «Φελδ-Κομαντατούρ», όπου τους ανέμενε μια άλλη οδυνηρή έκπληξη. Τους έδωσαν από ένα κασμά και φτυάρι, έθεσαν επικεφαλής τους τον Έλληνα διερμηνέα που είχαν στην υπηρεσία τους και τους διέταξαν να τραβήξουν με τα πόδια στο σιδηροδρομικό σταθμό. Ήταν ολοφάνερο για πού τους προόριζαν».

Χωρίς να υπάρχει οπτική επαφή καθώς οι όμηροι οδηγήθηκαν πίσω από ένα σταθμευμένο τρένο που έκοβε τη θέα, γράφτηκε ο επίλογος, αφού τη σιωπή που επικρατούσε τη διέκοψε ο ήχος των πολυβολισμών. Οι όμηροι που βρίσκονταν στο βαγόνι του θανάτου, αλλά και ο Δήμαρχος Κατερίνης Αιμίλιος Ξανθόπουλος, κείτονταν νεκροί μέσα σε λίμνη αίματος, όπως ανέφεραν στις μαρτυρίες τους οι 15 που είχαν επιστρατευτεί για να παίξουν το ρόλο του νεκροθάφτη.

Η απάντηση των αντιστασιακών στα φρικαλέα αυτά γεγονότα ήταν άμεση και εκδηλώθηκε με την επιτυχημένη επίθεση στα Φωτεινά , όπου οι Γερμανοί είχαν μεταλλεία με 60 χωρικούς να δουλεύουν σε αυτά και στη συνέχεια με την ανατίναξη μέρους της γέφυρας στο Μαυρονέρι, στο 17ο χιλιόμετρο του δρόμου Κατερίνης- Ελασσώνας. Εκεί έγινε σφοδρή μάχη με τους Γερμανούς, στις 18 Φεβρουαρίου και διακρίθηκε ο Καρακίτσιος. Οι Ναζί ηττήθηκαν και η μάχη είχε πάνω από 40 νεκρούς. Την επόμενη ημέρα πάνω από 3.000 χωρικοί από τα γύρω χωριά κατέστρεψαν την εθνική οδό Κατερίνης- Ελασσώνας, με λοστούς και γεωργικά εργαλεία, έτσι ώστε ανακόπηκε η προέλαση των γερμανικών τροχοφόρων.

                                             Κατάλογος των εκτελεσμένων

Από την ομιλία που έκαναν εκπρόσωποι του Παραρτήματος της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ Κατερίνης στις εκδηλώσεις του 2016 σταχυολογούμε:

«Στις 23 Φλεβάρη του 1943 στο Σιδ. Σταθμό Κατερίνης εκτελέστηκαν 40 κάτοικοι από τα χωριά Άγιος Δημήτριος και Λιβάδι, ως αντίποινα για την καταστροφή του μεταλλείου χρωμίου στον Άγιο Δημήτριο από τους αντάρτες του ΕΛΑΣ, στα πλαίσια γενικότερων επιθέσεων σε μεταλλεία και ορυχεία σ’ όλη την Ελλάδα. Σκοπός των επιθέσεων αυτών ήταν να σταματήσει η λεηλασία του ορυκτού πλούτου της χώρας και να στερηθούν τα κατοχικά στρατεύματα το χρώμιο, που τους ήταν τόσο απαραίτητο για την πολεμική τους βιομηχανία.
Το μεταλλείο το εκμεταλλεύονταν οι Γερμανοί και πριν από το 1940. Στη διάρκεια της κατοχής τα γερμανικά κατοχικά στρατεύματα συνέχισαν την εκμετάλλευση.
Στο μεταλλείο οι Γερμανοί απασχολούσαν Αϊ-δημητρινούς χωρίς να τους πληρώνουν.

Το βράδυ της 18ης προς 19ης Φλεβάρη του 1943 αντάρτες του ΕΛΑΣ από τα τμήματα Θεσσαλίας ανατίναξαν το μηχανοστάσιο, έβαλαν φωτιά στις αποθήκες , αφού προηγουμένως πήραν τρόφιμα και εκρηκτικές ύλες. Οδηγοί στην επιχείρηση χρησιμοποιήθηκαν από τον εφεδρικό ΕΛΑΣ Αγ. Δημητρίου, ενώ αποχωρώντας οι αντάρτες πήραν μαζί τους και δυο Γερμανούς στρατιώτες τους οποίους αργότερα εκτέλεσαν.
Λέγεται πώς καθοριστικό ρόλο στην απόφαση αυτή έπαιξε το γεγονός της εκτέλεσης 117 αμάχων στο χωριό Δομήνικο της Θεσσαλίας, δυο μέρες πριν.
Την ίδια μέρα οι Γερμανοί κάνουν επιδρομή στο χωριό για να συλλάβουν ομήρους. Από το παρατηρητήριο των ανταρτών ειδοποιούνται οι κάτοικοι να φύγουν. Έτσι μένουν στο χωριό κυρίως ηλικιωμένοι. Ο γερμανικός στρατός συλλαμβάνει ομήρους και φεύγει για την Κατερίνη. Η προσπάθεια απελευθέρωσής τους από τον ΕΛΑΣ δεν είναι έγκαιρη.
Οι όμηροι μεταφέρονται στο Σιδ. Σταθμό Κατερίνης και κλείνονται σ’ ένα βαγόνι. Στο Σταθμό φτάνουν και οι συγγενείς τους , οι οποίοι μάταια περιμένουν την απελευθέρωση τους».

Σε άλλο σημείο της ομιλίας αναφέρεται ότι: «Στις 23 του Φλεβάρη συλλαμβάνεται και ο πρώην Δήμαρχος Κατερίνης Αιμίλιος Ξανθόπουλος , ο όποιος ήταν επιμελητής του μεταλλείου, κατηγορούμενος ότι εφοδίαζε τους αντάρτες του ΕΛΑΣ.
Την ίδια μέρα επιστρατεύονται δεκαπέντε Κατερινιώτες για να σκάψουν τον τάφο των ομήρων.
Οι μελλοθάνατοι οδηγήθηκαν στον τόπο της εκτέλεσης και εκτελούνται. Ο Αιμίλιος Ξανθόπουλος , λίγο πριν , είχε προλάβει ν’ αφήσει σημείωμα στη γυναίκα του, στο όποιο , μεταξύ άλλων, έγραφε…. «δεν μπόρεσα να δημιουργήσω περιουσία γιατί έζησα τίμια».

Την ίδια μέρα ο ΕΛΑΣ έδωσε μάχη στα στενά της Πέτρας και ανατίναξε το εργοστάσιο ξυλείας στη Μόρνα. (5)

Στις 2 του Μάρτη του 1943 η εφημερίδα των δοσίλογων στη Θεσσαλονίκη «Νέα Ευρώπη» γνωστοποιεί (με ανακοίνωση του Γερμανού στρατιωτικού διοικητή Θεσσαλονίκης –Αιγαίου) στους πολίτες ότι «…Έλληνες λησταί παραπλανηθέντες από μπολσεβίκους τρομοκράτας επετέθησαν εναντίον ενός ορυχείου» και « για το λόγο αυτό ετυφεκίσθησαν , εκ της εκεί περιοχής, 37 κάτοικοι». Προειδοποιεί ότι «ο γερμανικός στρατός θα τιμωρήσει και εις το μέλλον κάθε τρομοκρατικήν εκδήλωσιν Ελλήνων κομμουνιστών».

Αυτά είναι σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε, τα γεγονότα που έγιναν τον Φλεβάρη του 1943 στην Πιερία».

                                         Νέα Ευρώπη 2-3-1943

Ποιες όμως ήταν οι αιτίες και ποιες οι συνέπειες της βάρβαρης αυτής πράξης των Γερμανών ναζιστών;

Σύμφωνα με τους αντιστασιακούς: Ο Αιμίλιος Ξανθόπουλος αναρωτιόταν στο τελευταίο του γράμμα… «…κι εγώ δεν ξέρω πως μου ήρθε αυτό το κακό». Η απορία αυτή του πρώην δημάρχου Κατερίνης θα μπορούσε ν’ απαντηθεί , αν γνώριζε τη διαταγή που είχε εκδώσει ο Χίτλερ το 1942 για την ένταση της τρομοκρατίας στα Βαλκάνια, μαζί και στην Ελλάδα.

"Αν ο αγώνας αυτός κατά των συμμοριών στα Βαλκάνια –έλεγε ο Χίτλερ- δεν διεξαχθεί με τα πιο ωμά μέσα , τότε δεν θα επαρκούν πια οι διαθέσιμες δυνάμεις …γι’ αυτό ο στρατός έχει το δικαίωμα να χρησιμοποιεί κατά των γυναικών και των παιδιών κάθε μέσο."

Γιατί όμως ο Χίτλερ έδωσε αυτή τη διαταγή;

Πρόκειται για τη διαταγή ενός τρελού που προσπαθούσε να κατακτήσει τον κόσμο, όπως θα ήθελε μια απλοϊκή ερμηνεία; Σίγουρα όχι. Πίσω από τον Χίτλερ κρύβονταν οι επιδιώξεις του γερμανικού κεφαλαίου που ήθελε με κάθε μέσο την επέκτασή του. Πίσω από τη φοβερή πολεμική μηχανή του τρίτου Ράιχ και τις ωμότητές της υπήρχαν οι βλέψεις των βιομηχανικών κολοσσών της Γερμανίας για ένα νέο μοίρασμα της ευρωπαϊκής αγοράς, σύμφωνα με τα συμφέροντα τους.

Έτσι, μέσα στα πλαίσια αυτών των σχεδιασμών, τα στελέχη του οικονομικού επιτελείου είχαν αναθέσει το ρόλο του τροφοδότη των γεωργικών και μεταλλευτικών προϊόντων στις βαλκανικές χώρες.

Ο Φελιγκερ πρόεδρος ταυτόχρονα της Επιτροπής Εξωτερικού Εμπορίου και Βιομηχανίας του Ράιχ αλλά και στέλεχος των εργοστασίων Ντάντευε , μπορεί να θεωρηθεί πρόδρομος της «ευρωπαϊκής ιδέας». Μιλώντας το Νοέμβρη του 1941 για το «Σχεδιασμό του μεγάλου χώρου» τόνιζε τα παρακάτω…. "μόνο ένα σταθερό ευρωπαϊκό μπλοκ …… μπορεί να ικανοποιήσει σε επαρκή βαθμό τις ανάγκες που αναμένεται να προκύψουν μετά τον πόλεμο …Επιδιώκουμε μια όσο το δυνατόν καλύτερη εκμετάλλευση των πηγών των πρώτων υλών… Για το σκοπό αυτό, δηλαδή για την οργάνωση της πρωτοβουλίας της ιδιωτικής οικονομίας, είναι αναγκαία μια ηγεσία την οποία εμείς βέβαια την αξιώνουμε για τη Γερμανία".

Σε άρθρο στην «Εθνική εφημερίδα της Εσσης» με τίτλο «Δυο έθνη δυο αντιθέσεις- η προδοσία της Σερβίας έναντι της Ν.Α. Ευρώπης, η ευρωπαϊκή προσαρμογή της Ελλάδας», ο Γερμανός αρθρογράφος ανέθετε στην Ελλάδα την τύχη της «Καλιφόρνιας της νέας Ευρώπης» που θα παίξει το ρόλο «προμηθευτού δι’ ειδικην διατροφην του ευρωπαϊκού πληθυσμού». Πιο κάτω αναφέρει… «στην οργάνωσή της πρέπει να συμπεριληφθεί και η εκμετάλλευση των υπαρχόντων μεγάλων κοιτασμάτων διαφόρων ορυκτών». Ο αρθρογράφος σημείωνε ακόμη ότι θα πρέπει «…να περιοριστούν μερικοί βιομηχανικοί κλάδοι οι οποίοι διατηρούνται τεχνηέντως» (βλέπε σημερινούς στόχους Ευρωπαϊκής Ένωσης).

Πίσω από τους προσεκτικά διατυπωμένους σχεδιασμούς του γερμανικού ιμπεριαλισμού για το χώρο των Βαλκανίων και την Ελλάδα κρυβόταν η επιδίωξη της ληστρικής εκμετάλλευσης της ελληνικής παραγωγής. Ακόμη και ο Μουσολίνι αναγκάστηκε να πει ότι «οι Γερμανοί πήραν απ’ τους Έλληνες ακόμα και τα κορδόνια των παπουτσιών τους», γεγονός που επιβεβαιώνεται και από τον πίνακα της Γερμανικής Κρατικής Τράπεζας από τον οποίο προκύπτει ότι η κατά κεφαλή επιβάρυνση των ελλήνων από τους Γερμανούς ανερχόταν σε 78 μάρκα το μήνα, τη μεγαλύτερη δηλαδή από όλες τις κατεχόμενες χώρες στην Ευρώπη.

Μέσα στα πλαίσια της ληστρικής εκμετάλλευσης της χώρας μας κυρίαρχη θέση έχει η εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου και κυρίως του χρωμίου, από το όποιο παράγεται το ατσάλι, μέταλλο πολύτιμο για την πολεμική βιομηχανία. Η εξασφάλιση του ορυκτού πλούτου γινόταν κυρίως προς όφελος των γερμανικών μονοπωλίων, όπως η εταιρία ΚΡΟΥΠ.(4)

Πραγματικά δεν μπορείς να καταλάβεις ποιος διαπραγματεύεται την αγορά ή ενοικίαση των μεταλλείων, η εταιρία ή ο γερμανικός στρατός.

Η σπουδαιότητα του χρωμίου

Η αξία του χρωμίου για τη γερμανική βιομηχανία προκύπτει από μια σειρά αναφορές σε επιστολές κλπ. υπηρεσιακών και στρατιωτικών παραγόντων. Στις σημειώσεις του αντιστράτηγου Τόμας, προϊσταμένου του Γραφείου Εφοδιασμού και Εξοπλισμού του γερμανικού στρατού, στις 3-5-1941, αναφέρεται ότι «…τα μεταλλεύματα της Ελλάδας σαν κράματα έχουν εξαιρετική σημασία για την παράγωγη της γερμανικής βιομηχανίας εξοπλισμών, προπάντων τα μεταλλεύματα νικελίου και χρωμίου».

Η ποσότητα του χρωμίου που υπολόγιζε να εκμεταλλευτεί η Γερμανία στην Ελλάδα ήταν 60.000 τόνοι , δηλαδή το 33 % της κατανάλωσης της γερμανικής πολεμικής βιομηχανίας.
Η εξαιρετική σημασία που είχε η αξιοποίηση του χρωμίου για τη γερμανική πολεμική μηχανή έγινε φαίνεται αντιληπτή από το επιτελείο του ΕΛΑΣ και τους συμμάχους. Ο ΕΛΑΣ κατέστρεψε το μεταλλείο χρωμίου στον Άγιο Δημήτριο. Λίγο μετά επιτέθηκε στο μεταλλείο Τσαγκλή και δέκα μέρες αργότερα στο μεταλλείο Τσαγκλη –Αρντουάν . Έτσι, το αποτέλεσμα των επιθέσεων αυτών ήταν να κλείσουν τα μεταλλεία «Όλυμπος», «Ελαφίνα», «Χρώμιο», «Τσαγκλής». Η παραγωγή για το 1943 μειώθηκε.

Ο προϊστάμενος του τμήματος Μεταλλείων του Υπουργείου Οικονομίας του Ράιχ, σε δυο επιστολές του το Γενάρη και τον Αύγουστο του 1944 σημείωνε τους κινδύνους από την ανταρτική δράση, για την εξασφάλιση της απρόσκοπτης εξόρυξης του χρωμίου. Την πρώτη φορά ζητά «την εξασφάλιση των δρόμων μεταφοράς καθώς και την προστασία των επιχειρήσεων έναντι επιθέσεων συμμοριών».
Τη δεύτερη φορά η γερμανική ψυχραιμία δίνει τη θέση της στην αγωνία. Ο Γκάμπελ γράφει: «δεν υπάρχει στην Ευρώπη καμία άλλη δυνατότητα παραγωγής χρωμίου, εκτός από τα Βαλκάνια. Γι’ αυτό η προστασία των μεταλλευμάτων χρωμίου και της μεταφοράς τους, πρέπει να θεωρηθεί από τη γερμανική Βέρμαχτ σαν ένα από τα πιο επείγοντα καθήκοντά της.(6)
Ακολουθεί η αξιολόγηση των μεταλλείων, ώστε να παρθούν ανάλογα μέτρα προστασίας. Το μεταλλείο του Αγίου Δημητρίου έχει πάψει να λειτουργεί από καιρό».

Σημειώσεις:

1. ΙΑΥΕ, 1943-1944, Κατοχική Κυβέρνηση, φακ. 2, 2ος υποφ. : “Λαϊκή Φωνή, Όργανο του Μακεδονικού Γραφείου της Κ.Ε. του Κ.Κ. Ελλάδος, Περίοδος Β. Αριθ. φύλλου 25, σ. 5, Θεσσαλονίκη 7 Μαρτίου 1943”. Βλ. επίσης, ∆ηµήτριος Εµ. Μπαλλής, Ο ΕΛΑΣ στη Θεσσαλία, Αθήνα 1981, σ. 206 : “Ανακοινωθέν αριθµός 5 του Στρατηγείου Θεσσαλίας”.




2. Οι όµηροι κρατήθηκαν σε ένα βαγόνι στο σιδηροδροµικό σταθµό Κατερίνης, φρουρούµενοι από δύναµη της ελληνικής χωροφυλακής, βλ. Καπέτη, ό.π. Παπαγρηγορίου, ό.π.




3. Επρόκειτο για 34 Εβραίους εργάτες από τους 3.500 που επιστρατεύτηκαν για εργασία, µετά την καταγραφή συνολικά 8.000-9.000 Εβραίων στην πλατεία Ελευθερίας της Θεσσαλονίκης στις 11 Ιουλίου 1942. Από τους 3.500, εκτός από τους 34 προαναφερόµενους που χρησιµοποιήθηκαν ως οι καταλληλότεροι στο µεταλλείο του Αγίου ∆ηµητρίου, πάνω από 1200 άτοµα εργάστηκαν στην κατασκευή δρόµων κατά µήκος του οδικού άξονα Θεσσαλονίκης – Κατερίνης – Λάρισας, 500 ειδικευµένοι σε ειδικές εργασίες και οι υπόλοιποι σε µεταλλεία της Χαλκιδικής, της Βέροιας, σε έργα στο αεροδρόµιο του Σέδες (Θέρµη) και σε άλλα εργοτάξια. Μετά τη διαπίστωση πως το εργατικό αυτό δυναµικό δεν ήταν κατάλληλο για βαριά σωµατική εργασία, ο Στρατιωτικός ∆ιοικητής Θεσσαλονίκης ανέστειλε στις 17 Οκτωβρίου 1942 την εφαρµογή της υποχρεωτικής εργασίας. Την ίδια ηµέρα κατέληξαν σε συµφωνία και οι διαπραγµατεύσεις µεταξύ της γερµανικής στρατιωτικής διοίκησης και της εβραϊκής κοινότητας Θεσσαλονίκης µε την οποία η τελευταία εξαγόρασε µε την καταβολή υψηλού τιµήµατος την υποχρέωση εργασίας των οµοθρήσκων της, βλ. StA Berlin, 3P (K) Js 10/60, τόµ. 4 στο Zst, 508 AR – Z 139 / 59. Επίσης, BA Berlin, 99 Js 1FC, Nr. 5437/65080 P: Der Chef der Sicherheitspolizei und des SD, IV B4b, 2427/42 g (1148), Berlin 18 Αυγ. 1942. Επίσης, Φλάισερ, ό.π., τόµ. 2, σσ. 304-305. Μόλχο, ό.π., σσ. 65-66.




4. Αµέσως µετά την κατάληψη της Ελλάδας, η Ανώνυµος Εταιρεία Φρίντριχ Κρουπ της Έσης, µε προτροπή του γραφείου Εφοδιασµού και Εξοπλισµών του αρχηγείου της Βέρµαχτ, αγόρασε τις σηµαντικότερες ελληνικές επιχειρήσεις µεταλλείων ή σύναψε µαζί τους συµφωνίες προµήθειας, βλ. Ζέκεντορφ, ό.π., σ. 69.




5. Πρόκειται για το εργοστάσιο ξυλείας Σκοτεινών (βλέπε ιστοσελίδα: kaliampos-ioannis-skotina.blogspot.com, ανάρτηση 30.8.15).




6. Για να αντιµετωπιστεί το πρόβληµα της έλλειψης εργατικού προσωπικού, υποβλήθηκε στις 27 Οκτωβρίου 1942 πρόταση, από µια θυγατρική εταιρεία της Κρουπ, προς το Υπουργείο των Οικονοµικών του Ράιχ, για τη χρησιµοποίηση στα µεταλλεία Ρώσων αιχµαλώτων και εργατών, η οποία όµως δεν φαίνεται να έγινε αποδεκτή. Μόνο η Οργάνωση Τοντ δέχθηκε µερικούς εκατοντάδες εργάτες από την Κροατία για έργα στον σιδηρόδροµο στη Βόρεια Ελλάδα, βλ. Hadziiossif, ό.π., σ. 216 και υποσ. 18.