Ογδόντα χρόνια πορείας σε ταραγμένη θάλασσα*

ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑ ΚΙΝΑΣ

Δεν είναι, ασφαλώς, χωρίς σημασία το ότι οι διάφοροι αναλυτές ασχολήθηκαν τόσο επίμονα και με τέτοια επιμέλεια με τους εορτασμούς της 80ής επετείου του ΚΚΚ.

Η τέτοια απασχόληση δεν οφείλεται μόνο σε λόγους προφανείς, όπως οι μεγάλες διαστάσεις της χώρας και το εξ αυτών βάρος της. Οφείλεται και σε μια σειρά άλλους λόγους, όχι λιγότερο εύλογους, που απασχολούν - θα έπρεπε, μήπως, να γράψουμε ανησυχούν; - ισχυρές δυνάμεις.

Καθώς το ΚΚΚ περνά στον 81^ο χρόνο της ηλικίας του, η Κίνα φαίνεται να έχει αλλάξει ως το σημείο να γίνει αγνώριστη. Χώρα πολύ αρχαίου και παγκόσμια γνωστού πολιτισμού, είχε ως τώρα ακλόνητα συνδεθεί στη σκέψη μας με την εικόνα μιας κοινωνίας αγροτικής και παραδοσιολατρικής, όπου κυριαρχεί το «παλιό» και όπου το ίδιο το μέγεθός της φαινόταν να διαθέτει μια ακατανίκητη δύναμη αντίστασης και αδράνειας.

Ακόμη και αν η εικόνα αυτή ήταν σωστή (στο κάτω - κάτω, οι κοινωνίες πάντα κινούνται και αλλάζουν, ακόμη και όταν εμείς είμαστε ανίκανοι ή απρόθυμοι να το καταλάβουμε), σήμερα απομακρύνεται στο παρελθόν όλο και περισσότερο. Η ΛΔΚ παίρνει μια φυσιογνωμία όλο και πιο σύγχρονη. Βέβαια, πολλές από τις πλευρές της ζωής της μένουν ακόμη περιορισμένες. Η Κίνα από πολλές απόψεις παραμένει μια χώρα, που ακόμη δεν έχει ξεπεράσει την παλιά καθυστέρηση και το ίδιο το μέγεθός της δεν αποτελεί παράγοντα που τη διευκολύνει ιδιαίτερα να το κάνει. Αν μερικοί υπολογισμοί είναι αξιόπιστοι, η Κίνα θα χρειαστεί ως το 2050, για να φθάσει το επίπεδο μιας μέτρια ανεπτυγμένης χώρας. Ωστόσο, οι αλλαγές είναι φανερές και είναι τόσο πολλές, ώστε να φαίνονται ήδη ανεπίστρεπτες. Η ΛΔΚ έχει ήδη γίνει ένα από τα παγκόσμια αναπτυξιακά κέντρα. Εδώ και 20 χρόνια, είναι η χώρα με τους σταθερότερους και μεγαλύτερους αναπτυξιακούς ρυθμούς στον κόσμο. Η τεχνολογική βάση της χώρας, γνωστή ως τώρα μόνο για την αδυναμία της, έχει εντελώς ριζικά αλλάξει - και, φυσικά, εννοούμε αλλαγή προς το ανώτερο. Το βάθος των αλλαγών φαίνεται από το γεγονός ότι η ΛΔΚ έχει ήδη εξελιχθεί σε έναν από τους κυρίους παράγοντες του διεθνούς εμπορίου. Το κινεζικό τοπίο αιφνιδιάζει ακόμη και συχνούς επισκέπτες του με νέα κτίρια, νέες πόλεις, δρόμους, σιδηροδρόμους, αεροδρόμια και λιμάνια. Τα «κλισέ» είναι πάντα επικίνδυνα και, κυρίως, βαρετά. Πολλοί είναι, όμως, εκείνοι που κάνουν λόγο για ένα γίγαντα που ξυπνά.

Ο γίγας, μάλιστα, αυτός φαίνεται και να μεγαλώνει σε μέγεθος. Ενα πραγματικό σύμβολο της Α. Ασίας, το Χονγκ Κονγκ, δεν υπάρχει πια. Οχι γιατί έσβησε από το πρόσωπο της Γης, αλλά γιατί έχει από αρκετά χρόνια - και, συγκεκριμένα, από τις 31 Ιούλη 1996 - ενωθεί με την Κίνα. Το ίδιο έγινε λίγα χρόνια αργότερα με το Μακάο, την πρώτη ευρωπαϊκή αποικία σε ασιατικό έδαφος. Η εξέλιξη αυτή έχει ανοίξει και ένα νέο κεφάλαιο: Το κεφάλαιο της Ταϊουάν, που πολλοί αναμένουν να δουν αν θα εξελιχθεί σε ένα από τα κύρια διεθνή πολιτικά προβλήματα του μέλλοντος.

Βήματα και προβλήματα

Η Κίνα προχωρά προς τα εμπρός, δεν υπάρχει καμία σοβαρή και έντιμη αμφιβολία γι' αυτό. Ωστόσο, τι σημαίνει, αλήθεια, «προχωρώ προς τα εμπρός»; Οπως και αν το ερμηνεύσουμε, ένα είναι το βέβαιο: Κάθε πορεία προς τα εμπρός αποτελεί σοβαρή αλλαγή και σαν τέτοια πάντα σχετίζεται με προβλήματα και αντιθέσεις που συχνά είναι εντελώς απρόβλεπτα και ανατροπές ισορροπιών. Στην περίπτωση της Κίνας, όχι μια χώρα, αλλά μια ολόκληρη ήπειρος δείχνει να μπαίνει στη μεγάλη περιπέτεια.

Και η περιπέτεια είναι, πράγματι, μεγάλη.

Συχνά, δεν αντιλαμβανόμαστε ότι το μέγεθος παίζει ένα σημαντικό ρόλο. Αν, π.χ., τα σχέδια ανάπτυξης της Κίνας ευοδωθούν και η Κίνα μετατραπεί, περί τα μέσα του τρέχοντος αιώνος, σε μια οικονομική δύναμη μεσαίου επιπέδου, αυτό σημαίνει ότι το ένα τέταρτο της ανθρωπότητας, ξεκινώντας από το τέλος της κλίμακας, φθάνει στο μέσο της - μια, δηλ., κατ' εξοχήν ανατροπή ισορροπιών παγκοσμίων διαστάσεων.

Η ανατροπή, όμως, αυτή δε γίνεται μόνο «έξω». Γίνεται και «μέσα». Ακόμη και σήμερα, η εξέλιξη αυτή είναι εντελώς φανερή. Πολλά έχουν γραφεί και γράφονται (εν μέρει, μάλιστα, με αφορμή τα 80χρονα) για τις αλλαγές στη ζωή των κατοίκων του Μέσου Βασιλείου, για τη μεγάλη άνοδο των βιοτικών και εκπαιδευτικών επιπέδων, για τη μεταμόρφωση μεγάλων τμημάτων της χώρας ακόμη και σήμερα. Δε θα αρνηθούμε το προφανές. Απλώς, θα υπενθυμίσουμε ότι όχι μόνο η φτώχεια, αλλά και η ευημερία έχει τις δικές της αντιθέσεις. Η δημιουργία - και, μάλιστα, σε τέτοια έκταση - μιας νέας κοινωνίας, η όλο και ευρύτερη και βαθύτερη εξάλειψη του αγροτικού και πατριαρχικού παρελθόντος, που φαινόταν άρρηκτα δεμένο με το ίδιο το «είναι» του μέσου Κινέζου (ό,τι και αν αυτό σημαίνει σε μια τέτοια δαιδαλώδη κοινωνία), η όλο και ευρύτερη διάδοση νέων τρόπων ζωής και σκέψης βάζουν τα δικά τους, συχνά πολύ σοβαρά προβλήματα και διλήμματα. Αυτό είναι αξεχώριστο από κάθε ιστορική διαδικασία και δε βλέπουμε γιατί η Κίνα θα αποτελούσε εξαίρεση.

Θορυβώδη γεγονότα

Ολα τα παραπάνω ισχύουν γενικά, αλλά ισχύουν πολύ περισσότερο σήμερα. Γιατί, βέβαια, όταν λέμε «σήμερα», εννοούμε την κατάσταση της «νέας τάξης». Μια κατάσταση, που χαρακτηρίζεται πασιφανώς από δυο κύρια χαρακτηριστικά: Πρώτον, την αύξηση - συχνά, στο έπακρο - της επιθετικότητας του ιμπεριαλισμού και, δεύτερον, την αύξηση της προκλητικότητας των στοιχείων εκείνων που θέλουν (και που δε διστάζουν και να απαιτήσουν) την υποταγή σ' αυτόν.

Δεν αποκαλύπτουμε κάποιο επτασφράγιστο μυστικό, αν πούμε ότι υπάρχουν δυνάμεις ισχυρές και επικίνδυνες που βλέπουν την Κίνα με ένα ενδιαφέρον που δεν πηγάζει από την εξέλιξή της και την ανάλυση των αλλαγών σ' αυτήν. Κυρίως, τη βλέπουν σαν ένα στόχο που πρέπει να καταστραφεί. Και που, φυσικά, για να καταστραφεί, πρέπει πρώτα να κατακτηθεί.

Τα γεγονότα είναι ήδη πολύκροτα. Ο βομβαρδισμός της πρεσβείας της ΛΔΚ στο Βελιγράδι ήταν μια πρώτη προειδοποίηση προς την κυβέρνησή της. Η πρώτη, αλλά όχι η τελευταία. Σε συνέχεια, είχαμε το αεροπορικό επεισόδιο με την κατάρριψη ενός κινεζικού αεροπλάνου και την αναγκαστική προσγείωση ενός αμερικανικού στο κινεζικό έδαφος, ακριβώς τις ημέρες της ανάληψης των καθηκόντων του νέου Προέδρου Τζορτζ Μπους του νεοτέρου.

Τα γεγονότα είναι πολύ θορυβώδη για να θεωρηθούν συμπτωματικά. Μάλλον «συμπτωματικά» με την άλλη έννοια πρέπει να θεωρηθούν. Αλλωστε, ο νέος Πρόεδρος Μπους, όταν δήλωνε ότι η χώρα του αναλαμβάνει τη στρατιωτική υποστήριξη της Ταϊουάν, δεν μπορεί να μην εγνώριζε την ειδική κινεζική ευαισθησία για το θέμα αυτό. Οπως και αν έχει το πράγμα, έχουν ήδη παρουσιαστεί στιγμές όπου η ένταση στα Στενά της Ταϊουάν έχει αξιοσημείωτα αυξηθεί.

Το θέμα δεν περιορίζεται μόνο στο στρατιωτικό ή το διπλωματικό και στρατηγικό τομέα. «Κρυφές επιχειρήσεις» δεν μπορούν να αποκλειστούν. Μερικοί Ελληνες πασίγνωστοι για τις εγκάρδιες σχέσεις τους με τον Μεγάλο Αδελφό (ας μην αναφέρουμε καλύτερα ονόματα) το έχουν ήδη κάνει σαφές. Κυκλοφορούν, μάλιστα, και έντονες φήμες ότι μερικές κυβερνήσεις της Τουρκίας δεν έχουν μείνει έξω από το παιγνίδι.

Στα 80, αλλά χωρίς σύνταξη

Δύσκολο είναι να αρνηθεί κανείς ότι το ΚΚΚ, που, όπως όλα τα κόμματα, δε γερνά ανάλογα με τον αριθμό των ετών του, θα έχει πολλή δουλιά στο μέλλον.

Η οικονομία της Κίνας έχει ήδη αποκτήσει πολλά χαρακτηριστικά μιας οικονομίας με σύγχρονη βάση. Αν είναι αλήθεια ότι πολλά μένουν ακόμη να γίνουν, είναι επίσης αλήθεια ότι όσα έχουν ήδη γίνει έχουν αποτελέσει πολύ μεγάλα βήματα. Αυτό, όμως, σημαίνει ότι η οικονομία της γιγαντιαίας χώρας γίνεται όλο και πιο πολύπλοκη, θέτει όλο και πιο δύσκολα προβλήματα και απαιτεί όλο και μεγαλύτερες γνώσεις ή ακόμη και εφευρετικότητα για το σχεδιασμό και την καθοδήγησή της.

Η κοινωνική πλευρά της οικονομικής δραστηριότητας δεν πρέπει να λησμονείται επίσης, πολύ περισσότερο που δεν είναι καθόλου η ευκολότερη. Δεν είναι εύκολη ούτε γίνεται αυτόματα η μετατροπή της οικονομικής ανόδου σε βελτίωση των συνθηκών ζωής των εργαζομένων, ιδιαίτερα όταν οι τελευταίοι είναι τόσο πολυπληθείς. Αλλωστε, αυτό δεν αποτέλεσε ως τώρα και ούτε προβλέπεται να αποτελέσει και στο μέλλον τον μόνο πονοκέφαλο. Οι ίδιες οι νέες ανάγκες που δημιουργεί μια νέα κοινωνία δεν είναι πάντα εύκολο να γίνουν έγκαιρα κατανοητές και να αφομοιωθούν δημιουργικά ή ακόμη και επιτυχημένα.

Τα προβλήματα της εξωτερικής πολιτικής και εκείνα που δημιουργεί ο διεθνής περίγυρος θα έχουν αναγκαστικά περίοπτη θέση στην ημερησία διάταξη της μετα80ετούς εποχής. Αυτό, άλλωστε, φαίνεται να ήθελε να δείξει και ο ΓΓ της ΚΕ του Κόμματος, Τζιανγκ Ζεμίν, στην πανηγυρική ομιλία του. Μεγάλο μέρος της τελευταίας αφιερώθηκε στην αναφορά της ιστορίας της πάλης του ΚΚΚ ενάντια στη μισοαποικιακή υποδούλωση στον ιμπεριαλισμό και στην ανάγκη διατήρησης και ενίσχυσης της διεθνούς θέσης της χώρας. Μια άλλη, επίσης, πλευρά της ομιλίας δεν πρέπει να παραβλεφθεί: Η εκτεταμένη αναφορά στην ανάγκη στρατιωτικής ετοιμότητας της χώρας και ενίσχυσης των ενόπλων της δυνάμεων «στο νέο διεθνές περιβάλλον».

«Ακόμη και σε μια κατάσταση, όπου ο παγκόσμιος σοσιαλισμός δοκίμασε σοβαρές στροφές και οι εσωτερικές και εξωτερικές καταστάσεις άλλαξαν δραστικά, το κόμμα μας στάθηκε σταθερό σαν βράχος καταμεσής στο ρεύμα και ο σοσιαλισμός στην Κίνα έδειξε τη ρώμη και τη ζωτικότητά του», τόνισε ο ΓΓ, θεωρώντας ταυτόχρονα αναγκαίο να υπενθυμίσει ότι «τα εξέχοντα επιτεύγματα της κινεζικής επανάστασης, της οικοδόμησης και της μεταρρύθμισης είναι το αποτέλεσμα της κοινής προσπάθειας των ανθρώπων όλων των εθνικών ομάδων της χώρας μας, το αποτέλεσμα της ατέρμονης και ακούραστης προσπάθειας ανθρώπων με υψηλά ιδανικά και, επίσης, το αποτέλεσμα της γεμάτης αυτοθυσία αφοσίωσης των Κινέζων κομμουνιστών από γενεά σε γενεά».

Χωρίς να μπαίνουμε σε αξιολογήσεις γύρω από την αλήθεια των φημών σχετικά με τα χαρίσματα της κινεζικής σοφίας, δεν έχουμε καμία αμφιβολία ότι θα είναι περισσότερο χρήσιμη παρά ποτέ, καθώς το 81^ο έτος έχει ήδη αρχίσει.

Του Θανάσης ΠΑΠΑΡΗΓΑΣ  * "Ρ" Κυριακή 22 Ιούλη 2001