Οπορτουνισμός, ιμπεριαλισμός και αντεπανάσταση

 
Μια καταγραφή μέσα από τα κρατικά αρχεία των ΗΠΑ

Το ΚΚΕ ξεκίνησε το 1995 μια σοβαρή προσπάθεια διερεύνησης των αιτιών της ανατροπής του σοσιαλιστικού συστήματος στην Ευρώπη. Μέσα από τα κείμενα που υιοθέτησε στην Πανελλαδική του Συνδιάσκεψη (15-16.7.1995), διαπίστωνε πολύ σωστά ότι «η επιχείρηση καπιταλιστικής παλινόρθωσης στις σοσιαλιστικές χώρες ξεκίνησε από τα μέσα και από τα πάνω, χωρίς να προηγηθεί στρατιωτική ιμπεριαλιστική επέμβαση για την αποκατάσταση του καπιταλισμού ή λαϊκή εξέγερση και σύγκρουση στο εσωτερικό» και κατ’ επέκταση το πρόβλημα αυτό πρέπει να μελετηθεί «…με αφετηρία τον υποκειμενικό παράγοντα, δηλαδή το Κόμμα και το κρατικό σοσιαλιστικό σύστημα, καθώς και το σύνολο των εσωτερικών κυρίως αντιθέσεων που αναφέρονται στην περιοχή των κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων».

Αλλωστε η ομάδα αντιθέσεων «…που αφορά στις σχέσεις του σοσιαλισμού με τον καπιταλισμό, άσκησε σοβαρή επίδραση στην αλληλουχία και αλληλεξάρτηση των εσωτερικών γεγονότων, που οδήγησαν στην αντεπανάσταση, όμως δεν ήταν καθοριστική»[1]. Αυτό όμως δεν σήμαινε αυτόματα και υποτίμηση του ρόλου του ιμπεριαλισμού. Απεναντίας, το κόμμα μας, μέσα απ’ αυτά τα κείμενα, εντόπιζε μεταξύ άλλων και την αναγκαιότητα «…να διερευνήσουμε το ρόλο του ιμπεριαλισμού ως ενός σοβαρού, εξωτερικού παράγοντα, που άσκησε σημαντική και πολλαπλή επίδραση. Γεγονός ολοφάνερο από τη συστηματική και έντονη επιθετικότητά του, από τη συνεχή και μόνιμη προσπάθειά του να πάρει την εκδίκηση, από την πολύμορφη και συστηματική εκμετάλλευση των εσωτερικών δυσκολιών και λαθών που εμφανίστηκαν στην πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Από τα πάμπολλα στοιχεία και γεγονότα που αποδεικνύουν τη μακρόχρονη, σχεδιασμένη και με προσήλωση στο στόχο για την ανάκτηση του χαμένου εδάφους αντισοσιαλιστική επιχείρησή του.»[2]

Η ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ «ΕΚ ΤΩΝ ΕΣΩ» ΑΝΑΤΡΟΠΗ

Ο αποχαρακτηρισμός και η δημοσιοποίηση σημαντικού αριθμού απόρρητων κρατικών εγγράφων των ΗΠΑ, των δεκαετιών ’50-’60, δεν αποκαλύπτουν βέβαια λεπτομερώς και συνολικά τους σχεδιασμούς του ιμπεριαλισμού απέναντι στην ΕΣΣΔ και τις Λαϊκές Δημοκρατίες, μιας και αρκετά σημαντικότατα έγγραφα παραμένουν απόρρητα και άβατα για το κοινό, δίνουν όμως μια αρκετά ευκρινή εικόνα για το πώς προωθούνταν η «ειρηνική διείσδυση» στο παγκόσμιο σοσιαλιστικό σύστημα.

Τα «ανθρώπινα δικαιώματα», οι «αγωνιστές της ελευθερίας» και οι «ανεξάρτητες κυβερνήσεις» δεν είναι πρωτόγνωρα όπλα στο ιμπεριαλιστικό οπλοστάσιο. Αξιοποιούνται έντονα σήμερα ως πρόσχημα για το τσάκισμα της σοσιαλιστικής Κούβας ακριβώς λόγω της αποτελεσματικότητας που έχουν εδώ και πάνω από 50 χρόνια (αποτελούν άλλωστε και το καλύτερο άλλοθι για την απαρέγκλιτη σύμπνοια των κάθε είδους οπορτουνιστών με τον ιμπεριαλισμό, στην κοινή τους αντικομμουνιστική εκστρατεία). Μαζί με τις χρηματοπιστωτικές δυνατότητες των ΗΠΑ, αλλά και των άλλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων (κύρια Μ. Βρετανία και Δυτ. Γερμανία, αργότερα και η Γαλλία) αποτέλεσαν τα κύρια «ειρηνικά» όπλα στην προσπάθεια ανατροπής του σοσιαλισμού. «Οι ισχυρές καπιταλιστικές χώρες οργανώνουν συστηματικές και πολύμορφες «προβοκάτσιες» και αντικομμουνιστικές εκστρατείες με σύνθημα την υπεράσπιση των «ανθρώπινων δικαιωμάτων» (…) Στηρίζουν ανοιχτά διάφορα αντισοσιαλιστικά και αντικομμουνιστικά στοιχεία και ομάδες…Αξιοποιούν τις ιδεολογικοπολιτικές διαφορές ανάμεσα στα κομμουνιστικά κόμματα. Υποστηρίζουν οικονομικά πολιτικά και ηθικά, ακόμη και την παραμικρή εκδήλωση δυσαρέσκειας ή διαφωνίας με το ΚΚΣΕ και τη Σοβιετική Ενωση.»[3]

Η οικονομία του χώρου δεν επιτρέπει μια γενικότερη ιστορική θεώρηση του συνολικού οπλοστασίου του ιμπεριαλισμού. Γι αυτό θα περιοριστούμε σε μερικά μόνο παραδείγματα των δεκαετιών που προαναφέραμε στην αρχή και έχουν να κάνουν με συγκεκριμένους σχεδιασμούς για οικονομικά και διπλωματικά μέτρα στην κατεύθυνση της αποδυνάμωσης του σοσιαλιστικού στρατοπέδου.

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΝΤΑΛΕΣ

Ηδη από το 1948, όταν η ηγεσία της Γιουγκοσλαβίας ήρθε σε ρήξη με τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες, η κυβέρνηση Τρούμαν στις ΗΠΑ, με την πεποίθηση ότι τον ίδιο δρόμο είναι πιθανόν να ακολουθήσουν και άλλες σοσιαλιστικές χώρες, προσπάθησε μέσω στρατιωτικής και οικονομικής βοήθειας να «διατηρήσει στην επιφάνεια» τον Τίτο.

Πολύ πιο αποτελεσματικά ακολούθησε αυτήν την πολιτική η κυβέρνηση Αϊζενχάουερ, με πρωτεργάτη τον Υπουργό Εξωτερικών Τζον Φόστερ Ντάλες, που (τουλάχιστον μέχρι τα τέλη του 1958) έβλεπε τον Τίτο ως την κατάλληλη «σφήνα» που θα προκαλούσε το γενικότερο ρήγμα στην Ανατολική Ευρώπη [4].

Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι σύμφωνα και με τα κρατικά αρχεία των ΗΠΑ, ο Ντάλες καθ’ όλη τη θητεία του (21.1.1953-22.4.1959) δεν επισκέφθηκε καμιά άλλη σοσιαλιστική χώρα εκτός από τη Γιουγκοσλαβία, στις 6.11.1955, λίγους μήνες δηλαδή μετά την επίσκεψη Χρουστσόφ (26.5.1955), που σηματοδότησε την επαναπροσέγγιση της σοβιετικής ηγεσίας με τον Τίτο. Εννέα μήνες μετά, το περιοδικό The Atlantic Monthly (τεύχος Αυγούστου 1956) αποκάλυπτε «το νέο δόγμα» του υπουργού εξωτερικών:

«Ο Ντάλες, διαθέτει μια πολιτική σε σχέση με τους δορυφόρους, που όμως από τους συνεργάτες του αποκαλείται η «μη αναγγελθείσα πολιτική» ή η «πολιτική του Μπριόνι» (σ.σ. τοποθεσία της χερσονήσου Ιστρια, όπου βρισκόταν η εξοχική κατοικία του Τίτο). Η ιστορία έχει ως εξής: Το περασμένο φθινόπωρο, προτού πετάξει ο Ντάλες στο Μπριόνι για να επισκεφθεί τον Τίτο, είχε συμπεράνει ότι η μόνη πιθανή προσέγγιση στο θέμα των δορυφόρων θα έπρεπε να χωριστεί σε δύο τμήματα (σ.σ. στάδια) (…) πρώτα θα ενθαρρύνονταν η εθνική ανεξαρτησία των ανατολικοευρωπαϊκών εθνών, για να βοηθηθούν να γίνουν ελεύθερα από τη Μόσχα, και δεύτερον, από τη στιγμή που οι δορυφόροι γίνουν ελεύθεροι με την εθνική έννοια, θα ενθαρρύνονταν τα βήματα προς τον εκδημοκρατισμό των καθεστώτων τους…»[5].

Αρκετά αποκαλυπτική για τα παραπάνω είναι η εισήγηση του Ντάλες (31.10.1956) για τη συνεδρίαση του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας, στις 1.11.1956, με θέμα «Η πολιτική των ΗΠΑ έναντι των εξελίξεων στην Πολωνία και την Ουγγαρία», την παραμονή του ανοιχτού ξεσπάσματος της αντεπανάστασης στην Ουγγαρία (όλες οι υπογραμμίσεις στα κείμενα που παραθέτουμε είναι δικές μας).

«… Ο αρχικός μας αντικειμενικός στόχος αναφορικά με την περιοχή των κρατών-δορυφόρων ήταν η ενθάρρυνση ενός πρώτου βήματος προς την κατεύθυνση ενδεχομένως πλήρως «εθνικών» κομμουνιστικών κυβερνήσεων. Καθώς αυτές οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν να συνεχίζουν να βρίσκονται σε στενή πολιτική και στρατιωτική συμμαχία με τη Σοβιετική Ενωση, θα είχαν την ικανότητα να ασκούν σ’ ένα μεγαλύτερο βαθμό απ’ ό,τι στο παρελθόν, ανεξάρτητη εξουσία και έλεγχο στην κατεύθυνση των υποθέσεών τους, στην πρώτη φάση αρχικά περιοριζόμενες στις εσωτερικές τους υποθέσεις.

Πολωνία

2. Κάποιες εξελίξεις στην Πολωνία εμφανίζονται ευνοϊκές για την πρόωρη επίτευξη αυτού του στόχου. Η κυβέρνηση Γκομούλκα προκήρυξε την «εθνική» της «ανεξαρτησία και ισότητα» και διεκδίκησε το δικαίωμά της να συνεχίσει τη δική της εσωτερική πορεία προς το «σοσιαλισμό». Ταυτόχρονα διακήρυξε συνεχόμενη πίστη στη συμμαχία της με την ΕΣΣΔ και, παρόλο που ζητάει την απόσυρση των σοβιετικών ένοπλων δυνάμεων στις συνήθεις βάσεις τους, διακήρυξε ότι τα σοβιετικά στρατεύματα πρέπει να παραμείνουν στην Πολωνία και την Ανατολική Γερμανία.

3. Στην Πολωνία, όπως και στην Ουγγαρία, πρόσφατες εξελίξεις φανέρωσαν τα ισχυρά αντιρωσικά και αντικομμουνιστικά συναισθήματα του πληθυσμού. Διαφορετικά απ’ ό,τι στην Ουγγαρία, η ύπαρξη μιας ισχυρής ηγεσίας στην Πολωνία σε μια κρίσιμη στιγμή, ο φόβος απέναντι σε μια επανενωμένη Γερμανία με διεκδικήσεις αλυτρωτισμού και η έγκαιρη υπόσχεση μεταρρυθμίσεων, σε συνάρτηση με την επιβολή μιας «εθνικής ανεξαρτησίας» συνδεδεμένης με μια καλά υπολογισμένη περιφρόνηση της ρωσικής πίεσης, είναι προφανές ότι συνέβαλε στο να δοθούν οι δυνατότητες σε μια ανασυγκροτημένη πολωνική κομμουνιστική κυβέρνηση να βάλει μπροστά τη νέα της πορεία, με τη συναίνεση, αν όχι υποστήριξη, της πλειοψηφίας των Πολωνών.

4. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν ήδη υποδείξει απευθείας στην πολωνική κυβέρνηση ότι ένα πιθανό πολωνικό αίτημα για οικονομική βοήθεια, ειδικά για στάρι ή άλλα πλεονάζοντα εμπορεύματα, θα εξεταζόταν με ευμένεια. Μια τέτια βοήθεια υπόκειται σε αυστηρούς νομικούς και διοικητικούς περιορισμούς. Από την άλλη, υπάρχουν δυνατότητες για υλική βοήθεια προς την Πολωνία (ίσως και την Ουγγαρία) στο γενικό χώρο εμπορίου με τον ελεύθερο κόσμο.

Ουγγαρία

5. Οι εξελίξεις στην Ουγγαρία έχουν σημαντικά διαφοροποιηθεί από αυτές της Πολωνίας. Στην Ουγγαρία, ένα εθνικιστικό κίνημα, παρόμοιο μ’ αυτό στην Πολωνία, κατέληξε σε εθνική εξέγερση λόγω της επέμβασης των σοβιετικών στρατευμάτων, που προσκλήθηκαν στη χώρα από την ουγγρική κυβέρνηση, τις πρώτες κιόλας ώρες που αυτή αντιμετώπισε δυσκολία. Οι διεκδικήσεις του λαού προς την κυβέρνηση έχουν ξεπεράσει από τότε κατά πολύ εκείνες τις αρχικές επιδιώξεις και είναι τώρα αντικομμουνιστικές όσο και αντισοβιετικές.

6. Η κατάσταση στην Ουγγαρία είναι ακόμα ρευστή και είναι δύσκολο να προβλεφθεί το πού θα οδηγήσει. Η κυβέρνηση Nagy, ήδη εκτεθειμένη από το γεγονός της σοβιετικής επέμβασης, επιδιώκει να αποκαταστήσει την εξουσία της στη χώρα, με το να δείχνει ότι ενδίδει σε πολλά από τα αιτήματα που της έχουν γίνει. Σοβιετικές δυνάμεις παραμένουν στην Ουγγαρία και ο σοβιετικός Τύπος ισχυρίστηκε ότι βρίσκονται εκεί με βάση τους όρους του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Λόγω του αιτήματος της Γαλλίας, της Μεγάλης Βρετανίας και των ΗΠΑ, η κατάσταση στην Ουγγαρία έφτασε ενώπιον του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, βάση του άρθρου 34.

7. Αμεσα, δυο δρόμοι ανοίγονται για τις ΗΠΑ: 1) Η επιστράτευση (ενεργοποίηση) πίεσης μέσω τέτιων μέτρων όπως ο ΟΗΕ και οι δημόσιες εκκλήσεις για να αναχαιτιστεί η παραπέρα ένοπλη επέμβαση της Σοβιετικής Ενωσης, και να αποτραπεί η χρήση σκληρών μέτρων καταστολής και αντιποίνων, ενώ ταυτόχρονα θα επεκτείνεται η βοήθεια με τη μορφή των ιατροφαρμακευτικών προμηθειών και τροφίμων για την ανακούφιση των βασάνων του ουγγρικού πληθυσμού. 2) Μια πορεία ενεργειών, με αφετηρία την άμεση συγκεκαλυμμένη υποστήριξη των εξεγερμένων, θα συνεχίσει μέσω της ανοιχτής αναγνώρισης του εμπόλεμου στάτους τους και θα φτάνει στην αναγνώριση της κυβέρνησής τους, αν μια τέτια σχηματιστεί και πετύχει να κρατήσει υπό τον έλεγχό της ένα τμήμα της χώρας. (Ενας τρίτος άμεσος δρόμος ενεργειών ανοίχτηκε, μέσω του οποίου οι ΗΠΑ πασχίζουν να διευκολύνουν την ολοκληρωτική απόσυρση των σοβιετικών ενόπλων δυνάμεων από την Ουγγαρία, και την εμφάνιση μιας ουγγρικής κυβέρνησης πλατιά θεμελιωμένης στην ουγγρική λαϊκή υποστήριξη, με ένα ανεξάρτητο και κυρίαρχο στάτους, που δε θα είναι σύμμαχος ούτε της Δύσης, ούτε της Ανατολής, κατά ένα τρόπο παρόμοιο με το καθεστώς της Αυστρίας)[6].

Πολιτικά συμπεράσματα

(…)12. Οι ενέργειες των ΗΠΑ και άλλων φιλικών κυβερνήσεων στην παρούσα κατάσταση θα πρέπει να επιδιώκουν έντονα να βοηθήσουν και να ενθαρρύνουν δυνάμεις στο εσωτερικό των δορυφόρων να κινηθούν στην κατεύθυνση των στόχων των ΗΠΑ, χωρίς την πρόκληση αντιποίνων, που θα είχαν ως αποτέλεσμα την κατάπνιξη των «φιλελεύθερων» επιρροών.

13. Τα γεγονότα στην Πολωνία και την Ουγγαρία αποκάλυψαν τόσο στη Σοβιετική Ενωση όσο και στον υπόλοιπο κόσμο το πόσο πολύ εξαρτάται η διατήρηση του σοβιετικού ελέγχου της Ανατολικής Γερμανίας και της Ανατολικής Ευρώπης από την παρουσία των σοβιετικών δυνάμεων σ’ αυτήν την περιοχή. Τα γεγονότα αντιπροσωπεύουν μια ήττα για τη σοβιετική πολιτική και ίσως προκαλέσουν τη Σοβιετική Ενωση να επανεκτιμήσει την αξία της συνέχισης του ελέγχου, μέσω της παρουσίας των στρατευμάτων της, υπό το φως του αυξανόμενου κόστους μιας τέτοιας πολιτικής. Επομένως θα είναι προς συμφέρον των ΗΠΑ, μέσω ενδεδειγμένων παρακινήσεων και πιέσεων να ενθαρρυνθούν εξελίξεις που μπορούν να οδηγήσουν σε μείωση και απόσυρση σοβιετικών δυνάμεων από την Ανατολική Ευρώπη.

ΠΟΡΕΙΑ ΕΝΕΡΓΕΙΩΝ

Πολωνία

14 (…) β. Να γίνουν τα ενδεδειγμένα βήματα για τον αναπροσανατολισμό του πολωνικού εμπορίου με τη Δύση και να παροτρυνθούν οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης, ειδικά η Δυτική Γερμανία και η Μεγάλη Βρετανία να προσφέρουν οικονομική βοήθεια και εμπορικά κίνητρα.

γ. Να είμαστε προετοιμασμένοι, μετά από πολωνικό αίτημα, να διαθέσουμε οικονομική και τεχνική βοήθεια σε λογικές ποσότητες, επαρκή για να δώσει στους Πολωνούς μια εναλλακτική λύση στην πλήρη εξάρτηση από τη Μόσχα.

15. Με την ανάπτυξη οικονομικών σχέσεων με την Πολωνία να ενθαρρυνθούν οι Πολωνοί να αφοσιωθούν στην ικανοποίηση των καταναλωτικών απαιτήσεων και στο ειρηνικό εμπόριο.

16. Ενώ θα αποφεύγεται μια πλήρη υποστήριξη της κυβέρνησης Γκομούλκα, θα χρησιμοποιούνται ό,τι δυνατότητες διαθέτουμε για να επηρεάσουμε τους καινούργιους ηγέτες για να εμμείνουν και να ολοκληρώσουν τις δεσμεύσεις τους απέναντι στο λαό τους για μεταρρυθμίσεις, που θα προωθήσουν τους στόχους των ΗΠΑ.[7]

(…)

Ουγγαρία

18. Επιδιώκοντας τους άμεσους στόχους μας αποθάρρυνσης και αν είναι δυνατόν, αποτροπής μιας παραπέρα σοβιετικής ένοπλης επέμβασης στην Ουγγαρία, όσο και σκληρών μέτρων καταστολής ή αντιποίνων, να επιστρατεύσουμε όλα τα ενδεδειγμένα μέτρα, συμπεριλαμβανομένης της δράσης του ΟΗΕ προς την ΕΣΣΔ, ενάντια σε τέτια μέτρα (ενώ ταυτόχρονα θα επαναδιαβεβαιώνουμε την ΕΣΣΔ, ότι εμείς δεν προσβλέπουμε στην Ουγγαρία ή στους άλλους δορυφόρους, ως δυνάμει στρατιωτικούς συμμάχους)[8].

19. Στην γραμμή αυτής της προσέγγισης, να εκτιμήσουμε αν είναι σκόπιμο να γίνει στον ΟΗΕ ή οπουδήποτε αλλού μια πρόταση για ουγγρική ουδετερότητα κατά το αυστριακό μοντέλο.

(20. Σε γραμμή μ’ αυτήν την προσέγγιση, να εκτιμήσουμε τώρα, αν είναι ενδεδειγμένο το να ενθαρρύνουμε την απόσυρση των ενόπλων δυνάμεών της από την Ουγγαρία, με το να υποδηλώνουμε μια προθυμία των ΗΠΑ να συσκεφθούν με το ΝΑΤΟ για την πιθανή απόσυρση μερικών αμερικάνικων δυνάμεων από τη Δυτική Ευρώπη, εάν η Σοβιετική Ενωση αποσύρει όλες της τις δυνάμεις από την Ουγγαρία)[9].

21. Να αξιοποιήσουμε ό,τι ικανότητες μπορεί να διαθέτουμε για να επηρεάσουμε τους νέους Ούγγρους ηγέτες για να εμμείνουν και να εκπληρώσουν τις δεσμεύσεις που έκαναν απέναντι στον ουγγρικό λαό, οι οποίες θα προωθήσουν τους στόχους των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένης της υπόσχεσης να επιδιώξουν σοβιετική συμφωνία για την πλήρη απόσυρση των σοβιετικών στρατευμάτων από την Ουγγαρία.

22. Αμεση ανθρωπιστική βοήθεια για τον ουγγρικό λαό, με τη μορφή των ιατροφαρμακευτικών προμηθειών και τροφίμων έχει προσφερθεί μέσω κατάλληλων οδών και θα έπρεπε να συνεχίσει να είναι διαθέσιμη, για να καλύπτονται οι ανάγκες τους, για όσο ισχύει η έκτακτη ανάγκη.

23. Εάν έρθει στην εξουσία μια κυβέρνηση τουλάχιστον τόσο ανεξάρτητη όσο και στην Πολωνία:

α. Να είμαστε προετοιμασμένοι να διαθέσουμε, μετά από ουγγρικό αίτημα, οικονομική και τεχνική βοήθεια σε λογικές ποσότητες, αρκετές για να δώσουν στους Ούγγρους μια εναλλακτική λύση στην πλήρη εξάρτηση από τη Μόσχα.

β. Να εντείνουμε τις επαφές και τις ανταλλαγές μεταξύ Ουγγαρίας και ΗΠΑ, πάνω σε οικονομικές, επιστημονικές και πολιτιστικές βάσεις, στο πνεύμα της (απόφασης) NSC 5607.

γ. Να παρέχουμε μέσα ανακούφισης από καταστροφές, ειδικά για τη Βουδαπέστη.

δ. Να κάνουμε ενδεδειγμένα βήματα για να αναπροσανατολίσουμε το ουγγρικό εμπόριο προς τη Δύση και να παροτρύνουμε τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, ειδικά τη Δυτική Γερμανία και το Ενωμένο Βασίλειο, να προσφέρουν οικονομική βοήθεια και εμπορικά κίνητρα.

24. (σ. σ. παραμένει ακόμα απόρρητο)

25. Να ενθαρρύνουμε τους Αυστριακούς να διατηρήσουν τη διακηρυγμένη τους πολιτική παροχής ασύλου στους Ούγγρους που θα το επιζητήσουν. Να βοηθήσουμε τους Αυστριακούς να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα ενός αυξημένου αριθμού Ούγγρων προσφύγων με οικονομική και άλλη υλική αρωγή από αποθέματα των ΗΠΑ, και να ενθαρρύνουμε άλλες φιλικές κυβερνήσεις να συνδράμουν. Εάν ένας σημαντικός αριθμός Ούγγρων επιζητήσουν άσυλο στην Αυστρία, άμεση προσοχή θα πρέπει να δοθεί από τις ΗΠΑ και άλλες φιλικές κυβερνήσεις για την άμεση περίθαλψη και τη γρήγορη επανεγκατάστασή τους.

Γενικά

26. Ως θέμα ύψιστης προτεραιότητας, να αξιοποιούν στο έπακρο σε όλο τον κόσμο, οι δυνατότητες προπαγάνδας που προκύπτουν από τα πρόσφατα γεγονότα στην Πολωνία και την Ουγγαρία.

27. Το Συμβούλιο Σχεδιασμού (Planning Board) πρέπει επειγόντως να εκπονήσει μια μελέτη πολιτικής και δράσεων που θα ενθαρρύνουν ή ακόμα και θα καταφέρουν την αποχώρηση των σοβιετικών στρατευμάτων από την Ανατολική Γερμανία και την Ανατολική Ευρώπη. (…)

29. Ως επείγον θέμα, να εκπονηθεί υπό την επίβλεψη των πρόσφατα οργανωμένων κυβερνητικών μηχανισμών μια μελέτη για την κατάσταση σε άλλους ευρωπαϊκούς δορυφόρους για να καθοριστεί η πορεία δράσεων των ΗΠΑ στην περίπτωση μελλοντικών επαναστατικών ενεργειών ή εξεγέρσεων σ’ αυτές τις χώρες, που θα υποδεικνύουν ένα κίνημα μακριά από τον έλεγχο της ΕΣΣΔ»[10].

Αυτά τα μέτρα δεν πρέπει να αξιολογηθούν ως αντίθετα, αλλά μάλλον συμπληρωματικά στην «πολιτική αντιποίνων» και στο δόγμα «απελευθέρωσης» που ο ίδιος ο Ντάλες είχε εξαγγείλει το 1952. Αλλωστε, ο ίδιος φαίνεται ότι ευθύνεται στον ίδιο βαθμό με τον αδελφό του και επικεφαλής της ΣΙΑ, Αλεν για την ακύρωση της συνάντησης Αϊζενχάουερ και Χρουστσόφ, με σκοπό τον τερματισμό του «ψυχρού πολέμου», στη Γενεύη το 1960, μέσω της προβοκατόρικης αποστολής κατασκοπευτικού αεροπλάνου πάνω από την ΕΣΣΔ, τις παραμονές της συνάντησης[11].

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΗΠΑ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ ’60 ΟΙ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΗΣ «ΕΝΤΟΣ ΤΩΝ ΤΕΙΧΩΝ»

Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, στον απόηχο των αντεπαναστατικών κινήσεων του 1956 στην Πολωνία και την Ουγγαρία και όταν μεσουρανούσε η πολιτική πρακτική της «ειρηνικής συνύπαρξης», όπως αυτή είχε επινοηθεί από τον Χρουστσόφ, νέοι σχεδιασμοί των επιτελείων των ΗΠΑ λάμβαναν σοβαρά υπόψη τους τόσο τις αποκλίσεις που γίνονταν στο όνομα των «εθνικών ιδιαιτεροτήτων» (βλ. «εθνικός κομμουνισμός»), όσο και τη «δίψα» διάφορων σοσιαλιστικών χωρών για διπλωματική αναγνώριση και για εμπορικές ανταλλαγές, έτσι ώστε να καθορίσουν πιο αποτελεσματικά την πολιτική της «ειρηνικής διείσδυσης».

Ενδεικτικό για τις προτεραιότητες των ΗΠΑ αποτελεί το παρακάτω μνημόνιο του υπουργού Εξωτερικών Χέρτερ προς τον Πρόεδρο Αϊζενχάουερ, με θέμα την «αναβάθμιση των διπλωματικών αποστολών σε πρεσβείες», γραμμένο στις 10.11.1960, μόλις δυο μέρες μετά τις προεδρικές εκλογές, από τις οποίες νικητής αναδείχθηκε ο Τζον Φ. Κένεντι. Ακόμα δηλαδή και μια απερχόμενη κυβέρνηση, που ουσιαστικά «μετράει μέρες», την απασχολεί το ζήτημα των σχέσεων με τις σοσιαλιστικές χώρες.

Μεταξύ άλλων το μνημόνιο αναφέρει τα εξής:

«Οι Ηνωμένες Πολιτείες ακολούθησαν κατά τη μεταπολεμική περίοδο, την πρακτική της ουσιαστικής αναβάθμισης όλων των διπλωματικών τους αποστολών, στο επίπεδο των πρεσβειών. Οι μόνες μας απομένουσες απλές αντιπροσωπείες στην Ευρώπη είναι στη Βουδαπέστη (Ουγγαρία), στο Βουκουρέστι (Ρουμανία) και στη Σόφια (Βουλγαρία). Οι τρέχουσες σχέσεις μας με την Ουγγαρία είναι ανώμαλες και εντελώς αρνητικές. Για το λόγο αυτό δεν προτείνω καμιά αλλαγή στο στάτους της αποστολής μας στη Βουδαπέστη. Εχοντας υπόψη την κατά τους τελευταίους μήνες, θετική ανάπτυξη των σχέσεών μας με τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία, πιστεύω ότι τα συμφέροντα των ΗΠΑ θα εξυπηρετούνταν με την αναβάθμιση των αντιπροσωπειών μας σε πρεσβείες, στο Βουκουρέστι και τη Σόφια σε μια εγγύτερη ημερομηνία. Μια τέτια πράξη θα δυνάμωνε τη διπλωματική μας παρουσία στη Ρουμανία και τη Βουλγαρία και θα μας έβαζε σε μια ευνοϊκότερη θέση όσο αφορά τον επηρεασμό της ρουμάνικης και βουλγάρικης κυβέρνησης προς την κατεύθυνση των πιο ενεργών και θετικών σχέσεων με τις ΗΠΑ και προς μια λιγότερο εξαρτώμενη σχέση τους με τη Σοβιετική Ενωση. (…) Το πρόβλημα της υλοποίησης μιας ειρηνικής εξελικτικής αλλαγής στην Ανατολική Ευρώπη, στην κατεύθυνση της απελευθέρωσης από τη σοβιετική κυριαρχία, είναι μια από τις βασικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε στην εξωτερική μας πολιτική. Πιστεύουμε ότι τώρα διαθέτουμε συγκεκριμένες δυνατότητες για το σχεδιασμό μιας πιο ενεργούς και αποτελεσματικής επιρροής μας στη Ρουμανία και τη Βουλγαρία προς αυτόν τον στόχο…»[12].

Μπορεί η συγκεκριμένη εισήγηση να απορρίφθηκε προσωρινά από τον Αϊζενχάουερ, σε συνεδρίαση στις 15.11.1960, με την αιτιολογία ότι δεν υπάρχουν χρήματα για την αναβάθμιση διπλωματικών αντιπροσωπειών, προπαντός για χώρες «που βρίσκονται πίσω από το σιδηρούν παραπέτασμα»[13], αυτό όμως δεν άλλαξε το συνολικό προσανατολισμό της αμερικάνικης εξωτερικής πολιτικής.

Η ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΑ ΣΤΟ ΣΤΟΧΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΤΟΥ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΥ

Αυτό φαίνεται άλλωστε καθαρά στην επόμενη εισήγηση από την οποία παραθέτουμε αποσπάσματα παρακάτω, η οποία συντάχθηκε τρεις μέρες αργότερα, στις 18.11.1960, στην πρεσβεία των ΗΠΑ στην Τσεχοσλοβακία για το Στέιτ Ντιπάρτμεντ (Υπουργείο Εξωτερικών), με τίτλο «μερικές πλευρές της πολιτικής των ΗΠΑ απέναντι στην Τσεχοσλοβάκικη Σοσιαλιστική Δημοκρατία»[14]. Το κείμενο αυτό, όπως μας ενημερώνουν οι υπεύθυνοι της έκδοσης του αντίστοιχου τόμου των κρατικών αρχείων, αν και δεν αποτέλεσε μια τελική απόφαση, υιοθετήθηκε από τα αρμόδια επιτελεία «ως απόδειξη της κατεύθυνσης προς την οποία αναπτύσσεται η σκέψη μας».

Στο κείμενο, αφού εισαγωγικά εκτιμάται ότι οι πρόσφατες προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ μπορούν να χαρακτηριστούν ως «ευνοϊκή στιγμή για μια νέα και διαφορετική προσέγγιση των τσεχοσλοβάκικων αρχών», διαπιστώνει ότι «η τσεχοσλοβάκικη κυβέρνηση δεν τηρεί επίσημα τώρα μια στάση εχθρότητας απέναντι στη νέα αμερικάνικη διοίκηση και διαθέτει, με μια σχετική έννοια, μεγαλύτερη ελευθερία ελιγμών στις σχέσεις της με τις ΗΠΑ απ’ ό,τι ήταν η περίπτωση πριν λίγο καιρό. Φυσικά, η τσεχοσλοβάκικη πολιτική θα συνεχίσει να ακολουθεί τις βασικές κατευθύνσεις της σοβιετικής πολιτικής, όμως εντός των στενών ορίων που έχουν επιβληθεί από αυτήν την υπερισχύουσα συνθήκη, υπάρχει χώρος για κάποια απόκλιση. Η Ρουμανία, για παράδειγμα, φαίνεται να βρίσκεται αρκετά πιο μπροστά από την Τσεχοσλοβάκικη Σ. Δ. όσον αφορά στο βαθμό με τον οποίο αποδέχεται τις πιο εποικοδομητικές συνέπειες μιας πολιτικής «ειρηνικής συνύπαρξης» στις σχέσεις της με τις ΗΠΑ. (…)

Ο γενικός μας αντικειμενικός στόχος στην Τσεχοσλοβακία (…) μπορεί να οριστεί ως η ενθάρρυνση βαθμιαίας αλλαγής μέσω σταθερής αποδοχής της δύναμης της δυτικής σκέψης και του δυτικού παραδείγματος, τόσο στον ευρύτερο πληθυσμό, όσο και στην κομμουνιστική άρχουσα τάξη (…) …ο μακρόχρονος στόχος μας, που μπορεί να απαιτήσει ένα διάστημα προσπαθειών μιας γενιάς ή και παραπάνω, μπορεί να ειπωθεί ότι είναι η μεταβολή των ιδεολογικών κατευθύνσεων και του ιδεολογικού περιεχομένου της Τσεχοσλοβάκικης κοινωνίας, μακριά από το λενινισμό και προς την κατεύθυνση ενός δημοκρατικού σοσιαλισμού, χωρίς επεκτατικές πλευρές (σ’ αυτήν την περίπτωση θα υπήρχε μια πιθανότητα παραπέρα ταξικών αλλαγών, αλλά ο στόχος που προκαθορίσαμε είναι ήδη αρκετά φιλόδοξος)...». Το πόσο άμεσα συσχετίζεται αυτός ο στόχος με το σύνθημα του «δημοκρατικού σοσιαλισμού» της αντεπανάστασης του 1968 θα φανεί όταν (και αν) δημοσιοποιηθούν όλα τα σχετικά αρχεία της αντίστοιχης εποχής. Παρακάτω, εκτιμώντας ότι το «παγκόσμιο κομμουνιστικό σύστημα» και το «κομμουνιστικό καθεστώς» στην Τσεχοσλοβακία θα συνεχίσουν να υπάρχουν για αρκετό χρονικό διάστημα, που δεν μπορεί να προκαθοριστεί, εκφράζεται η πεποίθηση ότι «…το ίδιο το τσεχοσλοβάκικο καθεστώς πρέπει να είναι η κύρια πηγή των αλλαγών και γι’ αυτό, το κύριο βάρος των προσπαθειών μας πρέπει να είναι στην κατεύθυνση του επηρεασμού των αντιλήψεων και της προοπτικής του ίδιου του καθεστώτος, τόσο έμμεσα όσο και άμεσα. Ο άμεσος σκοπός μας, που θα μπορούσε να υλοποιηθεί μέσα σε πέντε με δέκα χρόνια (σ. σ. 1968;), είναι να φέρουμε την Τσεχοσλοβάκικη Σ. Δ. στο επίπεδο πνευματικής δεκτικότητας που χαρακτηρίζει τη σημερινή Πολωνία», και προτείνει άμεσα, όλες οι προσπάθειες να προσανατολιστούν στην απόκτηση «πλατύτερης και συνεχόμενης πρόσβασης στο γενικό πληθυσμό και στην άρχουσα τάξη στην Τσεχοσλοβάκικη Σ. Δ. για τους φορείς των αμερικάνικων και δυτικών ιδεών - αμερικανούς επίσημους, ιδιώτες, ταινίες γουέστερν, ραδιοφωνικές εκπομπές και βιβλία».

Στη συνέχεια, πέρα από τους συγκεκριμένους τρόπους διαπραγμάτευσης που προτείνονται και αφορούν ένα συνολικό «πακέτο» προτάσεων, το κείμενο κάνει και μια πρώτη απ’ ευθείας αναφορά (με την μορφή της υπόθεσης) στην αδυναμία της ηγεσίας που, αρκετά χρόνια μετά, το ΚΚΕ χαρακτήρισε ως υπερτίμηση των αναμφισβήτητων νικών του σοσιαλισμού και υποτίμηση των κινδύνων της ιμπεριαλιστικής περικύκλωσης[15]. Λέει χαρακτηριστικά το αμερικάνικο ντοκουμέντο: «Οι Τσεχοσλοβάκοι πολύ πιθανό να συνειδητοποιούν απόλυτα τη φύση των μακρόπνοων στόχων μας, αλλά ίσως τώρα να αποκτήσαν αρκετή αυτοπεποίθηση, σε σχέση με τις μακρόπνοες προοπτικές του Κομμουνιστικού Μπλοκ, και να αναλάβουν το ρίσκο». Αφού αναγνωρίζεται ότι οι στόχοι των Τσεχοσλοβάκων σ’ αυτές τις διαπραγματεύσεις είναι «πιο μετριόφρονες» (έχουν να κάνουν με την αποδοχή - νομιμοποίηση της κυβέρνησής τους από την κοινή γνώμη και τις κρατικές αρχές των ΗΠΑ, την αύξηση του εξωτερικού τους εμπορίου, τον τεχνολογικό εξοπλισμό, κλπ.) το κείμενο που εξετάζουμε γίνεται ακόμα πιο αποκαλυπτικό στην ενότητα 3, που έχει τίτλο «Οι σκοποί των ΗΠΑ απέναντι στην Τσεχοσλοβακία - Η διαδικασία αλλαγών μέσα στην Τσεχοσλοβάκικη Σ.Δ.»:

«…ο βασικός στόχος της αμερικάνικης πολιτικής σχετικά με την Τσεχοσλοβακία, είναι να επιφέρει θεμελιακές κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές. Εχοντας υπόψη το μικρό μέγεθος και τον ελεγχόμενο χαρακτήρα της τσεχοσλοβάκικης αγοράς, δεν ενδιαφερόμαστε πρωταρχικά για μια αύξηση του εμπορίου, και όσο ενδιαφερόμαστε, έχει πολύ λιγότερο σχέση με την οικονομική απ’ ό,τι με την πολιτική διάσταση, που βλέπει μέσα από το επαυξανόμενο εμπόριο να μειώνεται η τσεχοσλοβάκικη εξάρτηση από την ΕΣΣΔ και να επιδρά στο γενικό άνοιγμα της κοινωνίας. (Η επέκταση του τσεχοσλοβάκικου εμπορίου με τις ΗΠΑ, θα έκανε τους Τσεχοσλοβάκους πιο ευάλωτους στις πιέσεις των ΗΠΑ. Ο Καναδός υπουργός σημειώνει ότι οι Τσεχοσλοβάκοι φοβούνται την εχθρική δημοσιότητα στον καναδικό τύπο, λόγω της φανερά γρήγορης επίδρασης που έχει στην μείωση των πωλήσεων τσεχοσλοβάκικων προϊόντων, ειδικά των καταναλωτικών αγαθών). Το ίδιο ισχύει και στο πεδίο της πληροφόρησης όπου, αν και ενδιαφερόμαστε για τις πληροφορίες που μπορούμε να αποκτήσουμε μέσω τσεχοσλοβάκικων οδών σχετικά με τις σοβιετικές στρατιωτικές και πολιτικές προθέσεις, πρωταρχικά μας ενδιαφέρει η απόκτηση πληροφοριών που θα μπορούσαν να συμβάλλουν στο γενικό μας στόχο να επιφέρουμε μια θεμελιακή αλλαγή στην τσεχοσλοβάκικη κοινωνία». Αναγνωρίζοντας όμως τόσο το συμπαγή χαρακτήρα της εξουσίας στη χώρα αυτή, όσο και την αποφασιστική σημασία του σοβιετικού στρατού, στο κείμενο γίνεται μια πολύ μελετημένη πρόβλεψη («προφητική» θα ‘λεγε κανείς) για το μέλλον του σοσιαλιστικού συστήματος. Μια πρόβλεψη που κατά τη γνώμη μας σχετίζεται άμεσα, όχι μόνο με τα γεγονότα του ‘68 στην Τσεχοσλοβακία αλλά πολύ περισσότερο, με τα γεγονότα της δεκαετίας 1980-1990, που οδήγησαν στην ανατροπή του σοσιαλισμού στην Ευρώπη:

«…συνολική ανατροπή του καθεστώτος θα ήταν πιθανή μόνο μέσω ενός κατακλυσμού στο κέντρο εξουσίας, στη Μόσχα, μια ήδη απόμακρη προοπτική, που ξεμακραίνει ακόμα πιο πολύ με το πέρασμα του χρόνου και με τις υλικές κατακτήσεις και τις διπλωματικές επιτυχίες του σοβιετικού καθεστώτος. Με πρακτικούς όρους, αυτό σημαίνει ότι οποιαδήποτε σημαντική αλλαγή στο υπάρχον τσεχοσλοβάκικο σύστημα πρέπει να προέλθει από το ίδιο το καθεστώς. Οι πρωταρχικές ενέργειες που απαιτούνται για μια τέτια αλλαγή, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι 5:

1. Αλλαγές που θα έχουν τις ρίζες τους στον κόσμο, έξω από την Τσεχοσλοβακία, κύρια στην ΕΣΣΔ και στις ανένταχτες (σ. σ. στα δύο στρατόπεδα) χώρες…

2. Αλλαγές στη σύνθεση της ανώτερης τσεχοσλοβάκικης ηγεσίας…

3. Εσωτερικές τεχνολογικές και οργανωτικές εξελίξεις, που θα απαιτούσαν τροποποιήσεις στην πολιτική προς όφελος της αύξησης της παραγωγικότητας…

4. Το σοβαρότερο, μόνιμες τάσεις στην κοινή γνώμη που θα απαιτούν αλλαγές ή τροποποιήσεις της πολιτικής προς όφελος της διατήρησης πλήρους πολιτικού ελέγχου και υψηλής παραγωγικότητας, και

5. Αλλαγές ή τροποποιήσεις των πεποιθήσεων της ηγετικής ομάδας, ως αποτέλεσμα της αντιπαράθεσης με άλλες ιδέες και αντιλήψεις… Ενα κεντρικό σημείο της επιχειρηματολογίας αυτού του εγγράφου στηρίζεται στο ότι είναι δυνατόν κατά τη διάρκεια μιας μακράς περιόδου, μέσα από το παράδειγμα, την επιχειρηματολογία και τη συζήτηση να επηρεάσουμε τις αντιλήψεις ατόμων – μελών του απαραίτητου πυρήνα των αληθινών πιστών, που είναι η κινητήρια δύναμη οποιασδήποτε κοινωνίας και να αλλάξουμε αυτές τις αντιλήψεις, στη συγκεκριμένη περίπτωση στην κατεύθυνση της ελαττωμένης πίστης στην παγκόσμια δυνατότητα εφαρμογής της λενινιστικής σκέψης ή προς την κατεύθυνση μιας βαθμιαίας αλλοίωσης του σημερινού της περιεχομένου» (…)

Εχοντας μεγάλη επίγνωση του παγκόσμιου συσχετισμού δυνάμεων, αλλά και ένα διαλεκτικό θα λέγαμε τρόπο ανάλυσης της κατάστασης[16], η δυνατότητα πραγματοποίησης των παραπάνω στόχων συσχετίζεται στο κείμενο και με το κατά πόσο επιτυχημένη θα είναι η πολιτική των ΗΠΑ απέναντι στην ΕΣΣΔ και τα αδέσμευτα κράτη. Χωρίς να υποτιμούν τον καθοριστικό ρόλο της Σοβιετικής Ενωσης για την πορεία και τους προσανατολισμούς του σοσιαλιστικού συστήματος, δεν αποκλείουν την πιθανότητα «…επηρεασμού της ανάπτυξης της σκέψης μέσα στην ΕΣΣΔ, από την αντίθετη κατεύθυνση, λανσάροντας δηλαδή νέες ιδέες, πρώτα στην περιφέρεια του κομμουνιστικού συστήματος και αξιοποιώντας τις συνδέσεις μεταξύ των ηγετών του (Ανατολικού, σ. σ.) Μπλοκ να τις οδηγήσουμε στον τελικό τους, σοβιετικό στόχο. Παρόμοια, η επιτυχία ή η αποτυχία του κομμουνιστικού κινήματος στις περιοχές των αδεσμεύτων ή στις χώρες - συμμάχους των ΗΠΑ, που και αυτό σχετίζεται με επιμέρους πλευρές της πολιτικής των ΗΠΑ, θα είχαν μια άμεση επίδραση πάνω στις αντιλήψεις της τσεχοσλοβάκικης ηγετικής ομάδας και στο κατά πόσο αυτή θα παρέμενε προσκολλημένη στο μαρξιστικό δόγμα». Με άλλα λόγια το κείμενο, παραβλέποντας τα κλισέ της «λαϊκής» προπαγάνδας περί της «τα πάντα ποιούσας» Σοβιετικής Ενωσης και περί των «άμεσα εξαρτώμενων από τους Σοβιετικούς» Κομμουνιστικών Κομμάτων, αναγνωρίζει τη σπουδαιότητα που έχει για τις ΗΠΑ, η κατάλληλη αξιοποίηση όλων των μορφών οπορτουνισμού που υποβόσκει ή προβάλλει ανοιχτά στα ΚΚ, όχι μόνο των σοσιαλιστικών χωρών, αλλά και των καπιταλιστικών.

(…) «Αυτές οι παράμετροι οδηγούν σε δύο συμπεράσματα για την αμερικάνικη πολιτική απέναντι στην Τσεχοσλοβακία: το πρώτο είναι ότι οποιαδήποτε πολιτική στηριγμένη στην αντίληψη της προαγωγής αλλαγών μέσω της εισαγωγής νέων ιδεών (αντεπανάστασης θα λέγαμε εμείς, σ.σ.) στην τσεχοσλοβάκικη κοινωνία (ακόμα και μια αύξηση του ενδιαφέροντος για καταναλωτικά αγαθά είναι μια ιδέα μ’ αυτήν την έννοια) είναι φανερό ότι, για να αποδώσει πραγματικά αποτελέσματα, απαιτεί μια μεγάλη χρονική διάρκεια - πιθανόν μιας γενιάς ή και περισσότερο, ακόμα και κάτω από συνθήκες πολύ πιο ευνοϊκές απ’ αυτές που επικρατούν τώρα.

Το δεύτερο συμπέρασμα είναι ότι η κύρια προϋπόθεση για την εφαρμογή μια τέτιας πολιτικής είναι η «πρόσβαση» στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό. «Πρόσβαση», εννοείται τόσο της τσεχοσλοβάκικης ηγετικής ομάδας, όσο και του ευρύτερου πληθυσμού στα πνευματικά αγαθά του αμερικάνικου τρόπου ζωής και του δυτικού πολιτισμού, μέσω εντύπων, ραδιοφώνου, ταινιών και προσωπικών επαφών, τόσο στην Τσεχοσλοβακία όσο και στις ΗΠΑ. Η πρόσβαση πρέπει να αφορά εξίσου τους υπηρεσιακούς παράγοντες των ΗΠΑ όσο και τους απλούς ιδιώτες, γιατί οι πρώτοι (οι υπηρεσιακοί παράγοντες, σ. σ.) είναι αυτοί που μπορούν να γίνουν το μεγάλης σημασίας δυναμικό για την άμεση επιρροή επί των κομμουνιστών ηγετών και, ακόμα πιο σημαντικό, για τον προσδιορισμό στόχων - προσώπων και ομάδων και για την επινόηση αποτελεσματικών μεθόδων και οχημάτων μετάδοσης νέων ιδεών. Πιστεύουμε ότι η απόκτηση πρόσβασης, με την έννοια που περιγράφτηκε, θα πρέπει να είναι ο κυρίαρχος σκοπός μας στις διαπραγματεύσεις με τους Τσεχοσλοβάκους. Παρά τις κάποιες εξαιρέσεις, αυτή η πρόσβαση μπορεί να παραχωρηθεί σε σημαντικό και αποδοτικό βαθμό μόνο από την ίδια την ηγετική ομάδα…».

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Τα εκτενή αποσπάσματα που παραθέσαμε απ’ αυτό το πολυσέλιδο έγγραφο, όσο και τα προηγούμενα, νομίζουμε πως δεν αφήνουν σε κανέναν αυταπάτες για το ρόλο του ιμπεριαλισμού ακόμα κι όταν φοράει το προσωπείο του «ειρηνικού». Το σε ποιο βαθμό αυτό συνειδητοποιήθηκε, καταπολεμήθηκε ή υιοθετήθηκε συνολικά από το κομμουνιστικό κίνημα της εποχής, είναι κάτι που πρέπει να προκύψει μέσα από παραπέρα μελέτες αντίστοιχων αρχείων και ιστορικών εξελίξεων στις σοσιαλιστικές χώρες.

Το πόσο εκπληκτικά όμως οι εκτιμήσεις, ακόμα και κάποιες αυτούσιες εκφράσεις αυτών των αμερικάνικων εγγράφων συμπίπτουν μ’ αυτές των ρεβιζιονιστών της εποχής, ακόμα και μ’ αυτές των σύγχρονων οπορτουνιστών, ίσως συμβάλλει στο να κατανοήσουν περισσότεροι την ορθότητα της θέσης που το κομμουνιστικό κίνημα έχει υιοθετήσει εδώ και πάνω από έναν αιώνα, από τότε που εμφανίστηκαν οι πρώτοι απαρνητές και αποστάτες: Κάθε παρέκκλιση από τις αρχές του επιστημονικού σοσιαλισμού και άσχετα από προθέσεις αντικειμενικά μπαίνει στην υπηρεσία του ταξικού αντίπαλου της εργατικής τάξης, στην υπηρεσία του καπιταλισμού.

Ή όπως εκτίμησε το ΚΚΕ, «είτε άμεσα, είτε έμμεσα ο οπορτουνισμός ανοίγει το δρόμο για το αδυνάτισμα των κομμουνιστικών κομμάτων. Αποτελεί την ιδεολογική βάση για να ευοδωθούν οι προσπάθειες του ιμπεριαλισμού να υποσκάψει και να αδυνατίσει το σοσιαλισμό»[17].

ΣημειώσειςΣημειώσεις

Ο Νίκος Παπαγεωργάκης είναι μέλος του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ.

[1] «Εκτιμήσεις και προβληματισμοί για τους παράγοντες που καθόρισαν την ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος στην Ευρώπη - Η αναγκαιότητα και επικαιρότητα του σοσιαλισμού». Υλικά της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης του ΚΚΕ (15-16.7.1995), Αθήνα 1996, σελ. 47.

[2] «Εκτιμήσεις και προβληματισμοί για τους παράγοντες που καθόρισαν την ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος στην Ευρώπη - Η αναγκαιότητα και επικαιρότητα του σοσιαλισμού». Υλικά της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης του ΚΚΕ (15-16.7.1995), Αθήνα 1996, σελ. 12-13.

[3] «Εκτιμήσεις και προβληματισμοί για τους παράγοντες που καθόρισαν την ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος στην Ευρώπη - Η αναγκαιότητα και επικαιρότητα του σοσιαλισμού». Υλικά της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης του ΚΚΕ (15-16.7.1995), Αθήνα 1996, σελ. 35.

[4] Βλ. σχετικά, στην ιστοσελίδα www.psupress.org/books/titles την κριτική για το βιβλίο της Lorraine M. Lees, Keeping Tito Afloat - The United States, Yugoslavia and the Cold War, 1945-1960, 1997.

[5] Αναδημοσίευση στην ιστοσελίδα www.theatlantic.com/unbound/flashbks/nato/report.htm

[6] Πρόταση αφοπλισμού (υποσημείωση του Ντάλες).

[7] Βλέπε SNIE 12-2-56 (υποσημείωση Ντάλες).

[8] Defence– JCS propose deletion (υποσημ. Ντάλες)

[9] Πρόταση αφοπλισμού (υποσημείωση Ντάλες)

[10] Εγγραφο 5616/31-10-1956 του Συμβουλίου Κρατικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, βλ. www.gwu.edu/nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB14.

[11] Avro Manhattan, “Vietnam-why did we go?-The Religious Beginnings of an Unholy War”, Λος Αντζελες, 1984, Κεφ. 12.

[12] FRUS, 1958-60, Vol. X, Part 1:06 - Eastern Europe, Doc. 34.

[13] FRUS, 1958-60, Vol. X, Part 1:06 - Eastern Europe, Doc. 34.

[14] FRUS, 1958-1960, Vol. X, Part 1:06 – Eastern Europe, Doc. 35.

[15]«Εκτιμήσεις και προβληματισμοί για τους παράγοντες που καθόρισαν την ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος στην Ευρώπη - Η αναγκαιότητα και επικαιρότητα του σοσιαλισμού». Υλικά της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης του ΚΚΕ (15-16.7.1995), Αθήνα 1996, σελ. 50-51.

[16] Αλλωστε και ο ίδιος ο Λένιν διαπίστωνε ότι «..η αστική τάξη εκπαιδεύει αρκετούς αιώνες τους εκπροσώπους της τάξης της να είναι καλοί διπλωμάτες». (Λένιν, Απαντα, Σύγχρονη Εποχή, τ. 45, σελ.142).

[17] «Εκτιμήσεις και προβληματισμοί για τους παράγοντες που καθόρισαν την ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος στην Ευρώπη - Η αναγκαιότητα και επικαιρότητα του σοσιαλισμού». Υλικά της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης του ΚΚΕ (15-16.7.1995), Αθήνα 1996, σελ. 51.

του Νίκου Παπαγεωργάκη