ΕΟΠΥΥ: Για τις αλλαγές και τον χαρακτήρα του

Με αφορμή τις διατάξεις του πρόσφατου νόμου της κυβέρνησης της ΝΔ σχετικά με τον ΕΟΠΥΥ, είναι χρήσιμο να επαναφέρουμε τον λόγο ίδρυσής του και κυρίως να αναδειχτεί το πώς αυτός εντάσσεται και υπηρετεί την πολιτική των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων στον τομέα της Υγείας και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης.

Η σύσταση του ΕΟΠΥΥ (αρχικά ονομαζόταν ΕΟΠΥ) έγινε το 2011, με κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ, ενώ ακολούθησαν διάφορα αντίστοιχα νομοθετήματα, όπως το 2014 με κυβέρνηση ΝΔ - ΠΑΣΟΚ - ΔΗΜΑΡ. Πάνω στις αρχικές κατευθύνσεις ίδρυσης του ΕΟΠΥΥ όλες οι μετέπειτα κυβερνήσεις έβαζαν τη δική τους «πινελιά», προκειμένου να ενισχυθεί και να ολοκληρωθεί το έργο. Ποιο όμως είναι αυτό το έργο και τι ακριβώς επιδίωκε;

Ο χαρακτήρας του ΕΟΠΥΥ

Σε αυτά τα ερωτήματα δίνονται απαντήσεις στο κείμενο κριτικής του ΚΚΕ στον ιδρυτικό νόμο του ΕΟΠΥΥ το 2011, στο οποίο, μελετώντας τον νόμο και τα επιμέρους άρθρα του, επισημαίνονταν τα εξής:

«Πρόκειται για ένα νέο νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου, στο οποίο θα ενταχθούν οι κλάδοι Υγείας των ασφαλιστικών ταμείων ΙΚΑ - ΕΤΑΜ, ΟΑΕΕ, ΟΓΑ, ΟΠΑΔ, Οίκος Ναύτου, καθώς και οι υπηρεσίες Πρωτοβάθμιας Υγείας που διαθέτουν.

Η σύσταση του ΕΟΠΥ αποτελεί το πρώτο στάδιο, την πρώτη φάση εφαρμογής στο ελληνικό σύστημα Υγείας του αποκαλούμενου διευθυνόμενου - ελεγχόμενου ανταγωνισμού (regulated or managed competition), κατά τα πρότυπα μεταρρύθμισης της Εθνικής Υπηρεσίας Υγείας (NHS) της Μ. Βρετανίας την περίοδο διακυβέρνησης της Θάτσερ. Σύμφωνα με το μοντέλο αυτό: Κατά την πρώτη φάση της μεταρρύθμισης το κράτος και τα ασφαλιστικά ταμεία διαχωρίζονται από τους προμηθευτές υπηρεσιών Υγείας, επικεντρώνοντας την προσοχή τους στη συλλογή των χρηματοδοτικών πόρων του συστήματος σε ένα κοινό ταμείο και εν συνεχεία στην κατανομή των πόρων αυτών βάσει συμβάσεων στους παραγωγούς των υπηρεσιών Υγείας (νοσοκομεία, Κέντρα Υγείας, ιατρεία, διαγνωστικά κέντρα, κέντρα αποκατάστασης κ.ο.κ.), δημόσιους και ιδιωτικούς. Αυτήν ακριβώς τη φάση της μεταρρύθμισης εξυπηρετεί η σύσταση του ΕΟΠΥ στην Ελλάδα.

Στη δεύτερη φάση της μεταρρύθμισης τα δημόσια νοσοκομεία είτε μόνα είτε σε συνεργασία με άλλα νοσοκομεία (trusts) μετατρέπονται σε αυτοδιοικούμενους - αυτοχρηματοδοτούμενους οργανισμούς. Τη χρηματοδότησή τους πλέον δεν την εγγυάται το κράτος, αλλά αντιθέτως, ανάλογα με το παραγόμενό τους έργο (χειρουργικές επεμβάσεις, διαγνωστικές εξετάσεις, μέρες νοσηλείας, αριθμός εξυπηρετούμενων εξωτερικών ασθενών), συνάπτουν συμβάσεις με τον χρηματοδότη (π.χ. ΕΟΠΥ) και αντλούν πόρους από αυτόν.

Η τρίτη φάση της μεταρρύθμισης αφορά στην είσοδο μηχανισμών της αγοράς (κατά κεφαλήν αμοιβή οικογενειακών ιατρών, λίστα εγγεγραμμένων ασθενών κ.ά.) στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας».

Κατά συνέπεια η σύσταση του Εθνικού Οργανισμού Παροχών Υγείας στην Ελλάδα αποτελούσε την πρώτη πράξη, από τις τρεις προγραμματισμένες συνολικά, όπου το κράτος αποποιείται τον ρόλο του ως εγγυητή της δημιουργίας και χρηματοδότησης του συστήματος Υγείας, περιορίζει τη συμμετοχή του στην παροχή προνοιακού επιπέδου υπηρεσιών Υγείας και διαμορφώνει τους όρους λειτουργίας μιας μεικτής ανταγωνιζόμενης αγοράς, δημόσιας και ιδιωτικής, σε επιχειρηματική βάση.

Πέραν της εμπορευματοποίησης του συστήματος Υγείας, της συνολικής του δηλαδή λειτουργίας με κανόνες της αγοράς, με τη σύσταση του ΕΟΠΥ το αστικό κράτος επιδιώκει να εξασφαλίσει την ελαχιστοποίηση των παροχών Υγείας (βασικό πακέτο παροχών) ενιαία για όλους τους ασφαλισμένους από τα συμπραττόμενα ασφαλιστικά ταμεία.

Πέντε κυβερνήσεις με ίδιο στόχο

Από το 2011 έως σήμερα υπήρξαν 5 κυβερνητικά σχήματα, στα οποία συμμετείχαν ΠΑΣΟΚ - ΝΔ - ΣΥΡΙΖΑ με τις αντίστοιχες συνεργασίες και «τσόντες». Ανεξαρτήτως του «χρώματος» της αστικής κυβέρνησης, των ρυθμών εφαρμογής και των επιμέρους διαφορών, μετά από 11 χρόνια ένα μεγάλο μέρος των αντιλαϊκών μεταρρυθμίσεων όσον αφορά την έκταση και τους όρους παροχής της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης στον λαό έχει προχωρήσει αρκετά: Η βασική επιδίωξη του σχεδιασμού, η οποία εμπεριέχει τη δραστική μείωση της κρατικής χρηματοδότησης στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη του λαού, η αύξηση της συμμετοχής των ασθενών στις έμμεσες και άμεσες πληρωμές, η αύξηση του ποσοστού χρηματοδότησης του υπερταμείου (ΕΟΠΥΥ) από τους εργαζόμενους και τους συνταξιούχους.

Ορισμένα στοιχεία που επιβεβαιώνουν τα παραπάνω:

Πρώτο: Για τον ΕΟΠΥΥ περικόπηκε η κρατική χρηματοδότηση το 2017 - 2018, κατά 414 εκατ. ευρώ.

Δεύτερο: Είναι χαρακτηριστικά τα στοιχεία της ποσοστιαίας συμμετοχής στη συνολική χρηματοδότηση δαπανών Υγείας στα έτη 2016 και 2017.

• Δαπάνες Γενικής Κυβέρνησης: 2016: 30,9%. 2017: 27,5% (-3,4%)
• Οργανισμοί Κοινωνικής Ασφάλισης (ΟΚΑ): 2016: 30,1%. 2017: 33,3% (+3,2%)
• Συνολική ιδιωτική χρηματοδότηση: 2016: 38,9%. 2017: 39,2% (+0,3%)

Η μείωση της κρατικής χρηματοδότησης ήταν αντίστοιχη της επιβάρυνσης των (υποχρηματοδοτούμενων από το κράτος και το κεφάλαιο) ασφαλιστικών ταμείων και των άμεσων ιδιωτικών πληρωμών από τους ασθενείς.

Τρίτο: Επιβλήθηκε η επιπλέον εισφορά των συνταξιούχων στον κλάδο Υγείας (6% στην κύρια και επικουρική σύνταξη) που σημαίνει αύξηση των εσόδων του ΕΟΠΥΥ κατά περίπου 780 εκατ. ευρώ τον χρόνο από τη νέα αφαίμαξη των συνταξιούχων.

Τέταρτο: Το «κόλπο» με την καθιέρωση της «ασφαλιστικής τιμής» των φαρμάκων, όπου ο ΕΟΠΥΥ συμμετέχει στην αποζημίωση για ένα μικρότερο μέρος της πραγματικής - λιανικής - τιμής τους. Ετσι, ενώ ο ΕΟΠΥΥ - με τα θεσμοθετημένα ποσοστά συμμετοχής - έπρεπε να πληρώσει το 85% της αξίας των φαρμάκων που συμμετέχει στην αποζημίωσή τους και οι ασθενείς το 15%, τα ποσοστά αυτά έγιναν 65% για τον ΕΟΠΥΥ και 35% για τους ασθενείς. Αυτό σημαίνει ότι στοίχισε στους ασθενείς επιπλέον 280 εκατομμύρια ευρώ.

Πέμπτο: Καθιερώθηκαν για πρώτη φορά οι συμπληρωμές των ασθενών για θεραπείες, π.χ. 10% στις φυσικοθεραπείες και στις λογοθεραπείες.

Εκτο: Για την οδοντιατρική περίθαλψη - με στοιχεία του 2017 που δεν έχουν αλλάξει μέχρι σήμερα - με συνολική δαπάνη 700,73 εκατ. ευρώ, η Κοινωνική Ασφάλιση πλήρωσε 0,09 εκατ. ευρώ, το κράτος 1,78 εκατ. ευρώ και η ιδιωτική δαπάνη ήταν 698,86 εκατ. ευρώ.

Αυτά είναι ενδεικτικά και μόνο παραδείγματα. Υπάρχουν πολλά άλλα που με τη μέθοδο του «πλαφόν», π.χ. φυσικοθεραπείες, περιορίζονται οι αναγκαίες θεραπείες, περιπτώσεις εξετάσεων, μεταξύ άλλων προγεννητικού ελέγχου, που δεν αποζημιώνονται από τον ΕΟΠΥΥ και βέβαια ένα μεγάλο μέρος υγειονομικών αναγκών που είναι «δωρεάν», αλλά στην πράξη οι ασθενείς ξαναπληρώνουν αφού εξαναγκάζονται να καταφεύγουν στους ιδιώτες επιχειρηματίες.

Οι πρόσφατες αλλαγές στον ΕΟΠΥΥ

Ο πρόσφατος «εκσυγχρονισμός» του ΕΟΠΥΥ από την κυβέρνηση της ΝΔ, αποσκοπεί σε ένα πιο αποτελεσματικό εργαλείο για τη διασφάλιση των όρων «αγοράς» στις παροχές από τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα Υγείας.

Στον νέο νόμο εισάγονται τα λεγόμενα «ποιοτικά κριτήρια» όσον αφορά τις συμβάσεις και τις πληρωμές των «παρόχων». Αυτή η αναφορά γίνεται αποκλειστικά για τον ιδιωτικό τομέα και αφορά συμβάσεις των διαγνωστικών εργαστηρίων, ιδιωτικών κλινικών και κέντρων αποκατάστασης με τον ΕΟΠΥΥ. Συνδέει τη δυνατότητα και τους όρους σύμβασής τους με τον ΕΟΠΥΥ με «ποιοτικά κριτήρια» των παρεχόμενων εργασιών. Οσοι δεν τα πληρούν δεν θα μπορούν να συμβάλλονται με τον ΕΟΠΥΥ, ενώ ταυτόχρονα φαίνεται να υιοθετείται μια διαβάθμιση της «ποιότητας των εργασιών», με βάση την οποία θα υπολογίζεται ένα κλιμακούμενο ποσοστό rebate (υποχρεωτική έκπτωση) προς τον ΕΟΠΥΥ.

Το κύριο, από την πλευρά των ασθενών, είναι ότι: α) Δεν προβλέπει επέκταση των παροχών, μείωση των πληρωμών για την περίθαλψη, αποκατάσταση, φάρμακα και β) τα συγκεκριμένα κριτήρια «ποιότητας» για τις συμβάσεις με τον ΕΟΠΥΥ δεν πρόκειται να λύσουν τις ελλείψεις (π.χ. ιατρικών μηχανημάτων) στις δημόσιες μονάδες Υγείας, την πλήρη απουσία τους από ορισμένες περιοχές και τον εξαναγκασμό στις επιπλέον πληρωμές για τους ασθενείς.

...και η ουσία

Το καπιταλιστικό κράτος ενδιαφέρεται και αυτό να παράσχει στοιχειώδεις έστω υπηρεσίες Υγείας, όχι γιατί νοιάζεται για την προαγωγή της Υγείας, τη διατήρησή της, αλλά για να αναπαράγεται η εργατική δύναμη, που είναι προϋπόθεση για την αναπαραγωγή του ίδιου του κεφαλαίου. Αυτό εκφράζουν τα «βασικά πακέτα παροχών» και γι' αυτό οι αστικές πολιτικές δυνάμεις όταν διακηρύσσουν «ισότιμες, δωρεάν» παροχές αναφέρονται στις παροχές των ασφαλιστικών ταμείων πληρωμένες με τις ασφαλιστικές εισφορές και όχι στις κρατικές παροχές με κρατική χρηματοδότηση. Αλλωστε, στο πλαίσιο των εκμεταλλευτικών σχέσεων παραγωγής, ποτέ οι παρεχόμενες υπηρεσίες από το κράτος και τα ασφαλιστικά ταμεία δεν αντιστοιχούσαν ούτε μπορεί ποτέ να αντιστοιχηθούν με τις κάθε φορά διαμορφωμένες λαϊκές ανάγκες.

Σε συνθήκες που έχουν ανατραπεί οι εργασιακές σχέσεις, ο σταθερός ημερήσιος χρόνος εργασίας, έχουν αυξηθεί η ανεργία, η απλήρωτη δουλειά, οι εισφοροαπαλλαγές της εργοδοσίας στα ασφαλιστικά ταμεία και στον ΕΟΠΥΥ, θα αντιμετωπίζουν με μεγαλύτερη οξύτητα το πρόβλημα των χρηματοδοτικών τους εισροών. Επομένως, θα βαθαίνει η τάση της σχετικής ή και απόλυτης απόκλισης των παροχών από τις κάθε φορά δυνατότητες και ανάγκες του λαού. Η διαφορά στο μείγμα της διαχείρισης της καπιταλιστικής οικονομίας, η διαφορετική σύνθεση στη διοίκηση του ΕΟΠΥΥ, η θέση αν ο ΕΟΠΥΥ θα είναι απλά αγοραστής υπηρεσιών ή θα είναι ταυτόχρονα και παραγωγός υπηρεσιών Υγείας, δεν αλλάζει το βασικό ζήτημα. Δηλαδή, ότι για ένα όλο και μεγαλύτερο μέρος των αναγκών του εργαζόμενου για να διατηρεί «ετοιμοπόλεμη» την εργατική του δύναμη είναι υπεύθυνος ο ίδιος να τις αγοράσει άμεσα ή έμμεσα με τον μισθό του, που εξαρχής είναι μικρότερος σε σχέση με τις ανάγκες του και ακόμα μικρότερος μετά την άμεση και έμμεση φορολογία.

Η αντίληψη του ΚΚΕ για την Υγεία στηρίζεται στο γεγονός ότι η εργατική δύναμη είναι αυτή που παράγει υπεραξία, το κέρδος του καπιταλιστή, άρα αυτός πρέπει να πληρώσει στο κράτος με διάφορους τρόπους, και όχι οι εργάτες για την αποκατάστασή της. Μέσα στην καθημερινή πάλη, στην προσπάθεια να αναχαιτιστεί η επίθεση, το ΚΚΕ υπερασπίζεται να μη γίνονται περικοπές στις παροχές των ασφαλιστικών ταμείων, που παρέχονται σήμερα μέσω του ΕΟΠΥΥ, να υπάρχει πλήρης χρηματοδότηση των ασφαλιστικών ταμείων και του ΕΟΠΥΥ από το κράτος. Αυτή η πάλη εντάσσεται στην προοπτική της φιλολαϊκής ανάπτυξης που θα διασφαλίσει την καθολική, σύγχρονη και δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη για όλους.

Του
Γιώργου ΝΑΝΟΥ*
*Ο Γιώργος Νάνος είναι μέλος του Τμήματος Υγείας - Πρόνοιας της ΚΕ του ΚΚΕ