60 χρόνια από την απουσία της κομμουνίστριας συγγραφέα

 
ΓΑΛΑΤΕΙΑ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ (8 ΜΑΡΤΗ 1881 - 17 ΝΟΕΜΒΡΗ 1962)

 «Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΕΝΘΕΙ» Βαθιά θλίψη συνέχει τον πνευματικό κόσμο για το θάνατο της Γαλάτειας Καζαντζάκη

Ολο το απόσπασμα από την εφημερίδα «Η Αυγή» (Τρίτη 20 Νοέμβρη 1962)

ΜΕΡΟΣ Α΄

Μετά από δέκα μέρες νοσηλείας στην κλινική Σμπαρούνη για κάταγμα της λεκάνης από αυτοκινητικό δυστύχημα, εκπνέει από εμβολή της καρδιάς η κομμουνίστρια συγγραφέας Γαλάτεια Καζαντζάκη, σε ηλικία 81 ετών.

Το ημερολόγιο γράφει 17 Νοέμβρη του 1962 και βρισκόμαστε στις πρώτες εσπερινές ώρες του Σαββάτου. Την αλγεινή είδηση αναγγέλλει με πρωτοσέλιδο η προδικτατορική εφημερίδα «Η Αυγή» (Τρίτη, 20 Νοέμβρη 1962), την οποία εντοπίσαμε στο πολύτιμο Αρχείο του «Ριζοσπάστη».

Διαβάζουμε τον πλαγιότιτλο (ο τίτλος μέσα σε εισαγωγικά στην παρουσίαση του θέματός μας):

«Η ΕΛΛΗ ΑΛΕΞΙΟΥ ΦΘΑΝΕΙ ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΗ 1.30 ΓΙΑ ΝΑ ΠΑΡΑΣΤΗ ΣΤΗΝ ΚΗΔΕΙΑ ΤΗΣ ΑΔΕΛΦΗΣ ΤΗΣ. Η ΚΗΔΕΙΑ ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΣΤΟ ΠΡΩΤΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΣΤΙΣ 3.30 ΜΕ ΔΑΠΑΝΕΣ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ. ΣΥΛΛΥΠΗΤΗΡΙΑ ΤΗΣ Ε.Ε. ΤΗΣ Ε.Δ.Α. ΨΗΦΙΣΜΑΤΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ».

Το ρεπορτάζ είναι ανυπόγραφο και δημοσιεύεται στις σελίδες «ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - ΓΡΑΜΜΑΤΑ - ΤΕΧΝΕΣ».

«Στο σπίτι της οδού Αλωπεκής 11, όπου διαμένει το ζεύγος Αυγέρη - Καζαντζάκη έγινε πραγματικό προσκύνημα των ανθρώπων του πνεύματος και των πολυπληθών φίλων του Αυγέρη και της Γαλάτειας (σ.σ. είχε παντρευτεί τον κομμουνιστή συγγραφέα και κριτικό, μετά τον χωρισμό της από τον Νίκο Καζαντζάκη), ως αργά τη νύχτα της Κυριακής και χθες Δευτέρα.

ΕΡΧΕΤΑΙ Η ΕΛΛΗ ΑΛΕΞΙΟΥ

Στο μεταξύ, ύστερα από σύντονες ενέργειες της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών προς την κυβέρνηση, ο πρωθυπουργός (σ.σ. Κωνσταντίνος Καραμανλής) με προσωπική εντολή του προς την ελληνική πρεσβεία της Ρουμανίας, επέτρεψε στη γνωστή λογοτέχνιδα Ελλη Αλεξίου, πολιτική πρόσφυγα, να έλθει στην Αθήνα για να παραστεί στην κηδεία της αδελφής της. Η Ελλη Αλεξίου φθάνει σήμερα στη 1.30 μ.μ. στο αεροδρόμιο του Ελληνικού με ειδικό αεροπλάνο που παραχώρησε η ρουμανική κυβέρνηση.

Η ΚΗΔΕΙΑ ΣΤΙΣ 3.30'

Κατόπιν της αναμενόμενης αφίξεως της Ελλης Αλεξίου, η κηδεία της Γαλάτειας Καζαντζάκη, που είχε οριστεί για τις 11 π.μ. ανεβλήθη για τις 3.30 μ.μ. σήμερα. Η σορός της Γαλάτειας Καζαντζάκη θα εναποτεθεί σε ειδικό τάφο που πρόσφερε ο δήμος στο Α' Νεκροταφείο, η δε κηδεία της θα γίνει με δαπάνη της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών, της οποίας η Γαλάτεια Καζαντζάκη ήταν γενική γραμματεύς μέχρι του θανάτου της».

ΜΕΡΙΚΑ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ

Η Γαλάτεια Καζαντζάκη γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης το 1886 (σ.σ. το 1881). Ο πατέρας της Στέλιος Αλεξίου ήταν μελετητής της μεσαιωνικής κρητικής λογοτεχνίας και συνεργάτης του μακαρίτη Ξανθουδίδη στην έκδοση του "Ερωτόκριτου". Στα γράμματα εμφανίστηκε στα 1908 με τη νουβέλα "Ρίντι Παλιάτσο" που δημοσιεύθηκε στο "Νουμά" και την καθιέρωσε στα γράμματα.

Η Γαλάτεια Καζαντζάκη ασχολήθηκε με την πεζογραφία, το θέατρο και την ποίηση. Δημοσίευσε τα πεζογραφήματα "Γυναίκες", "Αντρες", "11 π.μ. - 1 μ.μ.", "Ανθρωποι και υπεράνθρωποι" καθώς και ποιήματα.

Το 1933 (σ.σ. την 1η Νοέμβρη του 1932) παίχθηκε στο Βασιλικό (σ.σ. Εθνικό) Θέατρο το θεατρικό της έργο "Ενώ το πλοίο ταξιδεύει". Τα θεατρικά της άπαντα δημοσιεύθηκαν προ τετραετίας (σ.σ. το 1958) από τον "Δίφρο" με τον τίτλο "Αυλαία".

Η Γαλάτεια Καζαντζάκη υπήρξε ένα προοδευτικό πνεύμα και μία συγγραφέας με μεγάλη ρεαλιστική δύναμη. Στο προοδευτικό κίνημα της χώρας μας είχε ενταχθεί από πολύ νέα. Υπήρξε μέλος της συντακτικής επιτροπής και αρχισυντάκτης των ''Νέων Πρωτοπόρων'' και συνεργάτης όλων των προοδευτικών περιοδικών και εφημερίδων.

Η Γαλάτεια Καζαντζάκη αφήνει ανέκδοτο έργο από διηγήματα και εκτενέστερα πεζογραφήματα».

Ακολουθούν: Συλλυπητήρια από την Εκτελεστική Επιτροπή της Ε.Δ.Α. και την Ε.Δ.Α. Αμπελοκήπων, ψηφίσματα της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών και του Ελληνοσοβιετικού Συνδέσμου, ανακοίνωση της Ενωσης Νέων Λογοτεχνών.

Το λογοτεχνικό μέρος του πένθους το υποστηρίζουν δυο ξερονησιώτες συγγραφείς από την Κρήτη, η ποιήτρια Βικτωρία Θεοδώρου (1926 - 2019) κι ο συγγραφέας, κριτικός και δημοσιογράφος Θέμος Κορνάρος (1906 - 1970).

Στα γραφεία της Εταιρίας των Ελλήνων Λογοτεχνών

Ολόκληρο το σπαραχτικό ποίημα της πρώτης:

Γαλάτεια Καζαντζάκη

Ο,τι που είχα γυρίσει απ' τα νησιά κι' ωσά χαμένη

στους δρόμους επεριπλανιόμουνα, με πήρε

στο σπίτι και μούδωσε φαγί

από τα χέρια της μαγερεμένο,

κρεββάτι και με σκέπασε με τ' ακριβά της χράμια

τα κεντημένα με πουλιά κι' ελάφια.

Τον ήλιο της στοργής αντάμωνα

στ' ανήλιαγό της σπίτι

Και τη λαχτάρα μού κεντούσε ακοίμητη

για ν' ανεβώ στης Τέχνης τις ανηφοριές.

Φορώ το δαχτυλίδι οπού μου χάρισε

κι' έχω μες στην καρδιά μου την παραγγελιά της:

«-Υπόφερα πολύ, κάνε τους πόνους μου τραγούδι...»

«Με μια παντιέρα επανάστασης»

«Σπονδή στη μνήμη της. Γαλάτεια Καζαντζάκη η κόρη της μνήμης», τιτλοφορεί το κείμενο μνήμης του ο δεύτερος. Ενα χαρακτηριστικό απόσπασμα:

«Η Γαλάτεια Καζαντζάκη κατάκτησε και κράτησε το δικαίωμα, για μισόν αιώνα, να εξαιρείται από κάθε έλεγχο. Παιδούλα ξεκίνησε με μια παντιέρα επανάστασης, και βγήκε να πάρει μέρος στους αγώνες του καιρού και του τόπου της.

» Κι' όταν γυρνούσε, από την πρώτη εξόρμηση, στη γη του Ψηλορείτη, άκουσε κι' αυτή μεσοπέλαγα τη φοβερή φωνή:

» -Πού είσουνα!

»-Πήγα και πολέμησα, στ' όνομά σου, Μάνα, πλάι στους φτωχούς και τους αδικημένους της ζωής.

» -Και γιατί γυρίζεις;

» -Για να πάρω δύναμη και να ξαναμπώ στη μάχη. » -Τι μου φέρνεις;

» -Ενα καινούργιο όνομα που τ' αγαπάει ο μαχόμενος λαός.

» -Ποιο είναι τ' όνομα;

» -"Πετρούλα Ψηλορείτη" (σ.σ. ένα από τα ψευδώνυμά της)

» -Το άκουσα Εχε την ευκή μου! Πέρνα κόρη μου!..

Στο Βουκουρέστι με τον Μάρκο Αυγέρη και την Ελλη Αλεξίου (31-7-1961)

» Από κείνη την πρώτη επιστροφή ως τα σήμερα, ύστερ' από κάθε μάχη, η Κόρη της Κρήτης γυρνούσε για καινούργια ανάσα, για καινούργια ευκή, φορτωμένη πλούσιο κούρσος για το στέμμα της Μεγάλης Μάνας. Τη γνωρίσανε πια και τα κύματα, και τ' ακρογιάλια, και οι βίγλες, και οι άνθρωποι, και τ' αγρίμια της πατρίδας. Και όλα την καλωσορίζανε και της διηγόνταν, για ν' αναπαυτεί, τα όσα γίνανε στο νησί τον καιρό που αυτή είτανε στη μάχη.

» Λυρική, τραχειά, τραγική, οξύθυμη, απαιτητική κι' ευαίσθητη ταυτόχρονα σαν παιδί, η Γαλάτεια Καζαντζάκη. Ιδια η Μάνα της. Που μας την έστειλε. Ιδια η Κρήτη!

» Τώρα μπήκανε καινούργιες δυνάμεις στους απλωμένους αγώνες της πατρίδας. Καιρός, παλαίμαχη Κόρη της Κρήτης, ν' αναπαυτείς. Εμείς, οι νεώτερες γενιές θα σταθούμε στο ποδάρι σου, και σου φιλούμε το τίμιο χέρι σου. Δασκάλα και Μάνα μας, μ' ευγνωμοσύνη και με σεβασμό».

ΥΓ: Χωρίς κιβωτό στην οδό Αβύδου 146

• Οι φωτογραφίες από τον τόμο: «Αφιέρωμα στον Μάρκο Αυγέρη», εκδόσεις «Κέδρος» (1976)

Γράφει ο
Βασίλης ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ
Δημοσιογράφος, συγγραφέας, κριτικός βιβλίου