Για τις εξόριστες γυναίκες στη Χίο

Στο πίσω μέρος του Δημοτικού Σχολείου του Αγ. Θωμά (σήμερα 7ο Δημοτικό Χίου). Ανάμεσα στις κρατούμενες η Άλκη Ζέη

Η αναγγελία της ανακήρυξε το 2023 ,«Λογοτεχνικό έτος Αλκης Ζέη» το 2023, μάς φέρνει στη μνήμη τα λόγια της μεγάλης συγγραφέα, στην επίσκεψή της στη Χίο. «Για μένα η Χίος το 1948 - 1949 ήταν ένα μεγάλο σχολείο, που δίδαξα και διδάχτηκα».

Στο Στρατόπεδο εξόριστων γυναικών που δημιούργησε η κυβέρνηση Θ. Σοφούλη, τον Μάρτη του ‘48, στο χώρο που είναι σήμερα το στρατόπεδο Γκιάλα βρέθηκαν γυναίκες από όλες τις γωνιές της Ελλάδας, βιώνοντας τη βία και την τρομοκρατία του αστικού κράτους την περίοδο του εμφυλίου ταξικού πολέμου στην Ελλάδα.

Σ' αυτό το στρατόπεδο μεταφέρθηκε μαζί με φοιτήτριες, γιατρίνες, δασκάλες, εργάτριες, αγρότισσες η 23χρονη Ζέη. Ο πρώτος σταθμός των εξόριστων γυναικών, που ήρθαν με το πλοίο «Σοφία Τόγια» ήταν οι Στρατώνες, που βρίσκονται στο νοτιοδυτικό άκρο της πόλης, σ' έναν λόφο.

Εγκαταστάθηκαν σε τρεις διώροφες οικοδομές, που ονομάστηκαν από τις κρατούμενες το «Πρώτο, Δεύτερο και Τρίτο χτίριο». Επρόκειτο για γυναίκες που είχαν περάσει από διάφορα κρατητήρια και τμήματα μεταγωγών. Ήταν δε βασανισμένες και κατάκοπες από ταλαιπωρίες και βασανιστήρια. Έφτασαν στο νησί μας με τις αποφάσεις των κατά τόπους Επιτροπών Ασφαλείας, που όριζαν «ως ποινήν την εκτόπισιν εις την νήσον Χίον»!

Σ' αυτούς τους γυμνούς κρύους θαλάμους τούς υποδέχτηκαν ο διοικητής Χωροφυλακής συν/χης Πλατάκης και ο διοικητής του Στρατοπέδου ο μοίραρχος Ζερβός, υποστηριζόμενοι απ' τους χωροφύλακες Μαρκελάκη, Μυλωνάκη, Λαδάκη, Παπακυριακόπουλο κ.ά., που συνέβαλαν να γίνεται η ζωή τους καθημερινά πολύ δύσκολη. Η απομόνωσή τους από την τοπική κοινωνία ήταν πλήρης.

H Άλκη Ζέη στον αύλειο χώρο του Στρατοπέδου εξόριστων γυναικών (σήμερα απέναντι στην εκκλησία του Αγ. Ιωάννη

Οι συνθήκες διαβίωσής τους δύσκολες, αφού τους δυσκόλευαν τη ζωή στις πιο απλές καθημερινές συνήθειες. Τις κλείδωναν μέσα στους θαλάμους, τους στερούσαν το νερό, γι' αυτό και κείνες για να γλυκαίνουν τον πόνο τους τραγουδούσαν...: «Νερό, νερό, νεράκι, σε καρτερούμε από την αυγή και όπως στάζεις, σταγονάκι, σταγονάκι, δεν θα προφτάσει καμία μας να πιει....».

Χρησιμοποιούσαν τροφές τέτοιες, για να προκαλούνται γαστρεντερίτιδες. Είναι χαρακτηριστικό ότι στα αρχεία του Σκυλίτσειου Νοσοκομείου Χίου στο μητρώο ασθενών πέρασαν κατά τη 13μηνη παραμονή τους πάνω από 300 γυναίκες. Τις έβαλαν στο κρατητήριο ή τις υποχρέωναν να κάνουν βαριές εργασίες. Ιδιαίτερα απελπιστική ήταν η κατάσταση αφού όταν αρρώσταιναν δεν έδιναν φάρμακα, για να τις περιποιηθούν οι εξόριστες γιατρίνες.

Οι εξόριστες γυναίκες της Χίου στο «Στρατόπεδο πειθαρχημένης διαβίωσης» έδειξαν με τη ζωή τους και με όπλα τα ιδανικά τους, την ιδεολογία τους και τη συλλογικότητά τους, ότι μπόρεσαν να βγούνε νικήτριες στην πάλη με τα όργανα του ταξικού εχθρού. Φτιάξανε ιατρείο στο πρώτο κτίριο, δημιούργησαν ομάδες μόρφωσης, που δίδαξαν τα νέα κορίτσια, που συνέχισαν τις σπουδές τους οι φοιτήτριες, έκαναν εκδηλώσεις για την 25η Μαρτίου, την Καθαρά Δευτέρα, τις θρησκευτικές γιορτές.

Σ' αυτές, η Άλκη Ζέη διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο, αφού όπως έλεγε η εξόριστη αγωνίστρια απ' τα Νένητα, Ατσάλη Ελένη «…μας δίδαξε να διαβάζουμε, να γράφουμε και επειδή δεν μας επέτρεπαν να φέρουμε βιβλία μέσα, τι σκαρφιστήκαμε; Ειδοποίησα ένα γείτονά μου ένα παλιό κομμουνιστή μαραγκό το Μαξούρη, που έμενε απέναντι από την εκκλησία του Αγ. Θωμά, να μας φέρει περιοδικά. Αυτά έγιναν τα πρώτα μας βιβλία!»

Αυτές τις γυναίκες, που πρωτοστατούσαν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής, τις μετέφεραν ξαφνικά ένα ξημέρωμα του Ιούνη κουβαλώντας οι ίδιες στην πλάτη τους τα μπαγάζια τους στο σχολείο του Αγίου Θωμά (σήμερα στεγάζεται το 7ο Δημοτικό Σχολείο).

Ήταν οι «επικίνδυνες», ήταν οι κομμουνίστριες... ανάμεσα τους και η Άλκη Ζέη, η Ρόζα Ιμβριώτη, η Μέλπω Αξιώτη, η Λουντέμη, η ηθοποιός Ντιριντάουα.

Θυμάται και πάλι η Ελένη Ατσάλη: «Ήταν μόλις έκλεισαν τα σχολεία, Ιούνης του 1948, το σχολείο ξαναζωντάνεψε παντού, παρά την τρομοκρατία γινότανε μαθήματα, διαλέξεις, διδασκαλία ξένων γλωσσών.

Η πιο δύσκολη στιγμή μας ήταν όταν ήρθαν να πάρουν τα μικρά παιδιά. Οι φωνές των μανάδων ράγισαν τις ψυχές μας. Τα αγόρια τα πήγαν στη Μυτιλήνη και τα κοριτσάκια στο ορφανοτροφείο Χίου.

Σ' αυτή τη στιγμή σημαντικό ρόλο έπαιξε η Ζέη και οι άλλες επιστημόνισσες, προκειμένου να στηρίξουν τις μητέρες, αλλά και να δούμε να μάθουμε πού πήγαν τα παιδιά. Φύγαμε απ' τις τελευταίες. Μας μετέφεραν στο Τρίκερι και από κει στη Μακρόνησο. Μαζί περάσαμε τις δύσκολες στιγμές!»

Τα στοιχεία υπάρχουν στον τοπικό Τύπο της εποχής και στα βιβλία του συλλόγου πολιτικών εξόριστων γυναικών.

Αξίζει να μνημονεύσουμε την πρωτοβουλία της Αγγελικής Χατζηδημητρίου να φέρει στο νησί δεκάδες γυναίκες -ηλικιωμένες-, πρώην εξόριστες, γύρω στα 1987, για να προσκυνήσουν στον τόπο που μαρτύρησαν...

Ας είναι αιώνια η μνήμη τους!!!

Γιώργης Αμπαζής - Δάσκαλος

 «Λογοτεχνικό έτος Αλκης Ζέη» το 2023