Πως και γιατί φτάσαμε στον Δεκέμβρη του 1944

Μια προαποφασισμένη εξέλιξη
 
Η ένοπλη σύγκρουση του ΕΑΜικού κινήματος με την ντόπια ολιγαρχία και τους Εγγλέζους ασφαλώς δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Ηταν μια εξέλιξη, που οι Εγγλέζοι και οι εγχώριοι συνεργάτες τους προετοίμασαν με μεθοδικότητα από πολύ καιρό πριν. Τα ιστορικά στοιχεία δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολιών περί αυτού.

Τον Αύγουστο του 1943, για παράδειγμα, ο στρατάρχης Σματς (πρωθυπουργός της Νοτίου

Αφρικής από το 1939 έως το 1948) προειδοποιούσε τον Τσόρτσιλ ότι «υπό τας συνθήκας αναβρασμού της κοινής γνώμης, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες βαλκανικές χώρες, θα επακολουθήσει χάος μετά από τη συμμαχική κατοχή, εκτός εάν μια δυνατή πυγμή συγκρατήση επί τόπου τα πράγματα. Εάν αφεθή απεριόριστος ελευθερία στους λαούς αυτούς - έγραφε ο Σματς -, ενδέχεται να έχουμε ένα κύμα ταραχών και ευρείας κλίμακος επιβολήν του κομμουνισμού, επί όλων των περιοχών αυτών της Ευρώπης»[1]. Τις προειδοποιήσεις αυτές η αγγλική εξωτερική πολιτική τις πήρε πολύ σοβαρά υπόψη της και προετοιμάστηκε κατάλληλα τουλάχιστον σε ό,τι αφορούσε την Ελλάδα. Ετσι, ο ίδιος ο Τσόρτσιλ, με τηλεγράφημά του στον Βρετανό υπουργό Εξωτερικών Α. Ιντεν, στις 29/8/1944, περιέγραφε ως εξής το χαρακτήρα της απόβασης βρετανικών στρατευμάτων στη χώρα μας[2]: «...Είναι εξαιρετικά σημαντικό να χτυπήσουμε απροειδοποίητα, χωρίς να προηγηθεί καμιά φανερή κρίση. Αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για να προκαταλάβουμε το ΕΑΜ...». Επίσης, με άλλο τηλεγράφημά του στον Ιντεν, στις 7/11/1944, ο Βρετανός πρωθυπουργός ανάμεσα στα άλλα σημείωνε[3]: «Περιμένω ανοικτή σύγκρουση με το ΕΑΜ και δεν πρέπει να τη φοβόμαστε, υπό την προϋπόθεση ότι έχουμε διαλέξει με προσοχή το έδαφος».

Στο ίδιο μήκος κύματος με τους Εγγλέζους, κινούνταν και η ντόπια ολιγαρχία, η οποία στο ΕΑΜ - ΕΛΑΣ έβλεπε τον άμεσο κίνδυνο για την οικονομική και πολιτική της εξουσία. Ετσι, ένας από τους κορυφαίους σ' εκείνη την πολιτική συγκυρία αστούς πολιτικούς, ο Γ. Παπανδρέου, από τον Ιούλη του 1943, σε μια έκθεσή του προς το στρατηγείο της Μ. Ανατολής, την ελληνική κυβέρνηση του Καΐρου και τη βρετανική κυβέρνηση, έλεγε ότι «η ταυτότης των συμφερόντων της Αγγλίας και της Ελλάδος διά πρώτην φοράν εις την ιστορίαν των είναι απόλυτος»[4]. Κι ακριβώς εκεί, στη στρατιωτική δύναμη της Αγγλίας, υπολόγιζε να στηριχτεί για να πετύχει τη διάλυση του ΕΛΑΣ, όπως ο ίδιος αποκάλυπτε στον υπαρχηγό του ΕΔΕΣ Κομνηνό Πυρομάγλου, σε μια συζήτηση που είχαν στις 13/7/1944, λίγο πριν το περιβόητο Συνέδριο του Λιβάνου[5].

Ο Γ. Παπανδρέου θα φτάσει στην αποθέωση των πολιτικών σχεδιασμών του κατά του ΕΑΜικού κινήματος, όταν λίγες μέρες πριν την απελευθέρωση και συγκεκριμένα στις 22/9/1944, τηλεγράφησε στον Τσόρτσιλ: «...Ενώπιον της διαμορφωθείσης κρισίμου καταστάσεως, τα πολιτικά μέσα προς αντιμετώπισίν της δεν είναι πλέον επαρκή. Μόνον η άμεσος παρουσία επιβλητικών βρετανικών δυνάμεων εις την Ελλάδα και μέχρι των τουρκικών ακτών ημπορεί να μεταβάλει την κατάστασιν»[6].

Ο Παπανδρέου κι ο Τσόρτσιλ ομολογούν

Ολοκλήρωση των σχεδίων της ντόπιας ολιγαρχίας και των Βρετανών πατρώνων της δεν μπορούσε να υπάρξει όσο το λαϊκό κίνημα ήταν εξοπλισμένο, όσο, δηλαδή, ήταν υπαρκτός ο ΕΛΑΣ. Γι' αυτό κι επιχειρήθηκε η διάλυσή του με κάθε τρόπο, και με την ένοπλη βία μέσα από την ανοικτή αγγλική στρατιωτική επέμβαση. Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ έχει δώσει στα απομνημονεύματά του μια άκρως αποκαλυπτική ομολογία για τον ταξικό χαρακτήρα εκείνης της σύγκρουσης. Γράφει χαρακτηριστικά[7]: «Η μάχη που διήρκεσε έξι εβδομάδες... έγινε για να καταλάβωμε την Αθήνα και, όπως θα δείξη η συνέχεια των γεγονότων, να απαλλάξωμε την Ελλάδα από τον κομμουνιστικό ζυγό. Την εποχή αυτήν που τρία εκατομμύρια άνδρες πολεμούσαν σε κάθε στρατόπεδο στο Δυτικό Μέτωπο και που τεράστιες αμερικανικές δυνάμεις ηγωνίζοντο εναντίον της Ιαπωνίας στον Ειρηνικό, οι ελληνικές αυτές παραφορές μπορούσαν να φαίνονται ότι είχαν ελάχιστη σημασία, αλλά δεν ευρίσκοντο λιγώτερο στο νευρικό κέντρο της ισχύος, της τάξεως και της ελευθερίας του Δυτικού κόσμου».

Αλλά και ο Γ. Παπανδρέου, σ' ένα άρθρο του στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, το Μάρτη του 1948, δεν είναι λιγότερο αποκαλυπτικός. Γράφει συγκεκριμένα[8]: «Το συμπέρασμα είναι ότι ο Δεκέμβριος ημπορεί να θεωρηθή ''δώρον του Υψίστου". Αλλά διά να υπάρξη ο Δεκέμβριος, έπρεπε προηγουμένως να είχομεν έλθει εις την Ελλάδα. Και τούτο ήτο δυνατόν μόνον με τη συμμετοχήν του ΚΚΕ εις την Κυβέρνησιν, δηλαδή με τον Λίβανον. Και διά να ευρεθούν εδώ οι Βρετανοί, οι οποίοι ήσαν απαραίτητοι διά τη Νίκην, έπρεπε προηγουμένως να είχεν υπογραφή το Σύμφωνο της Καζέρτας. Και διά να γίνη Στάσις - το ''δώρον του Υψίστου"- έπρεπε προηγουμένως να επιμείνω εις την άμεσον αποστράτευσιν του ΕΛΑΣ και να θέσω το ΚΚΕ ενώπιον του διλήμματος ή να αποδεχθή ειρηνικώς τον αφοπλισμό του, ή να επιχειρήση την Στάσιν υπό συνθήκας όμως πλέον, αι οποίαι οδήγουν εις τη συντριβήν του... Αυτή είναι η ιστορική αλήθεια». Περισσότερα σχόλια, ασφαλώς, περιττεύουν.

Πώς φτάσαμε στο "Δεκέμβρη"

• 12 Οκτώβρη 1944: Ο ΕΛΑΣ απελευθερώνει την Αθήνα ύστερα από 1.264 μέρες χιτλερικής σκλαβιάς. Στις 9.45 το πρωί η γερμανική σημαία κατεβαίνει από την Ακρόπολη. Ο λαός ξεχύνεται στους δρόμους. Γαλανόλευκες και κόκκινες σημαίες στολίζουν τη μεγαλειώδη διαδήλωση του λαού. Τα συνθήματα "ΕΑΜ - ΕΛΑΣ - ΚΚΕ", "Λαοκρατία", "Λαϊκή Δικαιοσύνη" κλπ. βρίσκονται σε κάθε στόμα.

• 12-13 Οκτώβρη 1944: Ο ΕΛΑΣ σώζει το Ηλεκτρικό Εργοστάσιο και την πόλη του Πειραιά από την καταστροφή που σχεδίαζαν οι ναζί.

• 16 Οκτώβρη: Ερχεται στην Αθήνα , από τα βουνά, η ηγεσία του ΚΚΕ, του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ.

• 18 Οκτώβρη 1944: Φτάνει στην Ελλάδα η κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας υπό τον Γ. Παπανδρέου. Μαζί φτάνει και ο Αγγλος στρατηγός Σκόμπι. Στη μεγάλη παναθηναϊκή συγκέντρωση, που γίνεται στην πλατεία Συντάγματος, ο λαός διατρανώνει τη θέλησή του για ομαλές εσωτερικές εξελίξεις και κατοχύρωση των καρπών των αγώνων του στα χρόνια της Εθνικής Αντίστασης. Διατρανώνει τη θέλησή του για Λαοκρατία, Λαϊκή Δικαιοσύνη και Λαϊκή Αυτοδιοίκηση, για να βαδίσει η χώρα προς την πρόοδο, την εθνική και δημοκρατική αναδημιουργία, αποκαθαρμένη από τους προδότες, τους δοσίλογους και όσους στρέφονταν κατά της λαϊκής κυριαρχίας.

• 3 Νοέμβρη 1944: Ο ΕΛΑΣ ελευθερώνει ολόκληρη την Ελλάδα. Υπό κατοχή είναι ακόμη η Κρήτη και η Μήλος.

• 5 Νοέμβρη: Ο Γ. Παπανδρέου, ύστερα από υπόδειξη του Σκόμπι - και χωρίς καμιά συνεννόηση με το Υπουργικό Συμβούλιο - ανακοινώνει στον Τύπο ότι ο ΕΛΑΣ και ο ΕΔΕΣ θα διαλυθούν στις 10 Δεκέμβρη. Ανακοινώνει επίσης ότι την 1η του Δεκέμβρη θα διαλυθεί η Εθνική Πολιτοφυλακή του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.
  Την ίδια μέρα ο γνωστός για τα δημοκρατικά - πατριωτικά του αισθήματα στρατηγός Οθωναίος - αρχιστράτηγος τώρα, βάσει του συμφώνου του Λιβάνου και με κύρια αποστολή τη διοργάνωση νέου ελληνικού στρατού - καλεί τον Στ. Σαράφη και του προτείνει να γίνει επιτελάρχης του. Ο Σαράφης δέχεται, αλλά ματαιώνονται τα πάντα ύστερα από παρέμβαση του Σκόμπι, που θέλει για τη θέση του επιτελάρχη το Χίτη στρατηγό Βεντήρη. Κατάληξη του θέματος είναι, στις 13/11 να παραιτηθεί ο Οθωναίος, μη δεχόμενος τις αγγλικές επεμβάσεις στο έργο του.

• 10 Νοέμβρη 1944: Η ορεινή ταξιαρχία που έχει φτάσει στην Ελλάδα παρελαύνει στους δρόμους της Αθήνας . Η αποστολή της - όπως την καθόρισε ο Τσόρτσιλ με τηλεγράφημά του στο Βρετανό υπουργό Εξωτερικών Ιντεν, 3 μέρες πριν - είναι να μην διστάσει "ν' ανοίξει πυρ αν αυτό είναι απαραίτητο", ενάντια στο λαϊκό κίνημα και προς εξυπηρέτηση των αντιδραστικών σχεδίων της Αγγλίας για την Ελλάδα.

• 15 Νοέμβρη 1944: Οι προκλήσεις εναντίον του λαού συνεχίζονται. Χίτες ανοίγουν πυρ εναντίον ειρηνικής διαδήλωσης στην οδό Πανεπιστημίου. Αγγλικά τμήματα καταφτάνουν για να προστατέψουν τους Χίτες.

• 19 Νοέμβρη 1944: Μεγαλειώδης συγκέντρωση στην Αθήνα για τα 26 χρόνια του ΚΚΕ.

• 22 Νοέμβρη 1944: Ο Σκόμπι καλεί τους υπουργούς της Αριστεράς, Σβώλο και Πορφυρογένη και - σε ρόλο επικυριάρχου της Ελλάδας - τους κάνει παρατήρηση για τα υψηλά ημερομίσθια που καθόρισε ο Πορφυρογένης για τους εργάτες και υπάλληλους. Τους ζητάει επίσης μέσα σε 24 ώρες να κάνουν δήλωση ότι "αποκηρύττουν τη χρήση βίας". Οι δύο υπουργοί αρνούνται με περιφρόνηση. Την ίδια μέρα ο Παπανδρέου μονογράφει απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου - στην οποία συμφωνούν ΕΑΜ και ΚΚΕ - για διάλυση του ΕΛΑΣ , του ΕΔΕΣ, της Ορεινής Ταξιαρχίας, του Ιερού Λόχου και όλων των εθελοντικών σωμάτων ως τις 10 Δεκέμβρη και δημιουργία εθνικού στρατού. Στη συνέχεια ο Παπανδρέου υπαναχωρεί με το επιχείρημα ότι δε δέχονται οι Αγγλοι τη διάλυση της Ορεινής Ταξιαρχίας. Το ΕΑΜ και το ΚΚΕ συνεχίζουν την προσπάθεια για συμβιβασμό. 

• 27 Νοέμβρη 1944: Επιτυγχάνεται συμφωνία στο στρατιωτικό ζήτημα η οποία προβλέπει τα εξής: Θα καταρτιστεί τμήμα εθνικού στρατού, με ενιαία διοίκηση, από την Ορεινή Ταξιαρχία, τον Ιερό Λόχο, τμήματα του ΕΔΕΣ και μία ταξιαρχία των δυνάμεων του ΕΛΑΣ , "έχουσα δύναμιν ίσην προς το άθροισμα των άνω δυνάμεων και με ίσον οπλισμόν". 

• 28 Νοέμβρη 1944: Ο Παπανδρέου υπαναχωρεί εκτελώντας διαταγές των Αγγλων. Ανακοινώνει στον Τύπο αλλοιωμένη τη συμφωνία. Σύμφωνα με την ανακοίνωση Παπανδρέου το τμήμα στρατού που θα σχηματιστεί δεν προβλέπεται να έχει ενιαία διοίκηση. Επίσης δίνεται η δυνατότητα στον ΕΔΕΣ να έχει ίση δύναμη μ' αυτή του ΕΛΑΣ , ξέχωρα από τις δυνάμεις της Ορεινής Ταξιαρχίας και του Ιερού Λόχου. Το ΚΚΕ ύστερα απ' αυτό επαναφέρει την πρόταση για αποστράτευση όλων - Ορεινής Ταξιαρχίας, Ιερού Λόχου και ανταρτών - κάτι που και ο Παπανδρέου θεωρούσε λογικό, αλλά αδύνατο, λόγω της άρνησης των Αγγλων. 

• 30 Νοέμβρη 1944: Ο Παπανδρέου βγάζει διαταγή που καθορίζει τις ημερομηνίες διάλυσης του ΕΛΑΣ και της πολιτοφυλακής, χωρίς να έχει λυθεί μαζί με τους υπουργούς της Αριστεράς το πρόβλημα των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας. 

• 1 Δεκέμβρη 1944: Οι ΕΑΜίτες υπουργοί παραιτούνται σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη διαταγή μονομερούς αφοπλισμού του ΕΛΑΣ . Τεράστιες μαχητικές διαδηλώσεις του λαού σ' όλη την Ελλάδα ενάντια στην κυβέρνηση Παπανδρέου και την αγγλική επέμβαση. 

• 2 Δεκέμβρη 1944: Στο Φάληρο αποβιβάζονται 6.000 Αγγλοι και δύο φασιστικά ελληνικά τάγματα από την Αίγυπτο. Τα μεσάνυχτα της ίδιας μέρας ο Παπανδρέου ανακαλεί την άδεια που είχε δοθεί για το συλλαλητήριο του ΕΑΜ την επομένη. 

• 3 Δεκέμβρη 1944: Το συλλαλητήριο ξεκινάει. Εκατοντάδες χιλιάδες λαού κατακλύζουν την πλατεία Συντάγματος και τους γύρω δρόμους. Τα συνθήματα "Οχι άλλη κατοχή", "Παπανδρέου παραιτήσου" κυριαρχούν σ' όλα τα χείλη. Στις 11 το πρωί η αστυνομία με την προστασία αγγλικών τανκς ανοίγει πυρ εναντίων των άοπλων διαδηλωτών. Δολοφονεί 28 και τραυματίζει 140 διαδηλωτές. 

• 4 Δεκέμβρη 1944: Κηρύσσεται γενική απεργία σ' όλη την Ελλάδα. Ο λαός της Αθήνας οδηγεί τα θύματά του στην τελευταία τους κατοικία. Οταν η πομπή φτάνει στο Σύνταγμα οι διαδηλωτές γονατίζουν. Ορκίζονται στους νεκρούς και ψάλουν το πένθιμο εμβατήριο. Ενα τεράστιο πανό στην κεφαλή της πορείας γράφει: "ΟΤΑΝ Ο ΛΑΟΣ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΤΗΣ ΤΥΡΑΝΝΙΑΣ, ΔΙΑΛΕΓΕΙ Η ΤΙΣ ΑΛΥΣΙΔΕΣ Η ΤΑ ΟΠΛΑ". Στην επιστροφή από το νεκροταφείο τα πλήθη δέχονται ένοπλη επίθεση από τους Χίτες. Αλλοι 100 νεκροί και τραυματίες. 

• Ο Σκόμπι κηρύσσει στρατιωτικό νόμο. Βρετανικές δυνάμεις κυκλώνουν και αφοπλίζουν το 2ο Σύνταγμα της ΙΙ μεραρχίας του ΕΛΑΣ . Ο ΕΛΑΣ αρχίζει τις επιχειρήσεις κατά των Χιτών και των αστυνομικών τμημάτων της Αθήνας και του Πειραιά. Την επομένη ο Σκόμπι θα πάρει διαταγή από τον Τσόρτσιλ να συμπεριφέρεται σαν να βρίσκεται σε κατεχόμενη πόλη. Μπροστά σ' αυτή την κατάσταση ο λαός έπρεπε να διαλέξει. Και διάλεξε τα όπλα.

 

Σημειώσεις:

[1] Κ. Πυρομάγλου: «Ο Δούρειος Ιππος», εκδόσεις «Δωδώνη», σελ. 143-144
[2] Γ. Ανδρικόπουλου, στο ίδιο, τόμος Β`, σελ. 68
[3] Γ. Ανδρικόπουλου, στο ίδιο, τόμος Β`, σελ. 201
[4] Γ. Παπανδρέου: «Κείμενα - Η Απελευθέρωσις της Ελλάδος», εκδόσεις «ΜΠΙΡΗΣ», 1964, τόμος Δεύτερος, σελ. 11
[5] Κ. Πυρομάγλου: «Η Εθνική Αντίστασις», Εκδόσεις «ΔΩΔΩΝΗ», σελ. 274
[6] Γ. Παπανδρέου, στο ίδιο, σελ. 147.
[7] Ουίνστον Τσόρτσιλ: «2ος Παγκόσμιος Πόλεμος», Εκδόσεις «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ», τόμος ΣΤ' σελ. 352
[8] «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» 2/3/1948

Πηγές: Ριζοσπάστης 30 Νοέμβρη 1997, 1 Δεκέμβρη 2002