Παράνομες χειρόγραφες εφημερίδες

Υπάρχουν ακόμη πολλές άγνωστες πτυχές της ιστορίας του κομμουνιστικού κινήματος της χώρας μας και του ΚΚΕ. 

Αλλωστε, την πρωτοπόρα δράση του, την ακατάπαυστη, χωρίς την παραμικρή διακοπή, διαδρομή του, τη συνθέτουν εναλλαγές μικρών και μεγάλων γεγονότων, με ξεχωριστές τις κορυφαίες ιστορικές στιγμές του λαϊκοεπαναστατικού μας κινήματος, όπως η απελευθερωτική πάλη ενάντια στη γερμανική κατοχή και, στη συνέχεια, το μεγάλο έπος του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.

 Μια μακρόχρονη πορεία μέσα από τη φωτιά και το σίδερο της ταξικής πάλης, που το Κόμμα της εργατικής τάξης πέρασε, δίνοντας τους καλύτερους γιους και θυγατέρες του, σπλάχνα από τα σπλάχνα του λαού μας. 

Και η ιστορία του ΚΚΕ είναι συνυφασμένη μ' όλες τις δυσκολίες, τις αντιξοότητες, τη σκληράδα της ταξικής πάλης, που φτάνει έως τις φυλακίσεις, τις εξορίες, τις δολοφονίες και εκτελέσεις στελεχών και μελών του, που στάθηκαν αταλάντευτα, αλύγιστα μπροστά στον αντίπαλο, με όπλο την πίστη στις ιδέες για την κοινωνική απελευθέρωση από την ταξική εκμετάλλευση. Μόνο που, μέσα σ' αυτές τις συνθήκες, γράφτηκε ένα μέρος της ιστορίας, θαμμένο από την ανελεύθερη δημοσιότητα της κυρίαρχης τάξης. Και δεν μπορούσε να γίνει διαφορετικά. 

Οι στιγμές αυτής της ιστορίας είναι άγνωστες σ' αυτούς που δεν την έζησαν, ή δεν έτυχε να τη μάθουν, μια και τις φοβόταν η άρχουσα τάξη. Γιατί αναβλύζουν ένα απαράμιλλο θάρρος ηρωισμού των ανθρώπων, που σημάδεψαν τα ίχνη της, στηριγμένο στις αξίες του αγώνα, για να καθορίζει ο λαός τις τύχες του και όχι οι εκμεταλλευτές του γι' αυτόν. Που διαπαιδαγωγεί, τσακίζοντας την πιο αφάνταστη βαρβαρότητα, που συνόδευε τη ζωή τους, των «ελεύθερων πολιορκημένων», στα κάτεργα των αστών.

 

«Φυλαχτείτε», η μηνιάτικη σατιρική εφημερίδα

 των εξόριστων στον Αϊ - Στράτη

Γράφουν οι ελεύθεροι δεσμώτες

Μια τέτοια άγνωστη πτυχή της ιστορίας του ΚΚΕ, μας δίνεται η ευκαιρία να παρουσιάσουμε σήμερα, με αφορμή την έκδοση ενός ιστορικού Λευκώματος, αφιερωμένου στην 85η επέτειο από την ίδρυση του ΚΚΕ. Ποια είναι αυτή; Η έκδοση και διακίνηση παράνομων χειρόγραφων εφημερίδων στις φυλακές και τις εξορίες.

Οι εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή» και ο παλαίμαχος κομμουνιστής δημοσιογράφος Δημήτρης Σέρβος είναι οι συντελεστές της αποκάλυψης ενός άθλου των πολιτικών κρατουμένων κομμουνιστών και άλλων αγωνιστών. Γιατί, μας είναι γνωστό ότι ακόμη και στις συνθήκες της πιο βαθιάς παρανομίας εκδίδονταν και κυκλοφορούσαν παράνομες εφημερίδες. Αλλά στα κάτεργα, όπου όλα τα 'σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά, για τους δεσμώτες αγωνιστές, η έκδοση και κυκλοφορία παράνομων εφημερίδων ήταν πραγματικά άθλος.

Πώς κατάφερναν και αποκτούσαν χαρτί, μελάνι, χρώματα, αφού ήταν και έγχρωμες, πώς τις έγραφαν και πώς τις κυκλοφορούσαν και όλ' αυτά μαζί κάτω από το άγρυπνο μάτι του φρουρού - δεσμοφύλακα; Είναι ένα ερώτημα, που μόνον οι δημιουργοί αυτού του έργου μπορούν να απαντήσουν. Μόνο που η αξία τους δεν οφείλεται στα τεχνικά μέσα για την έκδοση αυτών των εφημερίδων, όσο και αν αυτά αποδεικνύουν ότι τίποτε στην ανθρώπινη δράση δεν είναι ακατόρθωτο. Το πιο σπουδαίο είναι ότι οι παράνομες εφημερίδες στις φυλακές και στους τόπους εξορίας είναι ένα γεγονός - κρίκος στην αλυσίδα των γεγονότων της ιστορίας του Κόμματος. Που, πάνω απ' όλα, οφείλεται ακριβώς στο ότι οι κρατούμενοι ήταν ελεύθεροι μέσα στη σκλαβιά του κάτεργου. Αυτή είναι μια από τις μεγαλύτερες αξίες - παρακαταθήκες μπροστά στις σύγχρονες δυσκολίες του αγώνα και παράδειγμα για την αντιμετώπισή τους. Οχι τόσο από την πείρα της πρακτικής δράσης στην έκδοση και την κυκλοφορία τους. Αλλά από την άποψη των ανεξάντλητων δυνατοτήτων αντιμετώπισης και των πιο αντίξοων συνθηκών.

Αντικρίζοντας σήμερα αυτές τις εφημερίδες, πολλοί θα πουν ότι είναι έργα Τέχνης, γιατί πράγματι είναι. Αλλοι θα πουν ότι είναι ιστορικά κειμήλια του ΚΚΕ, του λαϊκού κινήματος, και έχουν απόλυτο δίκιο. Μπορεί κανείς ακόμη να μάθει τη ζωή και τη δράση των πολιτικών κρατουμένων με την απόλυτη αλήθεια γι' αυτήν, αφού γράφτηκε στις εφημερίδες χωρίς λογοκρισία. Και απ' αυτήν την άποψη, επίσης, αποτελούν τεκμήριο ενός κομματιού της ιστορίας του Κόμματος.

Μα, μ' όλ' αυτά μαζί, για το σήμερα, τη μεγαλύτερη αξία έχει αυτό το ίδιο το γεγονός ότι οι πολιτικοί κρατούμενοι έγραφαν και κυκλοφορούσαν εφημερίδες στις φυλακές και τους τόπους εξορίας. Και αυτοί οι σύντροφοί μας, μ' αυτό το έργο τους, μας προσφέρουν ανυπολόγιστης αξίας διαπαιδαγωγητικό έργο, μέσα από αυτήν την άγνωστη πτυχή της ιστορίας του ΚΚΕ. Ετσι δίνεται η ευκαιρία στους σημερινούς λαϊκούς αγωνιστές, που παλεύουν ενάντια στον ιμπεριαλισμό και τον πόλεμο, για το σοσιαλισμό, να έρθουν σε επαφή με τα φύλλα αυτών των εφημερίδων από τις φυλακές και τις εξορίες, να αναγνωρίσουν αυτές σαν πολύτιμο βοήθημα γνώσης, πείρας, αγωνιστικής ανάτασης και απόφασης για θυσίες σε δύσκολους και χαλεπούς καιρούς.

 

Το εξώφυλλο του περιοδικού

των κρατουμένων

στις φυλακές Κορυδαλλού

Κορυφαία παραδείγματα ανιδιοτελούς αγώνα

Οπως αναφέρει στον πρόλογο του Λευκώματος η ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Αλέκα Παπαρήγα: «Η έκδοση "Παράνομες χειρόγραφες εφημερίδες από τις φυλακές και τις εξορίες" αποτελεί, κατά τη γνώμη μου, από τα κορυφαία παραδείγματα υψηλής αξιοπιστίας και συνειδητότητας στο χώρο της δημοσιογραφίας, ταυτόχρονα γνήσια απόδειξη ανιδιοτελούς αγώνα, αδιαφορίας για την προσωπική τύχη και ζωή, μπροστά στο κοινό λαϊκό συμφέρον.

Το ότι οι "εκδότες" και δημοσιογράφοι - επαγγελματίες και ερασιτέχνες - ήταν δεσμώτες κομμουνιστές και κομμουνίστριες, φυλακισμένοι και εξόριστοι δεν είναι καθόλου τυχαίο. Βεβαίως και η αγωνιστικότητα δεν είναι αποκλειστικά κομμουνιστική αρετή. Αυτό που ξεχωρίζει τον κομμουνιστή από τον κάθε άλλο αγωνιστή είναι ότι τον καθημερινό του αγώνα τον βλέπει σαν ένα μικρό κομμάτι, μια μικρή πτυχή του γενικότερου αγώνα, με προοπτική την κοινωνική επανάσταση που ανατρέπει με το λαϊκό χέρι τον καπιταλισμό, θέτει τα θεμέλια του σοσιαλισμού, ανοίγει την προοπτική της κομμουνιστικής κοινωνίας...

Ξεφυλλίζοντας με συγκίνηση τις σελίδες του βιβλίου αυτού, εύκολα κανείς μπορεί να νιώσει γιατί ο φυλακισμένος κομμουνιστής - κομμουνίστρια καταφέρνει να κρατά λεύτερη τη σκέψη του, τη βούλησή του από κάθε μορφής καταναγκασμό, από κάθε μορφής βία. Καταλαβαίνεις γιατί είναι πέρα για πέρα αληθινό ότι η ελευθερία προκύπτει από τη συνείδηση της αναγκαιότητας, ανεξάρτητα αν αυτή η αναγκαιότητα (του σοσιαλισμού, του κομμουνισμού) μπορεί να σε οδηγήσει σε μια εξαιρετικά περιοριστική ζωή, στη φυλακή και την εξορία, σε προσωρινές αποτυχίες, ακόμα και απογοητεύσεις...

Είναι δύσκολο, για τις νεότερες γενιές που δεν έζησαν από πρώτο χέρι την 85χρονη ιστορία του Κόμματος, να φανταστούν πόσο κόπο, κίνδυνο και θυσία συνεπάγεται ένα μονόφυλλο εφημερίδας, μια μικρή χειρόγραφη εφημερίδα. Πόση "παρανομία" και "συνωμοτισμός" κρύβονταν...

Δεκάδες άνθρωποι μέσα και έξω από τη φυλακή και την εξορία έβαζαν το δικό τους πετραδάκι. Από τους συναγωνιστές, συντρόφους και συντρόφισσες, τις οικογένειες που προσπαθούσαν να μεταφέρουν ένα μήνυμα, μια νύξη, ένα παράνομο χαρτάκι (όταν υπήρχε επισκεπτήριο, πράγμα πολύ δύσκολο σε κορυφαίες στιγμές σύγκρουσης), μέχρι και τον ακούσιο ή εκούσιο βοηθό - δεσμοφύλακα, που, με το δικό του τρόπο, προσέφερε κάποια ψήγματα ειδησεογραφίας. Τυχαία γεγονότα βοηθούσαν, αφού οι κρατούμενοι ήταν συνεχώς στο πόδι για να αρπάξουν μια είδηση, μια πληροφορία.

Δύσκολο να φανταστείς πόσα τεχνάσματα χρειάζονταν, από πόσους κινδύνους περνούσαν οι κρατούμενοι και κρατούμενες, άλλοι για να συλλέξουν πληροφορίες, άλλοι για να τις γράψουν. Ολοι, οι περισσότεροι, διακινδύνευαν, για να τις διαβάσουν, αφού, κατά κανόνα, η εφημερίδα ήταν παράνομη με βάση το καθεστώς κράτησης. Κι αν δεν ήταν παράνομη, πάλι μπορούσε να προκαλέσει προβλήματα, καθώς έμπαινε το ζήτημα, από πού και πώς αντλούνταν οι πληροφορίες...

Μαρτυρά κάτι ακόμα πιο σημαντικό, τη δίψα και το ενδιαφέρον για πολιτική και πολιτιστική καλλιέργεια, για έκφραση, μέσω της ποίησης, της λογοτεχνίας, του χιούμορ, κάθε μορφής λόγου. Αυτό ήταν γνώρισμα του πολιτικού κρατούμενου και κρατούμενης, που είχε καταφέρει να αποκτήσει ένα ορισμένο μορφωτικό επίπεδο, αλλά και του αγράμματου, του αναλφάβητου, του συντρόφου και συντρόφισσας, που δεν είχαν έλθει σε επικοινωνία με το πολιτικό και λογοτεχνικό βιβλίο. Οι εφημερίδες μάς πληροφορούν για την πολιτιστική και μορφωτική ζωή μέσα στη σκληρή φυλακή, ακόμα και στις πιο δύσκολες εποχές, που η τρομοκρατία επικρατούσε μέσα και έξω από χώρους "συγκέντρωσης" κομμουνιστών και κομμουνιστριών.

Δε λείπει κανένα είδος μόρφωσης από τη ζωή των φυλακών. Πέρα από την πολιτική μόρφωση, δίνονται μαθήματα εκμάθησης γραφής και ανάγνωσης, μαθήματα ανώτερης ακόμα μόρφωσης, εγκυκλοπαιδικές γνώσεις, πολιτισμός...».

 

«ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΟ ΝΙΑΤΟ»,

έκδοση των κρατουμένων

στις φυλακές Χατζηκώστα

Γραπτά μνημεία της πάλης για το δίκιο του λαού

Την επιμέλεια του Λευκώματος είχε ο Δημήτρης Σέρβος. Στην εισαγωγή του, αναφέρει: «Ο τομέας αυτός, των παράνομων χειρόγραφων εφημερίδων "τοίχου", όπως ήταν γνωστές σ' όσους "γνώρισαν" τις ελληνικές "Βαστίλιες", αποτελεί ξεχωριστό κεφάλαιο της αντικαπιταλιστικής - αντιφασιστικής πάλης του Ελληνικού Λαού για κοινωνική προκοπή και δημοκρατικά δικαιώματα. Και οι παράνομες χειρόγραφες εφημερίδες είναι γραπτά μνημεία αυτής ακριβώς της 85χρονης πάλης, κύρια των κομμουνιστών. Αλλωστε, στην ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα, δεν υπάρχει κανένα άλλο κόμμα, εκτός απ' το ΚΚΕ, που να παρουσιάζει τέτοιες περγαμηνές.

Είναι φυσικό, η μνήμη των ελάχιστων αγωνιστών που βρίσκονται ακόμη στη ζωή, να έχει αδυνατίσει και να μη βοηθάει, ώστε να θυμηθούν σημαντικά πράγματα γύρω απ' το θέμα που παρουσιάζεται στο λεύκωμα αυτό. Ακόμη, πολλά απ' αυτά τα πολύτιμα ντοκουμέντα δεν αποτελούν απλά τίτλους τιμής του ελληνικού λαϊκού επαναστατικού κινήματος, αλλά είναι λαμπρές "ματοβαμμένες" σελίδες της ιστορίας του ελληνικού προοδευτικού Τύπου, που, θαμμένα στη γη, μέσα σε πηγάδια, σάπισαν απ' την υγρασία και τις βροχές. Αλλα καταστράφηκαν για να μη βρεθούν στα χέρια των αγωνιστών, άλλα κάηκαν μέσα στις κρύπτες μαζί με τα σπίτια των κομμουνιστών και δημοκρατικών οικογενειών, που τα πυρπόλησαν οι σκοταδιστές στα χρόνια του Εμφύλιου...

Οι περισσότερες από τις παράνομες χειρόγραφες εφημερίδες, που διασώθηκαν από κρύπτη σε 

κρύπτη και φιλοξενούνται στην έκδοση αυτή, βρίσκονται στο Ιστορικό Αρχείο του ΚΚΕ και είναι όσες απ' αυτές γλίτωσαν απ' τις καταστροφικές πλημμύρες του Οκτώβρη του 1994. Επίσης, ορισμένες παραχωρήθηκαν ευγενικά απ' τον πρόεδρο και δημιουργό του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου (ΕΛΙΑ) Μάνο Χαριτάτο, από τη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, απ' το Ιστορικό Αρχείο του Δήμου Πειραιά, απ' τον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Αγωνιστών Μέσης Ανατολής (ΠΣΑΜΑ), απ' την Εταιρεία Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων (ΕΔΙΑ), απ' τα Παραρτήματα της ΠΕΑΕΑ Κεφαλονιάς, Θεσσαλονίκης, Ηλιούπολης, απ' τον "ατομικό φάκελο" του επίτιμου Προέδρου του ΚΚΕ Χαρίλαου Φλωράκη που τηρούνταν στη Γενική Ασφάλεια, ενώ οι υπόλοιπες βρέθηκαν σε χέρια συντρόφων και σε ιδιωτικές συλλογές...

Αυτήν την άγνωστη σελίδα της ηρωικής ιστορίας, που έγραψαν μέλη και στελέχη του ΚΚΕ κι άλλοι αγωνιστές στις φυλακές και τις εξορίες, φιλοδοξεί να φέρει στο φως της δημοσιότητας η έκδοση αυτή. Είναι, επίσης, η πρώτη απόπειρα ανίχνευσης και συστηματοποίησης του κεφαλαίου, που εντάσσεται στην πλούσια Ιστορία του Παράνομου Κομμουνιστικού Τύπου, μέχρι την ημέρα, που το ΚΚΕ με την πάλη του κέρδισε τη νομιμότητά του...».

Πρέπει να τονίσουμε ότι για πρώτη φορά στην ιστορία του ελληνικού και του παγκόσμιου Τύπου γίνεται μια συστηματική συγκεντρωτική προσπάθεια έρευνας και ανάδειξης της έκδοσης των παράνομων χειρόγραφων εφημερίδων, που γράφονταν από πολιτικούς εξόριστους και φυλακισμένους και κυκλοφορούσαν μέσα στις φυλακές και τις εξορίες.

Στο Λεύκωμα, μαζί με τις εφημερίδες, υπάρχει η καταγραφή και η παράθεση στοιχείων και πληροφοριών σχετικών με την έκδοση των χειρόγραφων εφημερίδων που έβγαιναν στις φυλακές, όπως περιγράφονται στις σελίδες που ακολουθούν. Η έκδοση γίνεται στο φυσικό μέγεθος των εφημερίδων. Ετσι δίνει τη δυνατότητα στον μελετητή, στον ιστορικό του μέλλοντος να έχει μια σημαντική πηγή γεγονότων, όπως καταγράφτηκαν στις σελίδες τους.

Από το Λεύκωμα «Παράνομες χειρόγραφες εφημερίδες από τις φυλακές και τις εξορίες» Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»

 

«ΔΕΣΜΩΤΗΣ», το μηνιαίο όργανο

 των κρατουμένων

 στις φυλακές της Αίγινας

 

«ΑΛΥΓΙΣΤΟΣ», η εφημερίδα

των πολιτικών εξόριστων στην Ικαρία

 

«Ο Νέος Αγωνιστής»,

εφημερίδα των κρατουμένων

στις φυλακές Αβέρωφ

«ΦΡΟΥΡΟΣ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ»,

η εφημερίδα των φυλακισμένων

 στις νέες φυλακές Θεσσαλονίκης

 

«Εξόρμηση»,

όργανο των Αντιφασιστών Νέων

εξόριστων στην Ανάφη

«ΑΝΤΙΦΑΣΙΣΤΑΣ»,

 έκδοση των πολιτικών εξόριστων

στην Ανάφη

«ΑΝΤΙΦΑΣΙΣΤΑΣ»,

 έκδοση των πολιτικών εξόριστων

στην Ανάφη

 

«Η εφημεριδούλα μας»,

έκδοση των κρατουμένων

στις φυλακές της Πάτρας

Όλες οι φωτογραφίες είναι από το Αρχείο του ΚΚΕ

                  

Συνεχίζεται

 Αϊ-Στράτη  

 Γαύδος

 Λέρος
 
Γυναίκες στην εξορία

Ικαρία
  
Αλικαρνασσός

«Απόψε χτυπούνε τις γυναίκες»

Ανάφη