Δομνίστα Ευρυτανίας: Η Αγία Λαύρα της Αντίστασης!

  * 7 Ιούνη 1942 : Η επίσημη κήρυξη του ένοπλου αγώνα από τον Άρη !

Δομνίστα… 

Η Δομνίστα είναι ένα μικρό όμορφο χωριό της νοτιοανατολικής Ευρυτανίας που απέχει 35 χλμ από το Καρπενήσι και βρίσκεται φωλιασμένο σε υψόμετρο 1000 μέτρων μέσα στα πυκνά ελατοδάση της ραχοκοκαλιάς της νότιας Πίνδου. Εικάζεται ότι ιδρύθηκε κατά τα βυζαντινά χρόνια. Ένας θρύλος λέει ότι κάποτε, στους παλιούς καιρούς των Φράγκων Ιπποτών, η αρχόντισσα Δόμνα συντετριμμένη από το χαμό της νεαρής κόρης της που λέγονταν Δομνίστα,
έδωσε προς τιμήν της το όνομά της σε τούτο το χωριό. Γίνεται λόγος και για μια ανεξερεύνητη αρχαιολογική τοποθεσία, ανάμεσα στα χωριά Δομνίστα και Στάβλοι, με την ονομασία Φάντος ή Φαντίνος που πιστεύεται ότι προήλθε από τη Φαντίνα, σύζυγο του μυθικού βασιλιά Εύρυτου.

Οι αιώνιες πανύψηλες βουνοκορφές του Δενδρουλίου, της Οξιάς και της Καλιακούδας, που ορθώνονται ολόγυρα και κυμαίνονται από τα 1655 ως τα 2101μ., χαρίζουν μια  θαυμαστή αίσθηση μεγαλοσύνης! Στον κεντρικό δρόμο, πριν από το χωριό, θα σταθούμε για να καμαρώσουμε τη γέφυρα του περίφημου Κρικελλοπόταμου! 

Από τη Δομνίστα διέρχεται και τμήμα του διάσημου Ευρωπαϊκού Μονοπατιού Ε4. Παλιοί νερόμυλοι και αλώνια απαντώνται στις μοναχικές δασικές διαδρομές. 

«Μαγική εικόνα» και η λιμνούλα της Ζηρέλιας!

«Xάρμα ιδέσθαι» και η τοποθεσία του προφήτη Ηλία με το γραφικό εκκλησάκι και την πανοραμική θέα. Εδώ λειτουργούσε κάποτε το παρατηρητήριο των αγωνιστών. Εντυπωσιάζει και η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου (1890).

 

Η  πανέμορφη πλατεία του χωριού με τα πλατάνια και τις βρύσες με τα κελαριστά νερά ξεκουράζει τον ταξιδιώτη που περνά από εδώ, για να καταλήξει, μέσω μιας περιπετειώδους  διαδρομής, στο εξωπραγματικό «Πανταβρέχει»!  Το «καφενεδάκι του Άρη» στην οδό Ελευθερίας, έχει κι΄ αυτό να μας διηγηθεί πολλά! Επιβάλλεται και μία επίσκεψη στο καταπληκτικό Πνευματικό Μουσειακό Κέντρο της Δομνίστας που περιλαμβάνει μουσεία λαογραφίας, ιστορικής φωτογραφίας, ευρυτανικού  βιβλίου και βιβλίου εθνικής αντίστασης με σημαντικά αρχειακά ντοκουμέντα που αφορούν την ιστορική πορεία του τόπου, την καθημερινή κοινωνική ζωή, τις ασχολίες, τα επαγγέλματα, μα και τους… πολεμιστές του χωριού!

Κάποια μισογκρεμισμένα παλιά αρχοντικά δίνουν ένα τόνο μελαγχολίας. Κάποτε, τη δεκαετία του ’40, η Δομνίστα αποτελούσε ένα γεωργοκτηνοτροφικό σταυροδρόμι. Σήμερα; Λιγοστός ο κόσμος πια, όπως σε όλα, σχεδόν, τα Ευρυτανικά χωριά! Απέμειναν οι αναμνήσεις… και βέβαια το ξακουστό ετήσιο πανηγύρι στις 20 Ιουλίου και «η γιορτή του τσίπουρου» κατά τα τέλη του Οχτώβρη, διαλεχτές ευκαιρίες για ανταμώματα! Οι γεροντότεροι θυμούνται τις σκληρές περιπέτειες της γενιάς τους, όταν έφταναν με τα πόδια ως το Μεσολόγγι, απ’ όπου φορτώνονταν ζαλίγκα το αλάτι για να το ανταλλάξουν με λίγες οκάδες σιτάρι ή καλαμπόκι. Βλέπετε, τότε, όποιος κατάφερνε να εξασφαλίσει το ψωμί της χρονιάς ήταν «νοικοκύρης»! Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι οι Δομνιστιάνοι είναι άνθρωποι φιλόπονοι, με πολλές ευαισθησίες, μα και ιδιαίτερα περήφανοι. Φαίνεται ότι στη συλλογική τους μνήμη έχει εγγραφεί η ίδια η ιστορία του τόπου τους!  

Στη Δομνίστα βρήκε καταφύγιο ο Γιώργης Καραϊσκάκης στα 1824, όταν, κυνηγημένος από την επάρατη μαύρη συμμαχία Ελλήνων και Τούρκων, κατέφτασε εδώ, λίγο μετά τη μάχη της Βράχας (βλ. αφιέρωμα). Η περιοχή αποτελούσε και προπύργιο των περίφημων οπλαρχηγών Γιολδάσηδων γι’ αυτό και πολλοί κάτοικοι πήραν ενεργά μέρος στην επανάσταση του 1821.

Τη Δομνίστα διάλεξε και ο Άρης Βελουχιώτης το 1942 για την πρώτη δημόσια εμφάνιση του ΕΛΑΣ και την επίσημη κήρυξη της Απελευθερωτικής Επανάστασης! Σε εκείνα τα αξέχαστα χρόνια του Αγώνα, η Δομνίστα χαρακτηρίζονταν από τους εξεγερμένους Ευρυτάνες ως η «Αγία Λαύρα της Αντίστασης»! Σήμερα το μνημείο της Εθνικής Αντίστασης αποτελεί το καμάρι του χωριού, καθώς κάθε χρόνο αναβιώνουν στις εκδηλώσεις οι ένδοξες μνήμες του παρελθόντος!   

Οι κάτοικοι της Δομνίστας, πριν από 70 χρόνια, σίγουρα δεν θα μπορούσαν να φανταστούν πως το φτωχοχώρι τους θα γράφονταν κάποτε με ολόχρυσα γράμματα στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας!

Αναδρομή…

Ας γυρίσουμε όμως πίσω το ρολόι του χρόνου. Από τα τέλη του Απρίλη του 1941, με την παράδοση της χώρας στους κατακτητές από το δωσίλογο Τσολάκογλου, ολόκληρη η Ελλάδα στενάζει κάτω από την τριπλή κατοχή των Ιταλών, Γερμανών και Βουλγάρων φασιστών που σε συνεργασία με τους ντόπιους προδότες έχουν απλώσει την κτηνώδη αιματοβαμμένη κυριαρχία τους σε κάθε γωνιά της χώρας. Οι βασιλιάδες και οι καθεστωτικοί πολιτικοί  αυτομόλησαν στο εξωτερικό. Ο κόσμος υποφέρει σκληρά μέσα στην ίδια του τη χώρα. Η ξεδιάντροπη ληστεία του λαού, η περιφρόνηση κάθε ανθρώπινης αξίας, η ωμή βία, ο χαφιεδισμός, οι διώξεις, τα βασανιστήρια, οι εκτελέσεις, οι θάνατοι χιλιάδων ανθρώπων από την πείνα, συνθέτουν το εφιαλτικό σκηνικό του τρόμου που θα κατοικοεδρεύει για τα επόμενα χρόνια.

Όμως η λαϊκή ψυχή δεν τιθασεύεται. Το πνεύμα της ανυποταξίας και το πάθος της λευτεριάς καίνε ασίγαστα μέσα στις καρδιές των καταπιεσμένων Ελλήνων. Σημειώνονται οι πρώτες δυναμικές πράξεις αντίστασης που σχεδόν συμπίπτουν με την κατάληψη της Ελλάδας από τους ναζί. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η επίθεση -μόλις στις 9 Μάη 1941- στη Θεσσαλονίκη, όταν νεαροί κομμουνιστές εκτοξεύουν χειροβομβίδες κατά όρχου γερμανικών οχημάτων. Τη νύχτα της 30ης Μαΐου δύο φοιτητές, ο Μανόλης Γλέζος και ο Λάκης Σάντας, κατεβάζουν τη σβάστικα από την Ακρόπολη. Θα μπορούσαν να αναφερθούν και πολλά άλλα, μικρά και μεγάλα γεγονότα σε ολόκληρη τη χώρα, αλλά δεν είναι του παρόντος. Στις 16 Ιούλη 1941 ιδρύεται το Εργατικό ΕΑΜ (ΕΕΑΜ).

Όσο για τη δική μας μικρή ορεινή πατρίδα, την Ευρυτανία, αυτή θα βρεθεί κάτω από τη μπότα των Ιταλών. Η κεντρική διοίκηση της «Άλμπα Τζούλια» εδρεύει στη Λαμία με υποδιοίκηση στο Καρπενήσι. Όμως στην πάντα απείθαρχη Ρούμελη συγκροτείται πολύ νωρίς, από το Μάιο του ‘41, το Μέτωπο Εθνικής Σωτηρίας (ΜΕΣ) με πρωτοπόρο τον ξακουστό «Περικλή» (Γιώργο Χουλιάρα) και μερικούς ακόμη γνωστούς αριστερούς αγωνιστές. Το ΜΕΣ που προϋπήρξε του ΕΑΜ πολύ γρήγορα θα ενταχθεί σε αυτό, αφού προλάβει να χτυπήσει τους Ιταλούς στη Στυλίδα. Αποκορύφωμα όλων των αντιστασιακών πρωτοβουλιών, αποτελεί, φυσικά, η ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ) στις 27 Σεπτεμβρίου του 1941.

Ο Άρης και το Αντάρτικο…

Το Νοέμβρη του 1941, ένας 36χρονος γεωπόνος και φλογερός κομμουνιστής, ο Θανάσης Κλάρας (Άρης Βελουχιώτης), έχοντας πάρει την έγκριση του κόμματός του -ΚΚΕ- αλωνίζει τη Ρούμελη με σκοπό τη λεπτομερή διερεύνηση των συνθηκών και των δυνατοτήτων για τη δημιουργία ένοπλης αντίστασης εναντίον της φασιστικής κατοχής. Πολύ λίγοι γνωρίζουν, όμως, ότι από πολύ νωρίτερα, από το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς, ο Άρης επισκέπτονταν ανά διαστήματα, τη Φθιώτιδα και την Ευρυτανία. Μάλιστα στις 16 Ιουνίου 1941 παρίσταται στο Καρπενήσι, στη διαδικασία συγκρότησης κομμουνιστικών πυρήνων μέσα σε συνθήκες βαθιάς παρανομίας. Λίγο αργότερα, στις 14 Οκτωβρίου 1941, δίνει πάλι το παρόν στην πόλη όπου παρουσιάζει και αναλύει σε στελέχη της περιοχής την πρόσφατη ιδρυτική διακήρυξη του ΕΑΜ, προωθώντας ενεργά και από την πλευρά του την υπόθεση των νεοϊδρυθέντων ΕΑΜικών οργανώσεων της Ευρυτανίας.

Ειδικά, όμως, από το Νοέμβριο του 1941, ο Άρης θα επικεντρώσει όλες του τις προσπάθειες και θα επιστρατεύσει όλες του τις δυνάμεις στον κεντρικό στόχο, στο ύψιστο καθήκον που έχει επωμισθεί : τη δημιουργία του αντάρτικου απελευθερωτικού στρατού! Τούτος ο στόχος αποτελεί, πια, το μοναδικό μέλημά του, άλλωστε είναι ένθερμος και επίμονος υποστηριχτής της επαναστατικής δράσης και συνεχώς, όπου και αν βρίσκεται, προπαγανδίζει υπέρ αυτής! Ο δυσπρόσιτος ορεινός όγκος της Ρούμελης, και ειδικά η Ευρυτανία, προσφέρεται λόγω της μορφολογίας του εδάφους της και των ιστορικών καταβολών της. Διαθέτει και τις φυσικές οχυρές θέσεις αλλά και την παλιά περήφανη παράδοση της Κλεφτουριάς. Ο διορατικός Άρης το αντιλαμβάνεται αμέσως! Σε συνεργασία με το Γιάννη Χατζηπαναγιώτου (μετέπειτα καπετάν-Θωμάς) κάνει τις απαραίτητες επαφές τόσο με παλιούς δοκιμασμένους κομμουνιστές της Ρούμελης, όσο και με άλλους ατίθασους λαϊκούς αγωνιστές που διαπνέονται από επαναστατική διάθεση και δηλώνουν αποφασισμένοι να βγουν στο κλαρί! Στα τέλη του 1941, ίσως και τις πρώτες μέρες του Γενάρη του 1942, ο Άρης Βελουχιώτης ενημερώνει την Κεντρική Επιτροπή στην Αθήνα για τα αποτελέσματα της περιοδείας του στη Ρούμελη και εισηγείται με θέρμη την αναγκαιότητα της άμεσης έναρξης του ένοπλου αγώνα! 

Ακολούθως περιμένει εναγωνίως την «επίσημη ανάθεση» για το μεγάλο ξεκίνημα! Στο σημείο αυτό, είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι εκείνες τις ημέρες, του Γενάρη του 1942, συνήλθε και η 8η Ολομέλεια του ΚΚΕ που μεταξύ άλλων τόνιζε ότι: «ο εθνικοαπελευθερωτικός μας ανταρτοπόλεμος έχει πρωτεύουσα σημασία για την απελευθέρωση της χώρας από τον ξενικό ζυγό…», ενώ λίγο μετά, στις 16 Φλεβάρη 1942, δημοσιοποιείται και η επίσημη ιδρυτική διακήρυξη του ΕΛΑΣ, δηλ. της ένοπλης πτέρυγας του ΕΑΜ. Συνεπώς τα πράγματα είχαν ήδη δρομολογηθεί. Το μεγάλο «μήνυμα» της εξέγερσης μεταλαμπαδεύεται σε πλήθος αγωνιστών που προετοιμάζονται πυρετωδώς όχι μόνο στη Ρούμελη μα και σε όλη την Ελλάδα! Από την πλευρά του ο Άρης δεν λέει να ησυχάσει! Δεν κάθεται σε χλωρό κλαρί! Μέσα στο Γενάρη οργανώνει νέα σύσκεψη στελεχών στο Καρπενήσι, στην ταβέρνα των αδερφών Κοντοπάνου, και εκεί προτάσσει το καθήκον της δημιουργίας ένοπλης ομάδας στην περιοχή, το αργότερο μέχρι την Άνοιξη, τονίζοντας με έμφαση στους παρευρισκόμενους ότι η Ευρυτανία θα είναι αυτή που θα αποτελέσει το κέντρο βάρους του ένοπλου αγώνα. 
 

Στις αρχές Μαρτίου 1942, και παρά κάποιους αρχικούς ενδοιασμούς της ηγεσίας, ο Βελουχιώτης θα είναι τελικά εκείνος που θα λάβει και τυπικά την πολυπόθητη «εντολή ανάθεσης» για να οργανώσει, εμπράκτως πλέον, το Αντάρτικο στη Ρούμελη σε συνεργασία με τις τοπικές αντιστασιακές οργανώσεις. Με… «την εντολή στο τσεπάκι», ο αεικίνητος Άρης, γεμάτος φλόγα και ορμή, οργώνει ξανά τον τόπο. Μαζί με τον Περικλή, περιοδεύουν κάτω κυριολεκτικά από τη μύτη των Ιταλών και των Χωροφυλάκων, οργανώνοντας μεθοδικά το επαναστατικό κίνημα. Στις 14 Μαΐου του 1942 πραγματοποιείται η παράνομη ιστορική σύσκεψη της Λαμίας στο περίφημο σπιτάκι του Μ. Μυρεσιώτη στην οδό Δωριέων. Εκεί συναντώνται τα στελέχη από τις Περιφερειακές Επιτροπές Ευρυτανίας και Φθιωτιδο/Φωκίδας του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Τη σύσκεψη διευθύνει ο βετεράνος κομμουνιστής Γιώργης Γιαταγάνας, «ο εξόριστος της Φολέγαντρος», ένας άξιος και πολύ αγαπητός αγωνιστής με μεγάλες περγαμηνές και σπουδαίες οργανωτικές ικανότητες. Εισηγητής είναι ο, πάντα ανυπόμονος για δράση, Άρης Βελουχιώτης! Παρόν φυσικά και ο Περικλής. Σχεδιάζεται, από κοινού, η έναρξη του ένοπλου αγώνα και η δέσμευση όλων των αγωνιστών με συγκεκριμένα καθήκοντα. Ο Βελουχιώτης θα μπει επικεφαλής του ξεσηκωμού στην αγαπημένη του Ευρυτανία, στη Φθιώτιδα και στο Δομοκό. Ο Περικλής θα αναλάβει την περιοχή της Παρνασσίδας και της Λοκρίδας. Μαζί και οι Διαμαντής, Νικηφόρος, Κωστούλας κ.ά. Ο Άρης θα καταθέσει στη σύσκεψη της Λαμίας την περίφημη προκήρυξή του με τίτλο «Εμπρός για το νέο αρματολίκι» η οποία εγκρίνεται και κυκλοφορεί παράνομα σε χιλιάδες αντίτυπα.

Το ξεκίνημα θα γίνει ελάχιστες μέρες αργότερα από τη θρυλική καλύβα του Στεφανή στη Σπερχειάδα. Εκεί θα βρεθεί, στις 22 του Μάη, ο Άρης μαζί με ελάχιστους πρωτοπόρους αγωνιστές, μετρημένους στα δάχτυλα του ενός χεριού. Είναι ο πρώτος οργανωμένος αντάρτικος πυρήνας που αποτελείται: από τον ίδιο τον  Άρη, το Φώτη Μαστροκώστα, το Νίκο Λέβα, το Βαγγέλη Λέβα και το Βασίλη Ξυνοτρούλια. Το μόνο οπλισμό που διαθέτουν είναι 5 περίστροφα και ένα γκρά! Η ομάδα περιμένει να ενισχυθεί με 30-40 άτομα, αλλά τελικά καταφθάνουν μονάχα… 9 και ένας σύνδεσμος! Φέρνουν μαζί τους λίγα τουφέκια και ένα οπλοπολυβόλο. Εκείνη η πρώτη ανταρτοομάδα του Άρη διεισδύει στα βουνά, προς τη Γραμμένη Οξιά και τους πρόποδες του Βελουχίου και πορεύεται κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες. Νηστικοί, μισοξυπόλητοι, κατάκοποι, δεν σταματάνε να περπατούν για ολόκληρες νύχτες! Οι κακουχίες είναι απερίγραπτες και οι ανθρώπινες αντοχές δοκιμάζονται σκληρά. Κάποιοι, δεν θα τα καταφέρουν και εντελώς εξουθενωμένοι θα εγκαταλείψουν την προσπάθεια, αφού βέβαια αφήσουν τα όπλα τους στους υπολοίπους που είναι αποφασισμένοι να συνεχίσουν. Ένας πρώην χωροφύλακας και δυο άλλοι κιοτεύουν και λιποτακτούν στα κρυφά. Έτσι ή αλλιώς η ομάδα φυλλορροεί και στο τέλος μένουν μονάχα 5 που κρατάνε παλικαρίσια! Ο Άρης, όμως, δεν πτοείται, συνεχίζει αλύγιστος, δίνοντας παράλληλα κουράγιο στους λίγους πιστούς συντρόφους του. Στο νου του έχει μόνο ένα πράγμα: Πως θα φτάσει στον προορισμό του, στην Ευρυτανία! Εκεί είναι βέβαιος ότι θα αποκτήσει τις απαραίτητες επαφές και θα δημιουργήσει μια πλατιά βάση στήριξης της προσπάθειας βασιζόμενος στον κόσμο, στους φτωχούς μα περήφανους χωρικούς που θεωρεί ότι θα είναι αυτοί που θα πλαισιώσουν το επαναστατικό ένοπλο κίνημα που οραματίζεται. Τελικά ο Άρης και οι λίγοι ψυχωμένοι σύντροφοι που του απέμειναν θα καταφέρουν να περάσουν στην Ευρυτανία. Εκεί ο αρχηγός αναζητά επαφή με την ΕΑΜική οργάνωση την οποία και επιτυγχάνει. Οι αγωνιστές θα φυγαδευτούν στην παράγκα του Βασίλη Σιαφάκα στη Λάσπη (σημερινός Άγιος Νικόλαος) λίγο έξω από το Καρπενήσι. Το λίγο διάστημα που η ομάδα θα παραμείνει εκεί, θα ενισχυθεί με λίγα τρόφιμα και με «νέο αίμα», κυρίως με Ευρυτάνες εθελοντές και κάνα δυό Αθηναίους, και έτσι θα αποκατασταθεί, κατά κάποιο τρόπο, η αρχική της δύναμη. Όλοι μαζί, πάντως, δεν ξεπερνούν τα 14 άτομα!!! Από την παράγκα του Σιαφάκα, ο Άρης αντικρίζοντας το επιβλητικό βουνό του Βελουχίου και το απαράμιλλο δέος που αυτό εκπέμπει, ανακοινώνει στους συναγωνιστές του την απόφασή του να χρησιμοποιεί στο εξής το προσωνύμιο «Βελουχιώτης»! Κατόπιν ανηφορίζουν προς Ράχες και Κοκκάλια. 

Στις 2 Ιουνίου το βράδυ, η οργάνωση του ΕΑΜ Καρπενησίου αναθέτει στο ΕΑΜικό παράρτημα του Κρίκελλου Ευρυτανίας, που έχει ως επικεφαλή το δάσκαλο Βασίλη Παπανικολάου, να παραλάβει την ανταρτοομάδα του Άρη που βρίσκεται εκεί κοντά. Πράγματι ο Παπανικολάου μαζί με το Θανάση Τραχήλη παραλαμβάνουν τον Άρη και τους συντρόφους του από τη θέση Κουνάβια του Κρίκελλου και τους προωθούν κρυφά σε μια απόμακρη καλύβα στο σημείο Τσουγκρί, κοντά στον Κρικελλοπόταμο. Εκεί οι αντάρτες θα παραμείνουν για πέντε μερόνυχτα, έως και τις 6 Ιούνη τα μεσάνυχτα. Από όσα μπορούμε να γνωρίζουμε εκείνη η ομάδα αποτελούνταν από τους: Άρη Βελουχιώτη, Φώτη Μαστροκώστα (Θάνος) από τη Σπερχειάδα, Βασίλη Σιταρά (Λασπιώτης) από τη Λάσπη Ευρυτανίας, Μιλτιάδη Πρίμπα επίσης από τη Λάσπη Ευρυτανίας, Νίκο Ζωγραφόπουλο (ο ποιητής Δώρης Άνθης) από την Τατάρνα Ευρυτανίας, Νίκο Λέβα (Κόλλιας), Βαγγέλη Λέβα (Νέος) από την Ομβριακή, Βασίλη Ξυνοτρούλια (Βάσος) από το Δομοκό, Σπύρο Γκούβα (Καπλάνης) από το Καρπενήσι, Σπύρο Τσιλιγιάννη (Λευτέρης Χρυσιώτης) από τη Χρύσω Ευρυτανίας, Μανόλη Τσάφο από την Καισαριανή, Βασίλη Σιαφάκα και, πιθανολογείται, κάνα δυό ακόμη. Η οργάνωση θα τους παρέχει κάποια εφόδια, αλλά συνάμα και χρήσιμες πληροφορίες για τις κινήσεις των Ιταλών οι οποίοι, όπως προαναφέρθηκε, είναι αυτοί που έχουν αναλάβει την καταδυνάστευση της Ευρυτανίας.

Ό Άρης πιστεύει πως έφτασε η ώρα για την επίσημη εμφάνιση του πρώτου ένοπλου τμήματος του ΕΛΑΣ μπροστά στο Λαό. Έξυπνος, οξυδερκής, αλλά και πάντοτε προσεκτικός στους σχεδιασμούς του, ούτως ώστε να μην διακινδυνεύσει το εγχείρημα, επιλέγει τη Δομνίστα Ευρυτανίας ως την πιο κατάλληλη για την «πρεμιέρα», όχι μόνο λόγω της οχυρής θέσης της αλλά και γιατί στον πρόσφατο Ελληνοϊταλικό πόλεμο αυτό το μικρό χωριουδάκι έδωσε 10 νεκρούς! Πολύ σημαντική παράμετρος αποτελεί και το γεγονός ότι στο συγκεκριμένο χωριό δεν υφίσταται σταθμός Χωροφυλακής, οπότε ο Άρης θα μπορούσε να αναπτύξει ανεμπόδιστα στον κόσμο τους σκοπούς του αγώνα και να προβεί στην επίσημη κήρυξη της επανάστασης. Το προηγούμενο βράδυ ο καπετάνιος ζητά από το δάσκαλο Παπανικολάου μια ελληνική σημαία. Αυτός του φέρνει τη σημαία του σχολείου του Κρίκελλου. Κάτι φαίνεται πως έχει στο νου του ο καπετάνιος! Την επομένη οι αντάρτες προωθούνται γύρω από το χωριό στο δασάκι του Αϊ Λιά…

Μια ηρωική μέρα στη Δομνίστα… 

Είναι απομεσήμερο Κυριακής, 7 Ιούνη 1942. Ακριβώς πριν από 70 χρόνια! Οι κάτοικοι της Δομνίστας νιώθουν πολύ παράξενα αντικρίζοντας, στο μικρό χωριό τους, μερικούς ένοπλους γενειοφόρους  με σταυρωτά φυσεκλίκια, να μπαίνουν ορμητικά στην πλατεία, συντεταγμένοι και με βηματισμό, υπό τα παραγγέλματα ενός δυναμικού άντρα (Θάνος). Προηγείται η σημαία που κρατά ο Βασίλης Σιταράς που αναγράφει: «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑ-ΕΛΑΣ»! Επικεφαλής, είναι ο Άρης Βελουχιώτης. Όλοι τους τραγουδούν με μοναδικό πάθος το: «Μαύρη είναι η νύχτα στα βουνά στους κάμπους πέφτει χιόνι…»! Οι παρευρισκόμενοι χωρικοί ανατριχιάζουν σύγκορμοι! Ο αρχηγός, τους χαιρετά εγκάρδια.

Αφού πρώτα δίνει εντολή σε κάποιον αντάρτη να προσέχει το τηλέφωνο της κοινότητας, αμέσως μετά ζητά να δει τον πρόεδρο και τον παπά του χωριού. Όταν αυτοί καταφτάνουν, τους χαιρετά με σεβασμό και ακολούθως τους συστήνεται ως εξής: «ταγματάρχης πυροβολικού, Άρης Βελουχιώτης, επικεφαλής τμήματος του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού»! Ο Άρης χρησιμοποιεί επίτηδες τον τίτλο του υποτιθέμενου «ταγματάρχη πυροβολικού» για να προσδώσει κύρος σε αυτή την πρώτη εμφάνιση του τμήματος. Κατόπιν ζητά από τους επικεφαλής της κοινότητας την άδεια για να μιλήσει στους κατοίκους της Δομνίστας. Εντυπωσιασμένοι αυτοί, τόσο από την όλη εικόνα όσο και από την ανθρώπινη συμπεριφορά του Άρη απέναντί τους, χτυπούν την καμπάνα της εκκλησίας και σε λίγο όλο το χωριό συγκεντρώνεται εκεί. Όλοι περιμένουν τις πρώτες κουβέντες του άντρα με το σπινθηροβόλο βλέμμα που στέκεται όρθιος ενώπιον τους με τα οπλισμένα παλικάρια δίπλα του να σκορπούν το θαυμασμό για τούτη την αναπάντεχη εμφάνιση των ενόπλων Ελλήνων που μέσα σε συνθήκες μαύρης κατοχής εκπέμπουν ένα μεγαλείο υπερηφάνειας και λεβεντιάς!

Ο Άρης ξεκινά ένα πύρινο λόγο που κάνει ακόμη και τα βουνά τριγύρω να υποκλιθούν! Μιλά για τον πρόσφατο μεγαλειώδη αγώνα του Λαού στο αλβανικό μέτωπο και τις θυσίες των παιδιών του. Κάνει εκτενή αναφορά στο έπος του 1821, στην επαναστατική δράση του Λαού και των ηρώων του. Αναφέρεται με πάθος στην Ευρυτανία και στην ηρωική παράδοση των κλεφταρματολών. Εκθειάζει τους Κατσαντωναίους και τους Καραϊσκάκηδες που δόξασαν τον τόπο. Καθηλώνει τους πάντες όταν αρχίζει να εξιστορεί με λεπτομέρειες τα νέα βάσανα που προέκυψαν μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους και το πόσο υπέφερε ο λαός όλες τις επόμενες δεκαετίες από τους νέους δυνάστες, που ήταν η υποτελής άρχουσα τάξη της Ελλάδας και οι ξένοι προστάτες της που δεν δίστασαν να βυθίσουν τη χώρα και τον απλό κόσμο στο μαρασμό, την ανέχεια και την αμορφωσιά για να γεμίσουν τα αμαρτωλά σεντούκια τους με τον κλεμμένο ιδρώτα του φτωχού.

Στη συνέχεια ο Άρης καταγγέλλει την κτηνώδη φασιστική ναζιστική κατοχή και τα ντόπια ανδρείκελά της που συσσωρεύουν νέα δεινά και πληγές για το σκλαβωμένο λαό. Θα καταλήξει στην αναγκαιότητα ενός «νέου απελευθερωτικού ‘21», αλλά, με διπλό στόχο αυτή τη φορά ώστε να μην επαναληφθούν τα παθήματα του παρελθόντος : δηλ. αφενός την κατάκτηση της Λευτεριάς και της πραγματικής Εθνικής Ανεξαρτησίας από κάθε ξένο τύραννο και αφετέρου την εγκαθίδρυση της λαϊκής κυριαρχίας, ενός μοντέλου δίκαιης κοινωνίας ισότητας και αληθινής δημοκρατίας, με το λαό πραγματικό αφέντη στον τόπο του. Δε αποφεύγει να πει πως η λευτεριά δεν χαρίζεται αλλά καταχτιέται με αίμα!

«Κηρύττω την Επανάσταση κατά των κατακτητών και των ντόπιων συνεργατών τους», αναφωνεί στο τέλος ο Άρης, ξεσηκώνοντας τον ενθουσιασμό των κατοίκων που συνεπαρμένοι από τον επαναστατικό λόγο του Βελουχιώτη τον αποθεώνουν με θυελλώδη χειροκροτήματα και θερμές εκδηλώσεις χαράς. Ακολουθούν συγκινητικές σκηνές με τους κατοίκους να περικυκλώνουν τον Άρη και τους αντάρτες του που πνίγονται κυριολεκτικά στις αγκαλιές του κόσμου. Ο καφετζής Μπάμπης Λιάκος φέρνει τσίπουρα για τα κεράσματα. Ο Άρης τον πειράζει λέγοντάς του: «αυτή την παράγκα που έχεις, μετά τη νίκη θα στην κάνω μέγαρο, γιατί θα περάσει στην ιστορία». Ο κόσμος υπόσχεται ολόψυχη στήριξη με κάθε μέσο στον αγώνα. Πολλοί δηλώνουν επιτόπου εθελοντές στον ΕΛΑΣ!

Το σάλπισμα είχε ήδη δοθεί. Από στόμα σε στόμα κυκλοφορεί η είδηση σε όλα τα χωριά της Ευρυτανίας και όχι μόνο. Το σκηνικό της Δομνίστας θα επαναλαμβάνεται κάθε φορά σε διαφορετικό τόπο και με περισσότερους αντάρτες. Τα φτωχά χωριά μαζικοποιούν τον ΕΛΑΣ με απίστευτους ρυθμούς. Το φτερούγισμα της Λευτεριάς και της Λαοκρατίας ξεσηκώνει τους πάντες. Ειδικά οι νέοι σπεύδουν μαζικά στο πλευρό του Άρη! Η παλιά επαναστατική παράδοση της Ευρυτανίας ξαναζωντανεύει! Ο λαός παίρνει κουράγιο, το ηθικό του αναπτερώνεται. Νιώθει ότι δεν είναι πια μόνος και ανυπεράσπιστος απέναντι στους εχθρούς του, ούτε έρμαιο της φασιστικής τρομοκρατίας και της προκλητικής λεηλασίας της ζωής του. Τώρα υπάρχουν ο Άρης και οι αντάρτες του, οι μαχητές του δίκιου και της λευτεριάς! Και είναι αποφασισμένοι να πολεμήσουν μέχρι το θάνατο για την υπεράσπιση αυτού του χιλιοβασανισμένου λαού. Στον ΕΛΑΣ κατατάσσονται πολλοί Ευρυτάνες αγωνιστές: ανάμεσά τους ο Βασίλης Πριόβολος (Ερμής), ο Θανάσης Ελεφάντης (Θρύλος), ο Σεραφείμ Καρατσίκης (Απόλλων), ο Μ. Καραγιώργος (Κεραυνός), o Απόστολος Τσιαπούρης (Βάκχος) και τόσοι άλλοι ακόμη, επώνυμοι μα κυρίως ανώνυμοι αντιστασιακοί, που δυστυχώς άθελά μας παραλείπουμε.

Τα βουνά της Ευρυτανίας και της Ρούμελης θα ζήσουν ανεπανάληπτες στιγμές! Το μεγάλο σηκωμό τον πυροδοτεί από τη μία το ελασίτικο τουφέκι και από την άλλη το αντάρτικο τραγούδι: «Στ' άρματα, στ' άρματα, εμπρός στον αγώνα, για τη χιλιάκριβη τη λευτεριά»! Τα κατορθώματα του Άρη και των Ανταρτών δίνουν και παίρνουν, σκορπίζοντας παντού ένα πρωτοφανή ενθουσιασμό. Οι φασίστες κατακτητές δεινοπαθούν με αλλεπάλληλες ήττες! Οι σταθμοί της χωροφυλακής αφοπλίζονται ο ένας μετά τον άλλον! Οι εκμεταλλευτές λουφάζουν, οι μαυραγορίτες εξαφανίζονται. Η παραδοσιακή στον τόπο… «συνήθεια της ληστείας» παύει να υφίσταται.

Το κύρος και η εκτίμηση του Άρη Βελουχιώτη στο λαό, εκτοξεύεται! Στις 9 Σεπτεμβρίου 1942 ο ΕΛΑΣ κατατροπώνει στη Ρεκά ιταλικό καταδιωκτικό απόσπασμα. Στις 28 Οχτώβρη συντρίβει ιταλική φάλαγγα στο Κρίκελλο. Στις 25-26 Νοέμβρη πρωταγωνιστεί στο μεγαλύτερο επιτυχημένο σαμποτάζ της Ευρώπης, στη γέφυρα του Γοργοποτάμου. Στις 5 Δεκεμβρίου εξοντώνει εμπροσθοφυλακή ιταλικής φάλαγγας στη Χρύσω. Στις 18 Δεκέμβρη, στην περίφημη μάχη του Μικρού Χωριού, διαλύει το ιταλικό σύνταγμα του Καρπενησίου με νεκρό τον ίδιο το διοικητή του (βλ. εδώ). Και πλήθος άλλων επιτυχημένων ενεργειών! Πανικόβλητοι οι Ιταλοί φασίστες δεν τολμούν, πλέον, να βγουν από το Καρπενήσι το οποίο και θα εγκαταλείψουν στα τέλη Απριλίου 1943. Μόλις 10 μήνες μετά τη Δομνίστα, ο τόπος αναπνέει! Άνεμος ελευθερίας και αλληλεγγύης πνέει παντού. Οι πρώτοι λαϊκοί θεσμοί αυτοοργάνωσης αρχίζουν να παίρνουν σάρκα και οστά. Η μικρή Ευρυτανία μετατρέπεται σε προπύργιο της Ελεύθερης Ελλάδας!

Έτσι λοιπόν ξεκίνησε από τη Δομνίστα, την πορεία της στο Λαό, η πρώτη μικρή ένοπλη ομάδα του θρυλικού ΕΛΑΣ η οποία θα μετεξελιχθεί σε ένα διαρκώς αναπτυσσόμενο ρωμαλέο και μαζικό επαναστατικό κίνημα. Χιλιάδες μαχητές από όλη την Ελλάδα θα πλαισιώσουν τον ΕΛΑΣ που πολύ σύντομα θα αποτελέσει το μεγάλο λαϊκό στρατό των 130.000 (και πάνω από 1.500.000 το ΕΑΜ) αγωνιστών της Λευτεριάς και της Λαοκρατίας…

"Ευρυτάνας ιχνηλάτης"