Ο ΔΣΕ στη Σάμο

Αυτή την ώρα πραγματοποιείτε εκδήλωση, τιμής στον αγώνα του Δημοκρατικού Στρατού Σάμου (1947-1949),  της Τομεακή Επιτροπή Σάμου του ΚΚΕ στη θέση Ξυνιάς στον Κέρκη (με πρόσβαση από τις Ανεμογεννήτριες και τους Κοσμαδαίους) και την Κυριακή 9 Αυγούστου, στις 11 π.μ. στο κοινοτάφιο των μαχητών έξω από τη Λέκκα.

Ο ΔΣΕ στη Σάμο


Μετά τις εκλογές του 1946 ανέλαβε νομάρχης ο Χρήστος Κούσουλας, ο οποίος έσπευσε να αναδιοργανώσει το αντιδραστικό καθεστώς και να καλλιεργήσει κλίμα φοβίας. Τα πρώτα τμήματα του ΔΣΕ στη Σάμο δημιουργήθηκαν τον Ιούλιο του 1947.

Οι τρεις διμοιρίες που συγκροτήθηκαν εξασφάλιζαν πολεμοφόδια και τρόφιμα από αιφνιδιαστικές επιθέσεις εναντίον του αντιπάλου.

Στις 29 Αυγούστου 1947 ο ΔΣΕ έδωσε την πρώτη μάχη απελευθερώνοντας το χωριό των Γκιναίων. ενώ το επόμενο διάστημα απελευθερώθηκαν 22 χωριά.

Τον Απρϊλη του 1949 ο ΔΣΕ στη Σάμο αριθμούσε πάνω από 700 αντάρτες. Το αξιόμαχο και η δυναμική του ανάγκασαν τον Παπάγο και τον Αμερικάνο επιτελάρχη Βαν Φλιτ να μετακινηθούν στη Σάμο με πολεμικό πλοίο, μεταφέροντας μαζί τους 20πλάσιες στρατιωτικές δυνάμεις.

Το συντριπτικό πλήγμα δόθηκε τον Μάη του 1949, όταν οι κυβερνητικές δυνάμεις εκκένωσαν τα ορεινά χωριά, μεταφέροντας τους κατοίκους, στερώντας από τον ΔΣΕ τροφοδοσία και πληροφορίες.

Στις 21 Ιούλη 1949 στον Κέρκη οι μαχητές του ΔΣΕ περικυκλώθηκαν.

Ο Γιάννης Μαλαγάρης αυτοκτόνησε, μαζί με άλλους συντρόφους του, μπροστά στον κίνδυνο της αιχμαλωσίας.

Στις 18 Οκτώβρη συνελήφθη ο Γιάννης Σαλλάς με τους τελευταίους διωκόμενους αγωνιστές, μεταφέρθηκαν στην Αθήνα και εκτελέστηκαν στην τοποθεσία ΅Κόκκινα Χώματα΅ της Καλλιθέας.

Η πρώτη μάχη παράταξης του ΔΣΕ στο νησί

Από πληροφορίες που καταφθάνουν στο βουνό μετά τη νέα ταχτική που εγκαινιάστηκε από το ΔΣΕ, της ένοπλης αντιπαράθεσης κατά των κυβερνητικών στη Σάμο, η κατάσταση γίνεται κρίσιμη για τους ΚουσουλοΜΑΥδες, το στρατό και τη χωροφυλακή. Τα απανωτά χτυπήματα του ΔΣ, η απελευθέρωση πολλών ορεινών χωριών του Κέρκη και της βόρειας κεντρικής πλευράς του Καρβούνη, τις "γειτονιές", βάζει σε ανησυχία την κυβερνητική και στρατιωτική ηγεσία του νησιού. Οι κυβερνητικές δυνάμεις ετοιμάζονται να ανταποδώσουν το χτύπημα και να ξεμπερδεύουν τώρα, με το ολιγάριθμο ακόμη αντάρτικο του βουνού.

Μέχρι 2.000 είναι οι ένοπλοι ΚουσουλοΜΑΥδες που θα επιχειρήσουν την εξόντωση του ΔΣ στον Καρβούνη. Από αυτούς, δύο τάγματα στρατού και χωροφυλακής θα ενεδρέψουν τα δυτικά περάσματα για όσους ζήσουν και θελήσουν να περάσουν στον Κέρκη. Με τέτοιες σκέψεις και σχέδια, εξοπλίζονται οι κυβερνητικοί.

Οι προετοιμασίες

Στον Καρβούνη, πάνω στους Γκιναίους, βρίσκονται έως 710 μαχητές του ΔΣ. Η πληροφορία ότι θα 'χουμε επιχειρήσεις τούς βάζει σε εγρήγορση κι επαναστατικό ενθουσιασμό. Πολεμικός συναγερμός ανάβει τα αίματα των μαχητών του ΔΣ. Ιδιαίτερα, τους Μεσανατολίτες που αποτελούν τη μεγάλη δύναμη του αντάρτικου κινήματος και των ΕΛΑΣιτών. Οργανώνουν και θωρακίζουν έδαφος και ταμπούρια. Παίρνουν θέσεις τα τρία οπλοπολυβόλα, δύο μπρέντες ιταλικές και ένα μπρεν με πολλά φυσίγγια, καθώς και 4 στεν στα πιο επίκαιρα σημεία που θα μπορούσε να περάσει ο εχθρός. Ελεύθεροι σκοπευτές θα ελέγχουν τη βόρεια πλευρά από Μαρμαράκια ως το τελευταίο άκρο των πάνω Γκιναίων.

Βράδιασε, κάτι μοιράστηκε στους μαχητές, πίτες και τυρί και φάγαμε. Κοντά μας ο Μαλαγάρης και ο Σαλάς. Μια πρώτη επιτυχία της ομάδας μου, το πρωί 28 Αυγούστου στο Ξεπαγιασμένο, έγινε παράδειγμα. Πέντε αντάρτες τα 'βαλαν με μια διμοιρία ΜΑΥδων και τους ανατρέψαμε. Ο Σαλάς κάλεσε όλα τα μέλη του αρχηγείου να πράξουν στο ακέραιο το χρέος τους. Και ο Μαλαγάρης, αρχηγός του ΔΣΕ, έδωσε τις τελευταίες οδηγίες στην πρώτη αποφασιστική αναμέτρηση με τον αντίπαλο. Η ζωή και η τύχη του ΔΣ θα εξαρτηθεί από αυτήν τη μάχη, είπε. Η οργανωτική διάταξη που πήρε ο ΔΣ είχε τελειώσει. Η διοίκηση του Αρχηγείου στα Μαρμαράκια θα κρατούσε επαφή με όλη τη διάταξη.Η μάχη

Ξημέρωμα 29 Αυγούστου 1947, μια ομάδα αντάρτες πάνε να πάρουν θέση στο παρατηρητήριο. Η μάχη άρχισε. Το κενό που μας χώριζε δεν ήταν παραπάνω από 150 και 100 μέτρα. Η μάχη άναψε, πάνω από 1.500 ένοπλοι ΚουσουλοΜΑΥδες χτυπούν τις θέσεις μας, οι σφαίρες πέφτουν βροχή. Οι λάμψεις των εκπυρσοκροτήσεων μέσα στο γλυκοχάραμα γίνονται πρωτόφαντο φαντασμαγορικό θέαμα. Χιλιάδες σφαίρες τροχιοδεικτικές διέγραφαν καμπύλες στον αέρα πάνω από τα κεφάλια μας. Οσοι "παλικαράδες" αντικομμουνιστές προσπάθησαν να συρθούν πιο κοντά στις θέσεις μας καθηλώθηκαν από τα εύστοχα πυρά των ανταρτών. Τα πολεμικά μέσα που χρησιμοποιούν οι κυβερνητικοί δεν μπορούν να ανατρέψουν τις θέσεις των ανταρτών. Καμιά όρεξη για επίθεση δεν εκδηλώνεται, έφεραν και δύο αντιαρματικά "ΠΙΑΤ", που και αυτά απέτυχαν για κάποια ρήγματα στις θέσεις του ΔΣ.

Ο αυγουστιάτικος ήλιος κατάκορφα μάς ζεματάει. Η καθυστέρηση των κυβερνητικών για επίθεση και η πείνα που άρχισε να ενοχλεί τα στομάχια μας δεν άντεχαν άλλο. Υπολογίζαμε πολύ στα λάφυρα και τα "ψώνια", που θα κάναμε, με ένα άλμα μπροστά, θανάτου. Πόσο ωφέλιμο θα 'τανε για μας.

Η έφοδος

Και ξαφνικά, σαν ένας άνθρωπος, όλοι μαζί γύρω στα 50 ντουφέκια, τα δύο οπλοπολυβόλα και τα τέσσερα στενς ορμήσαμε καταπάνω τους σαν ξαφνικό μπουρίνι. Ηταν ιδιαίτερα αποφασιστική η έφοδος εκείνη τη στιγμή. Οταν πηδούσαν έξω απ' τις θέσεις τους οι μαχητές σαν τίγρεις με απανωτές μπαταριές και μέσα στους πρώτους η ομάδα Μαλαγάρη, Σαλά, Σοφούλη. Ο Νικόλας Σεβαστός με την μπρέντα, ο Βαγιανός ο Σταύρος, ο Μαλαγάρης με το πιστόλι, ο Σαλάς με μια χειροβομβίδα στο χέρι κι όσοι μαχητές πέρασαν στην επίθεση, σαρώνουν κυριολεκτικά οι μπρέντες τις θέσεις των κυβερνητικών. Ηταν τόση η ταχύτητα και η ορμή που θα νόμιζε κανείς πως πήγαιναν για το πρωτάθλημα των 100 μ.

Οι ΜΑΥδες, πανικόβλητοι, φεύγουν προς τα πίσω και παρασύρουν με τη φυγή τους και τους άλλους πίσω στις άλλες γραμμές. Κι ενώ συμβαίνουν όλα αυτά, σ' αυτήν την τιτάνια τρεχάλα, μια ριπή οπλοπολυβόλου βρίσκει τον Μαλαγάρη στην ωμοπλάτη, απ' το πιο επικίνδυνο οχυρό, μέσα στο οποίο σκοτώθηκε την ίδια ώρα και ο φονιάς του Μαλαγάρη. Ο Μαλαγάρης λαβώθηκε βαριά, σε ώρα που η μάχη είχε κιόλας κριθεί. Ενώ το κενό που θ' άφηνε, από την άποψη της στρατιωτικής εμπειρίας, ήταν μεγάλο. Η λύπη μας ήταν πολύ μεγάλη και η ορμή μας μια θύελλα. Στην τρελή αυτή έφοδο, βρέθηκα πλάι με το νεολαίο Θεμ. Θεοδωρή απ' τον Αγιο Κωνσταντίνο. Αυτός ο μαχητής ξεμάκρυνε από τους άλλους, έτρεχε μπροστά, κυνηγούσε έναν ΜΑΥ. Ενώ δυο φορές του 'πεσε ο μπερές κι έπεσε κάτω. Ετρεξα κοντά του να δω μην έπαθε κακό. Οταν πήγα κοντά του, σπαρταρούσε στα γέλια. Γύρισε και με κοίταξε. Δεν έχω σφαίρες μου λέει. Το πέσιμό του οφειλόταν στο σκύψιμο να πάρει πέτρες για πετροβόλημα. Ο ΜΑΥς έγινε άφαντος. Ευτυχώς που οι υποχωρούντες δε σκέφτηκαν να βάλουν φωτιά στα τσίγκανα και τη φτέρα και θα τους κάλυπτε και θα χάναμε τα λάφυρα, σφαίρες και όπλα. Το πάθημα αυτό των ΜΑΥδων πολλοί απ' αυτούς το θυμούνται τώρα και γελούν από μόνοι τους.

Και το ωραίο εδώ είναι - σε σχέση με την τραγική μορφή που είχε πάρει η φυγή τους - ότι δεν έφτανε το κακό, που τους είχε βρει, είχαν από πάνω και τις ροκάνες των μαθητών, να λένε οι ίδιοι "απάνω τους παιδιά". Δεν είχαν καταλάβει ποιοι κυνηγούσαν ποιους. Φαίνεται, όμως, πως κάποιος γοργοπόδαρος έκανε τον κόπο και πήγε και τους είπε ότι τα πράγματα ήρθαν ανάποδα και πίσω έρχονται αυτοί, οι αντάρτες... Το τι έγινε, είναι άλλο πράγμα. Τα σχολιοπαίδια άρχισαν να τρέχουν τον κατήφορο, προς τα Σκιαδάκια, προς τη Χώρα πετώντας ροκάνες και σχοινιά. Ενώ η προστασία τους, ο Κούσουλας και ο Λάμπρου, εξαφανίστηκαν. Χάθηκαν τα ίχνη τους για πολλές μέρες.

Η νίκη

Ο όρος "η καλύτερη άμυνα είναι η επίθεση", βρήκε τη σωστή λύση της. Ο Μαλαγάρης κι ο Σαλάς στην πρώτη γραμμή όρμησαν με την ομάδα πρώτοι. Η νίκη εκφράστηκε μπορώ να πω με αυτή τους την τόλμη σ' όλο το μεγαλείο της και χωρίς θύματα, αν κρίνει κανένας από το μεγάλο μπούγιο αυτής της οπλισμένης μάζας των ανθρώπων ως τα δόντια, που δεν τόλμησαν να σηκώσουν κεφάλι και καλά έκαναν, αφού δεν είχαν τίποτα μέσα τους. Εμείς σαν μαχητές και σαν αγωνιστές του λαού, συναισθανόμενοι αυτή τους την "ατολμία", χτεσινοί φίλοι, χωριανοί, κουμπάροι, συγγενείς, αδέλφια, στενοί συνεργάτες για το μεροκάματο, συνειδητά, αποφεύγαμε να τους ντουφεκάμε, όταν τους κυνηγούσαμε, και μάλιστα πισώπλατα.

Αν όμως συναντούσαμε κατά την επίθεση από μέρους μας αντιστάσεις, ε τότε δε θα κάναμε τέτοιες τρέλες και θα βαρούσαμε στο ψαχνό. Τότε τα θύματα θα 'ταν πολλά και από τις δυο μεριές και το χάος του διχασμού θα μεγάλωνε. Η επίθεση του ΔΣ ήταν κεραυνοβόλα, γεμάτη θυσία δεν άφηνε στον αντίπαλο περιθώρια αντίστασης. Οι κυβερνητικοί έφευγαν τρομοκρατημένοι σαν τρομοκράτες στον άοπλο λαό. Και μόνο ο ξηρός κρότος της καραμπίνας πίσω του έφτανε να πετάξει το όπλο του και τις σφαίρες. Θαρρώ πως η στάση μας αυτή έδειχνε αντρειά, κατανόηση, ανθρωπιά και πνεύμα ανωτερότητας, που έγινε αργότερα διαταγή του αρχηγείου που είχε σαν αποτέλεσμα και πέτυχε τρία σημαντικά ωφελήματα. Πρώτον, έδωσε μεγάλο κύρος στο ΔΣ. Δεύτερον, πολλοί δεν ξαναπήραν όπλα. Τρίτον, έδωσε θάρρος, κουράγιο κι ενθουσιασμό στο λαό και τη νεολαία που απ' την επόμενη μέρα κιόλας της νίκης άρχισε η ομαδική έξοδος προς το βουνό. Ζήλεψαν την παλικαριά μας κι ήθελαν να τη μοιραστούν μαζί μας, με τα δικά τους φτερά.

Οι ευεργετικές επιδράσεις της νίκης

Πολύμορφα και σοβαρά ήταν τα οφέλη της νίκης αυτής του ΔΣΕ στη Σάμο. Οι κυβερνητικοί κατέρρευσαν. Στα χέρια του ΔΣ έπεσαν πολλά λάφυρα. Οπλα, δύο οπλοπολυβόλα "Μπρεν", πολλά πυρομαχικά και μεταγωγικά φορτωμένα με τρόφιμα. Οι απώλειες των κυβερνητικών στις δεκατρείς ώρες που κράτησε η μάχη ήταν τρεις νεκροί, 8 τραυματίες και άλλοι τόσοι αιχμάλωτοι που τους αφήσαμε ελεύθερους, αφού τους δόθηκαν οι πρώτες βοήθειες. Η πρώτη αντικομμουνιστική εκστρατεία, που ξεκίνησε στις αρχές του 1947 τέλειωσε άδοξα στο τέλος του Αυγούστου πάνω στους Γκιναίους, όπου θάφτηκαν ονόματα και "οράματα" των οργανωτών τους. Αλλά εκείνος που πραγματικά συντρίφτηκε ήταν σίγουρα ο Κούσουλας. Αυτός ο στρατευμένος μπράβος του Ν. Τσαλδάρη που τον έστειλε στη Σάμο να βάλει φωτιά, να εφαρμόσει την πολιτική του διχασμού.

Ο Κούσουλας, ο Λάμπρου και ο βασανιστής Μπέτσος πίστεψαν πως με έναν περίπατο στα βουνά της Σάμου, θα ξεμπέρδευσαν με τους αντάρτες. Γελάστηκαν όμως όπως έδειξαν τα πράγματα. Οι Μάυδες δεν είχαν και δεν έδειξαν καμιά όρεξη για πόλεμο να σκοτωθούν για ξένα συμφέροντα. Μα κι όσοι ακόμα βέροι αντικομμουνιστές δεν έκαναν για πόλεμο παρά μονάχα για ροπαλοφόροι. Να δέρνουν, να βρίζουν και ν' ατιμάζουν, να κλέβουν και να καίνε τα σπίτια των ανταρτών και να βασανίζουν άοπλους πολίτες.

Η αποτυχία της μεγάλης αυτής κυβερνητικής εκστρατείας στον Καρβούνη συντάραξε όπως ήταν φυσικό τα μετόπισθεν. Η εθνικοφροσύνη του Βαθιού (Κοκκαριού, των Βουρλιωτών, του Καρλοβάσου, του Μαραθόκαμπου, του Πύργου, της Χώρας και των Μυτιλινών) και όλη η αντίδραση πανικοβλήθηκε. Το Βαθύ και το Καρλόβασι, οι δύο μεγάλοι δήμοι του νομού Σάμου, βρέθηκαν χωρίς εξουσία. Φόβος και τρόμος επικράτησε στις γραμμές του Μάυκου. Το ανεμομάζωμα αυτό των υποσχέσεων βρέθηκε ξαφνικά στη δίνη του ξεπεσμού και της απόγνωσης. Ο Κούσουλας και ο Μπέτσος και όσοι υπεύθυνοι συμμετείχαν στην κατάστρωση του σχεδίου εξόντωσης των "συμμοριτών" ανταρτών όπως έλεγαν σ' όλους τους τόνους έγιναν καταγέλαστοι με τη νίλα που πάθανε από μια χούφτα αντάρτες του ΔΣΕ στη Σάμο. Εχασαν τ' αυγά και τα καλάθια. Ολα τα μεταγωγικά πιάστηκαν φορτωμένα με τρόφιμα και πυρομαχικά κι ενίσχυσαν αφάνταστα τον φτωχό οπλισμό μας. Τα φρεσκοζυμωμένα ψωμιά, μυζήθρες και τυριά "τουλουμουτύρια" και βρασμένα αυγά, έδωσαν στους πεινασμένους μαχητές του ΔΣ κοντά στην περήφανη νίκη κι αυτή την ξεχωριστή ιδιαίτερη γεύση.

Χορτάσαμε με μπόλικο ψωμί και τυρί και αυγά με αλάτι και πιπέρι. Και κάτσαμε κάτω από τους ψηλούς πεύκους της Λυκοφωλιάς, κυρίαρχοι στο κάστρο μας πάνω στα μετερίζια του όμορφου σα ζωγραφιά Καρβούνη και ξεκουραστήκαμε. Ομως η ηρωική νίκη των μαχητών του ΔΣΕ είχε την τύχη να συνοδευτεί και με τον τραυματισμό του Αρχηγού του ΔΣΕ, Γιάννη Μαλαγάρη. Ο τραυματισμός του συγκίνησε όχι μόνο βαθιά τους μαχητές, αλλά και ολόκληρο το λαό της Σάμου. Το τραύμα ήταν πολύ μεγάλο. Ευτυχώς διαμπερές. Η ριπή θρυμμάτισε την ωμοπλάτη και του παρέλυσε το αριστερό του χέρι. Από τότε ο Μαλαγάρης έμεινε ανάπηρος. Γλίτωσε το θάνατο, χάρη στις προσπάθειες και την αυτοθυσία ενός γιατρού απ' το Καρλόβασι, που ανέβαινε κρυφά τα βράδια στο βουνό και φρόντιζε τον τραυματία. Ο Γιάννης ο Σαλάς που μαζί εξόρμησαν κατά του οχυρού του Μάυ, όταν είδε να πέφτει λαβωμένος ο σύντροφος Μαλαγάρης στάθηκε πλάι του μαζί με άλλους μαχητές και του έκανε την εξής αυστηρή παρατήρηση: "Δεν έπρεπε να εκτεθείς τόσο πολύ στον αντίπαλο, σύντροφε". Κι ο Μαλαγάρης ματωμένος όπως ήταν μα και γελαστός του λέει: "Νικήσαμε Γιάννη. Αυτά έχει ο πόλεμος σύντροφε... "