Ο ρόλος του προεπαναστατικού Τύπου στην ανάπτυξη της ταξικής πολιτικής συνείδησης της γυναίκας

Μια σύντομη αναφορά στην 

Κονκόρντια Νικολάεβνα Σαμοΐλοβα

Η ευτυχία σάς αγνόησε, η ζωή σάς εγκατέλειψε.

Πολύ καιρό περάσατε δεμένες με της σκλαβιάς τις αλυσίδες.

Πολύ καιρό, νικημένες, σκύβατε το κεφάλι.

Πολύ καιρό στης αμάθειας το σκοτάδι μέσα ζήσατε.

Πολύ καιρό σας περιγελούν τ' αφεντικά, στην αδυναμία σας πατώντας...

Ομως τα μάγια λύθηκαν, πάνε πια.

Στο βιβλίο της ζωής, θα γράψουμε τώρα την ιστορία της νίκης σας.

Βγες μπροστά εργάτρια. Με θάρρος.

Να φωτίσει το δρόμο άσε ο πυρσός της λευτεριάς σου.

Να ξέρεις! Σ' αυτό το σκληρό, το δίκαιο αγώνα, ο εργάτης στέκεται στο πλάι σου!

* * *

Αφιερωμένο στην Παγκόσμια Μέρα της Γυναίκας, το κείμενο δημοσιεύτηκε το 1914 στο περιοδικό «Εργάτρια», με την υπογραφή Ιλιά Βολοντίνσκι, και οδήγησε στην κατάσχεση του τεύχους από την τσαρική αστυνομία. Το περιοδικό απευθυνόταν στις εργάτριες με σκοπό την ανάπτυξη της ταξικής πολιτικής τους συνείδησης και ήταν σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα των προσπαθειών εκπροσώπων του τότε επαναστατικού κινήματος, ανάμεσά τους και της Κονκόρντια Σαμοΐλοβα.

Προετοιμάζοντας την επανάσταση...

Η Κονκόρντια Νικολάεβνα Σαμοΐλοβα (το γένος Γκρόμοφ), με το συνωμοτικό όνομα Νατάσα, γεννήθηκε το 1876 στο Ιρκούτσκ της Σιβηρίας. Η Νατάσα ήταν επίμονη μπολσεβίκα και παθιασμένη επαναστάτρια. Λόγω των πολλαπλών καθηκόντων της στην προπαγάνδα και την οργανωτική δουλειά, μετακινούνταν διαρκώς. Συνέβαλε με τη δράση της να δεθούν οι διάσπαρτες μάζες των προλεταρίων της Μόσχας με τους οργανωτικούς ιστούς του Κόμματος, ξεσηκώνοντας την κουρασμένη θέληση των εργατικών - λαϊκών μαζών, ιδιαίτερα ύστερα από την ήττα του 1905.

Η Σαμοΐλοβα ανέπτυξε πλούσια δράση σε εργατικές ομάδες στην περιοχή των σιδηροδρομικών στο Μπακού, μετά το 5ο Συνέδριο του ΣΔΕΚΡ (Λονδίνο 1907), το τεράστιο κέντρο της πετρελαϊκής βιομηχανίας. Οι συνθήκες για την κομματική ζωή και δράση ήταν δύσκολες. Πολλές φορές αντιμετώπισε αντιδράσεις από τις γυναίκες των εργατών, που την προπηλάκισαν: «Θέλεις να μας πάρεις τους άντρες! Θα σου δείξουμε εμείς!».

Η στάση των γυναικών απέναντι στο γυναικείο στέλεχος του Μπολσεβίκικου Κόμματος αποτελούσε έκφραση της ανισότιμης θέσης της γυναίκας. Ηταν αποτέλεσμα των αντικειμενικών δυσκολιών στις συνθήκες ζωής και εργασίας και των υποκειμενικών αντιλήψεων για την κοινωνική θέση των γυναικών, που επιδρούσαν στις καθυστερήσεις στην ανάπτυξη της συνείδησής τους. Μεγάλη επιρροή ασκούσαν το θρησκευτικό δόγμα, οι αναχρονιστικές, σκοταδιστικές κοινωνικές αντιλήψεις. 

Σύμφωνα με μια έκθεση του 1897, μόνο το 13,1% των Ρωσίδων ήταν εγγράμματες. Ο Λένιν μελέτησε λεπτομερώς την κατάσταση της εργατικής τάξης στην τσαρική Ρωσία και τη διπλή καταπίεση των γυναικών, στην ανάλυσή του για την ανάπτυξη του καπιταλισμού στη Ρωσία, που γράφτηκε μεταξύ 1896 και 1899.

Η θέση της εργάτριας μέσα από τις σελίδες της «Πράβντα»

Το 1913, η Σαμοΐλοβα έγινε μέλος της σύνταξης της εφημερίδας «Πράβντα», η οποία φιλοξενούσε ζωντανές ανταποκρίσεις και επιστολές από τις συνθήκες εργασίας και ζωής των εργατών και εργατριών. Η προσπάθεια του Μπολσεβίκικου Κόμματος για την αναζωογόνηση του εργατικού κινήματος στη Ρωσία εκείνης της εποχής είχε την αντανάκλασή της στο αυξανόμενο ενδιαφέρον που έδειχναν οι εργάτριες για το εργατικό κίνημα. Εφτιαχναν σωματεία, συμμετείχαν στις απεργίες, στον αγώνα για την Ασφάλιση, κατέβηκαν στις διαδηλώσεις της Πρωτομαγιάς, απευθύνονταν με κείμενα στην εφημερίδα. Η νέα πείρα που συγκεντρωνόταν τροφοδοτούσε τον προβληματισμό των μπολσεβίκων για το περιεχόμενο και τις μορφές παρέμβασης στις εργάτριες, επιδιώκοντας να διαπερνά και τις σελίδες της εφημερίδας.

Η Νατάσα έγραψε πολλά άρθρα προκειμένου να προσελκυστεί το ενδιαφέρον των γυναικών, προβάλλοντας τα αποτελέσματα των απεργιών, το ρόλο των γυναικών στον ταξικό πολιτικό αγώνα. 

Τα άρθρα συνεχίστηκαν σε ειδική στήλη για τη γυναίκα. Η εφημερίδα παρότρυνε ορισμένους συλλόγους και συνδικαλιστικές οργανώσεις (σε ραφτάδικα, κλωστοϋφαντουργεία κ.λπ.) να διερευνήσουν και να μελετήσουν τις συνθήκες εργασίας των γυναικών της εργατικής τάξης, τη θέση τους στη βιομηχανία κ.λπ.

Αναγνωρίζοντας την ανάγκη της πρόσθετης προσπάθειας για το κέρδισμα της συνείδησης των γυναικών, η Σαμοΐλοβα συζητούσε συχνά με τους συντρόφους της το θέμα της έκδοσης ενός γυναικείου περιοδικού.

Το Δεκέμβρη του 1913 ο Λένιν έστειλε ειδική επιστολή στην αδελφή του, Αννα Γιελιζαρόβα, κάνοντας αναφορά στο αγωνιστικό ξεσήκωμα των εργατριών. Επισήμαινε την ανάγκη να οργανωθούν και νέες επαναστατικές δυνάμεις, με την έκδοση μιας εφημερίδας ειδικά για τις γυναίκες («Εργάτρια»). Της πρότεινε να αναλάβει την οργάνωση αυτής της δουλειάς.

«...η ιδέα του περιοδικού άρχισε να αναπτύσσεται με αξιοσημείωτη επιτυχία από την Ροσμίροβιτς, που είχε πρόσφατα φτάσει από το εξωτερικό, και από την Σαμοΐλοβα... Αρχίσαμε να συγκεντρώνουμε άρθρα για το πρώτο τεύχος του περιοδικού "Εργάτρια', που επρόκειτο να εκδοθεί στις 23 Φεβρουαρίου - Παγκόσμια Μέρα της Γυναίκας. Αποφασίσαμε να την κάνουμε ένα ευρείας κατανάλωσης λαϊκό περιοδικό...» (Αννα Γιελιζαρόβα).

Πλούσια πείρα από τη διαπάλη με τις αστικές απόψεις για την κοινωνική θέση της γυναίκας

Οι σελίδες της «Πράβντα» φιλοξενούσαν πύρινα άρθρα της Σαμοΐλοβα, που αποκάλυπταν τις αστικές απόψεις για την κοινωνική θέση της γυναίκας οι οποίες στόχευαν να κρύψουν την ταξική ρίζα της ανισοτιμίας της. Είναι χαρακτηριστικό το πρώτο άρθρο που γράφτηκε και απευθυνόταν σε εργαζόμενες. Σε αυτό στηλίτευε ένα συνέδριο για την εκπαίδευση των γυναικών από μια ομάδα φιλελεύθερων διανοουμένων, το Γενάρη του 1913, με κύριο θέμα την «υπεροχή του αρσενικού». Εγραφε τότε η «Πράβντα»: «Τα μεγάλα αποτελέσματα δεν θα έρθουν από αυτό το συνέδριο. Η πραγματική φωνή των γυναικείων μαζών θα ακουστεί στην Παγκόσμια Μέρα της Γυναίκας».

Το άρθρο αποτέλεσε μια παθιασμένη έκκληση στις εργάτριες της Ρωσίας να γίνουν μέρος του φουσκωμένου χείμαρρου του διεθνούς επαναστατικού εργατικού κινήματος. Παράλληλα, μέσα από άρθρα αποκαλύπτονταν οι εργοδοτικοί μηχανισμοί που στήνονταν, όπως ένα νομοσχέδιο στη Δούμα για τη δημιουργία θέσεων «γυναικών εργοστασιακών επιθεωρητών», με στόχο την ταξική ενσωμάτωση των γυναικών. Κάθε άρθρο της Σαμοΐλοβα με πολεμική στην αστική ιδεολογία και πολιτική κατέληγε σε κάλεσμα προς τις εργάτριες να ενισχύσουν τις ταξικές τους οργανώσεις - τα εργατικά σωματεία!

Ταυτόχρονα, αναδεικνυόταν η ανάγκη οι εργάτριες να εμποδίσουν την αιχμαλωσία του εργατικού κινήματος από τους μενσεβίκους, που πάσχιζαν να το φέρουν στα μέτρα των συμφερόντων της αστικής τάξης και των πολιτικών της εκπροσώπων. Συχνά τα βέλη της αρθρογραφίας της Σαμοΐλοβα στρέφονταν εύστοχα κατά των μενσεβίκων, οι οποίοι, εκείνη την περίοδο, διατείνονταν πως η δική τους εφημερίδα, «Λουτς» («Ακτίνα»), ήταν το όργανο που εξέφραζε «τα εννέα δέκατα των ταξικά συνειδητοποιημένων εργαζόμενων γυναικών», σε αντιπαράθεση, όπως ισχυρίζονταν, με την «Πράβντα», η οποία απευθυνόταν μόνο στις καθυστερημένες κοινωνικές ομάδες.

Αλυσίδες παλιές και καινούργιες

«Μέρα με τη μέρα, η ευρεία ανάπτυξη του καπιταλισμού βυθίζει στη δίνη της βιομηχανικής ζωής όχι μόνο τον άντρα, αλλά και τη γυναίκα, την αδελφή και την κόρη του... Ρίχνοντάς τους στην αγορά εργασίας, το κεφάλαιο τους ισοπεδώνει όλους. Δεν λαμβάνει υπόψη ούτε τη νεότητα, ούτε τη σωματική αδυναμία των γυναικών, ούτε τις ιδιομορφίες της μητρότητας. Το μόνο που αναγνωρίζει είναι η φτηνή και αδιαμαρτύρητη εργασία... Είναι αλήθεια ότι λόγω των ιστορικών, των οικογενειακών κ.λπ. συνθηκών, η ανάπτυξη της ταξικής συνείδησής τους προχωρά πιο αργά. Παρ' όλα αυτά, η αφύπνιση της συνείδησης των εργατριών είναι ένα γεγονός που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί... Οταν οι γυναίκες πήγαν στα εργοστάσια και δούλεψαν στα ίδια μηχανήματα με τους άνδρες, ανακάλυψαν έναν νέο κόσμο, τις νέες ανθρώπινες σχέσεις που γεννιούνταν σε αυτήν τη διαδικασία. Είδαν τον αγώνα των εργαζομένων για τη βελτίωση της ζωής τους. Και κάθε μέρα οι εργαζόμενες γυναίκες πείθονταν όλο και πιο πολύ ότι οι συνθήκες της δουλειάς στα εργοστάσια τις ένωναν με τους άνδρες εργαζόμενους, ότι όλοι είχαν ένα κοινό συμφέρον. Και οι εργαζόμενες γυναίκες άρχισαν να αισθάνονται ότι οι εργάτες και οι εργάτριες του ίδιου εργοστασίου αποτελούν μέρος μιας οικογένειας, που τα συμφέροντά της συνδέονται με εκείνα του συνόλου της εργατικής τάξης» (Κονκόρντια Σαμοΐλοβα).

Οι «παλιές» εκείνες αλυσίδες της εκμετάλλευσης ήταν σκουριασμένες, δεν υπήρχαν στολίδια να τις κρύψουν ή να τις ωραιοποιήσουν. Οι «καινούργιες» αλυσίδες της εκμετάλλευσης και καταπίεσης είναι πιο περίτεχνα κατασκευασμένες στη σύγχρονη εκμεταλλευτική κοινωνία. Με δήθεν μοντέρνα περιτυλίγματα, όπως η περιβόητη «εναρμόνιση επαγγελματικής - οικογενειακής ζωής», επιχειρούν να καμουφλάρουν τον βόρβορο των καπιταλιστικών ανταγωνισμών και του αδηφάγου κέρδους, η προσπάθεια της καπιταλιστικής εργοδοσίας είναι να διασπαστούν οι εργαζόμενοι, και περισσότερο οι εργαζόμενες, ώστε να πέσουν στη δίνη του φόβου, της συναίνεσης, της ηττοπάθειας, της μοιρολατρίας. Σήμερα ορθώνονται και νέα εμπόδια στη γυναίκα εργατικής - λαϊκής ένταξης ή καταγωγής, ώστε να εγκλωβιστεί η σκέψη της στα στενά περιθώρια μιας τυπικής «ισότητας», αλλά και στην παγίδα της ατομικής ευθύνης που ποζάρει για «ελευθερία».

Βρισκόμαστε όμως σε περίοδο εξελίξεων και γρήγορων μεταβολών, που θα επηρεάσουν αναπόφευκτα και τις συνειδήσεις των γυναικών. Μέσα από την πολύμορφη δράση του Κόμματος και του κινήματος μπορούμε να αναδείξουμε την ιδεολογική και οργανωτική μας υπεροχή, αποδεικνύοντας προσήλωση, ακλόνητη πίστη στο στόχο. Να γράψουμε με επιμονή και υπομονή την ιστορία της νίκης μας στο βιβλίο της ζωής...

(Για τη συγγραφή του άρθρου χρησιμοποιήθηκαν εκτεταμένα αποσπάσματα από το βιβλίο της Λ. Κατάσεβα «Νατάσα, σύντομη βιογραφία ενός οργανωτικού στελέχους των μπολσεβίκων»).

Εύη ΚΟΝΤΟΡΑ
Μέλος του Τμήματος της ΚΕ του ΚΚΕ για την Ισοτιμία των Γυναικών