«Δίκης των Εξι»

Παραπέμπονται, 25/10/1922, σε δίκη οι Εξι για εσχάτης προδοσία

Στον απόηχο της Μικρασιατικής Καταστροφής, ο τέως Αρχιστράτηγος της Στρατιάς της Μικράς Ασίας Γεώργιος Χατζηανέστης, ο υποστράτηγος ε.α. Ξενοφώντας Στρατηγός, ο υποναύαρχος ε.α. Μιχαήλ Γούδας και οι πολιτικοί Δημήτριος Γούναρης, Νικόλαος Στράτος, Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, Νικόλαος Θεοτόκης και Γεώργιος Μπαλτατζής, παραπέμπονται με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας από την ανακριτική επιτροπή υπό τον Θ. Πάγκαλο.

Με τη «Δίκη των έξι», το 1922, η «φιλελεύθερη» παράταξη έστειλε στο εκτελεστικό απόσπασμα 6 επιφανή στελέχη της «δεξιάς» (Δ. Γούναρης, Γ. Χατζηανέστης, Π. Πρωτοπαπαδάκης, Ν. Θεοτόκης, Γ. Μπαλτατζής, Ν. Στράτος), φορτώνοντας σ' αυτούς την ευθύνη της εκστρατείας στη Μικρά Ασία, αν και για την τραγωδία του λαού η βενιζελική παράταξη ήταν εξίσου υπεύθυνη με τη βασιλική. Οι «έξι» καταδικάστηκαν σε θάνατο στις 15 Νοέμβρη 1922 και εκτελέστηκαν στο Γουδί.

Η εκτέλεση των «έξι» στο Γουδί

Στις 28 Νοέμβρη (με το νέο ημερολόγιο) του 1922, στις 11.30 π.μ., στο Γουδί, εκτελούνται ο πρώην πρωθυπουργός Δ. Γούναρης, οι πρώην υπουργοί Ν. Στράτος, Ν.Θεοτόκης, Π. Πρωτοπαπαδάκης, Γ. Μπαλτατζής και ο πρώην αρχιστράτηγος Γ. Χατζηανέστης. Οι «έξι», όπως έμειναν στην ιστορία, είχαν καταδικαστεί από το έκτακτο στρατοδικείο ως υπεύθυνοι για τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Η αντίστροφη μέτρηση για την εκτέλεση των «έξι» άρχισε στις 10 Σεπτέμβρη του 1922, όταν στη Χίο εκδηλώθηκε το αντιμοναρχικό στρατιωτικό κίνημα, με επικεφαλής τους συνταγματάρχες Ν. Πλαστήρα και Στ. Γονατά. Το κίνημα επικράτησε στις 14 Σεπτέμβρη στην Αθήνα, η κυβέρνηση ανατράπηκε και ο βασιλιάς Κωνσταντίνος υποχρεώθηκε να παραιτηθεί υπέρ του διαδόχου Γεωργίου Β'.

Είχε προηγηθεί η Μικρασιατική Καταστροφή για την οποία ευθύνεται η φιλοϊμπεριαλιστική τυχοδιωκτική πολιτική της άρχουσας τάξης. Πάνω από 50.000 ήταν οι νεκροί, 75.000 τραυματίες, δεκάδες χιλιάδες οι θανατωμένοι από τον πληθυσμό της Μικρασίας, περίπου ενάμισι εκατομμύριο πρόσφυγες, οι διωγμένοι από τις πατρογονικές τους εστίες.

Με την κατάρρευση του μετώπου, με το κύμα της προσφυγιάς και την επιστροφή των πολεμιστών στην Ελλάδα, ξέσπασε βαθιά πολιτική, οικονομική και κοινωνική κρίση. Η αγανάκτηση έπνιγε τους πρόσφυγες, ολόκληρο τον ελληνικό λαό, αλλά και τους εξουθενωμένους στρατιώτες. Τμήματα του στρατού στασίασαν και σε ορισμένες μονάδες δημιουργήθηκαν Συμβούλια των Στρατιωτών (Σοβιέτ Στρατιωτών).

Μπροστά στη χώρα ορθώνονταν κολοσσιαία προβλήματα: το ζήτημα της ξένης εξάρτησης, της διανομής των τσιφλικιών, της αποκατάστασης των προσφύγων κ.ά.

Στις εκρηκτικές εκείνες συνθήκες το κίνημα των Πλαστήρα και Γονατά εξέφραζε τις προσπάθειες της άρχουσας τάξης για μια πολιτική ανασύνταξη. Επρεπε όμως να κατευναστούν οι λαϊκές μάζες που ζητούσαν τιμωρία των ενόχων, αλλά και ριζικές πολιτικές αλλαγές.

Η καταδίκη και η εκτέλεση των «έξι», όπως και η αγροτική μεταρρύθμιση που εξαγγέλθηκε από τους επικεφαλής του κινήματος, εκτόνωσαν τη λαϊκή αγανάκτηση. Το κίνημα κατόρθωσε να ξεπεράσει την καθεστωτική κρίση, θυσιάζοντας τη μοναρχία και ρίχνοντας στη συνέχεια όλα τα βάρη της Μικρασιατικής Καταστροφής στις πλάτες των λαϊκών στρωμάτων.