Έκκληση της ΕΕ της Κομμουνιστικής Διεθνούς για τη λύση της εσωκομματικής διαπάλης στο ΚΚΕ

Δημοσιεύεται, 1/11/1931, στον Ριζοσπάστη (στα φύλλα 1-3/11/1931) Έκκληση της ΕΕ της Κομμουνιστικής Διεθνούς για τη λύση της εσωκομματικής διαπάλης στο ΚΚΕ.

Με παρέμβασή της, επίσης, αντικαθίσταται το ΠΓ της ΚΕ. Νέος Γραμματέας ορίζεται ο Ν. Ζαχαριάδης.

Το ΚΚΕ στη δίνη της εσωκομματικής πάλης

Τέτοια ήταν σε γενικές γραμμές η κατάσταση στην Ελλάδα την περίοδο που εξετάζουμε και μέσα σ' αυτή την κατάσταση το ΚΚΕ βίωνε τη δική του εσωτερική κρίση.

Τον Ιούνη του 1927 ο Παντελής Πουλιόπουλος και ο Παστίας Γιατσόπουλος - και οι δύο είχαν διατελέσει και Γραμματείς του ΚΚΕ - κυκλοφόρησαν ανοιχτά ένα φυλλάδιο που το τιτλοφορούσαν «Νέο Ξεκίνημα». Στο φυλλάδιο αυτό δημοσίευαν ένα «γράμμα στα μέλη του ΚΚΕ» κι ένα «Γράμμα στη Διοίκηση του ΚΚΕ», όπου εξέθεταν τις απόψεις τους για την κατάσταση στο Κόμμα και τη διέξοδο από την κρίση που αυτοί πρότειναν. Ταυτόχρονα άρχισαν «να οργανώνουν τους οπαδούς της αντιπολίτευσης μέσα στο κόμμα. Ιδιαίτερα την οργάνωση του Πειραιά που έχουν την πλειοψηφία». Εκείνη την περίοδο το ΚΚΕ είχε οξύτατη αντίθεση και με την ομάδα των αρχειομαρξιστών που είχε αποσπαστεί από τις γραμμές του και αντιμετώπιζε το ΚΚΕ με ακραίες αντικομμουνιστικές πρακτικές (ατομική τρομοκρατία, ξύλο, επιθέσεις στα κομματικά γραφεία και στις κομματικές συγκεντρώσεις, προσωπικό κουτσομπολιό κ.ο.κ.). Κι όλα αυτά στο όνομα του κομμουνισμού. Ενα νέο στοιχείο στη δράση των αρχειομαρξιστών την περίοδο που εξετάζουμε, είναι ότι η οργάνωση αυτή, αναπτύσσει δράση στα συνδικάτα και επιχειρεί να αμφισβητήσει την επιρροή του ΚΚΕ.

Στις 17 Απρίλη του 1927 ο «Ριζοσπάστης» δημοσιεύει ανοιχτή έκκληση του ΠΓ του ΚΚΕ προς τους εργάτες αρχειομαρξιστές, τους οποίους και καλεί να εγκαταλείψουν την οργάνωσή τους και να επιστρέψουν στο Κόμμα. Η έκκληση αυτή αλλά και η γενικότερη στάση του Κόμματος φαίνεται ότι είχαν αντίκτυπο. Μια ομάδα από το «ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΜΑΡΞΙΣΜΟΥ», που διαφωνούσε με την τακτική της ηγεσίας του, αποσπάστηκε απ' αυτό και εκδήλωσε τη διάθεση επιστροφής στο ΚΚΕ. Η ομάδα αυτή ονομάστηκε «Τρίτη κατάσταση» και στη συνδιάσκεψή της τον Ιούνη του 1927 αποφάσισε κατά πλειοψηφία την προσχώρηση στο Κόμμα. Ετσι ξεκίνησαν συζητήσεις με την κομματική ηγεσία για τους όρους επιστροφής, που όμως γρήγορα πέρασαν στο περιθώριο λόγω της νέας εσωκομματικής κρίσης. Γράφει ο Δ. Λιβιεράτος: «Ενώ συνεχίζονταν οι συζητήσεις για την προσχώρηση, οι Πουλιόπουλος-Γιατσόπουλος αυτόν τον Ιούνιο, κυκλοφόρησαν ένα φύλλο που το τιτλοφόρησαν "Νέο ξεκίνημα", προς όλα τα μέλη του Κόμματος... Ετσι σταμάτησαν οι συζητήσεις με τα μέλη της "Τρίτης κατάστασης" και άρχισε σ' όλο το κόμμα, αλλά και έξω απ' αυτό η σύγκρουση αντιπολίτευσης-ηγεσίας του Κόμματος. Η ρήξη ήταν πια ανοιχτή και το χάσμα δεν μπορούσε να κλείσει».

Οι Πουλιόπουλος και Γιατσόπουλος στο «Νέο Ξεκίνημα» αιτιολογούσαν την αντικομματική τους δράση αναφέροντας: την «έλλειψη ενός ηγετικού πυρήνα από συντρόφους που να έχουν μια μαρξιστική κατάρτιση και πολιτική ικανότητα να προσαρμόσουν τις κομμουνιστικές αρχές στις συγκεκριμένες συνθήκες». Την «απαρχής κακή ποιοτική σύνθεση του Κόμματος», τη «δυσαναλογία του αυθόρμητου κινήματος των μαζών, που αριστεροποιούνται από τις αντικειμενικές συνθήκες, προς τις ελαττωματικότητες και ανεπάρκειες του Κόμματος».

Και πρόσθεταν ότι: «Καθήκον των Ελλήνων κομμουνιστών είναι να καταπιαστούν πρώτιστα με την αντιμετώπιση εκείνων των όρων της κρίσης του κινήματος, στους οποίους μπορούν να επιδράσουν με τη συνειδητή τους προσπάθεια».

Το ΠΓ για να αντιμετωπίσει την κατάσταση, εξέδωσε μιαν αναλυτική απόφαση - απάντηση που δημοσιεύτηκε στο «Ριζοσπάστη» της 6.7.1927. Κατηγορεί, μεταξύ άλλων την ομάδα Πουλιόπουλου ότι με τις θεωρίες της διαλύει το κόμμα και δεν αφήνει να πραγματοποιηθεί το σύνθημα για τα 5.000 μέλη που είχε βάλει το 3ο Συνέδριο, ότι εμποδίζει την επιστροφή των μελών της «Τρίτης Κατάστασης» κι ότι επιτίθενται κατά της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Και η απόφαση καταλήγει: «Το Πολιτικό Γραφείο καλεί τα μέλη του Κόμματος να αντιδράσουν εναντίον της βλαβερής αυτής ομάδος, να καταδικάσουν ομόθυμα τις φραξιονιστικές της εκκλήσεις και όλες της τις αρχές, διότι μόνο κατ' αυτόν τον τρόπο είναι δυνατό να προστατευτεί το Κόμμα εναντίον τάσεων, οι οποίες εν τω συνόλω των δεν είναι δυνατό παρά να χαρακτηριστούν ως τάσεις διαλυτικές του ΚΚΕ και του επαναστατικού κινήματος»

Οπως ήταν φυσικό η εσωκομματική πάλη συνεχίστηκε, ο φραξιονισμός οργίαζε και η λύση του προβλήματος όλο και περισσότερο απαιτούσε το μέτρο της διάσπασης. Οι Πουλιόπουλος και Γιατσόπουλος διαγράφονται από το Κόμμα με απόφαση του ΠΓ που δημοσιεύτηκε στο «Ρ» στις 25/9/1927. Ομως στο πλευρό της αντιπολίτευσης πέρασαν και οι κεντριστές με αποτέλεσμα, το Σεπτέμβρη του 1927 να παραιτηθούν από το Πολιτικό Γραφείο - δημοσιοποιώντας τη διαφωνία τους - οι Σ. Μάξιμος, Κ. Σκλάβος και Τ. Χαΐνογλου. Στις 4 Νοέμβρη 1927 οι αντιπολιτευόμενοι και οι κεντριστές εμφανίζονται με κοινές θέσεις σαν «Ενωμένη Αντιπολίτευση». Από τα μέλη του ΠΓ και της ΚΕ του 3ου Συνεδρίου, υπογράφουν οι Σεραφείμ Μάξιμος, Κώστας Σκλάβος, Τάσος Χαΐνογλου, Βασίλης Νικολινάκος, Π. Χατζησταύρος, Γρηγόρης Παπανικολάου. Οι τρεις πρώτοι ήταν μέλη του Πολιτικού Γραφείου. Ο πρώτος και τρίτος επίσης βουλευτές του Κόμματος. Μαζί υπογράφουν οι Παντελής Πουλιόπουλος και Παστίας Γιατσόπουλος. Η διάσπαση έχει ολοκληρωθεί. Τα ίδια, όμως συμβαίνουν και διεθνώς αφού το Δεκέμβρη του 1927 διαγράφονται τελικά από το μπολσεβίκικο κόμμα οι Τρότσκι, Ζηνόβιεφ, Κάμενεφ.

Στις 27.12 το ΠΓ στέλνει ανοιχτό γράμμα προς τους κεντριστές και τους καλεί να διαχωρίσουν τη θέση τους από την αντιπολίτευση και να δουλέψουν μέσα στο Κόμμα. Απάντηση από μέρους τους δεν υπήρξε. Το Γενάρη του 1928, η «Ενωμένη Αντιπολίτευση» βρίσκεται έξω πια από το ΚΚΕ και συγκεντρώνεται γύρω από το περιοδικό «ΣΠΑΡΤΑΚΟΣ» που κυκλοφόρησε εκείνο το μήνα.

Η υπόθεση της αντιπολίτευσης έκλεισε τυπικά για το ΚΚΕ με τις αποφάσεις που έλαβε η Β΄ ολομέλεια της ΚΕ του που συνήλθε στις 15.2.1928 και, ανάμεσα στα άλλα, απάλλαξε τους κεντριστές από κάθε κομματικό αξίωμα. Το Κόμμα είχε δεχτεί ισχυρότατο κλονισμό απ' όσα είχαν διαδραματιστεί γεγονός που αποδεικνύεται αν λάβει κανείς υπόψη του και μόνο το γεγονός ότι μεταξύ 3ου και 4ου Συνεδρίου βρέθηκαν εκτός Κόμματος τα 8 από τα 17 μέλη της ΚΕ που είχαν εκλεγεί στο 3ο Συνέδριο. Η ζημιά που είχε προκληθεί στο Κόμμα από την εσωκομματική κρίση φάνηκε και στα εκλογικά αποτελέσματα των εκλογών του 1928, τα οποία παραθέσαμε πιο πριν. Ετσι το Κόμμα εξουθενωμένο, αδυνατισμένο και βαριά τραυματισμένο οδηγήθηκε στο 4ο Συνέδριό του.

Το 4ο τακτικό Συνέδριο

Το 4ο Συνέδριο του ΚΚΕ συνήλθε στο διάστημα 10 έως 15 Δεκέμβρη του 1928, ενώ ο προσυνεδριακός διάλογος είχε ξεκινήσει από τις 15 Οκτωβρίου του ιδίου έτους. Το Συνέδριο του Κόμματος, χωρίς αμφιβολία, είχε σφραγίσει η εσωκομματική κρίση, αλλά κι ένα εξίσου μεγάλο γεγονός που συνδεόταν με το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα. Επρόκειτο για το 6ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς, το οποίο συνήλθε στη Μόσχα από τις 15 Ιουλίου μέχρι την 1η Σεπτεμβρίου του 1928 και έμεινε στην ιστορία ως το Συνέδριο που ψήφισε το Πρόγραμμα της ΚΔ.

Στο Συνέδριο της ΚΔ συμμετείχε και τριμελής αντιπροσωπεία του ΚΚΕ και της ΟΚΝΕ. Στην ομιλία του στο Συνέδριο της ΚΔ ο Ανδρόνικος Χαϊτάς (Σιφναίος), Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ, αναφέρθηκε διεξοδικά στην πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα, στους αγώνες της εργατικής τάξης, της αγροτιάς και των μικροαστικών στρωμάτων της πόλης, των φοιτητών και της νεολαίας, καθώς και στην εσωτερική κατάσταση του Κόμματος.

Σχετικά με την ανάπτυξη των κομματικών δυνάμεων του ΚΚΕ, ο Χαϊτάς τόνισε ότι το Κόμμα αριθμούσε στις γραμμές του 2.291 μέλη, από τα οποία τα 59,4% είναι εργάτες, τα 31,9% αγρότες και τα 8,7% υπάλληλοι και εκπρόσωποι άλλων κοινωνικών στρωμάτων.

Το 4ο Τακτικό Συνέδριο του ΚΚΕ, έκανε μια προσπάθεια να συγκεκριμενοποιήσει τη θέση του Προγράμματος της ΚΔ και να καθορίσει το χαρακτήρα της επικείμενης επανάστασης στην Ελλάδα, αλλά δεν ολοκλήρωσε την προσπάθεια, μεταθέτοντας το καθήκον αυτό στο 5ο Συνέδριο. Στη σχετική απόφαση τονίζεται: «Συνδυασμένα με την ανάλυση του Προγράμματος πρέπει να τεθεί και το ζήτημα της επαναστατικής δημοκρατικής δικτατορίας των εργατών και των αγροτών σαν σταθμού μεταβατικού προς τη δικτατορία του προλεταριάτου, εν σχέσει με τη χώρα μας, επαφιεμένης της οριστικής λύσεως του ζητήματος αυτού στο 5ο Τακτικό Συνέδριο».

Διαπιστώνοντας τη δύσκολη κατάσταση που είχε δημιουργηθεί στο συνδικαλιστικό κίνημα από τη διασπαστική δράση της ρεφορμιστικής ηγεσίας και την ανοιχτή επέμβαση του κράτους σ' αυτό, στην απόφαση του Συνεδρίου του ΚΚΕ για το συνδικαλιστικό τονιζόταν: «Αμεσο κεντρικό καθήκον του Κόμματος, από πάνω ως κάτω, είναι η εργασία για τη σύγκληση του ενωτικού πανελλαδικού συνεδρίου, η συγκέντρωση των ταξικών δυνάμεων του συνδικαλιστικού κινήματος, η επανίδρυση του ταξικού κέντρου των συνδικάτων για την οργάνωση και διεξαγωγή των οικονομικών αγώνων της εργατικής τάξης». Χαράζοντας την κατεύθυνση σύγκλησης ενός ενωτικού πανελλαδικού συνεδρίου της ΓΣΕΕ, το Συνέδριο του ΚΚΕ έλαβε υπόψη του τον αποκλεισμό ολόκληρης της αριστερής παράταξης από τις εργασίες του τέταρτου Συνεδρίου της ΓΣΕΕ, γεγονός στο οποίο αναφερθήκαμε προηγουμένως. Το Συνέδριο, ενώ τόνιζε ότι επιβάλλεται το Ενιαίο Μέτωπο όλων των εργατών, ανεξάρτητα από τις πολιτικές τους αντιλήψεις, χαρακτήριζε τους ρεφορμιστές (όπως έκανε και το 6ο Συνέδριο της ΚΔ) «σοσιαλφασίστες».

Το Συνέδριο πήρε επίσης αποφάσεις για τη δουλιά στο χωριό, τη βελτίωση της προπαγάνδας του Κόμματος και καταδίκασε για ακόμα μια φορά το λικβινταρισμό και τον «κεντρισμό». Αποφάσισε παμψηφεί τη διαγραφή από το Κόμμα των Σ. Μάξιμου, Κ. Σκλάβου, Τ. Χαΐνογλου, Π. Χατζησταύρου, Β. Νικολινάκου, Γ. Παπανικολάου, Ν. Νικολαΐδη και Β. Πολυχρονάκη, πρώην μελών της ΚΕ και τόνισε ότι δε χωρεί επανάπαυση απέναντι στο δεξιό κίνδυνο.

Το Συνέδριο εξέλεξε νέα ΚΕ. Γραμματέας της ΚΕ εκλέχτηκε ο Ανδρόνικος Χαϊτάς. Στη νέα ΚΕ εκλέχτηκαν οι εξής: Α. Χαϊτάς, Γ. Σιάντος, Κ. Θέος, Α. Χριστοδουλίδης, Δ. Πυλιώτης, Κ. Ευτυχιάδης, Γ. Καραγιάννης, Δ. Παπαρήγας, Β. Ασίκης, Γ. Κολοζώφ, Γ. Ιωαννίδης, Ι. Τσατσάκος, Γ. Φραγκόπουλος και Σταμελάκος.

Το ΠΓ το αποτέλεσαν οι Α. Χαϊτάς, Γ. Σιάντος, Κ. Θέος, Δ. Πυλιώτης, Δ. Παπαρήγας, Κ. Ευτυχιάδης και Γ. Καραγιάννης.

Η περίοδος 1925 - 1928 ήταν περίοδος σκληρής δοκιμασίας για το ΚΚΕ. Ηταν η δυσκολότερη που πέρασε μέχρι τότε από την ίδρυσή του. Οπως αναφέρεται σε Δελτίο της Εργατικής Βοήθειας, η κυβερνητική τρομοκρατία ενάντια στο εργατικό κίνημα μέχρι το 1928 είχε ως αποτέλεσμα 4.368 συλλήψεις, 330 καταδίκες, 481 εξορισμούς, 427 τραυματισμούς, 22 φόνους και 817 βιασμούς, ενώ 136 στρατιώτες στάλθηκαν στον πειθαρχικό ουλαμό στο Καλπάκι. Εντούτοις το 4ο Συνέδριο του Κόμματος δεν κατάφερε να θέσει τέρμα στην εσωκομματική κρίση, η οποία μετατέθηκε σε ένα νέο επίπεδο και χρειάστηκε για την αντιμετώπισή της η ανοικτή παρέμβαση της Κομμουνιστικής Διεθνούς.

ΝΙΚΟΣ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ

Ποιος ήταν

Ο Ν. Ζαχαριάδης γεννήθηκε στην Ανδριανούπολη στις 27 Απριλίου του 1903. Σε μερικά κείμενα αναφέρεται ως τόπος γέννησής του η Προύσα ή η Νικομήδεια. Αυτό όπως φαίνεται έγινε, γιατί ο πατέρας του δούλευε στην εταιρία «Ρεζί» του γαλλικού μονοπωλίου καπνού και συχνά από επαγγελματικές ανάγκες άλλαζε τόπο διαμονής μαζί με την οικογένειά του.

Σχολείο ο Ν. Ζαχαριάδης πήγε στην αρχή στα Σκόπια, συνέχισε στο επτατάξιο δημοτικό σχολείο της Νικομήδειας, ενώ Γυμνάσιο πήγε στην Ανδριανούπολη. Σε ηλικία 15 ετών αναγκάστηκε να δουλέψει για να βοηθήσει την οικογένειά του στο λιμάνι της Κωνσταντινούπολης. Εκεί ήρθε σε επαφή με το εργατικό κίνημα και τις σοσιαλιστικές ιδέες.

Στο κομμουνιστικό κίνημα

Το 1921 έγινε γραμματέας του κομμουνιστικού πυρήνα που καθοδηγούσε τους νέους εργάτες και υπαλλήλους στην Κωνσταντινούπολη. Τον ίδιο χρόνο ταξιδεύοντας στη Σοβιετική Ενωση (στα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας) έγινε μέλος της Κομμουνιστικής Νεολαίας της Σοβιετικής Ενωσης. Το 1922 έγινε μέλος του Μπολσεβίκικου κόμματος και στα μέσα του 1923 ξαναπήγε στη Σοβιετική Ενωση, όπου άρχισε σπουδές στην ΚΟΥΤΒ (Νεοϊδρυόμενο τότε «Κομμουνιστικό Πανεπιστήμιο των εργαζομένων της Ανατολής»).

Το 1924 η οικογένεια του Ν. Ζαχαριάδη εγκαθίσταται στην Ελλάδα. Αυτή τη χρονιά έρχεται στην Ελλάδα και ο Ν. Ζαχαριάδης και αναλαμβάνει καθοδηγητική δουλιά στην ΟΚΝΕ (Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας). Δουλεύει σε συνθήκες διώξεων και παρανομίας στη Θεσσαλονίκη, στο Βόλο, στον Πειραιά, στην Αθήνα κλπ. Μέχρι τα μέσα του 1929 που θα μείνει στην Ελλάδα η ζωή του είναι διώξεις, φυλακίσεις και αποδράσεις. Καταφέρνει να αποδράσει έξι συνολικά φορές από φυλακές γεγονός που του προσέδωσε τη φήμη του ασύλληπτου...

Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ

Το 1929 με σκηνοθετημένη κατηγορία καταδικάστηκε και φυλακίστηκε πάλι. Σε μια μεταφορά του από φυλακή σε φυλακή απέδρασε και έφυγε στη Σοβιετική Ενωση. Από τη Μόσχα θα γυρίσει το 1931, οπότε τον Νοέμβριο του ιδίου έτους με πρόταση της Κομμουνιστικής Διεθνούς θα αναδειχτεί στη θέση του Γραμματέα της ΚΕ του ΚΚΕ. Στη θέση αυτή θα μείνει επί 25 ολόκληρα χρόνια.

Ο Ν. Ζαχαριάδης, εκτός από Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ, για 25 ολόκληρα χρόνια υπήρξε μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κομμουνιστικής Διεθνούς μέχρι τη διάλυσή της (1943).

 

«Το μπουντρούμι δεν τον λυγά»

Η δικτατορία του Μεταξά (4/8/1936) έθεσε υπό άγριο διωγμό το ΚΚΕ και φυσικά τον Γραμματέα του, τον οποίο κατάφερε να συλλάβει το Σεπτέμβρη του 1936 και να φυλακίσει στις μεσαιωνικές φυλακές της Κέρκυρας σε απόλυτη απομόνωση.

Οταν στις 28/10/1940 άρχισε η επίθεση των Ιταλών φασιστών κατά της Ελλάδας ο Ν. Ζαχαριάδης- που εν τω μεταξύ είχε μεταφερθεί στην Αθήνα και βρισκόταν απομονωμένος στα μπουντρούμια της Γενικής Ασφάλειας- κατόρθωσε, στις 31/10/1940, να απευθύνει το ιστορικό «Ανοικτό γράμμα» με το οποίο καλούσε τον ελληνικό λαό να πάρει σύσσωμος μέρος στον αντιφασιστικό πόλεμο. Το γράμμα αυτό στάθηκε καθοδηγητικό ντοκουμέντο για το ΚΚΕ για την οργάνωση της εθνικής αντίστασης όταν η Ελλάδα κατακτήθηκε από τους χιτλερικούς.

Σ' όλη τη διάρκεια του Ελληνο-ιταλικού πολέμου οι αρχές της μεταξικής δικτατορίας κρατούσαν φυλακισμένο το Ν. Ζαχαριάδη, όπως και άλλα κομματικά στελέχη και μέλη. Οταν δε, εισέβαλαν οι χιτλερικοί στην Ελλάδα τον παρέδωσαν στην Γκεστάπο που τον μετέφερε στη Βιέννη και μετά στο φοβερό στρατόπεδο του Νταχάου. Στο Νταχάου ο Ν. Ζαχαριάδης πέρασε 4 χρόνια σκληρής δοκιμασίας και έπαιξε θετικό ρόλο στην πάλη ζωής ή θανάτου των κρατουμένων.

Από το Νταχάου ο Ν. Ζαχαριάδης επέστρεψε στην Ελλάδα, μετά τη συντριβή του χιτλερισμού, τέλη Μάη του 1945. Βρήκε ένα ΚΚΕ με τεράστια απήχηση στο λαό, αφού ήταν το κόμμα που οργάνωσε και καθοδήγησε τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. Ταυτόχρονα, έχει προηγηθεί η ένοπλη αγγλική επέμβαση, η ήττα του λαϊκού κινήματος τον Δεκέμβρη του 1944 στην Αθήνα, η διάλυση του ΕΛΑΣ και η παράδοση των όπλων του με τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Είχε επίσης αρχίσει το τρομοκρατικό όργιο σε βάρος του Κόμματος και των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης.

Ενάντια στη δεύτερη κατοχή

Σ' αυτή την περίοδο η συμβολή του Ζαχαριάδη ήταν ουσιαστική, ώστε το Κόμμα να ανεβάσει τους λαϊκούς αγώνες, να αντιμετωπίσει την τρομοκρατία της ελληνικής αντίδρασης και των Αγγλων. Σταθμός στην αναδιοργάνωση του Κόμματος και του λαϊκού κινήματος είναι η 12η ολομέλεια της ΚΕ και το 7ο Συνέδριο του Κόμματος, τα οποία πραγματοποιούνται υπό την άμεση καθοδήγηση του Ν. Ζαχαριάδη.

Σ' εκείνες τις δύσκολές συνθήκες, το ΚΚΕ και το ΕΑΜ κατέβαλαν τεράστιες προσπάθειες, για να αποφευχθεί η διολίσθηση της χώρας στον εμφύλιο πόλεμο, αλλά το ντόπιο καθεστώς μαζί με τους Αγγλους που είχαν κηρύξει μονόπλευρο εμφύλιο πόλεμο και χτυπούσαν αλύπητα το λαό και ρήμαζαν τη χώρα οδήγησε τα πράγματα στην εμφύλια σύγκρουση 1946- 1949. Το κίνημα υποχρεώθηκε να αντιμετωπίσει τη λευκή τρομοκρατία με τη Μαζική Λαϊκή Αυτοάμυνα και στη συνέχεια με την οργανωμένη ένοπλη λαϊκή απάντηση, το αντάρτικο. Ετσι με πρωτοπορία τους κομμουνιστές και τους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης δημιουργήθηκε ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (ΔΣΕ).

Ο εμφύλιος πόλεμος έληξε με ήττα του Δημοκρατικού Στρατού, δεδομένου ότι οι δυνάμεις του αντιπάλου, ενισχυμένες από τους Αγγλους και τους Αμερικανούς, ήταν υπέρτερες. Στο διάστημα του Εμφυλίου ο Ν. Ζαχαριάδης βάζει καταλυτικά τη σφραγίδα του. Είναι ο ηγέτης του ΚΚΕ και του αγώνα του ΔΣΕ.

Μετά τον Εμφύλιο οι μαχητές του ΔΣΕ, πολλοί αγωνιστές και η καθοδήγηση του Κόμματος που ήταν στο Βουνό, πέρασαν στη Σοβιετική Ενωση και στις νεοσύστατες Λαϊκές Δημοκρατίες. Στην Ελλάδα το Κόμμα βρίσκεται υπό άγριο διωγμό και οι κομμουνιστικές ιδέες είναι αρκετό στοιχείο για την αντίδραση για να στέλνει αγωνιστές στα εκτελεστικά αποσπάσματα. Το ΚΚΕ όμως δεν παραιτείται από τον αγώνα του. Παρ' όλο που μεγάλο μέρος της ηγεσίας του -και σημαντικό μέρος των δυνάμεών του- βρίσκεται στην πολιτική προσφυγιά, ρίχνει βάρος στην παράνομη κομματική δουλιά μέσα στη χώρα και ταυτόχρονα πρωτοστατεί στην ανάπτυξη πρωτοβουλιών για ένα πλατύ κίνημα της Αριστεράς. Ετσι φτάνουμε και στην ίδρυση της ΕΔΑ. Η συμβολή του Ν. Ζαχαριάδη και σ' αυτή τη φάση της ιστορίας του κινήματος υπήρξε σημαντική. Ομως η ήττα του ΔΣΕ, οι ανάγκες ανασυγκρότησης του Κόμματος στην Ελλάδα, επιδράσεις διαφόρων λαθών ακόμη και ρευμάτων που διαμορφώνονται στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα δημιουργούν εσωκομματική κρίση και διαπάλη.

Στην 6η ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ το 1956, ο Ν. Ζαχαριάδης καθαιρείται από Γενικός Γραμματέας και στην 7η ολομέλεια το 1957 διαγράφεται από το ΚΚΕ.

Από τις αρχές Μάρτη του 1956 (μετά την 6η ολομέλεια της ΚΕ) ως τις αρχές Ιουνίου του 1962 θα εργαστεί στην ΕΣΣΔ ως διευθυντής δασικής επιχείρησης στο Μποροβίτσι, κοντά στο Νόβγκοροντ. Από το Μποροβίτσι θα επισκεφθεί κρυφά την ελληνική πρεσβεία στη Μόσχα και θα καταθέσει αίτηση προς στην ελληνική κυβέρνηση, ζητώντας να του επιτραπεί να γυρίσει στην Ελλάδα και να δικαστεί για να αποδείξει το αβάσιμο των κατηγοριών που είχε εξαπολύσει η ντόπια ολιγαρχία και οι ξένοι προστάτες της εναντίον του και εναντίον του Κόμματος. Για την ενέργειά του αυτή θα μεταφερθεί στο Σουργκούτ της Σιβηρίας, όπου και θα ζήσει απομονωμένος έως την 1η Αυγούστου του 1973 οπότε και πέθανε, θέτοντας ο ίδιος τέρμα στη ζωή του.

Στο τελευταίο γράμμα της ζωή του, προς την καθοδήγηση του ΚΚΕ, ο Ν. Ζαχαριάδης υπογραμμίζει: «Στη ζωή μου, έκανα πολλά λάθη και στραβά. Ο αναμάρτητος πρώτος το λίθο βαλέτω. Ομως με κατηγόρησαν ότι πρόδωσα το ΚΚΕ και τον αγώνα και με διέγραψαν απ' το κόμμα... Το ΚΚΕ ήταν και παραμένει το κόμμα μου και κανένας δεν μπορεί να το χτυπήσει και να το λερώσει χρησιμοποιώντας το όνομά μου... Με το ΚΚΕ δεν είχα ούτε έχω ανοιχτούς λογαριασμούς. Ούτε μπορούσα ποτέ να 'χω».