Το ΤΕΑΥΕΚ και το διαχρονικό χτύπημα των δικαιωμάτων των εργαζομένων

ΟΙ ΠΑΡΟΧΕΣ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ ΕΜΠΟΡΟΫΠΑΛΛΗΛΩΝ (ΤΕΑΥΕΚ-Ταμείο Επικουρικής Ασφάλισης Υπαλλήλων Εμπορικών Καταστημάτων)

Στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα με την οργάνωση της εργατικής τάξης και την ανάπτυξη της ταξικής πάλης οικοδομήθηκε το σύστημα της κοινωνικής ασφάλισης. Προηγήθηκαν δυναμικοί, αιματηροί αγώνες που συνάντησαν σκληρή αντίδραση μέχρι να αποσπάσουν οι εργαζόμενοι στοιχειώδεις όρους κοινωνικής ασφάλισης.

Εξαιτίας των ελαχίστων παροχών από την κυρία ασφάλιση δημιουργήθηκε η ανάγκη ίδρυσης επικουρικών ταμείων που θα παρείχαν επιπλέον συμπληρωματική προστασία κυρίως όσον αφορά το πόσον της σύνταξης προκειμένου οι εργαζόμενοι–ασφαλισμένοι να έχουν ένα πιο ικανοποιητικό εισόδημα μετά το τέλος της εργασίας τους.

Το ΤΕΑΥΕΚ (ταμείο επικουρικής ασφάλισης υπαλλήλων εμπορικών καταστημάτων) δημιουργήθηκε το 1939. Τα περισσότερα  επικουρικά ταμεία άλλωστε ιδρύθηκαν την προπολεμική περίοδο.

Το κράτος είχε μηδενική η ελάχιστη συμμέτοχη. Κατά κανόνα η χρηματοδότηση  του ΤΕΑΥΕΚ διασφαλιζοταν από τις κρατήσεις των εργοδοτών και τις εισφορές των εργαζομένων.

Το ΤΕΑΥΕΚ τις πρώτες δεκαετίες σχημάτισε τεράστια αποθεματικά λόγω των εισροών από τις εισφορές εργαζομένων και εργοδοτών (υποχρεωτική ασφάλιση). Ήταν από τα πιο εύρωστα επικουρικά ταμεία με κινητή και ακίνητη περιουσία. Τα αποθεματικά του ΤΕΑΥΕΚ το 2008 ήταν 1,2δις ευρώ και η αντικειμενική αξία των ακινήτων του (21 ακίνητα) ήταν το για το ίδιο χρονικό διάστημα 15.525.487,94 ευρώ. Μετά το κούρεμα στα αποθεματικά των ασφαλιστικών ταμείων, το ποσό του αποθεματικού στο ΤΕΑΥΕΚ έφτασε τα 700 εκατομμύρια και το 2013 τα 350εκατ. Τα ομόλογα  ελληνικού δημοσίου που κατείχε το ΤΕΑΥΕΚ ήταν 420.661.654,52 ευρώ. To 1999  στο ΤΕΑΥΕΚ ήταν ασφαλισμένοι 165000 εργαζόμενοι.

Στο ΤΕΑΥΕΚ όπως και στα περισσότερα επικουρικά ταμεία ίσχυαν οι ίδιοι κανόνες που ίσχυαν για την κυρία ασφάλιση όσον αφορά συνταξιοδοτικά δικαιώματα (35 χρόνια ασφάλισης, πλήρη σύνταξη, μειωμένη για 50χρονων εργαζομένη μητέρα με ανήλικο παΐδι κοκ) αλλά υπήρχαν και ειδικότερες παροχές όπως η παροχή χρηματικών επιδομάτων, εφάπαξ χρηματικά βοηθήματα και συντάξεις, άτοκα δάνεια μέχρι ορισμένου πόσου, κάλυψη δαπανών για κηδείες μελών του ταμείου κοκ.

Το εφάπαξ βοήθημα  το έδινε το ΤΕΑΥΕΚ με δυο τρόπους:

• Οριστική αποχώρηση του ασφαλισμένου από την υπηρεσία η το επάγγελμα που ασκούσε
• Συνταξιοδότηση του ασφαλισμένου ή μελών της οικογενείας του ασφαλισμένου λόγω γήρατος, αναπηρίας ή θανάτου

Επίσης  υπήρχε η χορήγηση προκαταβολής του εφάπαξ βοηθήματος (με κάποιες χρονικές προϋποθέσεις) για συγκεκριμένους λόγους όπως πρόβλημα υγείας, αγορά πρώτης κατοικίας, σπουδές παιδιών κλπ

Στους ασφαλισμένους που δεν πληρούσαν προϋποθέσεις λήψης εφάπαξ βοηθήματος ή σύνταξης (λιγότερα από 35 χρόνια εργασίας ) επιστρέφονταν έντοκες οι ατομικές εισφορές του εργαζομένου.

Για τις εργαζόμενες μητέρες, το επικουρικό παρείχε στα παιδιά των ασφαλισμένων καλοκαιρινές διακοπές  20 ημερών σε κατασκηνώσεις, από τις αρχές Ιουνίου μέχρι και τον Αύγουστο, (μέχρι την ηλικία των 14 ετών) χωρίς επιπλέον οικονομική επιβάρυνση των γονιών.

Η «επιδρομή» στο ΤΕΑΥΕΚ όπως και συνολικά στα επικουρικά ταμεία ήταν μέρος της γενικότερης αντιασφαλιστικης επίθεσης των εκάστου κυβερνήσεων και της Ευρωπαϊκής Ένωσης με στόχο την λεηλασία των αποθεματικών και της ακίνητης περιουσίας του επικουρικού, την κατάργηση των παροχών προς τους ασφαλισμένους,  την ισοπέδωση προς τα κάτω με την ενοποίηση του με αλλά επικουρικά ταμεία ώστε να «παραδοθούν» οι ασφαλισμένοι στα χέρια των ιδιωτικών ασφαλιστικών εταιρειών.

Τα ταμειακά διαθέσιμα του επικουρικού ταμείου που ήταν προϊόν εισφορών όλων των γενεών των εργαζομένων (η εργοδοτική εισφορά ήταν και είναι μέρος της υπεραξίας που αποσπά το κεφάλαιο από την εργατική τάξη) και προορίζονταν για συντάξεις «έπρεπε» να μειωθούν. Σε αυτήν την κατεύθυνση «έπρεπε» να παρουσιαστούν ελλείμματα και «μαύρες τρύπες». Με λίγα λόγια έβαζαν σε κίνδυνο την βιωσιμότητα του επικουρικού ταμείου.

Με εντολή των κυβερνήσεων  και του ΠΑΣΟΚ  και της ΝΔ ,το ΤΕΑΥΕΚ υποχρεωνόταν να αγοράζει μετοχές των ΔΕΚΟ που προετοίμαζαν για ιδιωτικοποιήσεις, σπαταλώντας εκατομμύρια. Τα αποθεματικά του ΤΕΑΥΕΚ για περίπου τριάντα χρόνια ήταν άτοκα και δεσμευμένα σε τράπεζες με πληθωρισμό που έτρεχε με 25% περίπου. Με εντολή των κυβερνήσεων από το 1995 οι εκάστοτε διοικήσεις του ΤΕΑΥΕΚ κατάργησαν τον ελεγκτικό μηχανισμό για εργοδότες που δεν απέδιδαν εισφορές.

Επέτρεψαν στους εργοδότες που είχαν εμπορικές επιχειρήσεις εκτός ορίων πρωτεύουσας να ασφαλίζουν τους εργαζόμενους στο ΙΚΑ –ΤΕΑΜ ενισχύοντας την εισφοροαπαλλαγη. Οι αντιασφαλιστικοι νομοί Σιούφα,Ρέππα, Πετραλιά, Λοβέρδου, οδήγησαν το ΙΚΑ στην κατάσταση να παρακρατεί εισφορές που κατευθύνονταν προς τα επικουρικά ταμεία για να μπορεί να αποδίδουν συντάξεις.

Με εντολή των κυβερνήσεων το επικουρικό ταμείο απογυμνώθηκε από εργατικό δυναμικό. Δεν υπήρξε ούτε στοιχειώδης μηχανοργάνωση. Οι συντάξεις έβγαιναν σε 3-3.5 χρόνια.  Όλες οι αντασφαλίστηκες μεταρρυθμίσεις ,από το σχέδιο Γιαννιτση μέχρι σήμερα, με το πρόσχημα της «βιωσιμότητας» των ταμείων, είχαν πάντα ως στόχο την μετατροπή του κοινωνικού χαρακτήρα της ασφάλισης σε ατομική υπόθεση και την κατεύθυνση των εισφορών των εργαζομένων σε ιδιωτικές ασφαλιστικές επιχειρήσεις.

Το έλλειμμα του ΤΕΑΥΕΚ προκλήθηκε από την εισφοροδιαφυγή, την εισφοροαπαλλαγη, την ανεργία, τις μειώσεις μισθών, τις ελαστικές εργασιακές σχέσεις. Προκλήθηκε από όλες τις κυβερνήσεις και τις διοικήσεις που αυτές διόριζαν.

Η δυνατότητα  ίδρυσης «επαγγελματικών ταμείων», δηλαδή την ιδιωτικοποίηση των ταμείων με το  νόμο της κυβέρνησης ΝΔ-ΠΑΣΟΚ-ΔΗΜΑΡ (2012) μειώνει ακόμα περισσότερο τα έσοδα (ποιος θα υποχρεώνει τον εργοδότη να δίνει εισφορά;). Οδηγεί και προσανατολίζει στον φαύλο κύκλο των «επενδύσεων», σε νέα ομόλογα στο χρηματιστήριο, στο όνομα της αντιστάθμισης των απωλειών των αποθεματικών, επιφέροντας νέες δραματικές συνέπειες στην ρευστότητα των ταμείων.

Την  υλοποίηση της ίδρυσης ιδιωτικών ταμείων την ανέλαβαν οι συνδικαλιστικές παρατάξεις  ΠΑΣΚΕ-ΔΑΚΕ-ΣΥΡΙΖΑ στη ΓΣΕΕ όπως και στην Ομοσπονδία Ιδιωτικών Υπαλλήλων, στην Ομοσπονδία Εργαζομένων στις Ασφαλιστικές εταιρείες, στην Ομοσπονδία Εργαζομένων στα Πετρέλαια και στην Ομοσπονδία Ιατρικών Επισκεπτών.

Με την ιδιωτικοποίηση του επικουρικού ταμείου των εργαζομένων στα σουπερ μάρκετ, μειώθηκαν οι συντάξεις, ακόμα και οι ήδη καταβαλλόμενες, κατά 32%. Ακόμα και η παροχή του Επικουρικού Ταμείου για διακοπές των παιδιών των εργαζομένων σε κατασκηνώσεις, έγιναν χάρισμα στους εργοδότες  που παρουσιάζουν το κατακτημένο για χρόνια δικαίωμα του ασφαλισμένους ως «κοινωνική πολιτική» της εργοδοσίας.

Με την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ (2016) και με την  ενοποίηση όλων των επικουρικών ταμείων(δημιουργία ΕΤΕΑ) εισάγεται ο επαναυπολογισμος όλων των συντάξεων που καταβάλλονταν μέχρι τότε. Δικαίως αυτός ο νομός ονομάστηκε νόμος-λαιμητόμος. Με την κυβέρνηση της ΝΔ (2020) δημιουργείται ο ΕΦΚΑ με ενοποίηση ταμείων κύριας και επικουρικής ασφάλισης. Ουσιαστικά δημιουργήθηκε ένα ακόμα εργαλείο για κατάργηση της επικουρικής σύνταξης  και την προώθηση της στις ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες.

Η αντασφαλιστική επίθεση δεν ήταν ποτέ  συνέπεια καπιταλιστικής κρίσης, ούτε  προήλθαν οι αντασφαλιστικες αλλαγές από τα μνημόνια. Ο στόχος για κατάργηση του δημοσίου και κοινωνικού χαρακτήρα της ασφάλισης ήταν πάντα στο σχεδιασμό των κυβερνήσεων και της των επιχειρηματικών ομίλων είτε σε περιόδους καπιταλιστικής κρίσης είτε σε περιόδους καπιταλιστικής ανάπτυξης. Το μόνο που διαφέρει σε κάθε περίοδο είναι η ένταση με την όποια προωθούνται τα αντασφαλιστικα μέτρα, παίρνοντας υπόψη την κατάσταση του εργατικού κινήματος ώστε να βλέπουν τα περιθώρια ελιγμών που μπορούν να κάνουν.

Τα επιχειρήματα της «ανταποδοτικότητας» και της «βιωσιμότητας», επιχειρήματα που προέβαλλαν όλες οι μέχρι τώρα κυβερνήσεις αποσκοπούσαν στην μετατόπιση της ευθύνης για ασφάλιση υγεία, σύνταξη από το κράτος και την εργοδοσία στις πλάτες των εργαζομένων και πιο συγκεκριμένα πλέον στην ατομική ευθύνη του κάθε εργαζομένου.

Το σύστημα ¨της κοινωνικής ασφάλισης σήμερα αντιστοιχεί στις αντιδραστικές αλλαγές στους μισθούς και στις εργασιακές σχέσεις. Είναι ένα σύστημα που τον 21^ο αιωνα αντιμετωπίζει τις ανάγκες των εργαζομένων με όρους του 19ου αιώνα.

Τα επαγγελματικά ταμεία δηλαδή η ιδιωτικοποίηση των ταμείων στα οποία συναινεί και η ΓΣΕΕ, στηρίζονται στην «πρόσφορα-ζήτηση», στην «ανταποδοτικότητα», χωρίς καμιά κρατική εγγύηση για καταβολή των παρακρατημένων εισφορών των εργαζομένων. Θα λειτουργούν ως κερδοσκοπικές επιχειρήσεις που θα είναι «ευάλωτες» στον κίνδυνο της πτώχευσης και της κατάρρευσης.

Η θέση του ταξικού συνδικαλιστικού κινήματος και εκατοντάδων εργατικών σωματείων για αποκλειστικό δημόσιο και κοινωνικό χαρακτήρα της ασφάλισης και ότι συνδέεται με αυτήν (σύνταξη, υγεία, μέτρα υγείας και ασφάλειας στους χώρους εργασίας, φροντίδα, διακοπές κλπ) καλύπτει τις σύγχρονες ανάγκες της εργατικής τάξης, είναι δικαίωμα και είναι τόσο επίκαιρο όσο ποτέ.

Άρθρο της Μαρίας Τσαγκατάκη Πρώην προέδρου του Συλλόγου Εμποροϋπαλλήλων Αθήνας