Ινφορμπιρό ή Κομινφόρμ

 Για το Γραφείο Πληροφοριών των Κομμουνιστικών Κομμάτων 1947 - 1956 

Στις 22-28 Σεπτέμβρη 1947 στην Πολωνία συνήλθε η συνδιάσκεψη εννέα Κομμουνιστικών και Εργατικών Κομμάτων της Ευρώπης (Κομμουνιστικό Κόμμα Γιουγκοσλαβίας, Βουλγάρικο Εργατικό Κόμμα - Κομμουνιστικό, Κομμουνιστικό Κόμμα Ρουμανίας, Ουγγρικό Κομμουνιστικό Κόμμα, Πολωνικό Εργατικό Κόμμα, Κομμουνιστικό Κόμμα Σοβιετικής Ενωσης - Μπολσεβίκοι, Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα, Κομμουνιστικό Κόμμα της Τσεχοσλοβακίας και Κομμουνιστικό Κόμμα της Ιταλίας), για συντονισμό της δράσης τους, στις μεταπολεμικές συνθήκες. Ηταν η πρώτη προσπάθεια μετά τη διάλυση της Τρίτης Κομμουνιστικής Διεθνούς το Μάη του 1943.

Το κενό φάνηκε αμέσως μετά τον πόλεμο και το είχαν επισημάνει πολλά κομμουνιστικά κόμματα, όπως και το ΚΚΕ, που στο 7ο Συνέδριό του εξέδωσε και σχετικό ψήφισμα («Για τη διεθνή πολιτική ενότητα της εργατικής τάξης»), υπογραμμιζόταν: «Το 7ο Συνέδριο του ΚΚΕ, (...) εκφράζει την ευχή να ενσωματωθούν το γρηγορότερο όλα τα εργατικά κόμματα του κόσμου, που πιστεύουν στο σοσιαλισμό, ανεξάρτητα από αποχρώσεις, σε μια νέα ενιαία διεθνή πολιτική οργάνωση της εργατικής τάξης»(«Επίσημα κείμενα ΚΚΕ», τόμος 6ος, σελ. 113).

Ο Α. Ζντάνοφ, που εισηγήθηκε στη Συνδιάσκεψη για την ίδρυση του Γραφείου Πληροφοριών, είπε: «(...) η Κομμουνιστική Διεθνής από παράγοντας που συντελούσε στην ανάπτυξη των κομμουνιστικών κομμάτων, άρχισε να μεταβάλλεται σε παράγοντα που φρενάρει αυτή την ανάπτυξη. Αυτά τα περιστατικά καθόρισαν την ανάγκη να διαλυθεί η Κομμουνιστική Διεθνής και να δημιουργηθούν νέες μορφές σύνδεσης μεταξύ των κομμάτων»(«Η σύσκεψη των 9 Κομμουνιστικών Κομμάτων στην Πολωνία», Εκδοτικό Ελεύθερης Ελλάδας, Νοέμβρης 1947, σελ. 32).

Για το ίδιο ζήτημα, ο Ουίλ. Φόστερ έχει γράψει: «Δεν έγιναν προσπάθειες για διεύρυνση του Γραφείου Πληροφοριών με το τράβηγμα άλλων κομμάτων, εκτός από εκείνα που πήραν μέρος στην ίδρυσή του. Αυτό δε σήμαινε την ανασύσταση της Διεθνούς αλλά μονάχα την αποκατάσταση πληροφοριακών επαφών. Πολλά κομμουνιστικά κόμματα απ' όλο τον κόσμο, νιώθοντας βαθιά την ανάγκη μιας διεθνούς οργάνωσης, ήθελαν ν' αναπτύξουν το νέο γραφείο προσχωρώντας σ' αυτό. Μια τέτοια όμως τάση να ιδρυθεί μια νέα ισχυρή διεθνής οργάνωση θα όξυνε περισσότερο την υπάρχουσα διεθνή ένταση και γι' αυτό δεν ενθαρρύνθηκε» (Ουίλ. Φόστερ: «Ιστορία των τριών Διεθνών», Αθήνα 1975, τόμος β΄ σελ. 645 - 646).

Η απόφαση της συνδιάσκεψης των 9 ΚΚ στη Βαρσοβία, για την ίδρυση του Γραφείου Πληροφοριών των ΚΚ (Κομινφόρμ), όπως δημοσιεύεται στην Κομμουνιστική Επιθεώρηση, αρ. 11, του 1947

Ετσι απέναντι στην ενιαία στρατηγική του ιμπεριαλισμού ενάντια στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, ουσιαστικά εγκαταλείφθηκε η ανάγκη το κομμουνιστικό κίνημα, σε διεθνές επίπεδο, να αποκτήσει οργανωτική οντότητα και να διαμορφώνει ενιαία επαναστατική στρατηγική, και όχι να μένει σε «μορφές συντονισμού».

Ηταν περίοδος εξαγγελίας του δόγματος Τρούμαν και του σχεδίου Μάρσαλ

Το «Γραφείο Πληροφοριών» οργανώθηκε την περίοδο της διακήρυξης του δόγματος Τρούμαν και του σχεδίου Μάρσαλ από τις ΗΠΑ. Ηταν, επίσης, η περίοδος που στα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης εγκαθιδρυόταν εργατική - λαϊκή εξουσία, εξέλιξη στην οποία είχε συμβολή και η παρουσία του Κόκκινου Στρατού.Με το Δόγμα Τρούμαν οι ΗΠΑ θα έδιναν μεγάλη οικονομική βοήθεια σε χώρες που αντιμετώπιζαν απόπειρες καθυπόταξής τους από οπλισμένες μειοψηφίες, ή ξένες πιέσεις. Τον ΔΣΕ φωτογράφιζαν.

Το σχέδιο Μάρσαλ επεδίωκε τη γοργή ισχυροποίηση του καπιταλισμού και την ενίσχυση της αστικής εξουσίας στα αστικά ευρωπαϊκά κράτη μετά τον πόλεμο που ήταν και τα σύνορα ανάμεσα στα δύο αντίθετα κοινωνικοοικονομικά συστήματα και ταυτόχρονα να οργανώσουν τη στρατηγική υπονόμευσης του σοσιαλισμού. Με δεδομένη την εγκαθίδρυση εργατικής - λαϊκής εξουσίας στα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης, αλλά και το κύρος της ΕΣΣΔ στα λαϊκά κινήματα, δυνάμωνε η επιθετικότητα του ιμπεριαλισμού στο σοσιαλισμό. Και φαίνεται ότι ώθησε στην ίδρυση του Γραφείου Πληροφοριών. Αυτό εξέφραζε πρωταρχικά την ταξική πάλη σε διεθνές επίπεδο ανάμεσα στα δύο αντίθετα ταξικά συστήματα.

Τι ήταν, όμως, το σχέδιο Μάρσαλ; Ηταν μια τεράστια διείσδυση αμερικανικών κεφαλαίων για την ανόρθωση της καπιταλιστικής οικονομίας των δυτικοευρωπαϊκών κρατών, την ισχυροποίησή της όπως και την ισχυροποίηση της εξουσίας του κεφαλαίου κόντρα στην ΕΣΣΔ και τις Λαϊκές Δημοκρατίες. Στην εφαρμογή του σχεδίου συμμετείχαν 15 ευρωπαϊκά κράτη (Μ. Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία, Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο, Σουηδία, Νορβηγία, Δανία, Ιρλανδία, Ισλανδία, Πορτογαλία, Αυστρία, Ελλάδα και Τουρκία) και οι ΗΠΑ.

Κατά τα μέσα της τετραετούς λειτουργίας του, το Σχέδιο Μάρσαλ είχε δαπανήσει περί τα 10.000.000.000 δολάρια. Μόνο οι Γερμανία και Γαλλία πήραν αντίστοιχα 4.000.000.000 δολάρια και 2.400.000.000 δολάρια.

Η Ελλάδα κράτος στα Βαλκάνια με σύνορα με Βουλγαρία, Γιουγκοσλαβία, Αλβανία στις οποίες είχε ήδη εγκαθιδρυθεί εργατική εξουσία, με ανάπτυξη της ένοπλης πάλης του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας κόντρα στην αστική εξουσία, απαίτησε ιδιαίτερη βοήθεια από τις ΗΠΑ, που έφτασε από το 1944 έως το 1951, επίσημα τα 1.922.700.000 δολάρια, αλλά κατ' άλλους ξεπέρασε τα 2 δισ. δολάρια.

Αβάσιμη ερμηνεία των εξελίξεων

Το σχέδιο Μάρσαλ στην εισήγηση του Α. Ζντάνοφ, που έκανε στη σύσκεψη χαρακτηρίζεται «Το αμερικανικό σχέδιο για την υποδούλωση της Ευρώπης» στις ΗΠΑ:

«Ετσι, η νέα πολιτική των ΕΠΑ αποβλέπει να κατοχυρώσει τη μονοπωλιακή της θέση και υπολογίζει να θέσει τους κεφαλαιοκρατικούς συνεταίρους της σε θέση υποταγής και εξάρτησης από τις ΕΠΑ (...) Το "σχέδιο Μάρσαλ", όπως ξεκαθαρίστηκε από τις τελευταίες συσκέψεις και τους λόγους των Αμερικανών πολιτικών, συνίσταται σε τούτο, να δώσει βοήθεια πρώτα πρώτα στις χώρες, νικήτριες που δεν φτώχαιναν, σύμμαχες της Αμερικής στην πάλη ενάντια στη Γερμανία και στους Γερμανούς κεφαλαιοκράτες, έτσι που να έχουν στα χέρια τους τις βασικές πηγές εξόρυξης κάρβουνου και μετάλλου, για τις ανάγκες της Ευρώπης και της Γερμανίας, και να εξαρτήσουν τα κράτη που έχουν ανάγκη από κάρβουνο και μέταλλα από την ανόρθωση της οικονομικής δύναμης της Γερμανίας. (...) το "σχέδιο Μάρσαλ" προβλέπει να υποβιβαστούν τελειωτικά η Αγγλία όσο και η Γαλλία σε θέση δευτερεύουσας δύναμης, (...) τη Γαλλία, που είχε κιόλας μισοθυσιάσει τα κυριαρχικά της δικαιώματα για όφελος των ΕΠΑ (...)». («Η σύσκεψη των 9 Κομμουνιστικών Κομμάτων στην Πολωνία», Εκδοτικό Ελεύθερης Ελλάδας, Νοέμβρης 1947, σελ. 9).

Ηδη απ' αυτό το μικρό απόσπασμα της εισήγησης φαίνεται ξεκάθαρα η λαθεμένη ανάλυση των συγκεκριμένων εξελίξεων, με τα περί εξάρτησης. Γιατί παρά τις μεγάλες καταστροφές στα ευρωπαϊκά κράτη από τον πόλεμο, παρά την ανισομετρία στην καπιταλιστική ανάπτυξη (οι ΗΠΑ είχαν πλέον την πρωτοκαθεδρία στην ιμπεριαλιστική πυραμίδα), εκτιμούσε ότι οι καπιταλιστές π.χ. της Βρετανίας ή της Γαλλίας, ήταν εξαρτημένοι από τις ΗΠΑ. Αποτέλεσμα, τα Κομμουνιστικά Κόμματα αυτών των χωρών να βάζουν ζήτημα πάλης για την κατάκτηση εθνικής ανεξαρτησίας ως στάδιο μάλιστα στα προγράμματά τους (συμμαχία εργατικής τάξης με τμήματα της αστικής τάξης). Με τη συμμετοχή τους στο σχέδιο Μάρσαλ οι αστικές τάξεις αυτών των κρατών ενίσχυαν την οικονομία τους με τη δημιουργία συνθηκών ολοένα και πιο διευρυνόμενης αναπαραγωγής κερδών και κεφαλαίου, αλλά και την εξουσία τους και αφετέρου καταστρώνονταν ενιαία στρατηγική, ενιαίο ισχυρό μέτωπο ενάντια στο σοσιαλιστικό σύστημα και την ΕΣΣΔ.

Το σχέδιο Μάρσαλ απευθυνόταν και στην ΕΣΣΔ και στις Λαϊκές Δημοκρατίες, που το απέρριψαν. Λέει λοιπόν η εισήγηση σε άλλο σημείο:«Οι αντιπρόσωποι της ΕΣΣΔ, που συμφώνησαν να συζητήσουν τις προτάσεις του Μάρσαλ στο Παρίσι με τις κυβερνήσεις της Αγγλίας και της Γαλλίας, ξεσκέπασαν στη σύσκεψη του Παρισιού την ανεδαφικότητα της προσπάθειας να διατυπωθεί ένα οικονομικό πρόγραμμα για όλη την Ευρώπη (...) Εδειξαν ότι το "σχέδιο Μάρσαλ" έρχεται σε αντίφαση με τις κανονικές αρχές της διεθνούς συνεργασίας και κρύβει μέσα του τη διάσπαση της Ευρώπης, την απειλή να υποτάξει μια σειρά χώρες της Ευρώπης στα συμφέροντα του αμερικανικού καπιταλισμού (...)». («Η σύσκεψη των 9 Κομμουνιστικών Κομμάτων στην Πολωνία», Εκδοτικό Ελεύθερης Ελλάδας, Νοέμβρης 1947, σελ.26).

Προβλήματα στρατηγικής

Ομως η Ευρώπη ήταν ήδη διασπασμένη σε καπιταλιστικά κράτη και τις Λαϊκές Δημοκρατίες. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να είναι ενιαία. Επικράτησε η άποψη της δυνατότητας αποδυνάμωσης της πρωτοκαθεδρίας των ΗΠΑ στην ιμπεριαλιστική πυραμίδα, προσδοκώντας όχι εχθρική στάση απέναντι στην ΕΣΣΔ από άλλα καπιταλιστικά κράτη της Ευρώπης. Ομως ήταν δυνατή η σταθερή συνεργασία σοσιαλιστικών - καπιταλιστικών κρατών στην Ευρώπη και διεθνώς; Ολες οι εξελίξεις επιβεβαίωσαν πως όχι.

Φαίνεται επίσης η επιδίωξη θωράκισης της εργατικής λαϊκής εξουσίας στις χώρες της Λαϊκής Δημοκρατίας με αυτή τη στρατηγική (αργότερα εκδηλώθηκαν αντεπαναστατικές απόπειρες που αντιμετωπίστηκαν όμως αποτελεσματικά), στα κράτη της Αν. Ευρώπης). Λέει η εισήγηση: «Το "σχέδιο Μάρσαλ" προορίζονταν (...) να παλινορθώσει την εξουσία του ιμπεριαλισμού στις χώρες της νέας δημοκρατίας και να τις υποχρεώσει να παραιτηθούν από τη στενή οικονομική και πολιτική συνεργασία με τη Σοβιετική Ενωση».

Σε τέτοιες συνθήκες, λοιπόν, αποφασίζεται η ίδρυση του «Διεθνούς Γραφείου Πληροφοριών».

Ούτε λίγο ούτε πολύ η εισήγηση του Ζντάνοφ εκτιμά ότι η αντίθεση που υπάρχει δεν είναι αντίθεση καπιταλισμού - σοσιαλισμού, αλλά αντίθεση ανάμεσα στις ΗΠΑ, από τη μια, και τα «εξαρτημένα» από τις ΗΠΑ καπιταλιστικά κράτη, την ΕΣΣΔ και τις Λαϊκές Δημοκρατίες, από την άλλη. Σε αυτήν τη βάση το Γραφείο Πληροφοριών επαναλάμβανε την πολιτική «δημιουργίας δημοκρατικών κυβερνήσεων εθνικής ενότητας». Αυτό είχε επίδραση και στη στρατηγική των Κομμουνιστικών Κομμάτων.

«Η στρατηγική σειράς ΚΚ απομακρύνονταν σταδιακά από τις νομοτέλειες της σοσιαλιστικής επανάστασης (...) Η αδυναμία επεξεργασίας επαναστατικής στρατηγικής είχε ήδη εκδηλωθεί κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και συνεχίστηκε και μετά από αυτόν» (Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1949-1968 Β' τόμος, σελ. 56 - 57).

«Τα Κομμουνιστικά Κόμματα στις καπιταλιστικές χώρες...έθεσαν ως πολιτικό στόχο τη διαμόρφωση "αντιμονοπωλιακών δημοκρατικών κυβερνήσεων", με τη μορφή μιας καθαρά κοινοβουλευτικής μεταρρύθμισης ή με τη μορφή του ενδιάμεσου σταδίου στην επαναστατική διαδικασία.

Το αντιιμπεριαλιστικό, αντιμονοπωλιακό στοιχείο της πάλης των ΚΚ, αποσπασμένο από την πάλη για την εργατική εξουσία, ως αποτέλεσμα διαμόρφωσης οπορτουνιστικής πολιτικής, αντικειμενικά πήρε ουτοπικό χαρακτήρα. Ακόμα και ο στόχος της κοινωνικοποίησης των μέσων παραγωγής, σε τομείς που χαρακτηρίζονταν ως στρατηγικής σημασίας, δε συνδέονταν με το στόχο της ανατροπής της εξουσίας του κεφαλαίου.

Τα ΚΚ πραγματοποίησαν συμμαχίες που είχαν ως αποτέλεσμα να ισχυροποιηθούν οι μεταρρυθμιστικές θέσεις της σοσιαλδημοκρατίας μέσα στις εργατικές δυνάμεις, να διαβρωθεί η οργανωτική αυτοτέλεια του κομμουνιστικού κινήματος, να ενσωματωθεί το εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα σε στρατηγικής σημασίας αστικές κυβερνητικές επιλογές και να απομαζικοποιηθεί» (Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1949-1968 Β' τόμος, σελ. 97 - 98).

Το Γραφείο Πληροφοριών αυτοδιαλύθηκε τον Απρίλη του 1956, περίπου ένα μήνα μετά το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ, αν και μετά το 1953 η δράση του είχε γίνει σημαντικά υποτονική.