Η μάχη στα Πατώματα του Γράμμου

Η μάχη στα Πατώματα του Γράμμου ξεκίνησε στις 4:30 π.μ. στις 30 Μαΐου του 1949

«Η Αθήνα μπορεί να πέσει, το Πάτωμα όχι!» διακήρυσσε με κομπασμό ο υποστράτηγος - διοικητής της 8ης Μεραρχίας του αστικού στρατού Α. Μπαλοδήμος, τον Μάη του 1949.

Η διακήρυξή του αυτή στηριζόταν στο γεγονός ότι στο συγκεκριμένο ύψωμα πολυβολεία, χαρακώματα, ναρκοπέδια και συρματοπλέγματα δημιουργούσαν ένα ολόκληρο οχυρό.

Το ναρκοπέδιο είχε 200 μέτρα βάθος και τα συρματοπλέγματα 30-70 μέτρα. Τα πολυβολεία ήταν τσιμεντένια και τα χαρακώματα είχαν βάθος 1,70 μέτρα. Στο οχυρό υπήρχαν 235 άνδρες της 75ης Ταξιαρχίας με 24 οπλοπολυβόλα, 6 όλμους των 61 χιλιοστών και άλλον οπλισμό.

Το ύψωμα, βεβαίως, έπεσε κάτω από την ορμητική επίθεση των μαχητών του ΔΣΕ που έγραψαν και με το αίμα τους σ' αυτά τα χώματα μια ακόμα ηρωική σελίδα.

Το ύψωμα Πατώματα (1230) με στρατηγική θέση για τον έλεγχο του Γράμμου, πέρασε στην Ιστορία για τις σκληρές μάχες κατάληψης και ανακατάληψης που έγιναν εκεί, τόσο το 1948 όσο και το 1949. Στην τρίτη φάση της μεγάλης μάχης του Γράμμου, το 1948, οι δυνάμεις του ΔΣΕ κράτησαν με πολλές θυσίες το ύψωμα κοντά 20 μέρες αντιμετωπίζοντας την ισχυρή πίεση δύο μεραρχιών του αστικού στρατού, της 9ης από δυτικά και της 10ης από το νότο κι ανατολικά. Τον Μάη του '49 σ' αυτό το ύψωμα ο ΔΣΕ, ολοκληρώνοντας την ανακατάληψη του Γράμμου, έγραψε μια από τις πιο λαμπρές σελίδες ηρωισμού, ορμητικότητας, αυτοθυσίας και στρατιωτικής τέχνης. Tμήμα του ενός από τα πυροβόλα που χρησιμοποιήθηκαν στη μάχη στα Πατώματα στις 30 Μάη του '49, βρέθηκε και τοποθετήθηκε το 2006 στο μνημείο του ΔΣΕ που βρίσκεται στο Κεφαλοχώρι των Μαστοροχωρίων.

Το επιτελείο του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ με ειδικά μελετημένο σχέδιο ανέθεσε την κατάληψη του οχυρού σε δύο τάγματα της Σχολής Αξιωματικών που υποστηρίχθηκαν από ισχυρές δυνάμεις του πυροβολικού. Στη διάρκεια της μάχης, οι μαχητές του ΔΣΕ άνοιξαν ρήγμα ανάμεσα στα ναρκοπέδια, χρησιμοποιώντας ευφάνταστες μεθόδους που είχαν από πριν μελετηθεί (π.χ. έκοβαν μεγάλα πεύκα που τα έριχναν μέσα στο ναρκοπέδιο προκαλώντας την ενεργοποίησή του, ή χρησιμοποιούσαν «σταυρούς» με εκρηκτικά τους οποίους επίσης έριχναν πάνω στις σειρές των συρματοπλεγμάτων). Ενα από τα στοιχεία που καθόρισαν τη μάχη ήταν η ευθεία βολή με πυροβόλο στην ίδια την μπούκα των οχυρώσεων του αντίπαλου. Χρειάστηκαν τρία αλλεπάλληλα κύματα επιθέσεων μέχρι που το απόγευμα της μέρας τα Πατώματα έπεσαν στα χέρια του ΔΣΕ. Ο αστικός στρατός έστειλε στο επόμενο διήμερο δύο ταξιαρχίες για να ξαναπάρει τα Πατώματα, αλλά δεν τα κατάφερε κι αναγκάστηκε να αποσυρθεί. Η ανακατάληψη του Γράμμου από τις δυνάμεις του ΔΣΕ είχε ολοκληρωθεί.

Η διαταγή

Σκαρίφημα (από το Αρχείο του ΚΚΕ) για τη μάχη στο Πάτωμα που περιέχεται στην έκθεση της Ταξιαρχίας της Σχολής Αξιωματικών του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ. Διακρίνονται οι βάσεις εξόρμησης των ταγμάτων του ΔΣΕ και οι βάσεις πυρός από τις οποίες χτυπήθηκαν τα πολυβολεία του αστικού στρατού. Διακρίνονται επίσης οι σειρές των συρματοπλεγμάτων που περιέβαλαν τα ναρκοπέδια. Καταγράφεται, τέλος, η κύρια κατεύθυνση της επίθεσης απο βορρά προς νότο.

Στη διαταγή επιχειρήσεων της 8ης Μεραρχίας του ΔΣΕ (αρ. ΕΠΕ 15 - αρχείο ΚΚΕ) αναφέρεται σαν σκοπός: «Κατάληψη του εχθρικού οχυρωμένου Κέντρου αντίστασης ΠΑΤΩΜΑ, εξόντωση των εχθρικών δυνάμεων, εδραίωση των δυνάμεών μας και τσάκισμα κάθε προσπάθειας του εχθρού για ανακατάληψη».

Η διοίκηση διατάσσει το 2ο τάγμα της ΣΑΓΑ «να επιτεθεί με δύο λόχους στο πρώτο Κλιμάκιο από βορειοδυτική κατεύθυνση και με υποστήριξη πυροβολικού και πυρών της βάσης πυρός, να το καταλάβει». Το 1ο τάγμα διατάσσεται «προσανατολισμένο στην ίδια κατεύθυνση θα έχει την ίδια αποστολή σε περίπτωση που το 2ο τάγμα δεν ολοκληρώσει την αποστολή του. Να εγκαταστήσει δύναμη Διμοιρίας συν πυροβόλο με αποστολή να απαγορεύσει κάθε κίνηση για ενίσχυσή του από την δυτική κατεύθυνση, να απασχολήσει τον εχθρό και να καλύψει το δεξιό της επίθεσης». Η διαταγή προβλέπει επίσης: «υποστήριξη α) από βάση πυρός όπου θα έχουν εγκατασταθεί έξι ομαδικοί όλμοι και τέσσερα πυροβόλα β) από το Κλιμάκιο της βάσης πυρός που την αποτελούν δύο πολυβόλα και τέσσερις ολμίσκοι γ) από το πυροβολικό (πυροβολαρχία) έμμεσης βολής, ουλαμό άμεσης βολής από τη βάση πυρός και δύο αντιαρματικά ένα στη βάση πυρός και ένα στο κλιμάκιο πυρός». Παράλληλα, διατάσσεται η Ταξιαρχία της 8ης Μεραρχίας με ένα τάγμα να καταλάβει τη διάταξη της Σχολής: Ταμπούρι, Βάγγουρο, Γκουστερίτσα, Πηγαδίτσα, 1171, Μακελάρι και να απαγορεύσει κάθε ενίσχυση του εχθρού στο Πάτωμα από το Κάντσικο. Ταυτόχρονα με δύναμη δύο διμοιριών συν δυο πολυβόλων και όλμο θα εγκατασταθεί στο βραχώδες αντέρεισμα Σουμουλάζαρη, ώστε να τσακίσει κάθε κίνηση του εχθρού από Θεοτόκο ή Κάντσικο - Λαγκάδα καθώς και απαγόρευση διαφυγής του εχθρού μετά την κατάληψη του στόχου. Με μια διμοιρία να πιέζει τον εχθρό από ανατολικά ενώ την υπόλοιπη δύναμη να την κρατήσει εφεδρεία. Την ίδια ώρα, η 108 ταξιαρχία πήρε διαταγή να ενεργήσει αντιπερισπαστικά με συνεχή πίεση και να απαγορεύσει είσοδο από Αη Λιά Οξυάς και Θεοτόκο προς Πάτωμα, ενώ το απόσπασμα Παλαιολόγου ανέλαβε να κάνει παρενοχλητικές ενέργειες μέσα στη διάταξη του αντίπαλου και συγκεκριμένα σε Ταμπούρι, Γύφτισσα, Καστάνιανη με στόχο να αγκιστρώσει την 77 ταξιαρχία του αντίπαλου. Με την ίδια διαταγή ορίζονται οι ειδικές αποστολές του πυροβολικού ο σταθμός διοίκησης του οποίου ήταν στην Πέτρα Μούκα. Η ίδια η διοίκηση της επιχείρησης ορίζεται ότι θα είναι νότια του υψώματος 1366 ενώ της ταξιαρχίας κινούμενη κατά μήκος του άξονα της επίθεσης. Από το ίδιο έγγραφο μαθαίνουμε ότι στο Καμπίτσιο στήθηκε ορεινό χειρουργείο, ενώ σταθμός επίδεσης βόρεια της Παλιοκούλας.

«Κατελήφθη ολοκληρωτικά το Πάτωμα»

Η διαταγή του επιτελείου για την κατάληψη του Πατώματος

  

Πράγματι, την ορισμένη μέρα η διαταγή εκτελέστηκε στο ακέραιο. Είναι χαρακτηριστικά τα τηλεγραφήματα που φτάνουν στο Αρχηγείο από τον «Παύλο» από τον σταθμό διοίκησης της Ταξιαρχίας (υπάρχουν στο Αρχείο του ΚΚΕ). Το πρώτο αναφέρει ότι «προπαρασκευή άρχισε ώρα 0508, πυροβολικό έκανε καλή βολή, η προπαρασκευή διήρκεσε μισή ώρα». Στο δεύτερο σήμα μεταδίδει: «Αυτή την στιγμή αναφέρουν ότι μπήκανε μέσα στα συρματοπλέγματα, ζητάνε σταυρούς γιατί έχουν μπροστά τους ναρκοπέδια». «Ωρα 12 - αναφέρει το τρίτο σήμα - κατελήφθη ο πρώτος αντικειμενικός σκοπός, συνεχίζονται προσπάθειες για δεύτερο αντικειμενικό σκοπό». Ωρα 15,30 μεταδίδεται πανηγυρικά «κατελήφθη ολοκληρωτικά το Πάτωμα, πιάστηκαν αιχμάλωτοι και πολεμικό υλικό που θα καταμετρηθούν, οργανώνεται εδραίωση πάνω στο ύψωμα, τις βραδυνές ώρες θα εγκατασταθεί επί του υψώματος Τάγμα Αμανατιάδη, σχολή θα τραβηχτεί στην Παλιοκούλα για ανασυγκρότηση». Την επομένη το τηλεγραφικό σήμα αναφέρει: «Αποτελέσματα χτεσινής επιχείρησης, αιχμάλωτοι συνολικά 121, μεταξύ αυτών 40 τραυματίες, καταμετρηθέντες νεκροί πεδίο μάχης 50, μεταξύ αυτών ένας ταγματάρχης, ο Μάνος Κωνσταντίνος, τραυματίες εχθρού διακομισθέντες 35, λάφυρα όλμοι ομαδικοί 2, βλήματα 600, όλμοι καναδέζικοι 6, βλήματα 1.500, οπλοπολυβόλα 20 σφαίρες μπρεν 200.000, τόμσον 40, σφαίρες 15.000, τουφέκια 150, πολυβόλα βίκερ 4, πιάτ 2, πιστόλια 10, χειροβομβίδες μιλς 1.500, πιστόλια φωτοβολίδων 4, φωτοβολίδες 500, τηλέφωνα 8, ασύρματοι Νο 1306 δύο, ασύρματος διμοιρίας 1, νάρκες Α3 εκατό, κουβέρτες 500, χλαίνες 200, χιτώνια 200, αντίσκηνα 150, παγούρια 250, καραβάνες 250, σακίδια 200, γυλιοί 200, μουλάρια 12». Σε άλλο τηλεγράφημα την ίδια μέρα αναφέρει: «δικές μας απώλειες χθεσινής επιχείρησης, νεκροί αξιωματικοί 5, νεκροί μαθητές 28, τραυματίες αξιωματικοί 14, τραυματίες μαθητές 146, Αγνοούμενος αξιωματικός 1, αγνοούμενοι μαθητές 19, οι αγνοούμενοι είναι μάλλον νεκροί ή και τραυματίες που ακολούθησαν άλλο δρόμο». Με τρίτο τηλεγράφημα ενημερώνει για απώλειες Φωκά: «νεκροί 2 τραυματίες 3. Συνολικές απώλειες Φωκά νεκροί 7, τραυματίες 17, αγνοούμενος 1».

Συγχαρητήρια ανακοίνωση του Γενικού Αρχηγείου προς τους μαχητές

Την ίδια μέρα το Γενικό Αρχηγείο απευθύνει μήνυμα «προς τους μαχητές, πολιτικούς επιτρόπους και διοικητές της Σχολής Γενικού Αρχηγείου, της 8ης Μεραρχίας, της 108 Ταξιαρχίας. "Σας συγχαίρουμε για τη λαμπρή επιτυχία σας στα Πατώματα"».

 

Το τηλεγράφημα που μεταδίδει την κατάληψη του Πατώματος