Στέφανος Γκιουζέλης: Ο θάνατός του και το τέλος του ΔΣΕ στην Πελοπόννησο

 

Βγείτε μπροστά
για μια μικρή ματιά
άγνωστα, καλυμμένα πρόσωπα, και δεχτείτε
την ευγνωμοσύνη μας!

Μπέρτολ Μπρεχτ
από το «Εγκώμιο στη παράνομη δουλειά»

Από τα μέσα Ιουλίου 1949 ο Μέραρχος της 3ης Μεραρχίας Πελοποννήσου του ΔΣΕ, Στέφανος Γκιουζέλης, ελίσσεται στο Βόρειο Ταΰγετο επικεφαλής μιας ομάδας 15 στελεχών του Δημοκρατικού Στρατού. Σκοπός της εναπομείνασας διοίκησης της Μεραρχίας είναι να περάσει στον Πάρνωνα για να συναντήσουν τον Πολιτικό Επίτροπο της Μεραρχίας, αντισυνταγματάρχη Βαγγέλη Ρογκάκο, για να χαράξουν τα επόμενα βήματα του αγώνα και να έρθουν σε επαφή με το αρχηγείο Μαινάλου.

Στις 6 Αυγούστου στη θέση Μπουρμπουλόρεμα, κοντά στο χωριό Πλατανάκι της Κυνουρίας, στρατιωτικές δυνάμεις ακολουθούμενες από χωροφύλακες και ΜΕΑ (Μονάδες Εθνοφυλακής Αμύνης) κυκλώνουν και επιτίθενται σε μια ομάδα του ΔΣΕ, με αποτέλεσμα να πέσουν ηρωικά ο Βαγγέλης Ρογκάκος και ο διοικητής της Πολιτοφυλακής  του Αρχηγείου του Πάρνωνα, Γιάννης Φούρκας. Την επομένη, στις 7 Αυγούστου, αιχμαλωτίζεται ο Πολιτικός Επίτροπος του Αρχηγείου Πάρνωνα, Νίκος Λάτσης, και δολοφονείται έξω από τον Κοσμά Κυνουρίας.

Στις 16 Αυγούστου 1949, στη τοποθεσία «Συνέσοβα» του Μενάλου, έπεσε σε ενέδρα χωροφυλάκων και σκοτώθηκε ο ταγματάρχης της 3ης Μεραρχίας του ΔΣΕ και διοικητής του αρχηγείου Μαινάλου Πέρδικας (Δημήτρης Γιαννακούρας).

Στα τέλη του Αυγούστου οι δυνάμεις της Χωροφυλακής επισημαίνουν τα ίχνη της ομάδας του Γκιουζέλη. Στις 30 Αυγούστου χωροφύλακες Χίτες και ΜΑΥδες στήνουν ενέδρα στη θέση «Λάτα» της Λουσίνας (η Καστανιά – το σημερινό Καστόρι). Τα ξημερώματα της 31ης Αυγούστου 1949 πέφτουν στην ενέδρα και σκοτώνονται ο Στέφανος Γκιουζέλης, ο ασυρματιστής του Αρχηγείου της 3ης Μεραρχίας του ΔΣΕ Μάκης Μίχος και ο ανθυπολοχαγός του ΔΣΕ Σταύρος Ζερβέας.

Οι διώκτες του Γκιουζέλη δεν αντιλήφθηκαν ότι είχαν σκοτώσει τον Διοικητή του Δημοκρατικού Στρατού Πελοποννήσου επειδή στη ταυτότητά του έγραφε το ψευδώνυμο «Στέφανος Παναγιωτόπουλος». Στη συνέχεια, στις 2 Σεπτέμβρη έγινε η εκταφή του από το νεκροταφείο Καστανιάς  και η μεταφορά του στη Διεύθυνση Χωροφυλακής Σπάρτης όπου έγινε αναγνώριση με βάση τα δαχτυλικά του αποτυπώματα που βρίσκονταν στο φάκελό του στη Γενική Ασφάλεια της Αθήνας.

 Η πλαστή ταυτότητα που χρησιμοποιούσε ο Στέφανος Γκιουζέλης με το όνομα «Παναγιωτόπουλος Στέφανος», η οποία βρέθηκε πάνω στο πτώμα του.

Η ζωή του Στέφανου Γκιουζέλη

Ο Μέραρχος της 3ης Μεραρχίας του ΔΣΕ στην Πελοπόννησο Στέφανος Γκιουζέλης

Ο Στέφανος Γκιουζέλης γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1912. Ηταν γιος του Δημήτρη και της Ασπασίας Γκιουζέλη. Είχε άλλα πέντε  αδέλφια. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, η οικογένειά του ήρθε στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε αρχικά στην Θήβα και στη συνέχεια στο Χαλάνδρι της Αττικής. Εκεί τελείωσε το δημοτικό σχολείο. Η φτώχεια και οι δυσκολίες της ζωής δεν του επέτρεψαν να φοιτήσει παραπέρα. Από την παιδική του ακόμα ηλικία γνώρισε την αγριότητα του καπιταλισμού. Παρά τις πολλές και βαριές δουλειές που έκανε βασικά ως οικοδόμος – τεχνίτης μωσαϊκών – φρόντιζε και για την αυτομόρφωσή του.

Πιάστηκε για πρώτη φορά το 1933 με τη κατηγορία της κομμουνιστικής προπαγάνδας, Τη στρατιωτική του θητεία την έκανε στο 7ο Σύνταγμα στη Χαλκίδα.

Σε νεαρή ηλικία έγινε μέλος της Κομμουνιστικής Νεολαίας (ΟΚΝΕ) και το 1935 έγινε μέλος του ΚΚΕ. Στη συνέχεια αναδείχτηκε σε στέλεχος του ΚΚΕ και Γραμματέας της Αχτιδικής Επιτροπής Βορείων Προαστίων της Αθήνας.

Στην δικτατορία του Μεταξά πιάστηκε και εξορίστηκε στη Φολέγανδρο.

Τον Ιούνιο του 1941 δραπέτευσε. Εγινε μέλος της Επιτροπής Πόλης της ΚΟΑ και πρωτοστάτησε στη δημιουργία των οργανώσεων του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, καθώς και του εφεδρικού ΕΛΑΣ Αθηνών.

Αναδείχτηκε σε Καπετάνιο του Α΄ Σώματος Στρατού του Εφεδρικού ΕΛΑΣ Αθηνών και με την ιδιότητα αυτή πήρε μέρος στη «μάχη της Αθήνας» τον Δεκέμβρη του 1944. Στη συνέχεια  (Μάρτης 1945-Ιούνης 1946) δούλεψε στην παρανομία, ως Γραμματέας της 6ης και της 9ης Αχτίδας της Αθήνας.

Το Σεπτέμβρη του 1945 στη Συνδιάσκεψη της ΚΟΑ εκλέχτηκε στο Γραφείο της ΕΠ της ΚΟΑ. Τον Οκτώβρη του 1945 ανέλαβε υπεύθυνος της «Οργάνωσης Λαϊκής Αυτοάμυνας» της Αθήνας.

Η 5η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (30-31 Γενάρη 1949) αποφάσισε την πρόσληψή του ως αναπληρωματικό μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και τη συμμετοχή του στο Πολεμικό Συμβούλιο που δημιουργήθηκε για τη διεύθυνση του ΔΣΕ και των πολεμικών επιχειρήσεων.

Ηταν παντρεμένος με την Ηρώ Ξενοφώντος Καββαδία και τον Απρίλη του 1946 απέκτησαν ένα παιδί, τον Νίκο, τον οποίο στην ουσία δεν πρόλαβε να γνωρίσει.

Το «Κίνημα Μαγγανά» στην Καλαμάτα

Στις 18 του Γενάρη  1946, η παρακρατική συμμορία του Χίτη και συνεργάτη των Ναζί, Β. Μαγγανά, ρίχνει μια χειροβομβίδα και χτυπάει με αυτόματα όπλα το στέκι των αγωνιστών της περιοχής, το καφενείο Κατσαρού, στην Καλαμάτα. Την επόμενη μέρα αρχίζουν να συγκεντρώνονται τμήματα Χιτών στην περιοχή. Την Κυριακή 20 Ιανουαρίου εξήντα Χίτες της Λακωνίας κάνουν επιδρομή στο χωριό Μοναστήρι Οιτύλου και εκτελούν 7 γυναικόπαιδα της οικογένειας του Σωτήρη Πέτρουλα. Το απόγευμα της ίδιας μέρας ένοπλα τμήματα των παρακρατικών κυκλώνουν την Καλαμάτα. Λίγο αργότερα οι Χίτες καταλαμβάνουν την πόλη χωρίς αντίδραση από το Στρατό ή τη Χωροφυλακή, προχωρούν στην απελευθέρωση 35 κρατουμένων ομοϊδεατών τους από ένα Αστυνομικό Τμήμα, ενώ άλλες ομάδες Χιτών ξεχύνονται στην πόλη και προχωρούν σε καταστροφές γραφείων και τυπογραφείων εφημερίδων, σε ληστείες , βασανισμούς και συλλήψεις κομμουνιστών και ΕΑΜιτών. Την άλλη μέρα οι Χίτες εκκενώνουν, ανενόχλητοι, την Καλαμάτα παίρνοντας μαζί τους 120 – 150 ομήρους από τους οποίους εκτέλεσαν 35.

Με απόφαση του Κόμματος ο Στ. Γκιουζέλης στάλθηκε ως καθοδηγητής των Οργανώσεων του ΚΚΕ στη Μεσσηνία.

Τον Φλεβάρη του 1947 κατατάχτηκε στο Δημοκρατικό Στρατό Στερεάς Ελλάδας, όπου ονομάστηκε Συνταγματάρχης Πολιτικός Επίτροπος και το Μάη του 1948 Συνταγματάρχης.

Τον Γενάρη του 1948, μια 14μελής ομάδα πολιτικών και στρατιωτικών στελεχών με επικεφαλής τον Στέφανο Γκιουζέλη, περνάει τον Κορινθιακό και φτάνει στην Πελοπόννησο. Στις 15 Γενάρη, στον Ταΰγετο, με Διαταγή του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ, ο Γκιουζέλης  αναλαμβάνει τη διοίκηση του Δημοκρατικού Στρατού.  στρατιωτικός διοικητής της 3ης Μεραρχίας (Πελοποννήσου) του ΔΣΕ. Ανασυγκροτείται το Γραφείο Περιοχής του Κόμματος με Γραμματέα τον Στ. Γκιουζέλη και μέλη τους Β. Ρογκάκο, Χρ. Κώνστα, Τ. Μουλόπουλο, Λ. Γιαννούκο, Ηλ. Κιαπέ, Θ. Αγγελάκο και Γ. Κώνστα. Γίνονται αλλαγές στη δομή και τη σύνθεση του λαϊκού στρατού.

 

1948, το επιτελείο του ΔΣΠ. Από αριστερά οι: Λυκούργος Γιαννούκος, Γιώργος Κονταλώνης, Στέφανος Γκιουζέλης και ο Αλβανός σύνδεσμος Κότσο Κοζάντζε.

Ο σχηματισμός της 3ης Μεραρχίας του ΔΣΕ

Στην κωμόπολη Δίβρη, στην περιοχή Αχαΐας – Ηλείας, στις 28 και 29 Οκτώβρη 1948, πραγματοποιούνται εορταστικές εκδηλώσεις για να τιμηθεί η δεύτερη επέτειος της ίδρυσης του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ (28/10/1946).

Ο διήμερος γιορτασμός έγινε με πανηγυρικό τρόπο – με την καθιερωμένη δοξολογία, ομιλίες, παρέλαση τμημάτων του Δημοκρατικού Στρατού, με χορούς και τραγούδια, στην πλατεία της κωμόπολης, με θεατρικές παραστάσεις από σπουδαστές του Λαϊκού Διδασκαλείου, της Σχολής Αξιωματικών και το Θεατρικό Ομιλο της Δημοκρατικής Νεολαίας του Δημοκρατικού Στρατού στην Πελοπόννησο.

 

Από τον γιορτασμό στη Δίβρη της 2ης επετείου ίδρυσης του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ. Το χορό σέρνει ο Στέφανος Γκιουζέλης, δίπλα του ο Νίκος Πανούσης και ο Γιώργος Κονταλώνης.

Στη Δίβρη, στο ίδιο μέρος, στις 25 Νοέμβρη 1948, πραγματοποιήθηκε σύσκεψη στελεχών του Αρχηγείου Πελοποννήσου. Συνήλθε στο «Μοναστήρι της Δίβρης», με θέμα την «Ανασυγκρότηση των τμημάτων του Δημοκρατικού Στρατού Πελοποννήσου με το σχηματισμό της 3ης Μεραρχίας του ΔΣΕ» και πήραν μέρος σ’ αυτή στρατιωτικά και πολιτικά στελέχη του Αρχηγείου Πελοποννήσου και των Αρχηγείων Μαινάλου, Αργολιδοκορινθίας, Αχαΐας – Ηλείας, μέχρι το βαθμό του ταγματάρχη.

Είχε προηγηθεί, στις 12 Νοέμβρη ραδιοτηλεγράφημα που έστειλε ο Γενικός Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, Νίκος Ζαχαριάδης,  με σαφείς οδηγίες για τη συνέχεια της δράσης στο Στέφανο Γκιουζέλη:

 «Στέφανον,

Όλα τα στοιχεία που διαθέτουμε δείχνουν ότι ο εχθρός και παραπέρα θα συγκεντρώσει κύριες προσπάθειες στη Δυτική Μακεδονία. Αυτό σημαίνει ότι για την ώρα δεν θα κάνει αποφασιστική ενέργεια στην Πελοπόννησο. Ετσι για σας παραμένουν ευνοϊκές οι συνθήκες. Είναι γενικότερη επιτακτική ανάγκη να καταφέρετε συγκεντρωτικά αποφασιστικά χτυπήματα. Φροντίζουμε για τον ανεφοδιασμό σας και περιμένουμε γιάφκα. Παράλληλα εσείς πρέπει να βρείτε αποθήκες εχθρού και να ευρύνετε τον ανεφοδιασμό σας επιτόπου και να προχωρήσετε στην πιο μαζική στρατολογία. Χρειαζόμαστε στην Πελοπόννησο πολύ γερό στρατό μέχρι 8 χιλιάδες και πάνω οπότε ανατρέπουμε σοβαρά συσχετισμό δυνάμεων και κατάσταση σε ολόκληρη τη χώρα. Ζητάμε από σένα αποφασιστικότητα και ταχύτητα με αδιάκοπα γερά χτυπήματα. Πρέπει λοιπόν, να συγκεντρώσεις δίχως καθυστερήσεις δυνάμεις σου σύμφωνα με διαταγή Γ.Α. και να δρας ακατάπαυστα κρατώντας και μας ενήμερους. Θα ’ταν σοβαρό λάθος αν αφήναμε ανεκμετάλλευτες τις μεγάλες δυνατότητες που μας προσφέρονται σήμερα στην Πελοπόννησο, Περιμένουμε συγκεκριμένες αποφάσεις σου για όλα τα παραπάνω.

12.11

Για το Π.Γ.
Ν. Ζαχαριάδης»

Η απόφαση βέβαια για σχηματισμό Μεραρχιών είχε παρθεί από το Γενικό Αρχηγείο ήδη από τα τέλη Αυγούστου.

Στη σύσκεψη αποφασίζεται να διατηρηθούν τα 5 Περιφερειακά Αρχηγεία και να δημιουργηθούν η 22η και 55η Ταξιαρχίες. Επίσης καθορίζεται και η οργανωτική διάρθρωση της Μεραρχίας. Η 3η Μεραρχία του ΔΣΕ σχηματίζεται λίγο πριν την τελική σύγκρουση. Οι ήρωες μαχητές της βρέθηκαν αντιμέτωποι με τις συντριπτικά υπέρτερες και υπέροπλες δυνάμεις του αστικού στρατοπέδου.

Η επιχείρηση «Περιστερά»

Στο τέλος του 1948 το Γενικό Επιτελείο του αστικού Στρατού σε συνεργασία με τους Αμερικάνους συμμάχους του εκπονεί τρία στρατηγικά σχέδια για την ολοκληρωτική ήττα του ΔΣΕ στον κορμό της ηπειρωτικής Ελλάδας. Για την Πελοπόννησο οι επιχειρήσεις πήραν την κωδική ονομασία «Περιστερά».

Στις αρχές Δεκέμβρη του 1948 η Πελοπόννησος εντάσσεται στην επιχειρησιακή ευθύνη του Α΄ Σώματος του αστικού Στρατού με διοικητή τον Θ. Τσακαλώτο. Στις 10 Δεκέμβρη η «Περιστερά» μπαίνει σε εφαρμογή. Η επιτυχία της είναι απαραίτητος όρος για τη συνέχιση των επιχειρήσεων σε Στερεά και τελικά στη Μακεδονία.

Οι δυνάμεις της 3ης Μεραρχίας το φθινόπωρο του 1948 και μετά την επιστράτευση στην οποία προχώρησε, αριθμούσαν 4.890 μαχητές από τους οποίους οι 3.400 αποτελούσαν την ένοπλη δύναμη που μπορούσε να παρατάξει.

Απέναντί της οι δυνάμεις του καλά εξοπλισμένου αστικού Στρατού, Πεζικό, ΛΟΚ, Μηχανικό, Πολεμικό Ναυτικό, Πολεμική Αεροπορία, Χωροφυλακή και Τάγματα Εθνοφρουράς, έφταναν στους 44.000  άνδρες. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς της 3ης Μεραρχίας, μαζί με τις Μονάδες Ασφαλείας Υπαίθρου (ΜΑΥ), τις παρακρατικές συμμορίες και τα ανεξάρτητα τμήματα, έφταναν σε συνολική δύναμη 50.000 ανδρών.

Στο μεταξύ στις 15 Αυγούστου ο κυβερνητικός στρατός καταλαμβάνει το Βίτσι και στη συνέχεια με όλες του τις δυνάμεις χτυπάει το ΔΣΕ στο Γράμμο. Στις 28 Αυγούστου 1949 ξεκινά συγκροτημένα η υποχώρηση του ΔΣΕ προς την Αλβανία, μαζί με δεκάδες χιλιάδες αμάχους.

Η δράση της 3ης Μεραρχίας του ΔΣΕ αποτελεί σημαντικό κομμάτι της τρίχρονης εποποιίας. Ιδιαίτερα το 1948, ο ΔΣΕ στην Πελοπόννησο κάνει εκατοντάδες επιθέσεις σε βάσεις του αστικού στρατού και σημειώνει σειρά μεγάλων στρατιωτικών επιτυχιών, που τον υποχρεώνουν να εγκαταλείψει σταδιακά τις βάσεις του στην ύπαιθρο. Τη χρονιά αυτή, ο ΔΣΕ εδραιώνει την κυριαρχία του σε μια σχετικά εκτεταμένη ελεύθερη περιοχή.

Το 1949, η 3η Μεραρχία του ΔΣΕ μπήκε στην τελική αναμέτρηση με άλυτο το πρόβλημα του ανεφοδιασμού της σε οπλισμό και πυρομαχικά, πράγμα που τελικά σφράγισε την έκβασή της. Με την άμεση ανάμειξη των Αμερικανών επιτελών, το αστικό στρατόπεδο συγκέντρωσε συντριπτικά υπέρτερες δυνάμεις και αφού ξεκαθάρισε τα μετόπισθεν με ένα τεράστιο κύμα συλλήψεων και σοβαρά χτυπήματα στις Οργανώσεις του ΚΚΕ στις μεγάλες πόλεις, άρχισε τις εκκαθαρίσεις του σχεδίου «Περιστερά». Ακολούθησε η σθεναρή και ηρωική αντίσταση των δυνάμεων του ΔΣΕ, με τους μαχητές και τα στελέχη του (μηδέ εξαιρουμένου του ίδιου του Μεράρχου) να πέφτουν ηρωικά στον τίμιο αγώνα. Οι δυνάμεις του ΔΣΕ στην Πελοπόννησο καταστράφηκαν ολοσχερώς. Οι ήρωες του ΔΣΕ στην Πελοπόννησο έπεσαν στην εντιμότερη θυσία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ:

— «Δεν αναγνωρίζω κανένα νόμο σας. Ούτε το κράτος σας». Η διαδρομή και η θυσία 28 μελών της ΚΕ του ΚΚΕ, Εκδοση της «Σύγχρονης Εποχής», Αθήνα 2017.

— «Θα βγούμε νικητές κι ας είναι οι θυσίες μας βαριές». Ο κρίσιμος ταξικός αγώνας του ΔΣΕ στην Πελοπόννησο μέσα από ντοκουμέντα, Εκδοση της Επιτροπής Περιοχής της Πελοποννήσου, 2017.

— Εφημερίδα Ριζοσπάστης 26.8.2016 και 2.9.2016

*Στη φωτογραφία που συνοδεύει τον τίτλο, από τους γιορτασμούς της 2ης επετείου ίδρυσης του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ στη Δίβρη, στις 28 και 29 Οκτώβρη 1948, ο αρχηγός του ΔΣΠ Στέφανος Γκιουζέλης σέρνει το χορό. Δίπλα του ο επιτελάρχης Κώστας Κανελλόπουλος.

ΑΝΔΡΕΑΣ ΔΕΝΕΖΑΚΗΣ