Η πρώτη και η δεύτερη Διεθνής

«Οι κομμουνιστές θεωρούν ανάξιό τους να κρύβουν τις απόψεις και τις προθέσεις τους. Δηλώνουν ανοιχτά ότι οι σκοποί τους μπορούν να πραγματοποιηθούν μονάχα με τη βίαιη ανατροπή όλου του σημερινού κοινωνικού καθεστώτος. Ας τρέμουν οι κυρίαρχες τάξεις μπρος σε μια κομμουνιστική επανάσταση. Οι προλετάριοι δεν έχουν να χάσουν σ' αυτήν τίποτε άλλο, εκτός από τις αλυσίδες τους. Εχουν να κερδίσουν έναν κόσμο ολόκληρο.

ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΟΙ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ, ΕΝΩΘΕΙΤΕ!»

Αυτές τις φράσεις κραυγής διεθνισμού της εργατικής τάξης επέλεξαν οι Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς ως επίλογο στο Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος, που γράφτηκε το 1848 και αποτέλεσε το πρώτο πρόγραμμα Κομμουνιστικού Κόμματος στον κόσμο, το πρόγραμμα της Ενωσης των Κομμουνιστών.

Με αυτές τις φράσεις αποτύπωσαν την ανάγκη επαναστατικής στρατηγικής και κοινής δράσης των εργατών από διαφορετικές χώρες. Η ίδια η Ενωση των Κομμουνιστών υπήρξε ένα κόμμα που στις γραμμές του ήταν οργανωμένοι Αγγλοι, Γάλλοι, Γερμανοί, Πολωνοί, κ.ά. Τους εργάτες σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να τους χωρίζουν οι διαφορές χρώματος, γλώσσας, πολιτισμού, θρησκευτικών παραδόσεων. Η εργατική τάξη διαφορετικών χωρών έχει κοινά συμφέροντα και κοινό αντίπαλο, ακόμα και σε περιόδους που οι αστικές τάξεις αυτών των χωρών βρίσκονται σε πόλεμο.

Διαχρονικά επίκαιρα παραμένουν και τα λόγια του Κ. Μαρξ:

«(...) Η περιφρόνηση του δεσμού της αδελφοσύνης που θα έπρεπε να συνδέει και να παροτρύνει τους εργάτες των διαφόρων χωρών να στέκουν σταθερά ο ένας πλάι στον άλλο στην πάλη για την απελευθέρωσή τους, τιμωρείται με την κοινή ήττα των ασύνδετων μεταξύ τους προσπαθειών τους (...)»¹.

Στις 28 του Σεπτέμβρη 1864 ιδρύθηκε η Α' Διεθνής (Διεθνής Ενωση των Εργατών) στο διεθνές εργατικό συνέδριο στο Σεντ Μάρτινς Χολ, στο Λονδίνο, από Αγγλους και Γάλλους εργάτες. Στο συνέδριο συμμετείχαν επίσης αντιπρόσωποι των Πολωνών, Ιταλών, Γερμανών και Ιρλανδών εργατών. Την 1η του Νοέμβρη 1864, το Γενικό Συμβούλιο επικύρωσε το Ιδρυτικό Μανιφέστο και τον κανονισμό της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών. Κατά την περίοδο δράσης της Α' Διεθνούς ξέσπασε ο γαλλοπρωσικός πόλεμος. Η βαριά ήττα των γαλλικών στρατευμάτων πυροδότησε τη συσσωρευμένη δυσαρέσκεια. Η εργατική τάξη βγήκε στο προσκήνιο. Στις 28 του Μάρτη του 1871 ανακηρύχτηκε η Κομμούνα του Παρισιού. Η εργατική τάξη για πρώτη φορά στην ιστορία της εγκαθίδρυσε την εξουσία της. Ο Φρ. Ενγκελς, απαντώντας στους οπορτουνιστές σε σχέση με τη δικτατορία του προλεταριάτου, έγραψε γι' αυτήν: «Ε, λοιπόν, κύριοι, θέλετε να μάθετε τι λογής είναι αυτή η δικτατορία; Κοιτάχτε την Παρισινή Κομμούνα. Αυτή ήταν η δικτατορία του προλεταριάτου»².

Αυτή η πρώτη έφοδος της εργατικής τάξης συσσώρευσε τεράστια θετική και αρνητική πείρα για την επαναστατική στρατηγική της εργατικής τάξης, έδωσε άμεσα συμπεράσματα πώς πρέπει να τσακιστεί το παλιό αστικό κράτος. Η Κομμούνα του Παρισιού έζησε 70 μέρες, παρά τα λάθη της που υπήρξαν καθοριστικά στην έκβασή της. Τελικά, οι επαναστατημένοι εργάτες σφαγιάστηκαν από τους ενωμένους στρατούς των αστικών τάξεων της Γαλλίας και της Γερμανίας. Στην πολύ σύντομη ζωή της Παρισινής Κομμούνας αποτυπώθηκε ο διεθνισμός της εργατικής τάξης: Η Κομμούνα ανέδειξε σε ηγετικές θέσεις του κράτους της εργάτες ανεξάρτητα από εθνικότητα. Γκρέμισε τη στήλη στην πλατεία Βαντόμ ως σύμβολο μίσους και εθνικισμού. Και Πρώσοι στρατιώτες έδειξαν μεγαλύτερη συμπάθεια και βοήθησαν τους ηρωικούς κομμουνάρους, όταν τα αστικά γαλλικά στρατεύματα τους καταδίωκαν και τους δολοφονούσαν. Μετά την Κομμούνα του Παρισιού, η Διεθνής δέχτηκε σκληρές διώξεις από τις συνασπισμένες αστικές τάξεις της Ευρώπης. Ετσι αναγκάστηκε να μεταφέρει την έδρα της στη Νέα Υόρκη. Το 1876, με απόφαση της Συνδιάσκεψης της Φιλαδέλφειας, η Α' Διεθνής διαλύθηκε. Σημαντική παρακαταθήκη για τη συνέχιση της επαναστατικής δράσης υπήρξε η ιδεολογική νίκη του μαρξισμού σε αντιπαράθεση αρχικά με τον προυντονισμό και τον μπακουνισμό και στη συνέχεια το λασαλισμό. Η Α' Διεθνής δρούσε ως ένα ενιαίο κόμμα του προλεταριάτου με αντιπροσώπους από διάφορες χώρες. Μετά την ήττα της Κομμούνας του Παρισιού και τη διάλυση της Α' Διεθνούς δημιουργήθηκαν εργατικά κόμματα σε διάφορες χώρες.

H Β' Διεθνής ιδρύθηκε σε συνθήκες όπου ο καπιταλισμός περνούσε από το προμονοπωλιακό του στάδιο στην εποχή του ιμπεριαλισμού, όταν η καπιταλιστική ιδιοκτησία έπαιρνε τη μορφή της μετοχικής εταιρείας, που έδωσε ώθηση στη συγκεντροποίηση του κεφαλαίου, στη βιομηχανική καπιταλιστική παραγωγή και στο διεθνές εμπόριο. Στη δεκαετία του 1880, δίπλα στα σοσιαλιστικά κόμματα που προϋπήρχαν σε Γερμανία και Γαλλία, ιδρύθηκαν και νέα εργατικά κόμματα στο Βέλγιο, στην Ελβετία, στην Ισπανία, στην Ιταλία, στη Σουηδία, στη Νορβηγία κ.α. Στη Ρωσία εμφανίστηκε η μαρξιστική ομάδα «Απελευθέρωση της Εργασίας» και άλλοι μαρξιστικοί όμιλοι. Σε αυτό το διάστημα ο Φρ. Ενγκελς κατέβαλε προσπάθειες για την επικράτηση των μαρξιστικών απόψεων, ώστε οι συνεπείς δυνάμεις να πάρουν την πρωτοβουλία σύγκλησης του ιδρυτικού συνεδρίου νέας Διεθνούς, το οποίο πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι τον Ιούλη του 1889. Στο ιδρυτικό συνέδριο πήραν μέρος 393 αντιπρόσωποι από όλες σχεδόν τις εργατικές και σοσιαλιστικές οργανώσεις που υπήρχαν στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ. Τόσο στο ιδρυτικό συνέδριο αλλά πολύ περισσότερο στα κατοπινά χρόνια υπήρξε έντονη η διαπάλη ανάμεσα στο μαρξισμό και στον αναθεωρητισμό, στην επιρροή διαφόρων μικροαστικών θεωριών στις γραμμές της Β' Διεθνούς. Η καπιταλιστική ανάπτυξη, τα μονοπωλιακά κέρδη, η απομύζηση πλούτου από τις αποικίες έδιναν στην αστική τάξη τη δυνατότητα εξαγοράς μεγαλύτερων τμημάτων της εργατικής τάξης στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες. Η συμμετοχή των εργατικών κομμάτων στα αστικά κοινοβούλια με την εκλογή αντιπροσώπων (βουλευτών) τους δυνάμωνε τη νομιμοφροσύνη, τις ρεφορμιστικές αυταπάτες, ότι το πέρασμα στο σοσιαλισμό μπορούσε να γίνει με σταδιακές μεταρρυθμίσεις του καπιταλισμού. Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα στους κόλπους των εργατικών κομμάτων συνυπήρχαν η συνεπής μαρξιστική αντίληψη και η αναθεωρητική. Βασικός εκπρόσωπος της αναθεώρησης του μαρξισμού υπήρξε ο Εντουαρντ Μπερνστάιν που θεωρούσε πως η εργατική τάξη απλώς πρέπει να αγωνίζεται για κάποιες μικροβελτιώσεις της ζωής της και όχι για την κατάκτηση της εξουσίας. Υποστήριζε ότι «η κίνηση είναι το παν - ο τελικός σκοπός δεν είναι τίποτε». Ενάντια στον Μπερνστάιν τη μάχη υπεράσπισης του μαρξισμού έδωσαν ο Γ. Πλεχάνοφ, ο Α. Μπέμπελ, κ.ά., χωρίς όμως να βάζουν το ζήτημα οργανωτικής ρήξης με τον αναθεωρητισμό, αντίθετα τον ανέχονταν ως ρεύμα μέσα στο εργατικό κόμμα. Τη μάχη ολοκληρωμένα ενάντια σε όσα εκπροσωπούσε ο Μπερνστάιν την έδωσε ο Β. Ι. Λένιν. Ο οπορτουνισμός τελικά κυριάρχησε στα περισσότερα κόμματα της Β' Διεθνούς. Εκφράστηκε στο αποικιακό ζήτημα, όταν σοσιαλιστές ηγέτες συντάχτηκαν με την άρχουσα τάξη των χωρών τους ενάντια στους αγώνες των λαών των αποικιών.

Σημειώσεις:

1. Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, Απαντα, τόμ. 16, σελ. 12-13 της γερμανικής έκδοσης. Επίσης, Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ, Ιστορία της Τρίτης Διεθνούς, Β΄ έκδοση, σελ. 6, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή».

2. Από την εισαγωγή (18 Μάρτη 1891) του Φρ. Ενγκελς στο έργο του Κ. Μαρξ «Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία».