Μιλάν οι εφτά καταδικασμένοι επαναστάτες του Καλπακίου

«Αγαπητέ μας "Ριζοσπάστη"

Μέσα απ' τα μπουντρούμια που μας έρριξε ο μιλιταρισμός γιατί δε δεχτήκαμε να πεθάνουμε κάτω απ' τον κασμά και το ξύλο στο κάτεργο του Καλπακίου, σου στέλνουμε τον πιο θερμό επαναστατικό χαιρετισμό. Τα κάτεργα και οι θανατικές καταδίκες δεν μας πτοούν καθόλου. Οι τσαγκωφικές μέθοδες που εφαρμόζονται απ' τον αρχιδήμιο Βενιζέλο θα τσακιστούν απ' το ροζάρικο χέρι του προλεταριάτου.

Ο μακελάρης του 14 για την επιτυχία του νέου μακελειού, της σταυροφορίας ενάντια στη Σοβιετική Ενωση, θέλει να καθαρίσει το δρόμο απ' τους επαναστάτες που καθοδηγούν τους καταπιεζόμενους. Να, γιατί μας καταδίκασαν σε θάνατο, ισόβια και δεκάδες χρόνια φυλακή. Σ' απάντηση της απόφασης αυτής και της εν γένει εξαπολυθείσης τρομοκρατίας, σου στέλνουμε απ' το υστέρημά μας 50 δραχμές. Είνε 50 σφαίρες στο κουφάρι των δημίων που θέλουν μ' άτιμα μέσα να διακόψουν την έκδοσή σου.

Στρατιωτικές φυλακές Ακραίου Ιωαννίνων, 5 Δεκεμβρίου 1930

Οι εφτά καταδικασθέντες φαντάροι Καλπακίου».

* * *

Η παραπάνω επιστολή δημοσιεύτηκε στον «Ριζοσπάστη» στις 8-12-1930. Οι συντάκτες της ήταν κομμουνιστές φαντάροι, έγκλειστοι στον Πειθαρχικό Ουλαμό Καλπακίου.

Ο Πειθαρχικός Ουλαμός Καλπακίου ξεκίνησε να λειτουργεί το 1924 και πολύ σύντομα αποτέλεσε τμήμα του αστικού κατασταλτικού μηχανισμού εναντίον του κομμουνισμού. Εγραψε ο Πέτρος Πικρός:

 «Στην αρχή στέλνονταν οι "απλώς απείθαρχοι", αυτοί για τους οποίους έχει επικρατήσει στη φανταρίστικη γλώσσα ο όρος "στραβόξυλα". Λίγο αργότερα στέλνονται και τα κοινωνικά ναυάγια (...) Ακολούθησαν όλοι, όσοι ύψωναν το ανάστημά τους, με πρώτους τους κομμουνιστές, μέσα στο στρατώνα (...) Οσοι τόλμησαν να διαμαρτυρηθούν για την αθλιότητα του συσσιτίου, για την αποκτηνωτική πειθαρχία (...)».

Το αστικό κράτος έστελνε στο Καλπάκι τους κομμουνιστές στρατευμένους, τα μέλη και στελέχη της ΟΚΝΕ και του ΚΚΕ, για να «αναμορφωθούν» - να τσακιστούν δηλαδή σωματικά και ψυχικά. Γι' αυτό και ο Πειθαρχικός Ουλαμός Καλπακίου ονομάστηκε «τάφος των ζωντανών». Από το Καλπάκι πέρασαν εκατοντάδες κομμουνιστές στρατιώτες. Ανάμεσά τους ο Θανάσης Κλάρας (Αρης Βελουχιώτης), ο Κώστας Καραγιώργης (μετέπειτα μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ), ο Δημήτρης Βλαντάς (μετέπειτα μέλος του ΠΓ της ΚΕ), ο Κώστας Γαμβέτας (μετέπειτα μέλος της ΚΕ) και άλλοι.

Ο Πειθαρχικός Ουλαμός ήταν στην πραγματικότητα ένα στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας και ταυτόχρονα βασανισμού. Για την τοποθεσία που επιλέχθηκε να εγκατασταθεί, έγραψε χαρακτηριστικά ο «Ριζοσπάστης»:

«Ο Πειθαρχικός Ουλαμός δεν μένει μόνιμα στο ίδιο μέρος. Το καλοκαίρι (Απρίλης - Νοέμβρης) περνά στην τοποθεσία "Πόρκο - Σέρμπο" (...) Αφθονία σε λύκους, τσακάλια, αγριογούρουνα και αρκούδες, κρύβουνται στα σκοτεινά δάση. Απάτητες κορφές και κάθετες πλαγιές, άγριοι βοργιάδες, συχνές καλοκαιρινές νεροποντές, παγωμένες νύχτες και ανυπόφερτα λιοπύρια. Απέραντοι βάλτοι στις όχθες του ποταμού, σύννεφα και κουνούπια που έχουν συνέπεια μια χρόνια βαριά ελονοσία. (...) Η χειμερινή διαμονή (Δεκέμβρης - Απρίλης) είναι το Καλπάκι, τοποθεσία στο βορειανατολικό βάθος βαλτώδικης πεδινής έχτασης (...)».

Οι εξόριστοι του Καλπακίου στεγάζονταν το καλοκαίρι σε μικρά αντίσκηνα ανά 6 - 7, τα οποία τα διαπερνούσε το νερό της βροχής. Τον χειμώνα έμεναν μέσα σε δυο στάβλους, ο ένας πάνω στον άλλο, στην υγρασία και το παγερό κρύο. Η δουλειά ήταν πολύωρη και εξαντλητική, από τα χαράματα έως τη νύχτα. Οι φαντάροι έκοβαν και κουβαλούσαν ξύλα, έσπαγαν χαλίκι, έφτιαχναν ασβεστοκάμινα, άνοιγαν και έστρωναν δρόμους.

Ταυτόχρονα, το ξύλο έπεφτε αλύπητο μαζί με άλλα «εξειδικευμένα» βασανιστήρια, όπως η άσκοπη δουλειά. Ενα απ' αυτά ήταν το «πότισμα» των τηλεγραφόξυλων. Μάλιστα, ο διοικητής του Ουλαμού Χρ. Παπαχρήστου (1926-1929) έλεγε πως «όταν βγάλουν κλαδιά κι ανθίσουν, τότε θα γίνει ο κομμουνισμός στην Ελλάδα». Παρόμοιας έμπνευσης ήταν και το σκάψιμο λάκκων - τάφων, στους οποίους ο Παπαχρήστου διέταζε τους φαντάρους να ξαπλώσουν για να «ιδεί αν χωράνε» και έπειτα τους σκέπαζαν και σκάβανε άλλους. Αλλες φορές τους έδεναν στα δέντρα και τους μαστίγωναν.

Η κτηνώδης βία δεν μπόρεσε να κάμψει τους νέους κομμουνιστές που σε ορισμένες περιπτώσεις ξεσηκώθηκαν, αντιστάθηκαν στους δημίους τους. Για τη δράση τους αυτή οδηγήθηκαν στα Στρατοδικεία, αντιμετωπίζοντας έως και την ποινή του θανάτου. Στάθηκαν αντιμέτωποι με τους κατηγόρους τους, με σθένος, πείσμα και επαναστατικό θάρρος. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των συντακτών των επιστολών που δημοσιεύουμε.

Στις 29-11-1930 επτά κομμουνιστές φαντάροι καταδικάστηκαν από το Στρατοδικείο Ιωαννίνων «επί ανυποταξία και βιαιοπραγία κατ' ανωτέρου εκ προμελέτης». Οι ποινές ήταν: Οι Μάρκος Μαρκοβίτης και Γιάννης Πανούσης καταδικάστηκαν σε θάνατο, οι Δημήτρης Βλαντάς και Κώστας Γαμβέτας σε ισόβια δεσμά, οι Αργ. Αδαμόπουλος και Σ. Τσακίρης σε 7 χρόνια φυλακή και ο Βασίλης Κορδέλης σε φυλάκιση 2 ετών.

Η κινητοποίηση της εργατικής τάξης και οι αντιδράσεις που ξεπέρασαν τα σύνορα της χώρας, κατόρθωσαν να σώσουν τους καταδικασμένους σε θάνατο φαντάρους, καθώς στο Αναθεωρητικό Στρατοδικείο οι ποινές τους μετατράπηκαν σε φυλακίσεις λίγων ετών.

Πηγές:

- Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918-1939, τόμ. Α2, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 2018, σελ. 468-470.

- Ριζοσπάστης, 1-2 Φλεβάρη 2020.

- Ουλαμός Καλπακίου 1924-1934, εκδ. Συμβούλιο Περιοχής Ηπείρου - Κέρκυρας - Λευκάδας της ΚΝΕ.