Εκατόν είκοσι χρόνια από τη γέννηση του πρωτοπόρου αντιστασιακού ΕΑΜίτη σκηνοθέτη και ηθοποιού

 ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ ΣΑΡΑΝΤΙΔΗΣ (1902 - 1948)

 «Οι συγγραφείς άμα έχουνε ζωντανούς ανθρώπους πάνω στη σκηνή θα παύσουν να κάνουν φιλολογία»

«Πάθος - Τέχνη - Πολιτισμός - Γινόμαστε Ενα». Μ' αυτό το σύνθημα κατεβαίνει, τον περασμένο Ιούνη, η «Δημοκρατική Ενότητα Ηθοποιών» στις εκλογές του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών.

Ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Γιαννούλης Σαραντίδης επιλέγει να συνταχθεί με τους θεατράνθρωπους της ΕΑΜικής Αντίστασης και να προσφέρει, χωρίς να υπολογίσει τις προσωπικές θυσίες, τη θεατρική του τέχνη στον αγωνιζόμενο ελληνικό λαό (Αρχείο ΕΛΙΑ)

Αυτοί οι ζωντανοί άνθρωποι της ερμηνευτικής πράξης, οι οποίοι αναπνέουν πάνω στο θεατρικό σανίδι και μπροστά στον κινηματογραφικό φακό του εικονολήπτη, δεν χαρίζονται σε κανέναν εργοδότη, που παραβιάζει τα εργασιακά τους δικαιώματα.

Αυτά τα χαρακτηριστικά των σημερινών μαχόμενων ηθοποιών, που συντάσσονται με τη σωστή πλευρά της Ιστορίας, διαθέτει η ανακαινιστική δουλειά του Κωνσταντινουπολίτη σκηνοθέτη και ηθοποιού Γιαννούλη Σαραντίδη (1902 - 1948).

Από αριστερά προς τα δεξιά: Ο Γιαννούλης Σαραντίδης με τον σκηνοθέτη Σαρλ Ντιλέν (1885 - 1949) και τον συγγραφέα Αρμάν Σαλακρού (1899 - 1989), στη δοκιμή του έργου του τελευταίου, «Η Γη είναι στρογγυλή» (Αρχείο ΕΛΙΑ)

Προδρομική μορφή του ελληνικού προοδευτικού θεάτρου, ζυμώνεται μέσα στην Κατοχή και τον Εμφύλιο με τα αναζωογονητικά διεκδικητικά υλικά του αγωνιζόμενου λαού. Τότε, αλλάζει ρότα υπέρ της διάδοσης του θεατρικού λόγου στην υπό ξένη κατάκτηση Αθήνα, περιοδεύει στην υπό απελευθέρωση περιφέρεια, ανεβαίνει στα ελεύθερα βουνά.

Κατά την οπισθοχώρηση του ΕΛΑΣ, μετά τις τριάντα τρεις ηρωικές μέρες του Δεκέμβρη, τον ακολουθεί κι υποστηρίζει τους μαυροσκούφηδες μαχητές, ενθαρρύνοντάς τους, στην πρώτη γραμμή της μάχης, με την καλλιτεχνική του παιδεία. Η Ιστορία τού έχει δείξει τον ορθό δρόμο, κι αυτός ο σπουδαγμένος στο Παρίσι, δίπλα στους επιφανείς σκηνοθέτες της πρωτοπορίας, Σαρλ Ντιλέν (1885 - 1949) και Ζακ Κοπό (1879 - 1949), δεν διστάζει να τον ακολουθήσει.

Στο περιοδικό «Ξεκίνημα. Μηνιαίο Λογοτεχνικό Περιοδικό των Νέων» (Σεπτέμβρης - Νοέμβρης 1934, σ. 292), ο ιστορικός του ελληνικού θεάτρου Γιάννης Σιδέρης (1898 - 1975) υποδέχεται εγκωμιαστικά τον Γιαννούλη Σαραντίδη - πλέον έχει δώσει στον εαυτό του το εκγαλλισμένο ψευδώνυμο Ζαν Σαράν:

Κάτω από αριστερά: Δημήτρης Μυράτ, Μαρίκα Κοτοπούλη, Γιαννούλης Σαραντίδης, Χρήστος Τσαγανέας, Βασίλης Λογοθετίδης (Αρχείο ΕΛΙΑ)

«Είναι ο Ελλην regisseur general (σ.σ. βοηθός σκηνοθέτη) του Copeau στο Atelier. Πήρε τη σπουδαία αυτή θέση φέτος. Του εύχομαι όλες τις προόδους (...) Είναι σεμνός, προφανώς τίμιος και καθόλου ''ρωμιός''. Πιστεύει τελείως στη δυνατότητα μιας πολύ μεγάλης θεατρικής ζωής στην Ελλάδα και έχει τη φλογερήν επιθυμία να εργασθεί γι' αυτό (...) Αλλά να μείνει στο Παρίσι για πάντα (...) Γιατί εδώ θα πνιγεί. Θα εξυπηρετήσει βέβαια τη θετή του πατρίδα και όχι την πραγματική, μα θα έχει προσφέρει την αξία του στην Τέχνη, ενώ εδώ θα χάσει την έξοχη λεπτότητα και την ανθρωπιά του.

»Γιαννούλη Σαραντίδη τον λεν. Ας μείνει Ζαν Σαράν»

Ομως, ο οραματιστής Σαραντίδης, ο οποίος έχει πρωτοεμφανιστεί στη σκηνή, με τη Δραματική Σχολή Κωνσταντινουπόλεως (1920 - '21) - καθότι μεγαλωμένος στην Διασπορά - αισθάνεται χρέος απέναντι στην μητέρα πατρίδα, που αγωνίζεται να αυτοπροσδιοριστεί πολιτιστικά.

Ετσι, ο τότε 34χρονος ταλαντούχος καλλιτέχνης - θα ζήσει άλλα δώδεκα χρόνια και θα πεθάνει στο Παρίσι - εγκαταλείπει μια πολλά υποσχόμενη σταδιοδρομία στον «πολιτισμένο» δυτικό κόσμο, κι επιλέγει, το 1936, να έρθει την Αθήνα. Στην πρωτεύουσα θα συνεργαστεί ως εισηγητής νέων θεατρικών τεχνικών ως σκηνοθέτης και πρωταγωνιστής με τους θιάσους Μαρίκας Κοτοπούλη, Κατερίνας Ανδρεάδη και Μανωλίδου - Αρώνη - Χορν.

Ο Σοβιετικός συγγραφέας Λεονίντ Λεόνοβ (1899 - 1994), τιμημένος με το Βραβείο Στάλιν (1953)

 Ωστόσο, η εναντίωσή του στο παλαιό θεατρικό σύστημα δηλώνεται με την ίδρυση της Δραματικής Σχολής Γιαννούλη Σαραντίδη (καλοκαίρι του 1940), μέσω της οποίας επιθυμεί να περάσει τον αυτοσχεδιασμό και τη συνεργασία όλων των συντελεστών στον τρόπο εκπαίδευσης των νέων ηθοποιών.

Διδάσκουν στη Σχολή του, με τη μορφή του σεμιναρίου, οι Αντώνης Γιαννίδης, Γιώργος Βακαλό, Μ. Καραγάτσης, Γιώργος Θεοτοκάς, Τατιάνα και Ροζέ Μιλλιέξ, Σπύρος Βασιλείου, Γιάννης Τσαρούχης, Θράσος Καστανάκης, Οδυσσέας Ελύτης, Νίκος Καββαδίας.

Εκείνες τις μέρες, ο Σαραντίδης καταθέτει τις νεοπαγείς απόψεις του στον δημοσιογράφο - που υπογράφει ως Ο ΣΥΝΤΑΚΤΗΣ - του περιοδικού «Τα Παρασκήνια» (αρ. 113, Σάββατο 13 Ιούλη 1940):

Τα προγράμματα των τριών παραστάσεων, που σκηνοθέτησε ο αγωνιστής για ένα λαϊκό θέατρο, με τους «Ενωμένους Καλλιτέχνες»: Σαίξπηρ «Ιούλιος Καίσαρας» (σχέδιο εξώφυλλου: Τάσσος), Δημήτρη Φωτιάδη «Θεοδώρα», Νίκου Τσεκούρα «Αν δουλέψεις θα φας» (Αρχείο ΕΛΙΑ)

«(...) Τα μαθήματα αυτοσχεδιασμού είναι αντίθετα με τη διδασκαλία που απευθύνεται στον εγκέφαλο χωρίς να 'ναι ακόμα σε θέση ο νέος ηθοποιός να την καταλάβη. Πάρτε παράδειγμα νέους ηθοποιούς που υποδύονται Ηλέκτρα ή Αμλετ, θα δήτε ότι χωρίς να το καταλαβαίνουν γίνονται δουλικοί μιμητές άλλων ηθοποιών που έχουν δει σ' αυτούς τους ρόλους.

»Αλλος ένας σκοπός αυτών των μαθημάτων είναι η αύξηση των εκφραστικών μέσων που διαθέτει ο ηθοποιός. Δεν πρέπει να παίζη μόνο με το πρόσωπο, αλλά με κάθε ίνα του σώματός του. Πρέπει να συνηθίση στη συνεργασία (...)

»Θα ήθελα (...) να καλέσω ζωγράφους, σκηνογράφους, συγγραφείς (...), ώστε αυτά τα μαθήματα να δημιουργήσουν την ελευθερία στο θέατρο.

»Ετσι και οι συγγραφείς άμα έχουνε ζωντανούς ανθρώπους πάνω στη σκηνή θα παύσουν να κάνουν φιλολογία (...)».

Η Εθνική Αντίσταση, υπό την παλλαϊκή καθοδήγηση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου και του Κομμουνιστικού Κόμματος, τον βρίσκει πρόθυμο να συνεργαστεί στο Θεατρικό Σπουδαστήριο του Βασίλη Ρώτα, μαζί με τον Μάρκο Αυγέρη, τον Μέμο Μακρή και την Σοφία Μαυροειδή - Παπαδάκη.

Με το Θέατρο του Λαού της Αθήνας ακολουθεί τον ΕΛΑΣ προς τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία, όπου στην Κοζάνη, τον Φλεβάρη του 1945, δίνει την πρώτη παράστασή του. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει το μονόπρακτο του Γιάννη Ρίτσου «Η Αθήνα στ' άρματα» και τα δραματικά μονόπρακτα του Ασημάκη Γιαλαμά «Ελληνική εποποιία», καθώς και την επιθεώρησή του «Αθήνα - Κοζάνη».

Βασικό ρόλο στη συσπείρωση των ΕΑΜικών καλλιτεχνικών δυνάμεων παίζει ο Γιαννούλης Σαραντίδης και στην ίδρυση των «Ενωμένων Καλλιτεχνών», τον Ιούνη του 1945. Θα «σπάσει» σε δύο κλιμάκια, ένα για τους παλιούς, με επικεφαλής τον Πολίτη σκηνοθέτη και ηθοποιό κι ένα για τους νέους, με συντονιστή τον ένδεκα χρόνια νεότερό του θεατρικό συγγραφέα και σκηνοθέτη Γιώργο Σεβαστίκογλου (1913 - 1991).

Συμμετέχουν: Αιμίλιος Βεάκης, Αντώνης Γιαννίδης, Μιράντα Μυράτ, Γιώργος Γληνός (αδελφός του Δημήτρη Γληνού), Θόδωρος Μορίδης, Αλέκα Παΐζη, Ασπασία Παπαθανασίου, Αλέξης Δαμιανός, Τίτος Βανδής, Λυκούργος Καλλέργης, Δήμος Σταρένιος, Νάσος Κεδράκας.

Μ' αυτό το θεατρικό σχήμα δίνει τις τελευταίες καταθέσεις του ο φλογερός αντιστασιακός καλλιτέχνης. Ανεβάζει, με τη δική του σκηνοθετική υπογραφή, τον «Ιούλιο Καίσαρα» του Σαίξπηρ, το «Αν δουλέψεις θα φας» του Νίκου Τσεκούρα (1911 - 2007), την «Θεοδώρα» του Δημήτρη Φωτιάδη (1898 - 1988).

Και σε συνεργασία με τον Γιώργο Σεβαστίκογλου, συνυπογράφει την «Εισβολή» του Σοβιετικού θεατρικού Λεονίντ Λεόνοβ (1899 - 1994), τιμημένου με το Βραβείο Στάλιν (1953).

 Γράφει ο
Βασίλης ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ
Δημοσιογράφος, συγγραφέας, κριτικός βιβλίου