Το νεανικό πρώτο του θεατρικό έργο, «Χορός πάνω στα στάχυα» (1950)

 ΙΑΚΩΒΟΣ ΚΑΜΠΑΝΕΛΛΗΣ - ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΕΤΟΣ 2022 (2 ΔΕΚΕΜΒΡΗ 1921 - 29 ΜΑΡΤΗ 2011)

Ανεβαίνει από τον «Θίασο Λεμού» στο θεατράκι «Διονύσια» της Καλλιθέας

Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, σε νεανική φωτογραφία του, όταν γράφει με περίσσιο ταλέντο τα πρώτα θεατρικά έργα του, τα οποία προοιωνίζονται την μετέπειτα δραματουργική επεξεργασία του σύνολου του νεοελληνικού βίου (Αρχείο Ιάκωβου Καμπανέλλη)

Τυχαία - αλλά τι τύχη! - γίνεται η γνωριμία του θεατρικού συγγραφέα Ιάκωβου Καμπανέλλη με τον Χιώτη προοδευτικό θεατράνθρωπο Αδαμάντιο Λεμό (1916 - 2006). Την περιγράφει ο δεύτερος στην αυτοβιογραφία του, «Η Ουτοπία του Θέσπη. Θεατρικό Οδοιπορικό» (εκδόσεις «Φιλιππότη», 1989): 

«Ο άγνωστός μου νέος (σ.σ. οι συστάσεις έγιναν από τον Λευτέρη Γρηγορίου, αδελφό του σκηνοθέτη Γρηγόρη Γρηγορίου) είχε τη διάθεση να συνεχίσει μαζί μου τον δρόμο προς την Ομόνοια. Ξαφνικά, λίγο πριν τη Στοά Νικολούδη, ανοίγει την τσάντα του και μου λέει:

- Γράφω κι εγώ, ξέρετε, για το θέατρο. Θα θέλατε να σας δώσω να διαβάσετε κάτι που έχω μαζί μου;

- Ευχαρίστως, του απάντησα ξαφνιασμένος.

Πήρα το δακτυλογραφημένο κείμενο και χωρίσαμε, αφού μου είπε ότι συχνάζει στου Λουμίδη και λέγεται Ιάκωβος Καμπανέλλης (...) Ηταν ένα συνταρακτικό μονόπρακτο θεατρικό κείμενο, που η υπόθεσή του διαδραματίζονταν σ' έναν θάλαμο Εβραίων μελλοθανάτων στο Μαουτχάουζεν. Μπορεί το έργο αυτό να μην ήταν παραστάσιμο για καλοκαίρι, λόγω της βαριάς δραματικής του ατμόσφαιρας, όμως επρόκειτο για δραματουργική ποιητική σύνθεση».

Ο πρωτοπόρος προοδευτικός θεατράνθρωπος Αδαμάντιος Λεμός (1916-2006) τολμάει, σε δύσκολες οικονομικές συνθήκες, ν' ανεβάσει, στο θεατράκι «Διονύσια» της Καλλιθέας έργα πρωτοεμφανιζόμενων συγγραφέων

Η ανάγνωση του κειμένου κινητοποιεί τον Αδαμάντιο Λεμό ώστε να αναζητήσει τον τότε 29χρονο Ιάκωβο Καμπανέλλη. Μετά από πολλές περιπέτειες συναντιούνται, και ο πεπειραμένος θιασάρχης τού προτείνει να εργαστεί στον θίασό του ως διοικητικός συνεργάτης και εισηγητής δραματολογίου. Ξεκινάει η συνεργασία τους και έχει φτάσει Αύγουστος του 1950, όταν, ακόμη άγουρος δημιουργός, του εγχειρίζει το δράμα σε τρεις πράξεις «Χορός πάνω στα στάχυα».

Ο μύθος είναι παρμένος από τη γνωστή παραλογή του δημοτικού τραγουδιού «Τα αγαπημένα αδέρφια και η κακή γυναίκα», με πολλές επιρροές από τον «Ματωμένο Γάμο» του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα. Η παράσταση ανεβαίνει στις 9 Σεπτέμβρη 1950 σε σκηνοθεσία του Αδαμάντιου Λεμού, σκηνογραφία της Μαρίας Ράμφου και μουσική του τότε πρωτοεμφανιζόμενου Αργύρη Κουνάδη.

Το εξώφυλλο του προγράμματος, πραγματικό αριστούργημα εικαστικής δημιουργίας, που «έκλεισε» μέσα του την διανομή του πρώτου νεανικού έργου του πατριάρχη της νεοελληνικής θεατρογραφίας (Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο)

Αξίζει τον κόπο να παραθέσουμε ολόκληρο το δυσεύρετο υποστηρικτικό κείμενο του Ιάκωβου Καμπανέλλη το οποίο συνοδεύει το πρόγραμμα της παράστασης:

«Πιστεύουμε ότι στη σύγχρονη παγκόσμια θεατρική παραγωγή συμμετέχει με την ίδια ευρύτητα πάθους και η δική μας ντόπια παραγωγή. Ξέρουμε πως για τους νέους συγγραφείς τα μεγάλα θέατρα είναι απρόσιτα. Το κοινό μας του θεάτρου μένει έτσι στερημένο από τους αληθινώτερους παλμούς της ύπαρξής του, που κιτρινίζουν και ξεχνιούνται μέσα στα συρτάρια. Οι νέοι μας συγγραφείς παραμένουν έτσι άγνωστοι στο κοινό τους και το κοινό άγνωστο στους συγγραφείς του. Την ένωση αυτή θέλαμε να πραγματοποιήσουμε όταν εδώ και τρία χρόνια ετάξαμε τη σκηνή μας να υπηρετήση το νεοελληνικό θεατρικό έργο.

Δεν έχουμε ακόμη την τόσο λίγη πρακτική αξίωση ο νέος συγγραφέας να εμφανίζεται τέλειος με το πρώτο ή το δεύτερο κιόλας έργο του. Δεν δημιουργείται ούτε και ωριμάζει γράφοντας μονάχα, και μη βλέποντας ποτέ να ξαναζωντανεύουν οι ήρωές του. Αν οι σπόροι της ικανότητας υπάρχουν σε ένα έργο, προμηνάνε την κατοπινή εξέλιξη του συγγραφέα, τότε η σκηνή μας είναι πρόθυμη να το παραστήση.

Θέλουμε με δυο λόγια να πούμε πως μονάχα το σκοπό να εμφανίζουμε συγγραφείς μα και να τους βοηθάμε στην εξέλιξή τους.

Τελειώνοντας, ζητάμε από τους νέους μας συγγραφείς, και παράλληλα όσους με όποιον άλλο τρόπο εργάζονται για το θέατρο, να απευθύνωνται με θάρρος φιλικό στην προσπάθειά μας, βέβαιοι ότι έρχονται σε επαφή με ανθρώπους που έχουν τις ίδιες ανησυχίες, γιατί όπως εκείνοι θα υποβάλλωνται σ' ένα κριτήριο, έτσι και μεις κρινόμαστε καθημερινά από το κοινό μας».

Σκηνή από την παράσταση του δράματος σε τρεις πράξεις «Χορός πάνω στα στάχυα», που ανεβαίνει στις 9 Σεπτέμβρη 1950 (Αρχείο Ιάκωβου Καμπανέλλη)

Οι θεατρικοί κριτικοί μοιράζονται στα δύο: Επιφυλακτικοί είναι οι Αγγελος Τερζάκης, Λέων Κουκούλας, Π. Ρήγας, και υποστηρικτικοί οι Αλκης Θρύλος, Κώστας Παράσχος, Μιχάλης Περάνθης, Χρήστος Κουλούρης, Στάθης Σπηλιωτόπουλος.

Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, δίνοντας συνέντευξη στον Αχιλλέα Μαμάκη για την εκπομπή «Το Θέατρο... στο Ραδιοπρόγραμμα», η οποία τυπώνεται στο βδομαδιάτικο περιοδικό «Ραδιοπρόγραμμα» (22 - 28 Γενάρη 1956), αναφέρεται στο πρώτο ανέβασμα θεατρικού έργου:

«Στα 1950 γνώρισα τον Αδαμάντιο Λεμό, που με τον τότε πρωτοποριακό θίασό του ανέβαζε έργα νέων συγγραφέων. Το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου έκαμα την πρώτη μου συγγραφική εμφάνιση από το θεατράκι ''Διονύσια'' της Καλλιθέας με το δράμα ''Χορός πάνω στα στάχυα''.

Η κριτική το υποδέχτηκε με... ποικιλία απόψεων. Ωστόσο μου αναγνώριζαν όλοι δραματουργικά προσόντα και στα θεατρικά χρονικά του ίδιου χρόνου όλοι σχεδόν οι κριτικοί χαρακτήρισαν το έργο ένα από τα σημαντικότερα θεατρικά γεγονότα του έτους. Αυτό μου έδωσε πολύ κουράγιο να συνεχίσω την προσπάθειά μου. Θυμάμαι πάντα με αγάπη τον Αδαμάντιο Λεμό και τους συνεργάτες του, που συνδέονται από τότε μαζί μου κατά τρόπο αξέχαστο!».

Θα κλείσουμε με ένα απόσπασμα της κριτικής του Αλκη Θρύλου (ψευδώνυμο της Ελένης Ουράνη - Νεγρεπόντη), που τη χαρακτηρίζει η γενναιοδωρία για τον πρωτοεμφανιζόμενο θεατρικό συγγραφέα (περιοδικό «Νέα Εστία», Οκτώβρης 1950):

«Ο κ. Καμπανέλλης καταπιάστηκε με το ποιητικό θέατρο. Φιλοδόξησε να γράψει τραγωδία. Είναι αυτό υπερβολικό για νέο συγγραφέα; Δεν το νομίζω. Αλλοίμονο στα νιάτα που δεν είναι ρηξικέλευθα, που έχουν δισταγμούς αντί εξάρσεις κι ανατάσεις. Κι όταν ένας νέος παρουσιάζει ένα έργο με ανώτερες προθέσεις κι αυτό δεν είνε ολοκληρωμένο, δεν νομίζω ότι είναι σωστό να προσέξουμε τις αδυναμίες του.

Και ο κ. Καμπανέλλης φανέρωσε ότι έχει λυρική διάθεση αρκετά κοχλαστική και επίσης, αν όχι κι επίγνωση και αρκετή διαίσθηση της θεατρικότητας. Διάλεξε για θέμα του το δημοτικό τραγούδι ''των δυο αδελφών και της κακής γυναίκας'' και τοποθέτησε τη δράση στο χωριό. Στους τύπους έδωσε ζωή κι όταν αναλογισθούμε πόσο κακόπαθε το "δημοτικό τραγούδι'' όταν ζήτησε να το μεταφέρει στο θέατρο ένας δόκιμος συγγραφέας, ο Ζ. Παπαντωνίου, δεν μπορούμε να μην αναγνωρίσουμε ότι ο κ. Καμπανέλλης έχει ικανότητες και αναμφισβήτητο ταλέντο».

Με την πρώτη ευκαιρία θα αναφερθούμε εκτενώς στον Αδαμάντιο Λεμό, μια περίπτωση ανθρώπου του θεάτρου ο οποίος διακινδύνευσε σε δύσκολες πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες.

Γράφει ο
Βασίλης ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ
Δημοσιογράφος, συγγραφέας, κριτικός βιβλίου