Από την κόλαση των προσφύγων - Προσφυγικός συνοικισμός Καισαριανής

 
2/11/1926

Μια εικόνα απέραντης δυστυχίας

Μέσα στις τόσες μελιστάλαχτες απαγγελίες του Κράτους για την «αποκατάσταση» της προσφυγιάς, μέσα στις τόσες δημοκοπίες όλων γενικά των πολιτικών κεφαλαιοκρατικών παρατάξεων για την ανακούφιση των θυμάτων της θηριωδίας του Κεμάλ, κι ακόμα, μέσα στην τόσο μεγαλόπρεπη τσαρλατανιά των λογής λογής «προσφυγοπατέρων» υψώνεται ένας φοβερός αδιάψευστος κατήγορος και ξεμασκαρευτής όλης αυτής της ψευτιάς, της απάτης και της παλιανθρωπιάς - η θλιβερή, η φριχτή εικόνα της κατάστασης των προσφύγων μέσα στους συνοικισμούς τους. Συνεχίζοντας την έρευνά μας μέσα εκεί που βράζει από δυστυχία κι αγανάχτηση το μαύρο φτωχολόι της προσφυγιάς, ερχόμαστε σήμερα στον προσφυγικό συνοικισμό Καισαριανής.

Αντί για σπίτια, ξύλινες παράγκες. - Μάχη για λίγες οκάδες νερό. - Ξεχειλισμένα αποχωρητήρια, κακοτοπιές, πείνα, γδύμια, χωρίς φωτισμό, σειρά ολάκερη βασάνων.

Στον δρόμο που πηγαίνει για την Καισαριανή, ένα προάστειο της πρωτεύουσας, κάπου 2 ώρες έξω απ' αυτή, βρίσκεται στην αρχή, τρία λεπτά έξω απ' το Παγκράτι, ο συνοικισμός.

Ο δρόμος λοιπόν αυτός βρίσκεται σε χάλια αφάνταστα. Λάκκοι, λακούβες, σωροί ολάκεροι από πέτρες αφημένες καταμεσής του, και η σκόνη, τα σύννεφα της οποίας σηκώνονται με το μικρότερο αεράκι, κάνουν το πέρασμά του αληθινό πρόβλημα. Με την πρώτη βροχή, με λίγες σταλαγματιές νερού, οι λάκκοι αυτοί που τώρα γκρεμοτσακίζεται μέσα τους ο καθένας που θα περάση - και περνούν από κει χιλιάδες ολάκερες - μεταβάλλονται σε μικρές λιμνίτσες, κ' η σκόνη γίνεται λάσπη που φτάνει ως τα γόνατα. (...)

Στην αρχή, καθώς μπαίνουμε στο συνοικισμό, ένα πηγάδι το μόνο που λειτουργεί, κι αυτό με νερό καθόλου υγιεινό, γεμάτο λάσπες και καμμιά φορά και σκουλήκια, μαζεύει γύρω του ένα ολάκερο πλήθος από γυναίκες, κορίτσια, μικρά παιδιά που σταλιάζουν εκεί όλη τη μέρα για έναν κουβά νερό.

Λίγο πιο πέρα αρχίζουν οι κατοικίες. Η πρώτη εντύπωση που γεννιέται απ' αυτές καθώς φαίνονται από μακριά, πλημμυρίζουν την καρδιά του καθενός επισκέπτη από ένα αίσθημα θλίψης. Μικρές ετοιμόρροπες, έτοιμες πολλές απ' αυτές να γείρουν. Μέσα εκεί, σ' αυτά τα κακοφτιαγμένα κουτιά, σ' αυτές τις σχεδόν ξύλινες παράγκες, σ' αυτές τις χαμοκέλες, μένουν 30 χιλιάδες ψυχές.

Άθλιες παράγκες και κοτέτσια δεν ξεχωρίζουν στο συνοικισμό της Καισαριανής

Προχωράμε

Βρισκόμαστε στο 1 τετράγωνο. Ανάγκη να πούμε πως ολάκερος ο συνοικισμός, όπως όλοι οι συνοικισμοί, είνε χωρισμένος σε κάπου 48 τετράγωνα. Κι αρχίζουμε πάντα απ' τα τετράγωνα, 36 τον αριθμό, που αποτελούνται από τις ξύλινες κατοικίες, τις κατοικίες πούχουν από ένα μόνο δωμάτιο.

Κάθε τετράγωνο λοιπόν έχει 64 τέτοιες κατοικίες. Φκιαγμένες εδώ και 4 χρόνια, από τότε πού γίνε ο συνοικισμός, χωρίς καμμιά απόλυτα κρατική επίβλεψη, έχουν πια γίνει σωστά σαράβαλα. (...) Σε κάθε μια τέτοια κατοικία (...) μένει και μια ολάκερη οικογένεια, με 8 και 10 άτομα πολλές φορές.

Μπαίνουμε σ' ένα απ' αυτά. (...) Μια γρηούλα (...) με τα τρεμάμενα χέρια της μας δείχνει τις τρύπες στη στέγη, το χώμα κάτου που ξαπλωμένα πάνου σε μια ψάθα κοιμούνται δυο μωρά, τα σπασμένα παραθυρόφυλλα, τη σαραβαλιασμένη πόρτα.

- Το χειμώνα εμείς μονάχα ξέρουμε τι τραβούμε. Μαρτυράμε, υποφέρουμε παιδί μου. Μα ας όψονται οι τρανοί που μας ξεσπίτωσαν με τους πολέμους τους και τα μεγαλεία τους. Ας όψονται. (...)

***

Το παραπάνω ρεπορτάζ αποτελούσε μέρος ειδικής έρευνας του «Ριζοσπάστη» στους προσφυγικούς συνοικισμούς, τέσσερα μόλις χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και την εγκατάσταση εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων στη χώρα.

Η αποτύπωση της ζωής των προσφύγων στα «πάτρια εδάφη» δεν ήταν μόνο ζωντανή αλλά και ακριβής. Σε έκθεση του υπουργείου Υγιεινής που συντάχθηκε τον Οκτώβρη του 1928, αναφερόταν ότι στους 4 μεγάλους προσφυγικούς συνοικισμούς της Αθήνας και του Πειραιά (Βύρωνα, Καισαριανή, Νέα Ιωνία και Κοκκινιά) στοιβαζόταν περίπου μία οικογένεια ανά δωμάτιο, ενώ η κατάσταση ήταν ακόμη χειρότερη στα σπίτια που χαρακτηρίζονταν «προσωρινά» ή «ημιμόνιμα».

Η λεγόμενη «αποκατάσταση» των προσφύγων, που έγινε με τους όρους και τις συνθήκες που παρουσίαζε ο «Ριζοσπάστης», όπως έγραψε ο Ch. Howland που διετέλεσε πρόεδρος της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ), δεν υπήρξε απλά και μόνο «ζήτημα ανθρωπισμού, αλλά και πολιτική αναγκαιότητα», αφού «ο σεβασμός της τάξης και των νόμων εξαφανίζεται όταν κάποιος βλέπει την γυναίκα του και τα παιδιά του να πεθαίνουν από την ανάγκη και οι άνθρωποι γίνονται αναρχικοί». Αλλωστε, η γκετοποίηση των προσφύγων σε ξέχωρους συνοικισμούς σε απόσταση από τα αστικά κέντρα στόχευε και στον κοινωνικό έλεγχο των προσφυγικών μαζών.

Σε αυτές τις δύσκολες συνθήκες, οι πρόσφυγες βρήκαν σύμμαχο το ΚΚΕ, το οποίο πρωτοστάτησε στη σφυρηλάτηση κοινού μετώπου των ντόπιων εργατών, φτωχών αγροτών και των προσφύγων και στάθηκε αλληλέγγυο στις κινητοποιήσεις των ίδιων των προσφύγων για καλύτερες - ανθρώπινες - συνθήκες στέγασης και διαβίωσης.

Βλ. περισσότερα:

Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ (Επιμ.), 1922. «Ιμπεριαλιστική Εκστρατεία και Μικρασιατική Καταστροφή», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2022, σελ. 241- 287.