1º Πανενωσιακό Συνέδριο Σοβιετικών Συγγραφέων

1º Πανενωσιακό Συνέδριο Σοβιετικών Συγγραφέων (17 έως 31 Αυγούστου 1934).

Μια εισαγωγή στο Πρώτο Πανενωσιακό Συνέδριο Σοβιετικών Συγγραφέων

(Με την πολύτιμη αρωγή του Αλέξανδρου Αναστασόπουλου)

Το πρώτο Πανενωσιακό Συνέδριο Σοβιετικών Συγγραφέων έλαβε χώρα τον Αύγουστο του 1934. Κατά τη διάρκεια της συνόδου του συνεδρίου, δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι ολόκληρη η Σοβιετική Ένωση, με τα εκατομμύρια των εργατών της, επικέντρωσε την προσοχή της σε θέματα λογοτεχνίας.

Από όλες τις γωνιές της Ένωσης έφτασαν εκατοντάδες χιλιάδες επιστολές που απευθύνονταν στο συνέδριο και που περιείχαν συγχαρητήρια, θερμούς χαιρετισμούς, πρακτικές προτάσεις και συμβουλές. Αυτές οι επιστολές γράφτηκαν από εργάτες, κολχόζνικους, μαθητές σχολείων και κολεγίων, από νέους Πιονέρους, από ανθρώπους των γραμμάτων και επιστήμονες, από μηχανικούς, από καλλιτέχνες·  όλοι τους ομόφωνα εξέφρασαν τη μεγάλη τους αγάπη για τη σοβιετική λογοτεχνία και τους δημιουργούς της.

Πολυάριθμες αντιπροσωπείες, που εκπροσωπούσαν εκατομμύρια  αναγνωστών, εμφανίστηκαν και μίλησαν στο συνέδριο. Οι ομιλίες που εκφωνήθηκαν από το βήμα του συνεδρίου απηχούσαν ένα ισχυρό αίτημα προς τους Σοβιετικούς συγγραφείς — να βρουν μια μεγαλειώδη καλλιτεχνική έκφραση για το νέο τρόπο ζωής, για τους νέους ανθρώπους, για τις νέες κοινωνικές και προσωπικές σχέσεις που υπάρχουν μεταξύ τους.

Η σημασία αυτού του συνεδρίου δεν μπορεί να γίνει κατανοητή αν δεν ληφθεί υπόψη — το πιο αξιοπρόσεκτο και χαρακτηριστικό του γνώρισμα. Ποιο είναι δηλαδή το νόημα αυτού του άρρηκτου δεσμού που ενώνει τη λογοτεχνία με τα εκατομμύρια των εργατών, οι οποίοι όχι μόνο στέλνουν χαιρετιστήρια  μηνύματα στο συνέδριο αλλά και λαμβάνουν ενεργό μέρος, συζητώντας για τα πιο ζωτικής σημασίας θέματα του; Αυτό σημαίνει ότι το λογοτεχνικό έργο στην Χώρα των Σοβιέτ γίνεται υπόθεση όλων των εργαζομένων.

Και αυτή η εκδήλωση — το Συνέδριο των Σοβιετικών Συγγραφέων — ήταν ένα πραγματικά ιστορικό γεγονός, που μαρτυρά την πρωτοφανή ανάπτυξη του πολιτισμού στην Ε.Σ.Σ.Δ.

Μια τεράστια πολιτιστική επανάσταση συντελείται στη Σοβιετική Ένωση. Η σοβιετική περίοδος είναι μερικές φορές συγκρίσιμη με την αρχαιότητα ή με την περίοδο της Αναγέννησης και η βάση αυτής της σύγκρισης αναφέρεται σε τέτοια γενικά χαρακτηριστικά όπως η λαμπρή προσωπικότητα, η γενναιότητα, τα μαζικά φεστιβάλ, η άνθηση της τέχνης, κλπ.

Αλλά, στην πραγματικότητα, πόσο πιο μεγαλειώδης είναι αυτή η Σοβιετική εποχή, πόσο πλουσιότερη όχι μόνο από την άποψη της ποσοτικής ανάπτυξης στον τομέα της τεχνικής, της βιομηχανίας, του πολιτισμού και ούτω καθεξής, αλλά και από εκείνη των κοινωνικών σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων!

Εκατομμύρια και δεκάδες εκατομμύρια του ενεργού πληθυσμού παίρνουν μέρος στην οικοδόμηση της σοσιαλιστικής κοινωνίας, εκατομμύρια απολαμβάνουν, σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό, τα πλεονεκτήματα του πολιτισμού, κατακτώντας τα ύψη της γνώσης, της επιστήμης και της φιλοσοφίας. Εδώ βρίσκεται το αποφασιστικό χαρακτηριστικό αυτής της εποχής, και από την άποψη αυτή δεν μπορεί να συγκριθεί με οποιαδήποτε άλλη περίοδο της ιστορικής εξέλιξης.

Στη Σοβιετική Ένωση, τα έργα σπουδαίων συγγραφέων, όπως των Gogol και Belinsky, Flaubert και Balzak, Pushkin και Chernyshevsky δημοσιεύονται σε εκδόσεις εκατοντάδων χιλιάδων αντιτύπων. Αυτά τα βιβλία εξαντλούνται τόσο γρήγορα που είναι δύσκολο να τα βρεις στην αγορά.

Μικροί τόμοι του Pushkin ή ογκώδεις των έργων του Belinsky είναι όλα τους “είδη μαζικής κατανάλωσης”. Και είναι ακριβώς αυτές οι βαθύτερες διεργασίες της πολιτιστικής επανάστασης που εξηγούν το τεράστιο ενδιαφέρον, επίκεντρο του οποίου έγινε το Συνέδριο των Σοβιετικών Συγγραφέων.

Μέχρι τη στιγμή του πρώτου ιστορικού συνεδρίου της, η Σοβιετική λογοτεχνία διένυσε μια τεράστια διαδρομή. Ήταν στη φωτιά του εμφυλίου πολέμου, στις άγριες ταξικές συγκρούσεις της μεταπολεμικής περιόδου, στα ηρωικά χρόνια του Πρώτου Πενταετούς Πλάνου, που η Σοβιετική λογοτεχνία γεννήθηκε.

Η διαδικασία της δημιουργίας της Σοβιετικής λογοτεχνίας υπήρξε πολύμορφη·  καθε εθνική δημοκρατία, κάθε περιοχή της ΕΣΣΔ έπαιρνε μέρος σε αυτή τη διαδικασία. Σε καθεμιά από αυτές δημιουργήθηκε μια ξεχωριστή σοσιαλιστική λογοτεχνία, σε διαφορετικές εθνικές μορφές, διαφορετικές γλώσσες,  διαφορετικές συνθήκες. Όλες όμως οι λογοτεχνίες των εθνικών δημοκρατιών της Σοβιετικής Ένωσης συνδέονταν με μια ενότητα έμπνευσης, ενότητα ιδεών, ενότητα στόχων.

Η Σοβιετική λογοτεχνία είναι μια Πανενωσιακή λογοτεχνία — όπως ο Maxim Gorky, έχοντας απόλυτο δίκιο, δήλωσε στο συνέδριο. Οι εκθέσεις  που διαβάστηκαν στο συνέδριο σχετικά με τη λογοτεχνία των λαών που κατοικούν στη Σοβιετική Ένωση καθώς και οι ομιλίες και τα έργα πολλών συγγραφέων, ποιητών και δραματουργών από τις εθνικές μειονότητες είναι η καλύτερη απόδειξη της αλήθειας αυτού του ισχυρισμού.

Ένα από τα πιο χρήσιμα αποτελέσματα του συνεδρίου ήταν πως έκανε γνωστό τόσο στους συγγραφείς όσο και στους αναγνώστες, τα τεράστια επιτεύγματα της λογοτεχνίας στις γλώσσες των εθνικών μειονοτήτων, και πως συγγραφείς και κριτικοί πείστηκαν πως είναι αδύνατο να γράψεις, να υποστηρίξεις ή να κάνεις κριτική στη Σοβιετική λογοτεχνία εάν δεν λάβεις υπόψη σου το σύνολο του θησαυρού της Πανενωσιακής λογοτεχνίας.

Έτσι η Σοβιετική λογοτεχνία, ποικίλη στη γλώσσα και ενιαία στις ιδέες, αξιολόγησε τα αποτελέσματα της ανάπτυξης της στη διάρκεια του συνεδρίου. Στη μεγάλη εισήγηση του, η οποία αποτέλεσε την κύρια και κεντρική εισήγηση στο συνέδριο, ο Maxim Gorky καθόρισε τη θέση και τη σημασία της Σοβιετικής λογοτεχνίας στην παγκόσμια λογοτεχνία, έδειξε τις ιδεολογικές και στυλιστικές ιδιαιτερότητες που τη διακρίνουν από τη λογοτεχνία της αστικής τάξης, έκανε μια εκτίμηση της παρούσας κατάστασης της και υπογράμμισε τα καθήκοντα για την περαιτέρω ανάπτυξη της.

Στη συζήτηση που ακολούθησε την εισήγηση του Gorky έγιναν τοποθετήσεις από  συγγραφείς — διακεκριμένους τεχνίτες της γλώσσας — οι οποίοι ανήκουν στην γενιά της «παλιάς  ιντελιγκέντσιας». Μίλησαν για την πορεία τους ως στοχαστές και καλλιτέχνες, για όλες τις αμφιβολίες και τις ταλαντεύσεις τους, και για το πώς έφτασαν να συνδέσουν αμετάκλητα την μοίρα τους με αυτήν του προλεταριάτου. Αυτό ήταν το βασικό, κυρίαρχο θέμα στις ομιλίες αυτών των  συγγραφέων και τα λόγια τους στο συνέδριο ακούστηκαν σαν επιβεβαίωση της νίκης του Μπολσεβίκικου Κόμματος, το οποίο συνεχώς καθοδηγούσε το κίνημα της λογοτεχνίας και εκπαίδευε συγγραφείς στο πνεύμα του Μπολσεβικισμού.

Το δεύτερο αποτέλεσμα της ανάπτυξης της λογοτεχνίας στην Ε.Σ.Σ.Δ, όπως καταδείχτηκε με απόλυτη σαφήνεια στο Συνέδριο των Συγγραφέων, ήταν η πλήρης ιδεολογική και πολιτική ενότητα των Σοβιετικών συγγραφέων, οι οποίοι  συνειδητά παίρνουν θέση στο πλευρό της Σοβιετικής εξουσίας και της Kομμουνιστικής επανάστασης, θέτοντας συνειδητά στους εαυτούς το καθήκον να συμβάλλουν, μέσα από τα λογοτεχνικά τους έργα, στη νίκη της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

Ταυτόχρονα, το συνέδριο ήταν ένα τεράστιο λογοτεχνικό γεγονός για τη Σοβιετική και την παγκόσμια επαναστατική λογοτεχνία.

Στις συζητήσεις που ακολούθησαν τις εισηγήσεις σχετικά με σοβιετική λογοτεχνία, τη δραματουργία και την ποίηση, εκφράστηκαν ανησυχίες για τα πιο ζωτικά θέματα, που αγκαλιάζουν όλο το φάσμα των προβλημάτων που περιέχονται στη δημιουργία των καλών τεχνών. Από την άποψη αυτή τα αρχεία του συνεδρίου αποτελούν ένα πολυτιμότατο ντοκουμέντο.

Το κυρίαρχο ερώτημα που συζητήθηκε στο συνέδριο ήταν το πώς θα απεικονιστεί ο νέος άνθρωπος στα έργα τέχνης. Και σε στενή σχέση με αυτό το σημαντικό πρόβλημα ανέκυψαν δεκάδες άλλα ερωτήματα — ερωτήματα για νέες φόρμες, θέματα,  μεθόδους εργασίας, παλιές και νέες εικόνες, κλπ.

Βαθιές διαδικασίες βρίσκονται σε εξέλιξη σήμερα στη Σοβιετική λογοτεχνία. Σήμερα, όσο ποτέ πριν, οι συγγραφείς μελετούν και ερευνούν την πραγματική ζωή, συγκεντρώνοντας πρώτη ύλη για τα έργα τους· εμφανίζονται συλλογικά έργα, πρωτόλεια, που δεν έχουν ακόμα τελειοποιηθεί· γράφονται ημερολόγια, γίνονται διάφορες καταγραφές, γίνονται όλο και περισσότερες προσπάθειες για να εκφραστεί η πραγματικότητα σε νέες μορφές, κλπ, κλπ.

Πριν το συνέδριο οι Σοβιετικοί συγγραφείς δημιούργησαν μια σειρά από εικόνες και λογοτεχνικούς τύπους του νέου ανθρώπου, και μεταξύ αυτών των περιπτώσεων υπάρχουν παραδείγματα που δημιουργήθηκαν με ταλέντο και θα τα θυμόμαστε για πολύ καιρό. Αλλά στο σύνολό τους, όλα αυτά αντιπροσωπεύουν μόνο ένα πρώτο σχέδιο για το μνημειώδες πορτραίτο του νέου ανθρώπου που πρέπει να δημιουργήσει η λογοτεχνία. Να παρουσιάσει ένα πλήρες, άξιο πορτραίτο, μια βαθιά καλλιτεχνική, αριστοτεχνική απεικόνιση του σοσιαλιστικού ανθρώπου, να τον περιγράψει στις πιο βασικές του σχέσεις, με τεράστια καλλιτεχνική δύναμη που θα φτάνει στο επίπεδο των μεγάλων συγγραφέων του παρελθόντος, ώστε να δείξει τα νέα του αισθήματα, τις ιδέες του, τα πάθη του, την αντίληψη του για τη ζωή  — αυτό είναι το κυρίαρχο μέλημα της σοβιετικής λογοτεχνίας, ένα καθήκον που θα καθορίσει ένα ολόκληρο στάδιο, μια ολόκληρη εποχή — και επιπλέον μια αποφασιστική εποχή — στη δημιουργία της σοσιαλιστικής λογοτεχνίας.

Αυτό ισχύει για όλους τους τομείς της λογοτεχνίας — πρόζα, ποίηση και δράμα το ίδιο. Η Σοβιετική ποίηση, παρόλα τα επιτεύγματά της, δίκαια υποβλήθηκε σε αυστηρή κριτική στο συνέδριο για το όχι ιδιαίτερα υψηλό πολιτισμικό επίπεδο, για επαρχιωτισμό, για το γεγονός ότι πολλοί ποιητές υστερούν σε βαθυστόχαστες ιδέες και συναισθήματα. Η Σοβιετική ποίηση δεν έχει πετύχει το πλατύ επαναστατικό σάρωμα, των τολμηρών πτήσεων της σκέψης που ταιριάζουν σε μια σοσιαλιστική εποχή. Οι ποιητές πρέπει να καταλάβουν ότι σε μια τέτοια εποχή ένας ποιητής που δεν επιθυμεί να μείνει πίσω ή να καταφύγει στα μετόπισθεν της ποίησης πρέπει να ζει εναρμονισμένα με τις μεγάλες ιδέες και τα πάθη αυτής της εποχής, πρέπει να συμβαδίζει με αυτήν, με την κλίμακα της ποίησης του να αναλογεί στην κλίμακα της εποχής.

Μεγάλες επιτυχίες πραγματοποιήθηκαν στον τομέα του δράματος και του θεάτρου. Αλλά η Σοβιετική δραματουργία, βρίσκεται εξίσου αντιμέτωπη με μεγάλα προβλήματα, έχει τις ίδιες αδυναμίες που συναντάμε στους άλλους κλάδους της Σοβιετικής λογοτεχνίας. Στο συνέδριο έγιναν τοποθετήσεις από εκπροσώπους διαφόρων δραματικών τάσεων, οι οποίοι έδωσαν διαφορετικούς ορισμούς των καθηκόντων που αντιμετωπίζουν οι  θεατρικοί συγγραφείς.

Ένα από τα πράγματα που έδωσε ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο συνέδριο ήταν η παρουσία μιας μεγάλης ομάδας ξένων επαναστατών συγγραφέων, οι οποίοι, στις ομιλίες τους που εκφωνήθηκαν από το βήμα του συνεδρίου, εξέφρασαν την αλληλεγγύη τους προς τους Σοβιετικούς συγγραφείς.

Η Σοβιετική λογοτεχνία είναι ακόμα στα πρώτα της βήματα, αλλά η καλύτερη απόδειξη της μεγάλης Μπολσεβίκικης σοφίας της είναι το γεγονός ότι ορισμένοι από τους σπουδαιότερους συγγραφείς στις καπιταλιστικές χώρες της Δύσης και της Ανατολής στρέφουν το βλέμμα τους προς αυτήν, την επιλέγουν εθελοντικά και συνειδητά ως διανοητικό οδηγό τους, και την παρουσιάζουν σε ολόκληρο τον κόσμο ως παράδειγμα μιας γνήσια ζωτικής και προοδευτικής λογοτεχνίας.

Το συνέδριο έδειξε ότι οι Σοβιετικοί συγγραφείς έχουν πλήρη επίγνωση της θέσης τους ως πρωτοπορία της διεθνούς επαναστατικής λογοτεχνίας, η οποία σημειώνει τη μια επιτυχία μετά την άλλη.

Η σοσιαλιστική εποχή και οι άνθρωποι της δημιουργούν μια λογοτεχνία σύμφωνη με τη δική τους εικόνα.

Μια ηρωική εποχή γεννά ηρωική λογοτεχνία· ηρωικοί άνθρωποι καλούνται να γίνουν ηρωικοί καλλιτέχνες.

Το πρώτο Πανενωσιακό Συνέδριο Σοβιετικών Συγγραφέων ήταν ένα συνέδριο μεγάλων επαναστατικών παθών, βαθυστόχαστων ιδεών, ισχυρών δημιουργικών φιλοδοξιών και  παρορμήσεων.

Πηγή: Gorky, Radek, Bukharin, Zhdanov and others “Soviet Writers’ Congress 1934”, page 7–12, Lawrence & Wishart, 1977, με το online κείμενο να βρίσκεται στη σελίδα marxists.org.

 Παναγιώτης Μανιάτης

 

Συνεισφορές στο 1º Πανενωσιακό Συνέδριο Σοβιετικών Συγγραφέων (αποσπάσματα), 1934

Από την ομιλία του Ιγκόρ Γκραμπάρ

Σύντροφοι, εμείς οι εργάτες των εικαστικών τεχνών, ήρθαμε εδώ, στο όνομα του στρατού του εικαστικού μετώπου, να διαβιβάσουμε τους θερμότερους προλεταριακούς χαιρετισμούς μας στο συνέδριο σας. 

Σύντροφοι, δεν υπάρχουν τομείς πιο στενά συνδεδεμένοι από τη σοβιετική λογοτεχνία και τη σοβιετική εικαστική τέχνη. Σύντροφοι συγγραφείς, περιγράφετε τη ζωή όπως τη βλέπετε, όπως την κατανοείτε και την αισθάνεστε και μεις την απεικονίζουμε με τον ίδιο τρόπο. Μεταχειρίζεστε τη μέθοδο του σοσιαλιστικού ρεαλισμού και μεις ομοίως κάνουνε χρήση αυτής της καλά δοκιμασμένης μεθόδου, της καλύτερης όλων. 

Δεν χρειάζεται να σας υπενθυμίσω ότι δεν είμαστε μονάχα οι εικονογράφοι των βιβλίων σας αλλά είμαστε και οι σύντροφοί σας στα όπλα. Μαζί πολεμήσαμε, πολεμάμε και θα συνεχίσουμε να πολεμάμε τον κοινό μας ταξικό εχθρό [Χειροκρότημα]. Έχουμε τον ίδιο ταξικό στόχο. Έχουμε κοινό παρελθόν, κοινό παρόν και κοινό μέλλον. 

Δεν υπάρχει λόγος να επικεντρωθούμε στο μακρινό παρελθόν. Παραμένει ζοφερό. Δεν υπήρχε τότε η σοσιαλιστική κατεύθυνση που γεννήθηκε μόνο μέσα από τα σπλάχνα της Επανάστασης και αυτό, από μόνο του, μας εγείρει να πράξουμε ουσιαστικά και ηρωικά. 

Αλλά ακόμα και στο πρόσφατο παρελθόν, κατά τη διάρκεια των πρώτων χρόνων της Επανάστασης, δεν κύλησαν όλα ομαλά από την αρχή. Λιγοστοί ανήκαν στη συνομοταξία μας. Αργά, αλλά σταθερά, άρχισε η διεύρυνση καθώς σημειωνόταν σημαντική πρόοδος στο μέτωπο της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και με αυτή τη σταδιακή διεύρυνση των τάξεων μας υπήρξε και εντυπωσιακή ενδυνάμωση. 

Σύντροφοι συγγραφείς, μας ενώνει μια πολύ σημαντική ημερομηνία, η 23η Απριλίου του 1932. Η μέρα που επισημοποιήθηκε η ένταξη μας στο μέγα οικοδόμημα που ανέγειρε το Κόμμα, μια συμπερίληψη άνευ όρων και χωρίς επιφυλάξεις. Το Κόμμα μας έδειξε την εμπιστοσύνη του και μας τίμησε. 

Σύντροφοι, μέχρι στιγμής δεν έχουμε δικαιώσει πλήρως αυτήν την εμπιστοσύνη και την τιμή, αλλά παρευρισκόμαστε εδώ για να δεσμευτούμε επίσημα ότι θα δικαιώσουμε αυτή την εμπιστοσύνη και τιμή στο εγγύς μέλλον. 

Σύντροφοι, παρακολουθήσαμε με προσήλωση όλες τις διαδικασίες του συνεδρίου τις τελευταίες εβδομάδες. Ακούσαμε τόσους από σας να αναφέρουν ότι διδάχτηκαν πολλά από το συνέδριο. Σύντροφοι, και μεις δηλώνουμε πως αυτό το συνέδριο μας δίδαξε πολλά. Ευελπιστούμε να αξιοποιήσουμε την εμπειρία και τις ιδέες που καταθέσατε, στο δικό μας συνέδριο, το οποίο θα πραγματοποιηθεί στο άμεσο μέλλον, συνέδριο εργατών των εικαστικών τεχνών [Χειροκροτήματα]. 

Για την ώρα όμως, επιτρέψτε μου να πω, πως το συνέδριό αυτό, ενίσχυσε την πίστη μας ότι η τελική νίκη του Σοσιαλισμού κοντοζυγώνει. Το συνέδριο αυτό ενδυνάμωσε την πεποίθησή μας και την επιθυμία μας να παραδώσουμε το μολύβι και τη σμίλη μας στον μεγάλο δημιουργό του Σοσιαλισμού και της αταξικής κοινωνίας, στο πανίσχυρο Κόμμα του Λένιν, και στον ηγέτη του, τον Σύντροφο Στάλιν [Χειροκροτήματα].

 Σύντροφοι, ως ένδειξη της δύναμης της προαίρεσης μας, επιτρέψτε μου να σας δωρίσω ένα πορτρέτο του ηγέτη μας, που φιλοτεχνήθηκε από εκπρόσωπο της νέας γενιάς εικαστικών καλλιτεχνών, τον σύντροφο Μαλκόφ [Παρατεταμένο χειροκρότημα]. 

Πηγή: Russian Art of the Avant-Garde, Theory and Criticism, 1902-1934, σελ. 295-6.

Παναγιώτης Μανιάτης