Η νικηφόρα Επανάσταση στην Κούβα

Κούβα: 1η Ιανουαρίου του 1959 η Επανάσταση νίκησε

«Τι κρύβεται πίσω από το μίσος των Γιάνκη προς την κουβανική επανάσταση;... Ο φόβος είναι η αιτία... Ο φόβος τους ότι οι εργάτες, αγρότες, φοιτητές, διανοούμενοι και τα προοδευτικά τμήματα των μεσαίων στρωμάτων της κοινωνίας με επαναστατικά μέσα θα πάρουν την εξουσία στις καταπιεσμένες και πεινασμένες χώρες, τις οποίες εκμεταλλεύονται τα μονοπώλια των Γιάνκη και η αντιδραστική ολιγαρχία της αμερικανικής ηπείρου.
Ο φόβος ότι οι καταληστευμένοι λαοί της ηπείρου θ' αρπάξουν τα όπλα των καταπιεστών τους και, όπως η Κούβα, θα διακηρύξουν ότι είναι ελεύθεροι λαοί της αμερικανικής ηπείρου".
Δεύτερη Διακήρυξη της Αβάνας¹
Στις 31 Δεκεμβρίου του 1958 ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου του κουβανέζικου στρατού ενημέρωσε τον δικτάτορα Μπατίστα ότι δεν υπάρχει καμιά ελπίδα να εμποδιστεί η προέλαση των επαναστατών προς την Αβάνα. Η πληροφόρηση ήταν απολύτως ακριβής. Φάλαγγες ανταρτών με επικεφαλής των Φιντέλ Κάστρο τις τελευταίες μέρες του Δεκέμβρη κύκλωσαν το Σαντιάγκο. Ανταρτικές δυνάμεις υπό τον Ραούλ Κάστρο ελέγχανε την επαρχία του Οριέντε, ενώ οι δυνάμεις του Τσε Γκουεβάρα και του Καμίλο Σιενφουέγκος πολεμούσαν στα περίχωρα της Σάντα Κλάρα, λίγες εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από την κουβανική πρωτεύουσα. Επιπλέον, σε όλο το νησί γίνονταν σαμποτάζ και επιθέσεις κατά στρατιωτικών στόχων του δικτατορικού καθεστώτος και κάθε λογής άλλες ενέργειες στις οποίες συμμετείχε ενεργά ο λαός, εκφράζοντας την ταύτισή του με την επανάσταση².

 Ο δικτάτορας Μπατίστα, ακούγοντας τον στρατηγό του να του αναγγέλλει τα παραπάνω δε δυσκολεύτηκε καθόλου να καταλάβει πως είχε έρθει το τέλος. Αμέσως, έδωσε διαταγή να ετοιμαστούν οι βαλίτσες του. Χρήματα δε θα μετέφερε σ' αυτές, γιατί τα είχε στείλει εδώ και καιρό στην Ελβετία. Πήρε μόνο κάτι ψιλοπράγματα (όπως το τηλέφωνο που είχε από καθαρό χρυσάφι και το ασημένιο ουροδοχείο του), δώρα Αμερικανών επιχειρηματιών που στις μέρες του είχαν κάνει χρυσές δουλιές στο νησί, ληστεύοντας τον κουβανέζικο λαό. Μαζί με τον Μπατίστα αποφάσισαν να φύγουν και τα τσιράκια του: στρατηγοί, υπάλληλοι των μυστικών υπηρεσιών, υπουργοί, συνολικά 124 άτομα³.
Την 1η Ιανουαρίου του 1959 η Επανάσταση είχε ουσιαστικά νικήσει. Η Σάντα Κλάρα όπου δόθηκε η αποφασιστική μάχη έπεσε στα χέρια των επαναστατών⁴ ενώ ο Μπατίστα είχε εγκαταλείψει τη χώρα φεύγοντας κρυφά για τον Αγιο Δομίνικο.
Την επομένη, οι αντάρτες με ηγέτη τον Τσε μπήκαν θριαμβευτικά στην Αβάνα, καταλαμβάνοντας το κάστρο Καμπάνια και σε λίγες μέρες, έφτασε στην πρωτεύουσα ο ηγέτης της Επανάστασης Φιντέλ Κάστρο, αναλαμβάνοντας πρωθυπουργός της πρώτης επαναστατικής κυβέρνησης.
Πώς όμως τούτη η επανάσταση έφτασε ως τη νίκη; Διαβάζοντας κανείς τα όσα γράφει ο Τσε Γκεβάρα για το ξεκίνημα της Επανάστασης ασφαλώς δεν μπορεί παρά να διατυπώνει και να επαναδιατυπώνει αυτή την ερώτηση, αναζητώντας μια ολοκληρωμένη απάντηση.

Από τους 82 αντάρτες του «Γκράνμα» έως τη νίκη

Ηταν 2 Δεκέμβρηου του 1956 όταν ένα μικρό πλοιάριο με το όνομα «Γκράνμα», που έχει ξεκινήσει από το Μεξικό έπειτα από ένα δραματικό ταξίδι, έφτασε στην παραλία του Νίκβερο, ενός μικρού χωριού στην πλαγιά της Σιέρα Μαέστρα. Πάνω στο πλοίο βρίσκονταν 82 επαναστάτες αποφασισμένοι για όλα, στους οποίους εύκολα θα μπορούσε να αποδώσει κανείς υπερβολική τόλμη, υπερβολικό ενθουσιασμό και, γιατί όχι, την απαραίτητη τρέλα που χρειάζονται παρόμοια εγχειρήματα.
 «Για να φτάσουμε στην Κούβα -γράφει ο Τσε Γκεβάρα⁵- χρειαστήκαμε επτά ημέρες διασχίζοντας τον κόλπο του Μεξικού και την Καραϊβική Θάλασσα με ένα σκάφος σε κακή κατάσταση, χωρίς τρόφιμα, ενώ όλοι υποφέραμε από ναυτία. Δεν ξέραμε τίποτα από ναυσιπλοΐα και επιπλέον, όταν φεύγαμε από το λιμάνι του Τουξπάν, φυσούσε τόσο δυνατός βοριάς ώστε όλοι οι πλόες είχαν απαγορευτεί. Ολα αυτά φυσικά είχαν αφήσει τα σημάδια τους στην ομάδα μας, την οποία αποτελούσαν άνδρες που δεν είχαν πολεμήσει ποτέ».
Για να επιτύχει η απόβαση των ανταρτών στην Κούβα οι σύντροφοί τους στο εσωτερικό της χώρας σχεδίασαν να εκδηλωθεί στις 30 Νοεμβρίου στο Σαντιάγκο εξέγερση που θα λειτουργούσε ως αντιπερισπασμός. Ομως η εξέγερση απέτυχε, υποχρεώνοντας το καθεστώς του δικτάτορα Μπατίστα να θέσει σε επιφυλακή τις δυνάμεις του. Ετσι όταν επιχειρήθηκε η απόβαση των επαναστατών, ο εχθρός ήταν εκεί. Δόθηκαν μάχες. Η αεροπορία και τα στρατεύματα του καθεστώτος θέριζαν ό,τι έβρισκαν στο δρόμο τους⁶ και τελικά μόνο 22 από τους 82 επαναστάτες που αποβιβάστηκαν βρέθηκαν ζωντανοί. Απ' αυτούς, μάλιστα, οι 10 πιάστηκαν αιχμάλωτοι ενώ οι υπόλοιποι 12 κατάφεραν να διαφύγουν και να ανέβουν στα βουνά της Σιέρα Μαέστρα απ' όπου και οργάνωσαν μία από τις σπουδαιότερες επαναστάσεις του 20ού αιώνα. Αρχηγός της ομάδας ήταν ο Φιντέλ Κάστρο. Ανάμεσα στα μέλη της ξεχωριστές προσωπικότητες ο αδελφός του Κάστρο, Ραούλ, ο Καμίλο Σιενφουέγκος και ορισμένοι άλλοι όπως ο ασθματικός εκείνος Αργεντινός γιατρός που έμελλε να γίνει το σύμβολο της επανάστασης στο δεύτερο μισό του 20ού, ο θρυλικός Ερνέστο Τσε Γκουεβάρα.
Δύο χρόνια μετά την πανωλεθρία της απόβασης που ο Τσε την είχε χαρακτηρίσει «πραγματικό ναυάγιο»⁷, ο ανταρτικός στρατός θα έχει κυριαρχήσει εντελώς στη χώρα. Τίποτα δεν ήταν, όμως, τυχαίο. Σε μια ομιλία του προς τους εργάτες της ζαχαροποιίας, στις 9/2/1959 ο Φιντέλ Κάστρο είχε πει για το ζήτημα αυτό⁸: «Εκείνοι που νόμισαν πως η Επανάσταση έπεσε από τον ουρανό, όλοι εκείνοι που ξαφνιάστηκαν από τον θρίαμβό της και θεωρούν πως ό,τι συνέβη είναι έργο σύμπτωσης ή τύχης πρέπει να μάθουν πως η Επανάσταση είναι έργο μακράς και λεπτολογημένης εργασίας εκείνων που από πολύ καιρό είχαν αρχίσει να μάχονται εναντίον της τυραννίας».

 Τι σηματοδοτούσε όμως η νίκη της Επανάστασης για την Κούβα, την ιστορία της και το λαό της. Ο Τσε Γκεβάρα είχε σημειώσει χαρακτηριστικά⁹:
«Αυτή η 1η του Γενάρη που τόσα στοίχισε στο λαό της Κούβας, συνοψίζει τους αγώνες πολλών κουβανέζικων γενεών, μετά τη διαμόρφωση του Εθνους, για την κυριαρχία, την πατρίδα, την ελευθερία και την καθολική, οικονομική και πολιτική ανεξαρτησία της Κούβας. Δεν πρέπει πλέον να περιορίζουμε τη σημασία αυτής της ημερομηνίας σε ένα αιματηρό επεισόδιο, θεαματικό, ούτε καν αποφασιστικό, αλλά σε μια μόνη στιγμή στην ιστορία της Κούβας, γιατί η 1η του Γενάρη είναι η μέρα του θανάτου του δεσποτικού καθεστώτος του Φουλγκένσιο Μπατίστα καθώς επίσης και η ημερομηνία που γεννήθηκε η πραγματική ελευθερία, πολιτικά ελεύθερη και κυρίαρχη και που υιοθετεί σαν ανώτατο νόμο της την ανθρώπινη αξιοπρέπεια».
Ας δούμε όμως με περισσότερες λεπτομέρειες αυτή τη συνόψιση των αγώνων πολλών κουβανέζικων γενεών για την οποία κάνει λόγο ο Τσε.

Αγώνες για την ανεξαρτησία

Από τη στιγμή που οι Κουβανοί άρχισαν να αποκτούν εθνική συνείδηση - τέλη του 18ου, αρχές του 19ου αιώνα - επιδίωξαν να κερδίσουν την εθνική τους ανεξαρτησία, να συγκροτηθούν, δηλαδή, σε ξεχωριστό κράτος και να πάψουν να αποτελούν αποικία των Ισπανών. Πρώτη σοβαρή απόπειρα γι' αυτούς τους σκοπούς έγινε με την ένοπλη εξέγερση τον Οκτώβρη του 1868, που καθοδήγησε ο Κάρολος Μανουέλ ντε Σεσπέντες. Ο πόλεμος εκείνος που ονομάστηκε «πόλεμος των δέκα χρόνων» τελείωσε το 1878, με ήττα των επαναστατών. Ομως, αυτό δε σήμαινε παρά μόνο μια ανάπαυλα στην επαναστατική διαδικασία. Δεκαεφτά χρόνια αργότερα, στις 24 Φλεβάρη του 1895, ξέσπασε νέος επαναστατικός πόλεμος, τον οποίο οργάνωσε και στήριξε ιδεολογικοπολιτικά ο μεγάλος Κουβανός επαναστάτης Χοσέ Μαρτί (σκοτώθηκε σε σύγκρουση με τους Ισπανούς στις 19/3/1895). Το 1898 στον Ισπανοκουβανικό Πόλεμο επέμβηκαν οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, με το πρόσχημα ότι ήθελαν να βοηθήσουν την Κούβα στον αγώνα της για ανεξαρτησία εναντίον της Ισπανίας. Στην πραγματικότητα, όμως, επιδίωκαν την εξασθένηση των δύο αντιπάλων, ούτως ώστε να έρθουν αυτοί και να καρπωθούν χωρίς κόπο τα οφέλη, μετατρέποντας το νησί σε προτεκτοράτο τους.
Μετά την επέμβαση των ΗΠΑ, η Ισπανία νικήθηκε κατά κράτος, αλλά η κυβέρνηση των Βόρειο-Αμερικανών δεν παραχώρησε στην Κούβα την ανεξαρτησία της¹⁰. Τα στρατεύματά της κατέλαβαν τη χώρα για τέσσερα χρόνια (1898 - 1902) και την άφησαν μόνο, αφού έγινε δυνατό να επιβάλουν στο Σύνταγμα του νέου κράτους μια ταπεινωτική διάταξη, που τους έδινε το δικαίωμα να επεμβαίνουν στις εσωτερικές του υποθέσεις κάθε φορά που το έκριναν σκόπιμο. Πρόκειται για την περιβόητη «"τροπολογία Πλατ»¹¹.
Ετσι άρχισε η ζωή της «Δημοκρατίας της Κούβας». Μια ζωή κάτω από τον απόλυτο έλεγχο των ΗΠΑ. Η εκάστοτε κυβέρνηση της χώρας οριζόταν από τους Βορειοαμερικανούς και το πολιτικό στάτους κβο δεν μπορούσε στο ελάχιστο να τροποποιηθεί, χωρίς την έγκριση των τελευταίων. Η οικονομική ζωή της, επίσης, είχε περιέλθει ολοκληρωτικά στα χέρια του βορειοαμερικανικού κεφαλαίου με αποτέλεσμα για μισό αιώνα, η Κούβα να αποτελεί ένα τεράστιο αγρόκτημα σπαρμένο ζαχαροκάλαμο στα χέρια εταιριών των Ηνωμένων Πολιτειών, που είχαν πάρει υπό τον έλεγχό τους και τη βιομηχανία της ζάχαρης. Οι ΗΠΑ είχαν επίσης βάλει στο χέρι τους τομείς των τηλεφώνων, του ηλεκτρισμού, των σιδηροδρόμων (τους είχαν μοιράσει με τους Βρετανούς), τους πορτοκαλεώνες της Καμαγουέης και του Λος Πίνος, τα μεταλλεία χαλκού, μαγγανίου, νικελίου, την «Εθνική» τράπεζα κλπ.
Πώς όμως δέχτηκε ο κουβανικός λαός την παρουσία των Βορειοαμερικανών στη χώρα του; Ουδέποτε τους αποδέχτηκε. Οι αγώνες του για ελευθερία και εθνική ανεξαρτησία ήταν συνεχείς, με κορυφαίο γεγονός - πριν την Επανάσταση - την επίθεση, τον Ιούλη του 1953, στους στρατώνες της Μονκάδα που οργάνωσαν νέοι επαναστάτες υπό την καθοδήγηση του Φιντέλ Κάστρο. «Καταδικάστε με -είχε πει τότε στους δικαστές του ο Κάστρο-, δεν πειράζει. Η ιστορία θα με δικαιώσει»¹². Και η δικαίωση δεν άργησε να 'ρθει. Ηταν το ξέσπασμα της επανάστασης 1956 - 1959, που δίδαξε στον κουβανέζικο λαό τον τρόπο για να οργανωθεί, να παλέψει και να νικήσει.

Το μήνυμα της Επανάστασης

Η κουβανέζικη Επανάσταση ασφαλώς δεν είχε εύκολο δρόμο μετά την επικράτησή της. Είχε να αντιμετωπίσει σοβαρά και οξυμένα κοινωνικοπολιτικά προβλήματα. Επρεπε να απαλλάξει τη χώρα από την εξάρτηση στο βορειοαμερικανικό ιμπεριαλισμό, πράγμα που σήμαινε ότι ταυτόχρονα έπρεπε να προωθήσει βαθύτατους κοινωνικοπολιτικούς μετασχηματισμούς, οι οποίοι θα εξασφάλιζαν την εθνική ανεξαρτησία και την κοινωνική απελευθέρωση. Συνεπώς από τα ίδια τα πράγματα, η κουβανέζικη επανάσταση οδηγήθηκε στο μόνο δρόμο που της εξασφάλιζε τη νίκη πάνω στον ιμπεριαλισμό και τις εκμεταλλεύτριες τάξεις. Ηταν ο δρόμος του σοσιαλισμού. Την Πρωτομαγιά του 1961 ο Κάστρο ανήγγειλε ότι η Επανάσταση θα προχωρήσει στη σοσιαλιστική οικοδόμηση.
Μια τέτοια εξέλιξη ασφαλώς είχε απέναντί της τις Ηνωμένες Πολιτείες, που από την πρώτη στιγμή, επιχείρησαν να πνίξουν το νεογέννητο επαναστατικό κράτος και να στραγγαλίσουν τον κουβανικό λαό. Γι' αυτό και εκπαίδευσαν και εξόπλισαν Κουβανούς αντεπαναστάτες, οργάνωσαν στρατιωτικές επεμβάσεις κι ένα στραγγαλιστικό οικονομικοστρατιωτικό αποκλεισμό του νησιού που διαρκεί ως τα σήμερα.
Οι Κουβανοί άντεξαν, δημιούργησαν πολλά στο παρελθόν, έχοντας την αμέριστη υποστήριξη και βοήθεια των σοσιαλιστικών χωρών και της ΕΣΣΔ και συνεχίζουν να αντέχουν ως τα σήμερα, παρ' όλη την επικράτηση της αντεπανάστασης στις πρώην χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού.
Ποια είναι επομένως η βαθύτερη, παλιότερη και σημερινή σημασία της κουβανέζικης Επανάστασης; Ποιο είναι το επίκαιρο μήνυμά της; «Ολη μας η δράση -έγραφε ο Τσε σ' ένα από τα τελευταία κείμενά του¹³- είναι μια κραυγή πολέμου ενάντια στον ιμπεριαλισμό». Η κουβανέζικη Επανάσταση είναι η ζωντανή επιβεβαίωση. Αλλά δεν εξαντλείται μόνο σ' αυτό η σημασία της κουβανέζικης Επανάστασης. Στη Δεύτερη Διακήρυξη της Αβάνας σημειώνεται κάτι πολύ πιο σπουδαίο. «Αυτό που η Κούβα μπορεί να προσφέρει στους λαούς και το έχει προσφέρει -γράφει η Διακήρυξη¹⁴-, είναι το παράδειγμά της. Και τι μας διδάσκει η κουβανική Επανάσταση; Οτι η επανάσταση είναι εφικτή, ότι ο λαός μπορεί να την πραγματοποιήσει, ότι στο σημερινό κόσμο δεν υπάρχουν δυνάμεις ικανές να σταματήσουν το απελευθερωτικό κίνημα των λαών».-

Θριαμβικό Εμβατήριο του Αντάρτικου Στρατού

Jesús Orta Ruiz, “El Indio Naborí”

Πρώτη Γενάρη!
Λαμπρή χαράζει η μέρα
Διώχνει τις σκιές: Λυτρωτικό, με χάρη,
το αστέρι της Κούβας φεγγοβολάει στην παντιέρα.
Κραυγές χαράς στον αέρα, όλα γύρω γιορτάζουν
οι άνθρωποι δίνουν φιλιά, χαιρετάνε,
στων πεσόντων τους τάφους λουλούδια μοιράζουν,
οι πεθαμένοι κι αυτοί τραγουδάνε.
Ένας κυκλώνας με σημαίες θριάμβου τα πάντα σαρώνει,
με μαύρα και κόκκινα περιβραχιόνια ^[1].
Η έξαψη κουνάει τη γη, πεζοδρόμια σηκώνει,
αχολογούν τα περβάζια και σειούνται μπαλκόνια.
Στο φως της μέρας ανοίγουν φυλακές κολαστήρια,
ανοιχτές αγκαλιές, ξεχειλίζει η ευτυχία,
κόκκινα ρόδα, χαράς εμβατήρια,
στις καρδιές των μανάδων μια γλυκιά νοσταλγία:
Νέοι μπαρμπούδος μες στη στολή τους,
αντάρτες διαμάντια, απ’ τους λόφους γλιστράνε,
επιστρέφουν οι ήρωες στην καινούργια ζωή τους,
περιστέρια γενναία που αρματωμένα πετάνε.
Νικητές βγαίνουν τώρα απ’ το κρύο κι απ’ τη σφαίρα,
το αετίσιο είχαν βλέμμα του αγρότη παρέκει,
καταφύγιο την πόρτα του την πάσα ημέρα.
Φέρνουν νίκη απ’ αλέτρι και γεμάτο τουφέκι.
Με το γέλιο τ’ αδερφού και φίλου έχουν πια επιστρέψει.
Φτάνουν κι ένα άρωμα κάμπου κρατά η θωριά τους.
Φτάνουν με τα όπλα που ο τυφλωμένος εχθρός είχε κλέψει
τα ιδανικά τους.
Φτάνουν με τη λαχτάρα του λαού που φέγγει ωραίος.
Φτάνουν στην αύρα της νέας αυγής που σιμώνει,
έτσι ήσυχα, όπως αυτός που ένα ελάχιστο χρέος
απλά ξεπληρώνει.

Δε τους ένοιαξαν μέρες με άνισες μάχες
και μ’ άγρυπνο μάτι,
ούτ’ από φύλλα και πέτρα κρεβάτι
ή κλαδιά κι ουρανός για σκεπή τους στης Σιέρας τις ράχες.

Τσιμπούρια κι αγκάθια τα ’χουν όλα υποφέρει,
τη δίψα, που κρασί του βουνού παρηγόρια τής δίνει,
τον άνεμο, τη βροχή, το ύπουλο χέρι
του φονιά, που ενέδρα στον ορίζοντα στήνει.
Μόνο η Κούβα τους νοιάζει! Μόνο τ’ όνειρο αξίζει,
για πάντα η μοίρα αλλάζει.
Ω, ο καινούργιος στρατιώτης, που ποτέ δε σαστίζει
και το χάρο στα μάτια μπορεί να κοιτάζει!
Τα παιδιά τον βλέπουν δυνατός να περνάει
με σκέψεις βαθιού θαυμασμού, ορισμένως,
που ένας μάγος λαός νέος γυρνάει,
πέντε μέρες πιο πριν γεννημένος.
Οι «Εκατό φωτιές» ^[2], o Καμίλο, φλογερός καταφτάνει,
στο πρόσωπό του της δόξας πυρκαγιά απλωμένη,
χωρικοί καπνισμένοι περνούν, καπετάνιοι,
την Ιστορία οργώσανε, κι από ’κει ’ναι φερμένοι.
Περνάνε οι Μαριάνες ^[3], μοναχή τους κορώνα
η θυσία: αντάρτισσες της Κούβας μεγάλες,
γαρδένιες που γίναν μεμιάς λιονταρίνες του αγώνα
λες και τις φίλησε η δόνια Μαριάνα Γραχάλες ^[3].
Μ’ αυτούς που περνούν προελαύνει ο Γκεβάρα,
Ψυχή απ’ τις Άνδεις που πέταξε ψηλά στο Τουρκίνο ^[4].
Σαν Μαρτίν που καίει η φωτιά του στη Σάντα Κλάρα,
Μασέο του Πλάτα τον είπαν και Γκόμες, τον λένε, Αργεντίνο ^[5].
Μπαίνουν οι νέοι Μαμπίσες ^[6] απ’ του Οριέντε ^[7] τα μέρη,
Πάνω απ’ τη λαοθάλασσα αστράφτει έν’ άστρο:
βλέπουμε ζεστό ένα μέτωπο, δυνατό ένα χέρι,
βλέπουμε το γλυκό χαμογέλιο του Κάστρο.
Ο Ραούλ κι ο Αλμέιδα ^[8] ακτινοβόλοι περνάνε,
των Ηρώων την άφιξη υμνούν πόλεις καμένες,
πληγωμένες, που σε λίγο γαλήνιες θα ’ναι
και μπλε ουρανούς θα κοιτούν γιατρεμένες.
Φιντέλ! Του Μαρτί ^[9] πιστό βλαστάρι και λάμψη!
Της Αμερικής μέγα θαύμα, ενός τιτάνα ιδέα,
στις κορφές των βουνών τ’ αγκάθια έχεις κάψει
λουλούδια ποτίζεις και φυτρώνει ξανά η ορχιδέα.
Κι αυτό, που τον πάγο να γίνεται μέλι τον είδα
το λένε…
                Φιντέλ!
Κι αυτό, που γαρύφαλλο έχει βγει απ’ την τσουκνίδα,
το λένε…
                Φιντέλ!
Κι αυτό, που μαύρο στρατώνα δεν έχει πια η Πατρίδα
το λένε…
                Φιντέλ!
Κι εκείνος, που για καλό του ανθρώπου έχει συντρίψει το κτήνος,
κι εκείνος, που το φως έχει φέρει σε καιρούς ζοφερούς,
ένα όνομα έχει μονάχα· και λέγετ’ εκείνος…
                Φιντέλ Κάστρο Ρους!

1-8 Ιανουαρίου 1959.
Στην παρούσα, οριστική του μορφή, με το ένθετο τετράστιχο, δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Bohemia, 18-25 Ιαν. 1959.
Μετάφραση: Μπάμπης Ζαφειράτος, 25 Δεκ. 2018.

1. «Η Δεύτερη Διακήρυξη της Αβάνας», εκδόσεις «Διεθνές Βήμα», σελ. 13- 14
2. Φιντέλ Κάστρο: «Η επανάσταση της Κούβας», εκδόσεις ΓΝΩΣΕΙΣ, σελ. 140
3. Ι. Λαβρέτσκι: «Ερνέστο Τσε Γκουεβάρα», εκδόσεις ΑΚΑΔΗΜΟΣ, 1979, σελ. 171
4. R. Rojo: «Τσε Γκουεβάρα- Η ζωή και ο θάνατος ενός φίλου», εκδόσεις ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ, σελ. 74
5. Τσε Γκεβάρα: «Το ημερολόγιο του επαναστατικού πολέμου 1956- 1959», εκδόσεις «Ποντίκι» 20
6. Τσε Γκεβάρα, στο ίδιο, σελ. 18
7. Ζαν Κορμιέ: «Τσε Γκεβάρα», εκδόσεις «Καστανιώτη», σελ. 91
8. Φ. Κάστρο: «Η επανάσταση της Κούβας», εκδόσεις ΓΝΩΣΕΙΣ, σελ. 171
9. Ερνέστο Τσε Γκουεβάρα: «Πολιτικά Κείμενα», εκδόσεις «Καρανάση», τόμος 1ος, σελ. 26-27
10. Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια ιστορία», εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος Ζ1, σελ. 426- 428
11. Νικόλα Γκιλιέν: Πρόλογος στο: «Φ. Κάστρο: Η επανάσταση της Κούβας», εκδόσεις ΓΝΩΣΕΙΣ, σελ. 14
12. Φ. Κάστρο: «Η επανάσταση της Κούβας», εκδόσεις ΓΝΩΣΕΙΣ, σελ. 100
13. Ερνέστο Τσε Γκουεβάρα: «Πολιτικά Κείμενα», εκδόσεις «Καρανάση», τόμος 2ος, σελ. 242
14. «Η Δεύτερη Διακήρυξη της Αβάνας», εκδόσεις «Διεθνές Βήμα», σελ. 36