Επιχείρηση «Πέργαμος»

Επιχείρηση «Πέργαμος»

Δυνάμεις του κυβερνητικού στρατού και ΜΑΥ - ΜΑΔ, επιτίθενται ( 25 Φλεβάρη 1948 ) κατά του ΔΣΕ στη Μουργκάνα (επιχείρηση «Πέργαμος»). Παρότι οι επιτιθέμενοι υπερτερούσαν αριθμητικά 3 προς 1 (με ισχυρή υποστήριξη πυροβολικού και αεροπορίας) και παρά την αραιή διάταξη του ΔΣΕ λόγο του εξαιρετικά μεγάλου μήκους του μετώπου, οι πρώτες γενικές έφοδοι απέτυχαν.

Η επιτυχία της Γ' Μοίρας των ΛΟΚ με την κατάληψη του Σκηταριού αποδείχθηκε προσωρινή, αφού η αστραπιαία και αποφασιστική αντίδραση του ΔΣΕ οδήγησε στην περικύκλωση, κλονισμό της συνοχής και εν τέλει στην υποχώρησή της, με σημαντικές απώλειες.
Η συντριβή κατόπιν των κυβερνητικών δυνάμεων στο χωριό Πόβλα (4-5 Μάρτη), έπειτα από τολμηρή διείσδυση του τάγματος του Σπ. Σκεύη (δάσκαλου από το Λιά Μουργκάνας), σφράγισε την αποτυχία της επιχείρησης «Πέργαμος» συνολικά.

ΜΟΥΡΓΚΑΝΑ, Ο «Μικρός Γράμμος»

Ο ορεινός όγκος της Μουργκάνας βρίσκεται στη Δυτική Ηπειρο, στο Νομό Θεσπρωτίας, με ψηλότερο σημείο τα 1.806 μ. Το έδαφος άγονο και τραχύ, με απότομες βουνοπλαγιές και κλίσεις, βαθιές χαράδρες, ιδανικό για την ανάπτυξη ανταρτοπόλεμου στην περιοχή, που ευνοήθηκε επιπλέον από την παντελή έλλειψη οδικού δικτύου - πράγμα που δυσκόλευε τη μετακίνηση των τακτικών στρατιωτικών μονάδων προς καταδίωξη των μαχητών/μαχητριών του ΔΣΕ. Στα τέλη του 1947, όλη η οροσειρά της Μουργκάνας και τα γύρω χωριά είχαν καταληφθεί από τις δυνάμεις του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.
Στην περιοχή της Μουργκάνας ο ΔΣΕ ανέπτυξε την τακτική της Ενεργητικής Αμυνας. Να τι γράφει ο Δ. Χατζής στο διήγημά του «Μουργκάνα» γι' αυτή: «Ενεργητική άμυνα θα πει πέντε ντουφέκια που χτυπούν έναν ολάκερο εχθρικό καταυλισμό, μια προφυλακή που γίνεται γραμμή κύριας άμυνας. Θα πει ποδάρια που περπατούνε - ξυπόλυτα κάποτε - μέσα σε λάσπες και χιόνια για να φτάσουν πίσω από τις εχθρικές θέσεις. Θα πει νάρκες που τινάζουνε τ' αυτοκίνητα μακριά από το μέτωπο. Ολμοι που κουβαλιούνται δέκα και δώδεκα ώρες στην πλάτη. Θα πει ένας σύνδεσμος δεκαοχτώ χρονών που τρέχει ανάμεσα από τις σφαίρες, ένας γέρος μεταγωγικός που κουβαλάει στην πλάτη του ένα κορίτσι με σπασμένο ποδάρι και αυτό τραγουδάει: Εμπρός ΕΛΑΣ για την Ελλάδα.

Οι δυνάμεις του Αστικού Στρατού (ΑΣ), μαζί με τα ΛΟΚ, τους ΜΑΥδες, συνεπικουρούμενοι από αεροπλάνα και βόμβες ναπάλμ και υπό τη στενή καθοδήγηση των Αμερικάνων (ο Βαν Φλητ ανησυχώντας για την εξέλιξη επισκέφθηκε αυτοπροσώπως και επιθεώρησε την 8η Μεραρχία του ΑΣ!), υπερείχαν μακράν αριθμητικά των δυνάμεων του ΔΣΕ. Γιατί όμως και οι δύο εαρινές επιχειρήσεις τους (Ιέραξ και Πέργαμος) ηττήθηκαν πανηγυρικά; Την απάντηση δίνει ξανά ο Δ. Χατζής που γράφει: "Πώς τα κατάφεραν; Ο παραλογισμός του άκρου ηρωισμού είναι η απάντηση για το Μεσολόγγι του 1826, για τον ελληνοϊταλικό πόλεμο, για το Δεκέμβριο στην Αθήνα. Μα για τις επιχειρήσεις της Μουργκάνας, μια τέτοια εξήγηση, με μόνο στοιχείο τον ηρωισμό των μαχητών του Δημοκρατικού Στράτου, θα 'τανε λειψή. Θα πρέπει εδώ να μπει μαζί και η σταθερή και μελετημένη διεύθυνση όλης της επιχείρησης από το Αρχηγείο Ηπείρου. Θα πρέπει φυσικά να μπει μαζί και το κατώτατο ηθικό του στρατού που χρησιμοποιήθηκε για την επίθεση. "Εχομεν επιδοθεί σ' έναν αγώνα εξοντωτικόν, που δεν υπάρχει τίποτε που να μας ενθουσιάζει και να μας χαροποιεί", γράφει ο στρατιώτης Ρήγας Λαζανάς, Αθηναίος από τον 3ο λόχο του 611, στο ημερολόγιο του. "Τρεις μήνες αστείρευτων θλίψεων και ταλαιπωριών", γράφει ο στρατιώτης Μιχαήλ Παπακώστας από το 627 της 74ης Ταξιαρχίας.

Μα πρέπει να 'χεις και τον κόσμο μαζί σου. Αλλιώς δε γίνεται τίποτα. Χρειάζεται να 'χεις τον κόσμο για να σου δείχνει το δρόμο, για να σε κρύβει, να σε ορμηνεύει και να σ' οδηγάει. Χρειάζεται να 'χεις μαζί σου τις γυναίκες της Αγια-Μαρίνας κι αμ' ακούνε το ντουφεκίδι να αφήνουνε και δουλειές και παιδιά τους και να τρέχουνε να 'ρθουν να σε βρούνε, να σου φέρουν ψωμί και νερό και να σου πάρουνε πίσω τους λαβωμένους».

Οι μεγάλες μάχες

Ο αντίπαλος, κατανοώντας τη σοβαρότητα της κατάστασης, κινητοποίησε ενάντια στον ΔΣΕ επτά τάγματα τα οποία απέσυρε από το Ζαγόρι και το Μέτσοβο και τα υπήγαγε κάτω από τη διοίκηση του Τακτικού Στρατηγείου της 84ης περιοχής με έδρα το Φιλιάτι.
Ταυτόχρονα, οι μαχητές του ΔΣΕ ενισχύουν την άμυνά τους με οχυρωματικά έργα σε ολόκληρο τον όγκο της Μουργκάνας.

Δύο αμυντικά τόξα περιέβαλαν το βουνό: Το ένα από το βόρειο μέρος από τα χωριά Καστάνιανη και Στρατίνιστα και το άλλο νότια, από τα υψώματα Πλόκιστα και Βελούνα. Τα τόξα αυτά, συγκλίνοντας προς τα ανατολικά, έσμιγαν τη μια τους άκρη κοντά στον ποταμό Καλαμά (Θύαμις). Οι άλλες δύο άκρες, ακολουθώντας την εδαφική διαμόρφωση του βουνού, απέκλιναν μεταξύ τους και ακουμπούσαν η μια στο βόρειο τομέα της Μουργκάνας στα αλβανικά σύνορα και η άλλη στο νότιο (Πόβλα). Σε ορισμένα δεσπόζοντα υψώματα σε προωθημένες θέσεις έξω από την αμυντική περίμετρο, είχε εγκαταστήσει ο ΔΣΕ προκεχωρημένα φυλάκια που στήριζαν με αυτό τον τρόπο τις αμυντικές τους θέσεις. Παράλληλα, δεύτερη αμυντική ζώνη, εσωτερικά στον κύριο όγκο της Μουργκάνας, συμπλήρωνε την αμυντική οργάνωση του βουνού. Στηρίζονταν κυρίως στα υψώματα Λιντίζντας - Ταβέρας - Βαβούρι - ύψωμα Καστρί του Μπόλη (Καστρόπολη) - Λιας - ύψωμα Τσεροβέτσι - Αγία Μαρίνα - Μονή Μακραλέξη.

Τον ορεινό χώρο της Μουργκάνας υπεράσπιζαν τέσσερα ελαφριά Τάγματα του Αρχηγείου Ηπείρου του ΔΣΕ και το Απόσπασμα Σουλίου. Στις 25/2/1948 εκδηλώθηκε η μεγάλη επιχείρηση του Αστικού Στρατού με την κωδική ονομασία «Πέργαμος». Παρά τις αρχικές νίκες του ΑΣ και την υπεροχή σε έμψυχο και υλικό δυναμικό, ο ΔΣΕ κερδίζει κατά κράτος, αναγκάζοντας τον εχθρό, στις 8/3, να σταματήσει τις επιχειρήσεις με μεγάλες απώλειες. Το ίδιο σκηνικό επαναλαμβάνεται και κατά την επιχείρηση «Ιέραξ», που διήρκεσε από τις 28/3/1948 έως τις 9/4/1948, παρά τις τεράστιες δυνάμεις που διέθεσε ο κυβερνητικός στρατός. Το πυροβολικό και η αεροπορία καίνε κυριολεκτικά τον τόπο στο Τσεροβέτσι. Ο ΔΣΕ γράφει νέες σελίδες δόξας και ηρωισμού. Αντιμετωπίζει όλες τις επιθέσεις και περνά στην αντεπίθεση, οδηγώντας τον εχθρό σε άτακτη φυγή. Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω - όπως έγραψε η εφημερίδα «ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ» - να απομακρυνθούν από τις θέσεις τους 9 Στρατηγοί του ΑΣ!

Στο τρίτο δεκαήμερο του Αυγούστου, παράλληλα με τις μεγάλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις που διεξάγονταν την ίδια εποχή στο Βίτσι, άρχισε η τρίτη επιθετική ενέργεια του κυβερνητικού στρατού για την κατάληψη της Μουργκάνας με την κωδική ονομασία «Ταύρος» και έληξε στις 16/9/1948, με τον ΔΣΕ να φεύγει από την περιοχή συγκροτημένα, πραγματοποιώντας έναν έξοχο ελιγμό. Για να μην κινήσει υποψίες στον αντίπαλο γι' αυτόν τον ελιγμό, αποφασίστηκε να μην κάψουν τις αποθήκες με τα τρόφιμα, παρά να φορτώσουν στα μουλάρια της Επιμελητείας όσα τους ήταν απαραίτητα για την πορεία που ετοίμαζαν.

Στις 19/9/1948, η 8η Μεραρχία του ΔΣΕ είχε φτάσει πια στα Ζαγόρια, με ελάχιστες ανθρώπινες απώλειες. Οι μαχητές και οι μαχήτριες του ΔΣΕ, με τον 15ήμερο αυτόν αγώνα, συνέβαλαν αποφασιστικά στο να απασχολήσουν τις δυνάμεις του ΑΣ και να οδηγήσουν στην αποτυχία τους στο Βίτσι!

Μαζί με το λαό

Στη Μουργκάνα, ο ΔΣΕ εφάρμοσε με επιτυχία την κατεύθυνση του Αρχηγείου Ηπείρου και οργάνωσε την Επιμελητεία λειτουργώντας μαζί με τους κατοίκους των χωριών, πολλά συνεργεία βοηθητικών υπηρεσιών, όπως άλεσης σιτηρών, παρασκευής ψωμιού, ραφτάδικο, τσαγκαράδικο, κατασκευής πετάλων και καρφιών για τα μεταγωγικά, αργαλειών και πλεκτομηχανών, σιδεράδικο, ξυλουργείο, άλλα εποχικά συνεργεία.

Σε έκθεση του Κυβερνητικού Αντιπροσώπου Ηπείρου της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης με ημερομηνία 7-8-48 και τίτλο «Εκθεση για την κατάσταση και τη δουλειά της Λαϊκής Εξουσίας στην περιοχή Μουργκάνας - Καλαμά, από τα μέσα Απρίλη έως τέλος Ιούνη 1948», αναφέρεται ανάμεσα στα άλλα:

«...Οργανώθηκαν τα Λαϊκά Συμβούλια και οι Λαϊκές Επιτροπές σε 30 χωριά της περιοχής που, ανάμεσα στα άλλα καθήκοντα, φρόντιζαν για την ενίσχυση του ΔΣΕ σε τρόφιμα, με οργανωμένο τρόπο. Στη μάχη της ανοιξιάτικης σποράς... σπάρθηκαν συνολικά 7.630 στρέμματα... για πρώτη φορά σπάρθηκαν σε 4 χωριά 65 στρ. ρύζι. Για να επιτευχθούν τα αποτελέσματα αυτά, χρειάστηκε επίμονη δουλειά των λαϊκών επιτροπών. Σε 2 χωριά διαθέσαμε ζευγάρια. Σε 4 χωριά μοιράσαμε σπόρο καλαμποκιού. Υστερα από επίμονες προσπάθειες των Λαϊκών Επιτροπών, καθαρίστηκαν και λειτούργησαν τα ποτιστικά αυλάκια και εξασφαλίστηκε το πότισμα... Στους πεινασμένους κατοίκους 5 ορεινών χωριών μοιράσαμε τον Απρίλη 7.000 οκ. καλαμπόκι και τον Μάη σε ένα χωριό 300 οκ. αλεύρι που παράχθηκε από τον ΔΣΕ. Η διανομή έγινε ύστερα από μελέτη των αναγκών κάθε οικογένειας σε τρόπο ώστε οι οικογένειες που είχαν μεγαλύτερη ανάγκη ενισχύθηκαν περισσότερο... Για να αναπτυχθεί η μελισσοκομία στην περιοχή ιδρύθηκε μελισσοκομείο του Επαρχιακού Συμβουλίου Φιλιατών από 88 κυψέλες...».

Στο πλαίσιο της διαφώτισης, «...οργανώθηκε κάπως το διάβασμα του Δελτίου Ειδήσεων και άλλου διαφωτιστικού υλικού μέσα στο λαό...», «...σχολεία λειτουργούν σε 3 ελεύθερα χωριά...».

Πολλοί ήταν οι μαχητές και οι μαχήτριες του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας που άφησαν την τελευταία τους πνοή στους απότομους βράχους της Μουργκάνας. Πολλοί και εκείνοι που συνέχισαν τον αγώνα στον Γράμμο και αλλού, δίνοντας τη ζωή τους για μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Χιλιάδες και οι μαχητές και μαχήτριες του ΔΣΕ που μετά το '49 πήραν το δρόμο της προσφυγιάς, βρίσκοντας καταφύγιο στις σοσιαλιστικές χώρες.

Στην πλειοψηφία τους νέα κορίτσια και αγόρια από τα χωριά της Ηπείρου, αλλά και την Κέρκυρα και αλλού. Αλλοι με ρίζες στην ΕΑΜική Αντίσταση, μέλη της ΕΠΟΝ και της ΟΚΝΕ, άλλοι κυνηγημένοι από την ωμή τρομοκρατία που ανέπτυξε το αστικό κράτος μετά την υπογραφή της απαράδεκτης Συμφωνίας της Βάρκιζας. Ολοι τους όμως είχανε τη ζωή πολύ, πάρα πολύ αγαπήσει.