Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΙΝΔΙΑΝΩΝ
Bartolomeo de las Casas
Εκδόσεις «Στοχαστής»
Μετάφραση και εισαγωγή της Πηνελόπης Μαξίμου
Ο δομινικανός ιεραπόστολος Βαρθολομαίος ντε λας Κάσας γεννήθηκε το 1474 στη Σεβίλλη της Ισπανίας από οικογένεια θαλασσινών εμπόρων. Μ’ αυτή την ιδιότητα ο πατέρας του ακολούθησε τον Κολόμβο στο δεύτερο ταξίδι του στο Νέο Κόσμο το 1493. Ο Βαρθολομαίος χειροτονήθηκε ως ιερωμένος στα εικοσιοκτώ του χρόνια στις «Δυτικές Ινδίες». Ήταν η πρώτη χειροτονία κληρικού στη Νέα Γη. Ο Βαρθολομαίος και άλλοι δομινικανοί ιεραπόστολοι ήταν οι πρώτοι που στάθηκαν στο πλευρό των Ινδιάνων καταγγέλλοντας με σφοδρότητα τα εγκλήματα των Ισπανών Κονκισταδόρων που σκότωναν, λεηλατούσαν, βασάνιζαν ολόκληρους πληθυσμούς Ινδιάνων: «Τους μεταχειρίστηκαν, δεν λέγω σαν ζώα – είθε να τους είχαν μεταχειριστεί, αντικρύσει σαν ζώα – αλλά ακόμα χειρότερα, σαν να ήταν κόπρος. Μ΄ αυτόν τον τρόπο φρόντισαν για τη ζωή και την ψυχή αυτών των ανθρώπων, κι έτσι είναι που απειράριθμες ψυχές χάθηκαν, χωρίς πίστη και χωρίς μετάληψη. Είναι πασίγνωστο, αλήθεια εξακριβωμένη, την παραδέχονται όλοι, ακόμα και οι τύραννοι και οι δολοφόνοι, ότι ποτέ οι Ινδιάνοι σε όλες τις Ινδίες, δεν πρoξένησαν κακό σε χριστιανούς. Αρχικά είχαν νομίσει ότι είχαν έρθει από τον ουρανό, ωσότου πια, επανειλημμένα, οι χριστιανοί τους έκαναν να υποστούν, και αυτοί και οι γείτονές τους, όλα τα δεινά, κλεψιές, φόνους, βιαιότητες, καταπιέσεις» (σελ. 24/25).
Η αφέλεια (;) ενός ιεραπόστολου
Ο Βαρθολομαίος απευθύνει την έκθεσή του για τις φρίκες στο Νέο Κόσμο στο γιο του βασιλιά της Ισπανίας, τον πρίγκιπα Φίλιππο, ίσως επειδή ο βασιλιάς Κάρολος Ε’ δεν ήξερε ισπανικά, μεγαλωμένος στη Φλάνδρα και μικτής καταγωγής (Ισπανία και Αυστρία), εγγονός των πασίγνωστων Ισπανών αυτοκρατόρων Φερδινάνδου και Ιζαμπέλλας. Δεν είναι η μοναδική φορά που αυτοί που υπερασπίστηκαν τα δικαιώματα των ντόπιων πληθυσμών στις αποικίες απευθύνονται στους βασιλιάδες των χωρών τους που – υποτίθεται – δεν ξέρουν τίποτα για τα αίσχη που διαπράττονται στο όνομά τους. Έτσι, ο πρόλογος ξεκινάει ως εξής: «Υψηλότατε και παντοδύναμε κύριε, Η Θεία Πρόνοια όρισε στον κόσμο της, οι βασιλείς, για τη διοίκηση και το καλό της ανθρωπότητας, να αποβαίνουν στα βασίλεια πατέρες και ποιμένες – όπως το αναφέρει ο Όμηρος» (σελ. 17). Ο Βαρθολομαίος έζησε πάνω από 50 χρόνια στο Νέο Κόσμο, περιγράφει πόσα πολλά ανείπωτα φρικτά έχει δει όλα αυτά τα χρόνια να διαπράττουν οι Ισπανοί. Δεν αμφισβήτησε όμως το γεγονός της ισπανικής παρουσίας εκεί ως κατακτητών, όπως –βεβαίως – σε όλη τη διάρκεια της αποικιοκρατίας οι Ευρωπαίοι ιερείς δεν αμφισβήτησαν να διοικούν οι Ευρωπαίοι τον κόσμο, φτάνει να το έκαναν με τρόπο ανθρώπινο. Έτσι, λίγο παρακάτω ο Βαρθολομαίος θα πει: «Άρα, νομίζω, κύριέ μου παντοδύναμε, ότι τα δεινά και οι κακές πράξεις, η καταστροφή και οι ζημιές – δεν θα ήταν δυνατό να φανταστεί κανείς ότι άνθρωποι θα μπορούσαν να τις κάνουν – σε τόσο μεγάλο βασίλειο, και ακριβέστερα σ’ αυτόν τον απέραντο νέο κόσμο, την Ινδία, που ο Θεός τον παραχώρησε και τον εμπιστεύτηκε στους βασιλείς της Καστίλλης για να τον διοικούν και να τον κυβερνούν και να τον προσηλυτίσουν και να του χορηγούν την εγκόσμια και την πνευματική ελπίδα» (υπογράμμιση δική μου, Α.Ι.). Αν τα ήξερε «η Υψηλότητά σας», είναι πεπεισμένος ο ιερέας, τότε σίγουρα δεν θα το επέτρεπε, «θα ικέτευε με επιμονή μεγάλη τη Μεγαλειότητά Του, ούτε να παραχωρήσει, ούτε να επιτρέψει αυτά που οι τύραννοι έχουν κατά νου, και εξακολουθούν να πράττουν, με το πρόσχημα των κατακτήσεων (υπογράμμιση δική μου, Α.Ι.)
Οι πόλεμοι και οι κατακτήσεις ως…πρόσχημα
Δεν ξέρουμε αν ο ιερέας δεν έβλεπε τη θέση της χώρας του εκείνη την εποχή. Η Ισπανία είχε απελπιστικά ανάγκη από χρυσάφι. Η μαυριτανική κατοχή της είχε λήξει, οι Μαυριτανοί διώχθηκαν, αλλά οι Μαυριτανοί ήταν πολύ καλοί καλλιεργητές της γης. Είχε λοιπόν ανάγκη από δούλους για να καλλιεργήσουν τη γη. Δεν έφταναν οι ντόπιοι δουλοπάροικοι όσο κι αν τους καταπίεζαν. Η χώρα είχε μπλέξει με ατέλειωτους πολυδάπανους πολέμους με τη Γαλλία, την Αγγλία, το Βατικανό, με νίκες, αλλά και συντριπτικές ήττες. Χρειαζόταν λοιπόν το χρυσάφι, που ερχόταν από το Νέο Κόσμο και χρειαζόταν επίσης οι ιθαγενείς εκεί να είναι υπάκουοι και σε περίπτωση που αντιστέκονταν, χρειαζόταν η υποταγή τους με τη βία. Παρ’ όλα αυτά ο Βαρθολομαίος δείχνει από τα γραπτά του να πιστεύει στην αθωότητα του βασιλιά κατηγορώντας τους Ισπανούς θαλασσοπόρους κατακτητές που πήγαν στη Νέα Γη. Τον απαλλάσσει εντελώς γράφοντας: «Ο αρχιεπίσκοπος του Τολέδου, διοικητής κάτω από την Υψηλότητά Σας, όταν ήταν επίσκοπος της Καρθαγένης (στη Βόρεια Κολομβία, Α.Ι.), μου ζήτησε αυτά τα γραπτά και τα παρουσίασε στην Υψηλότητά Σας. Αλλά πιθανόν η Υψηλότητά Σας να μην τα διάβασε ή να τα λησμόνησε από τα μακρινά ταξίδια, θαλασσινά και στεριανά που έκανε η Υψηλότητά Σας και τις πάμπολλες βασιλικές υποχρεώσεις» (υπογράμμιση δική μου, Α.Ι.). Ο ιερέας μας αποκόπτει τις πράξεις και συμπεριφορές των κατακτητών στο Νέο Κόσμο από την ηγεσία της Ισπανίας, δηλαδή το θρόνο απαλλάσσοντάς την από τα μεγάλα εγκλήματα στη «νέα» ήπειρο, την «Αμερική», αναφερόμενος μάλιστα σε σημαντικές ποσότητες αίματος που χύνονταν εκεί και σε ένα δισεκατομμύριο σκοτωμένους, καθώς και στην κλεψιά ασύγκριτων θησαυρών. Η επέκταση είχε διάφορους λόγους από τους οποίους ήδη αναφέραμε κάποιους. Άλλος ένας λόγος για να βρεθεί ο δρόμος προς το εμπόριο της Άπω Ανατολής μέσω της Δύσης ήταν η αυξανόμενη παρουσία της Τουρκίας στο ανατολικό Μεσόγειο που αποτελούσε εμπόδιο στο γνωστό «Δρόμο του Μεταξιού». Όταν ο βασιλιάς της Ισπανίας, Κάρολος Ε’, είχε πιάσει αιχμάλωτο το βασιλιά της Γαλλίας, Φραγκίσκο Α’, η μητέρα του τελευταίου απευθύνθηκε στο σουλτάνο, τον Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή, για να μεσολαβήσει για την απελευθέρωση του γιου της. Ο σουλτάνος ξεκινάει τη στομφώδη απάντησή του ως εξής «…εγώ λοιπόν, ο Σουλτάνος των Σουλτάνων, ο κυρίαρχος των κυρίαρχων, αυτός που παραχωρεί τα στέμματα στους μονάρχες πάνω σε όλη την επιφάνεια της υδρόγειας σφαίρας, η σκιά του Θεού πάνω στη γη, ο Σουλτάνος και Πατισάχ κλπ.κλπ. προς εσένα, τον Φραγκίσκο, βασιλιά της χώρας «Γαλλίας»» (σελ. 10 της Εισαγωγής).
Ένα πολύτιμο ιστορικό πανόραμα
Δεν είναι σε μας να κρίνουμε κατά πόσο ο ιεραπόστολος ήταν ειλικρινής ή αφελής. Δεν έβλεπε τα ιστορικά συμφραζόμενα της πατρίδας του; Πάντως, το θεωρούσε φυσιολογικό η Ισπανία να «διοικεί» το Νέο Κόσμο, αλλά…ανθρώπινα κάνοντας τους ντόπιους χριστιανούς. Η διαφορά είναι η κακή ή καλή μεταχείριση των κατά τ’ άλλα ντόπιων «φυσικών κτητόρων». Γι αυτό οι ιερείς, χωρίς να αμφισβητούμε την ενδεχόμενη καλή πρόθεση κάποιων εξ αυτών, ήταν κι αυτοί εργαλεία κατάκτησης και υποδούλωσης που σύμφωνα με την Αγία Γραφή ήταν εκ Θεού κανονισμένα. Αργότερα, όταν ξεκίνησε το δουλεμπόριο των Αφρικανών για να δουλεύουν στις φυτείες των αποικιοκρατών, επιστρατεύθηκε κάτι ακόμα από την Αγία Γραφή για να δικαιολογήσει την άθλια, απάνθρωπη μεταχείριση των μαύρων σκλάβων: ο αποκηρυγμένος γιος του Νώε, ο Χαμ, ήταν μελαμψός και επειδή είχε κοροϊδέψει τον πατέρα του, ο Θεός ήθελε να τον τιμωρήσει, αυτόν και όλους τους απογόνους του. Οι μαύροι ως μαύροι και απόγονοι του Χαμ ήταν τα εκ Θεού δικαιολογημένα θύματα που την τιμωρία τους την είχαν αναλάβει οι « θρήσκοι» αποικιοκράτες δουλέμποροι!
Ωστόσο, ο Bartolomeo de las Casas μας δίνει ένα πολύτιμο και αποκαλυπτικό ντοκουμέντο εποχής, ένα πανόραμα ιστορικό της Νότιας και Κεντρικής Αμερικής και ως τέτοιο πρέπει να λάβουμε την έκθεσή του σοβαρά υπόψη (μεταφράστηκε από τη γαλλική έκδοση του 1525). Μιλάει για –ακολουθώντας τους τίτλους των κεφαλαίων- το νησί Εσπανιόλα (σήμερα Άγιο Δομίνικο και Αϊτή) και τα βασίλεια που υπήρχαν εκεί, για την Κούβα, τη Τζαμάικα, τη Νικαράγουα, τη Γουατεμάλα, την Καρθαγένη, την παραλία των Μαργαριταριών και το Τρινιδάδ, τη Βενεζουέλα, τις επαρχίες της «Μεγάλης Στεριάς από τη μεριά που ονομάζεται Φλόριδα», το Ρίο ντε λα Πλάτα, τα μεγάλα βασίλεια του Περού και το νέο βασίλειο της Γρενάδας και δεν εξαντλήσαμε τον κατάλογο. Κάποιες εικόνες κάνουν πιο παραστατικό το σύνολο.
Παρ’ όλο που ήθελε να εκχριστιανίσει τον ντόπιο πληθυσμό και δεν αμφισβητούσε την ισπανική διοίκηση στα ξένα εδάφη, ωστόσο η σφοδρές καταγγελίες του για τη μεταχείριση των ιθαγενών θα είναι η αιτία που τον κυνήγησαν οι συμπατριώτες του, επειδή τάχα έλεγε ψέματα βλάπτοντας τα συμφέροντα και τη φήμη της Ισπανίας.
Άννεκε Ιωαννάτου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Tα σχόλια στο μπλοκ πρέπει να συνοδεύονται από ένα ψευδώνυμο, ενσωματωμένο στην αρχή ή το τέλος του κειμένου