Η Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης

Στις 30 Οκτώβρη στις 2 μ.μ. τα τμήματα του ΕΛΑΣ ολοκλήρωσαν την απελευθέρωση της μακεδονικής πρωτεύουσας, τη Θεσσαλονίκη.

Οι ηρωικοί απελευθερωτές έγιναν δεκτοί από το λαό της με συγκίνηση και ενθουσιασμό. Λαός και μαχητές του ΕΛΑΣ, ΕΛΑΝ και Εθνικής Πολιτοφυλακής γιόρτασαν τη νίκη. Χοροστάτησε ο αείμνηστος ΕΑΜίτης μητροπολίτης Κοζάνης Ιωακείμ, που εκφώνησε θερμό πατριωτικό λόγο.

Στη Θεσσαλονίκη εγκαθίσταται η Διοίκηση της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας του ΕΛΑΣ, Η Ναυτική διοίκηση του ΕΛΑΝ και η Ανωτ. Διοίκηση Εθνικής Πολιτοφυλακής Μακεδονίας.

Με ηρωικές σκληρές μάχες του ΕΛΑΣ η απελευθέρωση

Αρκετές μέρες πριν την επίθεση των μονάδων του ΕΛΑΣ για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, ο χώρος γύρω από την πόλη είχε περικυκλωθεί από τις μονάδες του 31ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ Χαλκιδικής, που έδινε μάχες στα ανατολικά, με τα υποχωρούντα προς το κέντρο της πόλης γερμανικά στρατεύματα και τους συνεργάτες τους, μέχρι και τις 30 Οκτώβρη.

Το 19ο Σύνταγμα Νιγρίτας κάλυπτε το βορειανατολικό τομέα μέχρι το Επταπύργιο.

Το 3ο Τάγμα του 13ου Συντάγματος Κιλκίς κάλυπτε την περιοχή από το Επταπύργιο μέχρι και την οδό Λαγκαδά. Στην περιοχή αυτή δόθηκαν αρκετές μάχες με μικρές μονάδες Γερμανών σαμποτέρ.

Η νότια πλευρά καλυπτόταν από τμήματα των 50ό και 16ο Συνταγμάτων.

Στις θέσεις αυτές όλα τα τμήματα παρέμειναν σε ετοιμότητα μάχης, ταυτόχρονα όμως έσφιγγε προσεκτικά ο κλοιός γύρω από την πόλη. Την ίδια στιγμή μικρές ομάδες των μονάδων αυτών, σε συνεργασία με τον εφεδρικό ΕΛΑΣ της πόλης προξενούσαν φθορές στα εχθρικά τμήματα και ταυτόχρονα προστάτευαν διάφορα καίρια σημεία και υποδομές της πόλης.

Τις ίδιες αυτές δραματικές ώρες διεξάγονταν διαπραγματεύσεις από στελέχη του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, με επικεφαλής τον ΕΑΜίτη μητροπολίτη Κοζάνης Ιωακείμ, για την άνευ όρων παράδοση όλων των γερμανικών στρατευμάτων και των συνεργατών τους στη διοίκηση του ΕΛΑΣ. Η προσπάθεια αυτή από μέρους των δυνάμεων του ΕΑΜ έγινε από σεβασμό προς την πόλη, τα μνημεία και τον πληθυσμό της. Για ν' αποφευχθούν δηλαδή άσκοπες καταστροφές και απώλειες αμάχων.

Οταν όμως οι διαπραγματεύσεις δεν κατέληξαν σε συμφωνία, δόθηκε από τη διοίκηση του ΕΛΑΣ η διαταγή για την όσο γινόταν πιο προσεκτική επίθεση για την απελευθέρωση της πόλης. Ηταν 6 το πρωί, στις 30 του Οκτώβρη του 1944. Αντιδρώντας στην επίθεση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ, τα γερμανικά τμήματα έκαναν δυο ανατινάξεις στο χώρο του λιμανιού. Επιχείρησαν επίσης να ανατινάξουν το παγιδευμένο κεντρικό υδραγωγείο της πόλης στην περιοχή της Παναγίας Φανερωμένης και την Ηλεκτρική Εταιρία. Τους πρόλαβε όμως ομάδα του 3ου Τάγματος και τους αναχαίτισε, σώζοντας έτσι το υδραγωγείο και την Ηλεκτρική, εξασφαλίζοντας την υδροδότηση και ηλεκτροδότηση της πόλης.

Την ίδια στιγμή σε άλλα σημεία της Θεσσαλονίκης γίνονταν σκληρές μάχες, όπως αυτή στη Μοναστηρίου. Η σκληρότερη από αυτές ήταν με τους Γερμανούς και ταγματασφαλίτες στο κτίριο της ΧΑΝΘ, που έληξε με την παράδοση των φασιστικών δυνάμεων στα τμήματα του ΕΛΑΣ. Κάτω από τη συνεχή πίεση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ οι Γερμανοί και αρκετοί συνεργάτες τους αναγκάστηκαν να συμπτυχθούν στα υψώματα του Ωραιοκάστρου. Εκεί όμως τους περίμενε το 2ο Τάγμα του 13ου Συντάγματος. Οι μάχες στην περιοχή αυτή υπήρξαν σκληρές με αρκετές απώλειες και από τις δύο πλευρές.

Ιστορική μαρτυρία για τις απώλειες των ηρωικών ανταρτών του ΕΛΑΣ στη μάχη του Ωραιοκάστρου, για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, αποτελούν οι τάφοι στα νεκροταφεία της Νέας Σάντας, λίγα χιλιόμετρα από το χώρο των μαχών, όπου όλοι αναγράφουν σαν ημερομηνία θανάτου τις 30 Οκτώβρη 1944. Αυτό αποτελεί και την καλύτερη απάντηση στους ανιστόρητους και όσους -εξυπηρετώντας άλλες σκοπιμότητες- προσπαθούν να μειώσουν το ρόλο του ΕΛΑΣ στην απελευθέρωση της θεσσαλονίκης και ισχυρίζονται ότι οι Γερμανοί εγκατέλειψαν την πόλη αμαχητί και μετά την αποχώρησή τους μπήκε στην πόλη ο ΕΛΑΣ!

 

30 Οκτώβρη 1944: Από την παλλαϊκή συγκέντρωση 

της Θεσσαλονίκης για την απελευθέρωση της πόλης από τον ΕΛΑΣ

Μεγάλη η προσφορά του ΕΛΑΣ

Η αλήθεια είναι βέβαια ότι ο ηρωικός ΕΛΑΣ με τη σωστή στρατηγική, την παλικαριά και τις θυσίες του, διέλυσε την αντίστασή τους, τους συνέτριψε και απελευθέρωσε την πόλη. Η μεγάλη προσφορά του ΕΛΑΣ στην απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τους ξένους και ντόπιους τυράννους της, γιορτάστηκε πανηγυρικά σε όλη την πόλη, με αποκορύφωμα όλων αυτών των εκδηλώσεων τη μεγάλη γιορτή στην Πλατεία Αριστοτέλους, όπου λαός και αντάρτες έγιναν ένα και γλεντούσαν μαζί μέχρι το πρωί.

Στη συγκέντρωση που έγινε στην πλατεία Αριστοτέλους διαβάστηκε, μέσα σε άκρατο ενθουσιασμό, η Διακήρυξη του ΕΑΜ. Την άλλη μέρα - στις 31 Οκτώβρη - μετά από το μνημόσυνο στην εκκλησία της Αγίας Σοφίας, στο οποίο χοροστάτησε ο μητροπολίτης Κοζάνης Ιωακείμ, έγινε μεγαλειώδης παρέλαση των στρατιωτικών τμημάτων του ΕΛΑΣ, με την παρουσία στην πλατεία και στους δρόμους, από όπου πέρασε η παρέλαση, ολόκληρου σχεδόν του πληθυσμού της πόλης. Ο κόσμος υποδέχεται τους ελευθερωτές του με λουλούδια και τραγούδια της λευτεριάς.

Η εφημερίδα «Θεσσαλονίκη» στις 30 Οκτώβρη του 1981 δημοσίευσε συνέντευξη του Γιάννη Πατσακίδη, αγωνιστή του 3ου Τάγματος, που πήρε μέρος στις μάχες απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης.

Στη συνέντευξη ο αγωνιστής του ΕΛΑΣ χαρακτηρίζει τις ιστορικές εκείνες στιγμές της απελευθέρωσης της πόλης σαν «τις πιο συγκινητικές της ζωής του». Τονίζει χαρακτηριστικά ο μαχητής του ΕΛΑΣ στη συνέντευξη: «Η αποστολή του Τάγματός μας που ήταν να εμποδίσουμε την ανατίναξη της Ηλεκτρικής Εταιρίας και του υδραγωγείου επιτεύχθηκε. Ωστόσο οι Γερμανοί υποχωρώντας ανατίναξαν τις τηλεφωνικές και ηλεκτρικές παροχές έξω από τη Σταυρούπολη. Η μάχη όμως είχε κερδηθεί. Οι απελευθερωτικές δυνάμεις παραλάμβαναν τις συνοικίες και το κέντρο της πόλης, ενώ παντού ξεχύνονταν κόσμος χαρούμενος, ευτυχισμένος. Μας σκέπαζαν με λουλούδια, μας γέμιζαν με τρόφιμα και φρούτα... Οι δρόμοι της αγοράς πλημμύρισαν από κόσμο. Ενα αυθόρμητο πανηγύρι που δεν περιγράφεται με λόγια. Χιλιάδες λαού κατέφθαναν από τις συνοικίες και κατέκλυσαν την πλατεία Αριστοτέλους».

Δυόμισι μόνο μήνες γεύτηκε ο λαός της Θεσσαλονίκης τα αγαθά της λευτεριάς του και της λαϊκής εξουσίας. Ακολούθησε η ένοπλη επέμβαση των Αγγλων ιμπεριαλιστών και ο Δεκέμβρης του 1944, που ξανάφερε στην εξουσία την ντόπια αντιδραστική πλουτοκρατία, υπό την υψηλή προστασία των Αγγλων και ύστερα των Αμερικανών...