Ρόζα Ιμβριώτη , Ο Νοέμβρης του 1973

Το φθινόπωρο του 1974 τυπώθηκε και κυκλοφόρησε η μελέτη της Ρόζας Ιμβριώτη " Η αυξημένη ωριμότητα των νέων. ΑΡΙΣΤΟΣ ΟΙΩΝΟΣ ( Ο Νοέμβρης του 1973).

Αν και έχουν περάσει τόσα πολλά χρόνια οι διαπιστώσεις και οι θέσεις που διατυπώνει η μεγάλη παιδαγωγός είναι εξαιρετικά επίκαιρες, καθώς όχι μόνο αναδεικνύει το θέμα ΠΑΙΔΕΙΑ, αλλά το συνδέει με την οικονομική, κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα. Ελάχιστα έχουν αλλάξει από τότε και δυστυχώς η Παιδεία παραμένει ο μεγάλος ασθενής.

Αν παραβλέψει κανείς τις χρονολογίες θα νομίσει ότι η Ρόζα Ιμβριώτη περιγράφει την εποχή μας.

Η μελέτη αυτή στηρίζεται στον ψ υ χ ι κ ό  κ ό σ μ ο  τ η ς  ν έ α ς  γ ε ν ι ά ς γιατί
 " Αυτός αμύνεται, εκπέμπει κραδασμούς με προεκτάσεις ελπιδοφόρες. Ζητάει λύσεις, διεκδικεί. αμφισβητεί, αποβλέπει στο μέλλον που το σχεδιάζει με τη φαντασία και τη δραστηριότητά του γενναιότερο, δικαιότερο, πιο υψηλό."
Ψωμί - Παιδεία - Ελευθερία ήταν το σύνθημα στην εξέγερση του Πολυτεχνείου και
" Αποδώ το αίτημα της νέας γενιάς να γίνει το Σχολείο όργανο του λαού, δηλ. να υπηρετεί τα συμφέροντά του. Γι' αυτό αξιώνει όλα τα παιδιά του λαού να πάρουν όσο το δυνατό υψηλότερη μόρφωση. Η παιδεία δηλαδή της γενιάς που αναπτύσσεται δε θα είναι " αυτοσκοπός", ούτε θα είναι " αυτόνομη", δε μπορεί να είναι έξω από τη ζωή ούτε έξω από την πολιτική...Το κύριο έργο λοιπόν της παιδείας με την έννοια της ένωσης σχολείου - ζωής θα είναι: να διδάξουμε τη νεολαία και να την κάνουμε ικανή να συλλαβαίνει τον κόσμο όπως είναι, πίσω από τα φαινόμενα να αναγνωρίζει την ουσία, τις νομοτέλειες στις λειτουργίες, να κατανοεί τις απεδώ ενεργούσες αντιθέσεις και να δρα σύμφωνα με το νόημα της κοινωνικής προόδου"

Η μελέτη κινείται μέσα σε αυτό το πλαίσιο και προβάλλει το βασικό αίτημα της νεολαίας για την προκοπή της " τον εκδημοκρατισμό και τον  εκσυγχρονισμό του θεσμού της παιδείας... Πρώτος λοιπόν και κύριος στόχος κάθε προσπάθειας για αναθεώρηση του θεσμού " Παιδεία" πρέπει να είναι η πραγματοποίηση του δικαιώματος όλων για μόρφωση και αγωγή μέσα στην πρέπουσα κοινωνική δραστηριότητα. Πρέπει δηλαδή να εξασφαλιστεί για όλα τα παιδιά μια επιστημονική και τεχνική, δημοκρατική ανθρωπιστική παιδεία μέσα σε μια εξανθρωπισμένη κοινωνία. Η στέρηση του δικαιώματος της μόρφωσης σε κάθε άτομο είναι είναι αδικία. Σ' έναν κόσμο σαν το δικό μας, που στηρίζεται ολοένα περισσότερο στην τεχνολογία, είναι απαραίτητο να μαθαίνουν όλοι γράμματα και η εκπαίδευση είναι ο μοναδικός δρόμος που οδηγεί στους ανώτατους πνευματικούς και επαγγελματικούς ρόλους και αποτελεί δικαίωμα όλων των ανθρώπων...

Οι ¨εισηγήσεις", τα "σχέδια νόμων" που δημοσιεύονται και που έχουν αξιώσεις μεγάλων μεταρρυθμίσεων στην εκπαίδευση, όπως και οι λόγοι των υπεύθυνων υπουργών, δείχνουν τέλεια άγνοια ...όλες αυτές οι προτάσεις και εισηγήσεις μοιάζουν σαν όλη η φροντίδα να είναι: πώς να ετοιμάσουμε μιαν ολιγάριθμη "elite"από επιστήμονες που θα γίνουν οι μέλλοντες "υπάλληλοι" και που θα προσαρμόζονται αναγκαστικά στις απαιτήσεις του μεγάλου κεφαλαίου.

Αυτή την αλήθεια την είχε διαπιστώσει η " Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση" από τις αρχές κιόλας του αιώνα...Αλλά και σήμερα η ίδια νοοτροπία κυριαρχεί στη νομοθεσία. Καθαρά ολιγαρχική και συντηρητική εξακολουθεί να δημιουργεί στεγανά, ορθώνει σινικά τείχη που εμποδίζουν τα παιδιά του λαού να πάρουν ανώτερη μόρφωση...Και άλλο παράδειγμα αυτής της νοοτροπίας είναι το αντίκρυσμα που γίνεται για τους πόρους της ανώτατης παιδείας: ζητάει το κράτος τη "βοήθεια παντοίων οργανισμών και ιδρυμάτων της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, ελληνικών και διεθνών". Ζητάει ακόμα τα ανώτατα ιδρύματα να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους "επ' αμοιβή εις τας παραγωγικάς επιχειρήσεις" ( εννοεί τις ιδιωτικές). Κι ούτε συλλογιούνται, ότι οι υπηρεσίες αυτές βοηθούν στην "κοινωνική διάκριση" και στον " ιδεολογικό καταναγκασμό".

Η " εισήγηση " προτείνει να ιδρυθούν και "ιδιωτικά" πανεπιστήμια, δηλαδή να πουλούν στον καθένα την ανώτατη παιδεία, ενώ παντού τώρα γίνεται η προσπάθεια να αποφεύγεται η δέσμευση, ακριβώς για να διατηρηθεί  η πανεπιστημιακή αυτονομία...

Κι αυτή η κρίση του εκπαιδευτικού θεσμού εγγράφεται στη γενική κρίση της κοινωνίας μας...

Σε όλους τους αγώνες της η "Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση" βασικό σκοπό είχε να πολεμήσει την "κοινωνική διάκριση" μέσα στο εκπαιδευτικό σύστημα, σαν κατάφωρη αδικία και βλαβερή για την εθνική προκοπή.

Και σήμερα αυτός είναι ο αγώνας της. Εξακολουθεί επίμονα να ζητάει " λαϊκή παιδεία" χτήμα του λαού κι όχι μιας elite. Ακόμα επιμένει, ότι πρέπει μέσα στο σχολείο να μπουν όλα τα ρεύματα ιδεών χωρίς κανένα αποκλεισμό. Να δοθεί ελευθερία γνώμης. Μια παιδεία καθαρά επιστημονική από τις πρώτες κιόλας τάξεις του σχολείου, ένα γερό και αντικειμενικό αντίκρυσμα της σημερινής πραγματικότητας. Γενικά πνεύμα επιστημονικό και πνεύμα δημοκρατικό να είναι οι γερές βάσεις μιας λαϊκής παιδείας. Να πάψει η ΠΑΙΔΕΙΑ όπως και η ΕΠΙΣΤΗΜΗ να είναι στήριγμα του μεγάλου κεφαλαίου και να γίνουν ισχυρές λαϊκές δυνάμεις. Να αρχίσει ο "εκδημοκρατισμός" με το σύνθημα :

" ίσες ευκαιρίες για μόρφωση σε όλα τα παιδιά του λαού, ώστε να γίνει δυνατή η επιλογή των αρίστων με την προαγωγή όλων"

¨Η επιλογή των αρίστων με την προαγωγή όλων".

Αυτή είναι η νέα λογική που φυσικά απαιτεί και μια νέα πολιτική για να μπορέσει να δώσει και νέα μορφή στον εκπαιδευτικό θεσμό. Να μην υπάρχουν πια στεγανά, καμιά διάκριση σε πλούσιους και φτωχούς. Ολόκληρο το σύστημα να στηριχτεί στην ένωση της διδαχτικής εργασίας με την εξωσχολική δραστηριότητα. Αυτό το πλατύ αντίκρυσμα  επιβάλλεται για να μπορέσουμε να πλάσουμε την ολόπλευρη εξελιγμένη προσωπικότητα...Γερές, σταθερές γνώσεις έτοιμες για εφαρμογή είναι η προϋπόθεση για την ανάπτυξη της προσωπικότητας. Η αποκοπή από το κοινωνικό σύνολο είναι στένεμα, είναι πραγματικά πνευματικό περιχαράκωμα και στρέβλωση ηθική. Γιατί μια προσωπικότητα δεν πλάθεται φυσικά με τον εθισμό στην "τυφλή υπακοή"...

Για να πλάσουμε τους δημοκρατικούς πολίτες, την προσωπικότητά τους, χρειάζεται να τους οπλίσουμε ευθύς εξ αρχής με πλατειά γενική μόρφωση , δημιουργική δραστηριότητα μέσα στην κοινωνία, να τους δώσουμε πολιτική - ηθική αγωγή και πολιτιστική διαπαιδαγώγηση. Κι όλα αυτά τα αγαθά θα έχουν το δικαίωμα να τα γευθούν όλα τα παιδιά του λαού...

Σήμερα όμως ο εργαζόμενος λαός με μπροστάρη τα νειάτα απαιτεί το φωτισμό. Επιθυμεί σοβαρή και εποικοδομητική μόρφωση. Δε θέλει να μείνει ο ανειδίκευτος εργάτης, ο καθυστερημένος αγρότης. Και έπειτα έχει πρόσθετα συνειδητοποιήσει, ότι " ελεύθερος" δε σημαίνει μόνο να μπορείς να πεις εκείνο που σκέφτεσαι σε κείνους που σε διοικούν, αλλά το πιο σπουδαίο είναι να είσαι ικανός και να μπορείς να διοικείς εσύ ο ίδιος, να μπορείς να παίρνεις μέρος στις αποφάσεις που καθορίζουν την τύχη σου. Και καταλαβαίνουν πως τούτο μόνο μέσα σε μια γνήσια δημοκρατία είναι δυνατό. Και διεκδικεί ο λαός και μάλιστα οι νέοι περισσότερη καθολική και μαζί κοινωνική μόρφωση. Αυτό δεν το επιδιώκουν οι Εισηγήσεις και τα Νομοσχέδια...

Τα παιδιά μας αντικρύζουν έναν κόσμο κατακερματισμένο, όπου ο πόλεμος, η πείνα, η καταπίεση βασιλεύουν. Ποιες είναι οι επιπτώσεις στον ψυχικό τους κόσμο; Τούτο δε φαίνεται να το σκέπτονται οι υπεύθυνοι. Θα αφήσουμε λοιπόν τη νεολαία να βυθίζεται στην αμφιβολία, στην αμφισβήτηση, στην αγωνία; Αυτό κάνουν οι "Εισηγήσεις"...

Ευτυχώς  οι  σπουδαστές  έχουν συνειδητοποιήσει τώρα πια πως μόνο μια γνήσια δημοκρατία,που το κύριο χαραχτηριστικό της θα είναι μια κοινωνία που θα έχει αρμονικά αναπτυγμένες τις οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές συνθήκες, θα δώσει γερή ΠΑΙΔΕΙΑ.

 Συνειδητοποιούν οι σπουδαστές και γενικά οι νέοι κι οι νέες, ότι εμπρός στα μάτια τους πεθαίνει ένας κόσμος και γεννιέται ένας άλλος, φεύγει η παλαιά εποχή κι έρχεται μια νέα, καταλαβαίνουν πως σ' αυτή τη διαλεχτική πορεία το άλμα πρέπει να γίνει σήμερα απ' αυτούς για να λυτρωθούν από το παλιό και να βοηθήσουν στη γέννα του νέου. Αυτή είναι η αυξημένη ωριμότητα της νεολαίας και τούτο το γεγονός δε μπορεί να αγνοείται από το σχολείο γενικά και μάλιστα από την Ανώτατη Παιδεία...

Αυτή η διαλεχτική πορεία είναι βέβαια δύσκολη και απαιτεί συλλογικούς αγώνες...

Τούτος ο σκοπός έχει σαν απαραίτητη προϋπόθεση, ότι η βασική πνευματική καλλιέργεια δε θα φυλάγεται μόνο για μια ξεχωριστή ομάδα ευνοημένη από την τύχη, για τους "διαλεχτούς". Μια αναπτυγμένη δημοκρατική κοινωνία ζητάει όλα τα μέλη της να έχουν υψηλό επίπεδο πνευματικής και τεχνικής καλλιέργειας. Ζητάει κι ο αγρότης κι ο εργάτης να είναι καλλιεργημένοι " σήμερα μάλιστα που έχει διαπιστωθεί, ότι η ανθρώπινη εργασία, μέσα στα πιο διαφορετικά πεδία δραστηριότητας, είναι όλο και περισσότερο δράση νοητική. Χθες ακόμα το χέρι ήταν όργανο της κύριας εκτέλεσης. Σήμερα τείνει να γίνει, όλο και περισσότερο, το όργανο μεταφοράς της απόφασης του πνεύματος προς την εκτελέστρια μηχανή." Κι ο αγρότης κι ο εργάτης πρέπει να είναι ικανοί να εφαρμόσουν τις νέες εξελίξεις της επιστήμης και της τεχνικής...

Βέβαια δεν πρέπει να κατεβαίνει το επίπεδο της παιδείας, απεναντίας να ανεβαίνει, αλλά για όλους κι όχι για τους λίγους. Τούτο ακριβώς δε γίνεται. Όπως είναι σήμερα η εκπαίδευση, δεν κάνουμε την επιλογή των αρίστων με την προαγωγή  όλων, όπως ζητάει η δημοκρατία, παρά προωθούμε μόνο τους " γένει και πλούτω" διακρινόμενους, ενώ το 85% των παιδιών του λαού αγνοούνται. Μόνο οι ευνοημένοι από την τύχη έχουν τις ευκαιρίες να μορφωθούν και να γίνουν ηγέτες...

Ο Νοέμβρης του 1973 στην Ελλάδα είναι δείγμα κι αυτός της υψηλής ωριμότητας της δικής μας νεολαίας. Δείγμα της συνείδησης του σπουδαστικού κόσμου, ότι πρέπει να γίνει ριζική αλλαγή στο θεσμό της παιδείας. Οι φοιτηταί δεν ζητούν μικρομεταρρυθμίσεις. Έχουν πλέρια συνείδηση, ότι είναι αναγκαίο ένα σύστημα εκπαιδευτικό, δομημένο από τη βάση ως την κορυφή με κίνητρο τα συμφέροντα του λαού και την εξύψωση του πνευματικού του επιπέδου. Γι' αυτό το αίτημά τους χρειάζονται ριζικές μετατροπές, γι' αυτό ζητούν κοινό πρόγραμμα, ζητούν τη βοήθεια και τη συσπείρωση όλων εκείνων που ενδιαφέρονται για την παιδεία, να γίνει η ανάγκη της αλλαγής και στους άλλους τομείς κοινή συνείδηση, ώστε να είναι δυνατή και στον τομέα της εκπαίδευσης...

Έχουν συγκεντρωθεί μέσα κι έξω από το Πολυτεχνείο πάνω από 30.000 κι άλλες χιλιάδες παραπέρα. Ο λαός τόλμησε και μίλησε. Κι από την άποψη αυτή ο Νοέμβρης του 1973 ήταν το μεγάλο άνοιγμα. Πραγματικά " οπωσδήποτε", τίποτε δε θα είναι στο μέλλον, όπως ήταν πριν.

Τα γεγονότα του Πολυτεχνείου το Νοέμβρη του 1973 είναι ένας ιστορικός σταθμός. Φώτισαν, έκαναν συνειδητό το όλο πρόβλημα της παιδείας. 

Δημιούργησαν πραγματικά το "άνοιγμα". Τα αιτήματα του σπουδαστικού κόσμου δείχνουν αυξημένη ωριμότητα και βαθύτατη συνείδηση της ευθύνης του για το μέλλον της χώρας, που είναι και το δικό του μέλλον. Διακρίνει το κίνημα των σπουδαστών άκρα σωφροσύνη και υψηλή ευθύνη για την άρτια κατάρτιση. Και σαν μέσο για να φτάσουν στο σκοπό είναι το πνεύμα της γνήσιας δημοκρατίας και ελευθερίας που πρέπει ν' αναπτύξουμε σε κάθε συνειδητό πολίτη...

Οι νέοι κι οι νέες πορεύονται το δρόμο προς το σκοπό. Αγωνίζονται να πραγματοποιήσουν το ιστορικό άλμα μέσα στη διαλεχτική πορεία, να ανοίξουν το δρόμο για το νέο, για τη γνήσια δημοκρατική κοινωνία. Και τούτο πρέπει να σταθεί η πυξίδα στη δραστηριότητα γενικά της εκπαίδευσης και μάλιστα της ανώτατης. Όπως είναι φυσικό δεν πρόκειται για μια απλή διόρθωση στο θεσμό της σημερινής παιδείας. Οι προτάσεις που θα μπουν στο" κοινό πρόγραμμα" θα αποτελέσουν τη βάση που πάνω της θα δομηθεί η όλη εθνική εκπαιδευτική λειτουργία ριζικά διαφορετική από αυτή που ξέρουμε...

Οι κύριες γραμμές που θα θεμελιώσουν μια νέα εκπαιδευτική πολιτική και που θα ισχύουν για κάθε νέο σύστημα εκπαιδευτικό είναι:

• Να σταματήσει η κοινωνική διάκριση μέσα στο ΣΧΟΛΕΙΟ
• Να γίνει σε όλο το χώρο της εκπαίδευσης δημοκρατική διοίκηση
• Να καλλιεργηθεί το πνεύμα της επιστημονικής και τεχνικής έρευνας από νωρίς μέσα στο σχολείο
• Να γίνει νέα θεώρηση του λειτουργήματος του Δασκάλου
• Να βρει το Πανεπιστήμιο τον αληθινό προορισμό του, δηλ. την "καθολικότητά του" στην επιστημονική γνώση
• Να διαρθρωθεί εκ νέου ο θεσμός της παιδείας, δηλ. να γίνει η παιδεία λαϊκή και όχι λαϊκευτική
• Να γίνει ριζική αναθεώρηση των προγραμμάτων και των μεθόδων
• Να είναι  η μόρφωση συνεχής 
• Να θεωρηθεί αναγκαία η υψηλή πνευματική μόρφωση του λαού σε συνδυασμό με την υψηλή πολιτική, πολιτιστική , ηθική και θυμική καλλιέργεια
• Να υπάρξει ολόπλευρη ανάπτυξη της δημοκρατικής προσωπικότητας με την πολιτιστική, αισθητική καλλιέργεια μέσα στο σχολείο και την επιδίωξη της αναψυχής...

Αυτή είναι ακριβώς η αυξημένη ωριμότητα της Νεολαίας.
 Α υ τ ό  έ δ ε ι ξ ε  ο Ν ο έ μ β ρ η ς   τ ο υ 1 9 7 3.

Το δικό μας καθήκον, η δική μας προσφορά, θα είναι: ν' ανάβουμε τη φωτιά της ελπίδας, της υπόσχεσης, και να την τρέφουμε με το φυτίλι της μάθησης ( αποσπάσματα)

Ρόζα Ιμβριώτη, Η αυξημένη ωριμότητα των νέων. ΑΡΙΣΤΟΣ ΟΙΩΝΟΣ ( Ο Νοέμβρης του 1973), Διογένης, Αθήνα 1974

sofia