«Ιδεοληπτικοί»… σκελετοί

Τις τελευταίες ημέρες η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Πολιτισμού έφερε στο προσκήνιο την κακή κατάσταση στην οποία βρίσκεται το εξαιρετικό εύρημα, γνωστό ως οι «Δεσμώτες του Φαλήρου» που αποκαλύφθηκε στο Φάληρο, κατά την διάρκεια των εργασιών κατασκευής του Κέντρου Πολιτισμού «Σταύρος Νιάρχος».

Δε συνιστά καμία πρωτοτυπία το να επισημάνει κανείς ότι πολιτικές ηγεσίες που διαδέχονται κυκλικά, σταθερά και επαναλαμβανόμενα η μία την άλλη φροντίζουν να «πετάνε» τις ευθύνες η

επόμενη στην προηγούμενη και όταν η προηγούμενη γίνει επόμενη να κάνει την ίδια κίνηση προς τα πίσω. Το αποτέλεσμα είναι η διαρκής και χρόνια απαξίωση χώρων, κτηρίων, θεσμών μέχρι την αποδόμησή τους – πραγματική και συμβολική – και τη μετατροπή τους σε κάτι άλλο πιο χρήσιμο, πρόσφορο και αποδοτικό με τους σύγχρονους  (αλλά και τόσο παλιούς) όρους του νεοφιλελεύθερου δόγματος.

Τι μάθαμε, λοιπόν, από το Υπουργείο Πολιτισμού; Μάθαμε τα εξής:

• «Η εικόνα που εμφανίζει η ανασκαφή των Δεσμωτών είναι εξαιρετικά δυσάρεστη. Ένα μεγάλο μέρος του μοναδικού ευρήματος έχει ήδη χαθεί». Και κάπου εκεί γίνεται το λογικό άλμα. Η κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει το εύρημα δεν είναι απόρροια αβελτηρίας, αδιαφορίας, υποχρηματοδότησης. Είναι αποτέλεσμα «καθαρής ιδεοληψίας». Επομένως, δεν θα γίνει το λογικό, δηλαδή άρση των αιτιών που προκαλούν τη δυσάρεστη εικόνα του αρχαιολογικού χώρου, αλλά άρση της ιδεολοψίας! Οπου ως ιδεολοψία νοείται η κατά χώραν διατήρηση, προστασία και ανάδειξη του ευρήματος. Συνεπαγωγικά η μετακίνησή του και η επανατοποθέτηση του θεωρείται… ευρύτητα μυαλού. Σημειωτέον, μιλάμε για οστά, τα οποία είναι ήδη, σύμφωνα με τη σχετική ανακοίνωση του ΥΠΠΟ, σε κακή κατάσταση. Αραγε, σε μία τέτοια συνθήκη, η μετακίνηση δεν εγκυμονεί κινδύνους;
• Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο καλείται να γνωμοδοτήσει για την τύχη του ευρήματος. Δηλαδή «αν επιμένει στην κατά χώρα διατήρηση και ο καθένας να αναλάβει τις ευθύνες του». Ζητήθηκε επίσης, «με δεδομένη την πολύ κακή κατάσταση του ευρήματος, στο ΚΑΣ να κατατεθούν προτάσεις για την απόσπαση και επανατοποθέτηση των ευρημάτων, ώστε να έχει πλήρη εικόνα των δεδομένων, προκειμένου να γνωμοδοτήσει». Δηλαδή, το Συμβούλιο να γνωμοδοτήσει, αλλά αν επιμείνει στην προηγούμενη απόφασή, δηλαδή την κατά χώραν διατήρηση τότε… «ο καθένας να αναλάβει τις ευθύνες του»… Ποιες ευθύνες, άραγε; Μήπως εκείνες που πρέπει να αναλαμβάνουν οι κυβερνήσεις και οι πολιτικές ηγεσίες; Τι υπονοείται με αυτή την αποστροφή του λόγου; Ότι αν η επιστημονική κρίση καταλήξει στη μη μετακίνηση του ευρήματος, τότε θα αφεθεί να διαλυθεί ολοσχερώς, για να φταίνε μετά οι «ιδεοληπτικοί»;! Πρόκειται, για μια εντυπωσιακή όσο και επικίνδυνη αντιστροφή της λογικής των πραγμάτων.
• Στη σχετική ενημέρωση σημειώνεται επίσης ότι «το 2016 το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος είχε εκφράσει τη βούλησή του να διαθέσει 5 εκ. ευρώ για την προστασία και ανάδειξη του ευρήματος». Ας μείνουμε λίγο σε αυτό. Όχι μόνο για την ιστορία, αλλά και για τη βαθύτερη ουσία, ας θυμηθούμε τα έργα και τις ημέρες του Ιδρύματος την εποχή που αποκαλύφθηκε το εύρημα (Μάρτιος 2016). Γράφαμε τότε στον «Ημεροδρόμος» (βλ. σχετ.:imerodromos.gr/faliriko-delta/).

«Προκειμένου να μην καθυστερήσει η παράδοση του έργου (σ.σ. δηλαδή του Κέντρου Πολιτισμού Σταύρος Νιάρχος στο Φαληρικό Δέλτα), οι εργασίες αυτές (σ.σ. δηλαδή η αρχαιολογική ανασκαφή) εξαιρούνται από την εργολαβία και στο χώρο (δηλαδή εκεί όπου διενεργείται η ανασκαφή) δεν θα γίνει δεντροφύτευση (…) Ενημερώθηκε σχετικά και το Υπουργείο Πολιτισμού και Γραφείο Πρωθυπουργού διότι πιστεύουμε ότι αυτό πρέπει να βρει ένα τέλος. Έχουμε ήδη δώσει πάνω 5 εκ. για τις ανασκαφές. 

Αυτή τη στιγμή ετοιμαζόμαστε επισήμως για την παραλαβή από την Κοινοπραξία. Αλλά, η Αρχαιολογία μπορεί να συνεχίζει έτσι για χρόνια (σ.σ.εννοεί προφανώς ότι οι αρχαιολόγοι όταν ανασκάπτουν έχουν αργούς ρυθμούς). Δυστυχώς ή ευτυχώς το Δημόσιο θα είναι ο καινούργιος owner (σ.σ.δηλαδή ιδιοκτήτης) και αυτό θα συνεννοηθεί στο εξής εσωτερικά με την Αρχαιολογία. Αλλά αυτό το πράγμα πρέπει κάπου να τελειώνει (σ.σ.δεύτερη φορά αγωνία για να μπει ένα τέλος). Δεν υπήρξε ποτέ στην ιστορία κάποιος οργανισμός που να φέρθηκε όπως φερθήκαμε εμείς στην Αρχαιολογία. Αλλά η κ. Χρυσουλάκη (σ.σ. η Στέλλα Χρυσουλάκη είναι η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής Πειραιά και Νήσων) έχει εκμεταλλευτεί την καλοσύνη μας. Εμείς ενημερώσαμε τους αρμόδιους. Δεν το κάνουμε για να πειράξουμε κανέναν, απλώς για το καλό του έργου. Ας αναλάβει ο καινούργιος ιδιοκτήτης για το πώς θέλει να το συνεχίσει».

Τα παραπάνω είναι όλα όσα ειπώθηκαν από τους εκπροσώπους του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος στην 62^η Συνάντηση της Ειδικής Συμβουλευτικής Επιτροπής του έργου Κέντρο Πολιτισμού «Σταύρος Νιάρχος» στις 4 Απριλίου (την εν λόγω συνεδρίαση μπορείτε να παρακολουθήσε ολόκληρη στο link https://www.youtube.com/watch?v=4Rj47i-4FBE) και αφορούσαν τις ενέργειες του Ιδρύματος σχετικά με τα πολύ σημαντικά ευρήματα των ανασκαφών που διενεργεί η αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων εντός του δημόσιου χώρου που έχει παραχωρηθεί στο Ιδρυμα για την ανέγερση των κτηρίων της Εθνικής Βιβλιοθήκης και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.

Τι μαθαίνουμε, λοιπόν, από αυτό το μικρό απόσπασμα:

Πρώτον: Το Ίδρυμα θεωρεί προτεραιότητα την παράδοση του έργου και επομένως τα ανασκαφικά ευρήματα αποτελούν εμπόδιο που πρέπει να ξεπεραστεί.

Δεύτερον: Το Ιδρυμα μέχρι τώρα χρηματοδοτούσε τις ανασκαφικές εργασίες δεδομένου ότι στο χώρο που διενεργούνται επρόκειτο να γίνουν δενδροφυτεύσεις. Αποφασίζει λοιπόν να μην γίνουν δενδροφυτεύσεις, άρα δεν έχει καμία υποχρέωση συνέχισης της χρηματοδότησης. Άρα… ας τα βρει το Δημόσιο «εσωτερικά» με την Αρχαιολογική Υπηρεσία.

Τρίτον: Για το Ιδρυμα η Αρχαιολογία, όπως τη λένε, είναι κάτι που μπορεί να διαρκεί χρόνια και φυσικά κάτι τέτοια δεν συνάδει με τους χρόνους μιας εργολαβίας. Αρα «πρέπει να μπει ένα τέλος».

Τέταρτον: Ο,τι έκανε μέχρι σήμερα το Ιδρυμα για την… Αρχαιολογία είναι αποτέλεσμα της καλοσύνης του την οποία μάλιστα εκμεταλλεύτηκε η αχάριστη αρχαιολόγος, η οποία φαίνεται πως δεν καταλαβαίνει από γρήγορους ρυθμούς. Με άλλα λόγια, δεν θεωρεί υποχρέωσή του την φροντίδα των αρχαιολογικών ευρημάτων που αποκαλύφθηκαν σε δημόσιο χώρο, ο οποίος προκλητικά του έχει παραχωρηθεί. Αντίθετα, μάλλον πιστεύει ότι οι αρχαιολόγοι οφείλουν να υποκλιθούν στη μεγαθυμία του. Να σημειώσουμε ότι η κ. Χρυσουλάκη είναι μία εκ των πολλών αρχαιολόγων που εργάζονται για την προστασία των μνημείων με πετσοκομμένους μισθούς, χωρίς υπερωρίες, χωρίς να πληρώνονται οδοιπορικά, αλλά με απεριόριστη υπομονή, έννοια και φροντίδα για την υπόθεση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Πέμπτον: Για τα παραπάνω, δηλαδή για την απόφαση το Ιδρύματος να μην συνεχίζει να ασκεί τις υποχρεώσεις του επι των αρχαίων έχουν ενημερωθεί τόσο το Υπουργείο Πολιτισμού όσο και το Γραφείο Πρωθυπουργού. Την ημέρα που ειπώθηκαν όλα αυτά, δηλαδή τις 4 Απριλίου, το Ιδρυμα απέλυε τους εργαζόμενους στην ανασκαφή και λίγες ημέρες αργότερα ενημέρωνε την Εφορεία Αρχαιοτήτων ότι η περαιτέρω χρηματοδότηση των ανασκαφικών εργασιών δεν είναι επιλέξιμη δαπάνη.

Αυτά, λοιπόν, συνέβαιναν τότε. Αλλά, σήμερα, η συνταγματική υποχρέωση που έχει το κράτος να διαφυλάξει την Πολιτιστική Κληρονομιά φαίνεται πως θα ξαναπεράσει από το κατά τ’ άλλα  μεγάθυμο, γενναιόδωρο και υπέρ πάντων Ιδρυμα.

Ας ξαναθυμηθούμε τι είναι αυτό που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη: Πρόκειται για ομαδική ταφή 79  ανθρώπινων σκελετών χωρισμένων σε τρία ορύγματα και αλυσοδεμένων μεταξύ τους στους καρπούς. Οι σκελετοί ανήκουν σε άνδρες διαφορετικών ηλικιών, που έχουν εκτελεστεί με τον ίδιο τρόπο, με μία χαριστική βολή στον κρόταφο. Στο πρώτο όρυγμα έχουν ταφεί 40 άνδρες, με σεβασμό, δηλαδή με τις προβλεπόμενες σπονδές, χωρίς όμως η ταφή τους να έχει προετοιμαστεί από τις οικογένειές τους. Είχαν τα χέρια τους δεμένα μπροστά από το σώμα τους. Οι άνδρες που έχουν ταφεί στο δεύτερο όρυγμα είχαν δεμένα πίσω τα χέρια, ενώ στο τρίτο όρυγμα ήταν δεμένοι ομαδικά σε ξύλο, με τα χέρια ψηλά, ένδειξη ατιμωτικής ταφής.

Το εύρημα συμπεριλήφθηκε στα 10 σημαντικότερα αρχαιολογικά γεγονότα της χρονιάς από το επιστημονικό περιοδικό Archaeology και χρονολογείται στο τρίτο τέταρτο του 7ου αι. π. Χ. 

Πρόκειται για μία εποχή γεμάτη ταραχές, εξεγέρσεις και επαναστάσεις μεταξύ οπαδών των αριστοκρατών και των τυράννων, η οποία συσχετίζεται, όσον αφορά το συγκεκριμένο εύρημα, είτε με το Κυλώνειον άγος είτε με αντίστοιχα ιστορικά γεγονότα. Σύμφωνα με την Έφορο Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, Πειραιώς και Νήσων, κ. Στέλλα Χρυσουλάκη, η ταύτιση των δεσμωτών με το Κυλώνειον άγος, αποτελεί υπόθεση εργασίας, δεδομένου ότι το εύρημα χρονολογείται με ακρίβεια στην 25ετία εκείνων των πολιτικών αναταραχών.

 ΗΜΕΡΟΔΡΟΜΟΣ