Η ειδική αγωγή σε συνθήκες καραντίνας

Οικογένειες με ανθρώπους με βαριές αναπηρίες όπως η νοητική στέρηση, ο αυτισμός κ.α αναφέρουν ότι βρίσκονται σε τραγική κατάσταση βλέποντας τους ανθρώπους τους να πισωγυρίζουν, να χάνουν την όποια λειτουργικότητα είχαν κατακτήσει, να ξεσπούν σε κρίσεις, να βαλτώνουν στις συνθήκες εγκλεισμού. Η Ένωση Συλλόγων Γονέων Μαθητών Δήμου Λάρισας σε ανακοίνωσή της χαρακτηριστικά αναφέρει:
«Αρνητικά έχει επηρεάσει η "καραντίνα" τους μαθητές της Ειδικής Αγωγής με αβέβαιο το πότε θα λειτουργήσουν ξανά, όχι μόνο τα Ειδικά Σχολεία αλλά και οι Ειδικές Δομές, τα Κέντρα Δημιουργικής Απασχόλησης και οι εξωτερικές θεραπείες (λογοθεραπεία, εργοθεραπεία κλπ.), καθώς παρατείνεται το κλείσιμο αυτών με "καταστροφικά" αποτελέσματα στη συμπεριφορά των παιδιών τόσο στην καθημερινότητά τους, η οποία έχει διαταραχθεί, αλλά και στην εκπαιδευτική τους πορεία που στις περισσότερες περιπτώσεις παρατηρείται απώλεια των τόσο δύσκολα κατακτημένων δεξιοτήτων.»

Μπροστά στην κατάσταση που βιώνουμε ήδη αλλά και με τα παραπάνω δεδομένα προκύπτουν τα εξής ζητήματα στα οποία πρέπει να δώσει άμεση λύση η κυβέρνηση:

Τι μέτρα θα πάρει για τους ανθρώπους, παιδιά και ενήλικες, με αναπηρία που έχουν ζωτικές ανάγκες παροχής υπηρεσιών ειδικής αγωγής όταν έχουν διακόψει τις θεραπείες τους για όλο αυτό το διάστημα και ίσως χρειαστεί αυτό να παραταθεί ή να επανέλθει; Όταν μάλιστα έχουν μείνει ήδη στο σπίτι για σχεδόν δύο μήνες και οι συνέπειες του εγκλεισμού είναι πλέον εμφανείς ειδικά σε κάποιες κατηγορίες (αυτισμός κτλ),; με τι όρους και προϋποθέσεις χρειάζεται να λειτουργεί η ειδική αγωγή σε συνθήκες πανδημίας;

Οι ταξικές δυνάμεις στο χώρο της ειδικής αγωγής μαζί με το αγωνιστικό γονεϊκό και αναπηρικό κίνημα πιέζουμε από την αρχή της πανδημίας να δοθούν απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα από τους αρμόδιους κυβερνητικούς φορείς και υπουργεία. Αντ' αυτού δόθηκαν μερικές συστάσεις για τα αμιγώς ιδιωτικά κέντρα και αναστολή λειτουργίας για τα ΝΠΙΔ και τα Δημόσια Ειδικά Σχολεία. Έτσι, σε πολλούς χώρους δεν τηρούνταν καν τα μέτρα προστασίας, πολλές οικογένειες αλλά και εργαζόμενοι ελλείψει συγκεκριμένης υγειονομικής εκπαίδευσης φοβούνταν να προσέλθουν με αποτέλεσμα οι ιδιοκτήτες τους να τα κλείσουν. Αντίστοιχα για τα ΝΠΙΔ δεν ξεκαθαρίστηκε ποτέ το τι θα γίνουν αυτοί οι άνθρωποι για το άγνωστο χρονικό διάστημα που οι δομές θα παραμείνουν κλειστές. Ενώ, για τα Δημόσια Ειδικά Σχολεία, οι εκπαιδευτικοί καταγγέλλουν πως οι πλατφόρμες δεν καλύπτουν τις ανάγκες του μεγαλύτερου μέρους των μαθητών.
Είναι όμως ανάγκη να κάνουμε μερικές καίριες επισημάνσεις και διευκρινίσεις.

Αρχικά να διευκρινίσουμε πως στην πρώτη φάση έξαρσης της πανδημίας που κύριος στόχος ήταν η πρόληψη της διασποράς, αλλά ιδιαίτερα λόγω της κατάστασης που επικρατεί στο χώρο, ζητήσαμε να κλείσουν οι δομές ειδικής αγωγής. Αφενός γιατί κάτω από την πίεση των τραγικών προβλημάτων και ελλείψεων, (κατάλληλων αιθουσών, προσωπικού, κλπ) δεν μπορούσε να εξασφαλιστεί ο αποσυγχρωτισμός και να εφαρμοστούν οι κανόνες σωστής υγιεινής, η επιτήρηση της εφαρμογής τους, η υγιεινή των χώρων με τη σωστή απολύμανση τους καθώς και των χρησιμοποιούμενων παιδαγωγικών και θεραπευτικών υλικών και μέσων. Αφετέρου λόγω της γνωμοδότησης των εμπειρογνωμόνων της επιστημονικής κοινότητας ότι μπορεί οι ανήλικοι να έχουν κολλήσει τον κορωνοϊό αλλά να είναι ασυμπτωματικοί και να μη νοσήσουν και να βρίσκονται στους ίδιους χώρους, στις ίδιες τάξεις με άλλους ανήλικους που πολύ συχνά έχουν συνοδά ιατρικά προβλήματα: για παράδειγμα οι άνθρωποι με σύνδρομο Down μπορεί να έχουν καρδιαγγειακά υποκείμενα νοσήματα ή/και νεφρική ανεπάρκεια κλπ. Τέτοιες περιπτώσεις είναι πολύ συχνές και καθιστούν το πληθυσμό με αναπηρία ακόμα πιο ευάλωτο σε περίπτωση που νοσήσει από τον κορωνοϊο.

Να επισημάνουμε επίσης πως στη χώρα μας αλλά και σε πιο ανεπτυγμένες καπιταλιστικά χώρες, η ειδική αγωγή, η αποκατάσταση, η πρόνοια που συνδέονται άμεσα με την αναπηρία, βρίσκονται στα χέρια κυρίως ιδιωτών, επιχειρηματιών, ΜΚΟ, και ‘’επιχειρήσεων κοινωνικής οικονομίας’’ ενώ ελάχιστες είναι οι δημόσιες δομές και υπηρεσίες. Ο κάθε φορέας σχεδιάζει «ανεξάρτητα» και «αυτόνομα» με βάση το δικό του/της πλάνο, φιλοσοφία, στόχους που καθορίζονται αν όχι πάντα και αυτοτελώς από το οικονομικό όφελος της επιχείρησής τους, σίγουρα με βάση οικονομικά κυρίως κριτήρια που με τη σειρά τους καθορίζονται απο τα «στενά» συνήθως δημοσιοοικονομικά περιθώρια που θέτει η καπιταλιστική οικονομία των κρατών για αυτούς τους φορείς (Δες κρατικούς προϋπολογισμούς για ΝΠΙΔ Πρόνοιας, για Δημόσια Ειδική Αγωγή κλπ).

Ακόμα και η λειτουργία των δημόσιων ειδικών σχολείων έχει απαξιωθεί στο όνομα της «ενσωμάτωσης» και της «συμπεριληπτικής εκπαίδευσης» που φθάνει να εξαφανίζει την όποια «προνομιακή» αντιμετώπιση είχαν τα παιδιά με βαριές αναπηρίες (κυρίως νοητική ή/και αυτισμός, τύφλωση, κώφωση ή πολλαπλές αναπηρίες). Τα κενά στα δημόσια ειδικά σχολεία ξεπερνούν τις 30.000. Εδώ κι ένα χρόνο οι κυβερνήσεις της ΝΔ τώρα και του ΣΥΡΙΖΑ πριν, νομίζουν ότι θα τα συγκαλύψουν με μια προκήρυξη μόλις 4.500 μόνιμων θέσεων, ενώ η πλειοψηφία του προσωπικού εναλλάσσεται μέσω του απαράδεκτου θεσμού των αναπληρωτών και των συμβάσεων ορισμένου χρόνου.

Δομές και υπηρεσίες πρόληψης, πρώιμης και έγκαιρης παρέμβασης είναι ουσιαστικά ανύπαρκτες γιατί στοιχίζουν οπότε εξοβελίζονται στο «πυρ το εξώτερον».
Για τους ενήλικους με βαριές αναπηρίες, που δεν μπορούν να αυτοεξυπηρετηθούν ή να αυτονομηθούν, υπάρχουν ελάχιστες στέγες υποστηριζόμενης διαβίωσης όπως και οικοτροφεία. Κι αυτά για τις οικογένειες που τα οικονομικά τους φθάνουν για να πληρώνουν. Για τους υπόλοιπους, αν είναι τυχεροί μπορεί να βρουν μια θέση στοιβαγμένοι σε θαλάμους σε κάποιο ίδρυμα χρονίων παθήσεων. Ενώ οι περισσότεροι είναι στο σπίτι πολλές φορές με τους γέροντες γονείς τους, σε άθλιες συνθήκες - άγνωστο το ποιός φροντίζει ποιόν και τι θα απογίνουν μετά το θάνατο των γονιών τους.

Η σημερινή άσχημη κατάσταση, με τις συνέπειες στους ανθρώπους που έχουν ανάγκη ειδικής αγωγής και δεν τη λαμβάνουν λόγω των συνθηκών εγκλεισμού, έχει λοιπόν τις ρίζες της ακριβώς σ' αυτό το σύστημα που στρατηγικά είναι προσανατολισμένο στη μείωση των κρατικών δαπανών και στη λειτουργία μερικών σκόρπιων δομών με ελλιπέστατη χρηματοδότηση και όχι στη βάση ενός επιστημονικού σχεδιασμού για ένα ολοκληρωμένο δημόσιο σύστημα για την πρόνοια και την ειδική αγωγή. Έτσι στηρίζει την επιχειρηματικότητα και την ανταποδοτικότητα στο χώρο. Είναι το σύστημα που κοιτάζει τον άνθρωπο με αναπηρία στην τσέπη και όχι για να καλύψει τις σύγχρονες ανάγκες του. Γι' αυτό ως ταξικό συνδικάτο παλεύουμε για δωρεάν δημόσιο σύστημα υγείας-πρόνοιας-ειδικής αγωγής με κατάργηση κάθε επιχειρηματικής δράσης.
Σε τέτοιες όμως συνθήκες, όπως αυτές της πανδημίας, είναι που αποκαλύπτεται σε όλο της το μεγαλείο και η βαρβαρότητα του καπιταλιστικού συστήματος και κατ' επέκταση η γύμνια του, όσο κι αν προσπαθούν ΕΕ, κεφάλαιο και αστικά κόμματα να την κρύψουν πίσω από παχιά φιλεύσπλαχνα λόγια, συστάσεις, καλοπιάσματα κι ευχολόγια, προκειμένου να φανεί πως αυτού του τύπου η διαχείριση αποτελεί μονόδρομο. Πέρα όμως από τα παχιά λόγια στα ζητήματα που «καίνε» τους ανθρώπους με αναπηρία και τις οικογένειες τους σήμερα η κυβέρνηση πρέπει να δώσει άμεση λύση. Γι' αυτό κρίνεται ως αναγκαία και επείγουσα η εφαρμογή ενός ενιαίου σχεδιασμού για όλη την Ελλάδα με την ευθύνη του κράτους για όλες τις περιπτώσεις και ιδιαίτερα εκείνες που χρειάζεται να συνεχίσουν ακόμα και σε συνθήκες καραντίνας τις θεραπείες τους.

Σήμερα σε αυτές τις συνθήκες για να μπορέσει να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η πανδημία για εργαζόμενους και ανάπηρους το κράτος πρέπει:

·         Να προχωρήσει σε μαζικές προσλήψεις μόνιμου προσωπικού ΟΛΩΝ των ειδικοτήτων και μονιμοποίηση των συμβασιούχων.

·         Να επιτάξει άμεσα τις ιδιωτικές δομές ειδικής αγωγής, πρόνοιας και αποκατάστασης, εντάσσοντας ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΑ και τους αυτοαπασχολούμενους επιστήμονες σ’ αυτό το ενιαίο επιστημονικό σχέδιο για την καλύτερη αξιοποίηση όλων των υποδομών, των μέσων και του ανθρώπινου δυναμικού για την αντιμετώπιση με τους καλύτερους όρους της πανδημίας. Γιατί η αντιμετώπιση της πανδημίας και η άναρχη και κερδοσκοπική δράση δεν συμβιβάζονται.

Άλλωστε είναι αδιανόητο το γεγονός ότι τα παιδιά που πηγαίνουν στο ειδικό σχολείο αντί να λαμβάνουν όλες τις απαιτούμενες θεραπείες τους εκεί να συνεχίζουν τον απογευματινό Γολγοθά των ειδικών θεραπειών στα ιδιωτικά κέντρα με την ανάλογη οικονομική αφαίμαξη της οικογένειας.

·         Να παράσχει την απαιτούμενη βοήθεια και στήριξη στις οικογένειες των ΑμεΑ, ειδικά εκείνες που βρίσκονται σε κρίση.

·         Να αναπτυχθεί η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας και να ενταχθούν και να επεκταθούν τα Κέντρα Ψυχικής Υγείας και τα Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα στο πλαίσιο της, να στελεχωθούν πλήρως, να εξοπλιστούν με τα απαραίτητα μέσα ώστε να καλύψουν τις αυξημένες ανάγκες του πληθυσμού ιδιαίτερα σε αυτές τις συνθήκες.

·         Να λειτουργήσουν κινητές μονάδες για να καλυφθούν τόσο οι ιατρικές όσο και οι ψυχοκοινωνικές ανάγκες ανθρώπων με αναπηρία που μπορεί να νοσούν ή να βρίσκονται σε κρίση, και των οικογενειών τους.

·         Να φροντίσει για την ανάπτυξη προσαρμοσμένου και διαβαθμισμένου παιδαγωγικού υλικού για κάθε μορφής μαθησιακής δυσκολίας και αναπτυξιακό επίπεδο για τα παιδιά με αναπηρίες ή/και ψυχοκοινωνικές δυσκολίες που μπορούν να ανταποκριθούν από το σπίτι με διαδικτυακά μέσα.

·         Να παρασχεθεί στις οικογένειες και στους εκπαιδευτικούς τους η κατάλληλη, προσβάσιμη υλικοτεχνική υποδομή και τα μέσα(tablet κτλ), καθώς και οι δωρεάν συνδέσεις.

·         Να επιταχθούν κλειστές δομές ή δομές που υπολειτουργούν και διαθέτουν χώρους στέγασης, αλλά και ξενοδοχεία, να εξοπλιστούν και να στελεχωθούν έτσι ώστε να καλύψουν τις ανάγκες αραίωσης των ανθρώπων που διαμένουν σε αυτές τις συνθήκες σήμερα στοιβαγμένοι στα προνοιακά ιδρύματα χρονίων παθήσεων, στα οικοτροφεία, στα γηροκομεία.

·         Να διατεθούν αυτοί οι χώροι για να καλύψουν και τις ανάγκες μοναχικών ανθρώπων με αναπηρίες ή χρόνιες παθήσεις και αυτών που οι οικογένειες τους αδυνατούν να τους φροντίσουν. Στο πλαίσιο αυτό και ενόψει καλοκαιριού είναι περισσότερο αναγκαίο από ποτέ λόγω του μακρόχρονου εγκλεισμού και της πανδημίας, να λειτουργήσουν οι θερινές κατασκηνώσεις με την ευθύνη του κράτους με υψηλής ποιότητας υπηρεσίες, με την εκπόνηση κατάλληλου σχεδίου για την υγεία και την ασφάλεια τόσο των φιλοξενούμενων όσο και των εργαζόμενων.

Όλο το προσωπικό να εκπαιδευτεί στη χρήση μέσων ατομικής προστασίας και σε όσα άλλα μέτρα απαιτούνται ώστε να ανταπεξέλθουν στις συνθήκες κορωνοϊού.

Αυτά είναι τα ελάχιστα που πρέπει η κυβέρνηση να παρέχει στους ανθρώπους με αναπηρία που χρειάζονται υπηρεσίες ειδικής αγωγής.

Για όλα αυτά παλεύουμε, δεν μένουμε σιωπηλοί και φοβισμένοι. Πληρώσαμε πολλά την κρίση τους και την ανάπτυξή τους, δεν θα πληρώσουμε ξανά, πολύ περισσότερο με τις ζωές μας.

Άρθρο της Γεωργίας Κουρή

Γεωργία Κουρή, Ψυχολόγος-Εκπαιδεύτρια ΑμεΑ, Πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εργαζομένων στην Ειδική Αγωγή και μέλος ΔΣ του Σωματείου Εργαζομένων σε Μονάδες, Ιδρύματα, Σχολεία Ειδικής Αγωγής.