Σωκράτης

Ποιος ήταν ο Σωκράτης;

 Γεννήθηκε στις 4 Ιουνίου του 470 π.Χ. γεννήθηκε ο Έλληνας φιλόσοφος Σωκράτης. Γιος του γλύπτη Σωφρονίσκου και της μαμής Φαιναρέτης. Ακολούθησε στα πρώτα χρόνια της νιότης του  τα επάγγελμα του πατέρα του. Δεν ήταν όμως καμωμένος για μαρμαράς και γρήγορα άρχισε να διαβάζει αφού είχε ήδη ενταχθεί στον κύκλο του Αρχέλαου.

Ο Αρχέλαος μπήκε κατά τύχη στο εργαστήριο που εργαζόταν ο Σωκράτης και τον βρήκε να συζητάει ζωηρά με τους άλλους εργάτες σχετικά με το μισθό που έπρεπε να πάρει. Ο τρόπος που υποστήριζε τα δικαιώματά του ήταν τόσο επιδέξιος, ώστε έκανε τον Αρχέλαο να τον πάρει στον κύκλο των μαθητών του.  Ο Πλάτωνας παρουσιάζει τον Σωκράτη να λέει στην «Απολογία» του πως η ενασχόληση με τη φιλοσοφία αποτελούσε γι’ αυτόν θεία εντολή.

Ηταν από τους θεμελιωτές της φιλοσοφικής διαλεκτικής, δηλαδή της εύρεσης της αλήθειας με την υποβολή ορισμένων ερωτήσεων και της μεθοδικής ανεύρεσης απαντήσεων σε αυτές (το ερωτάν και το αποκρίνεσθαι). Ο Κ. Μαρξ τον ονόμασε «προσωποποίηση της φιλοσοφίας».

Ο Σωκράτης πέρασε όλη του τη ζωή με ένα ατέλειωτο κουβεντολόι στις παλαίστρες, στην αγορά, στα σαράφικα, συζητώντας για το δίκαιο, την ανδρεία και την αρετή. Και το έκανε «σαν κανένας ξιπασμένος άγουρος νεανίας» με την προσποίηση πως δεν το ξέρει και προσπαθεί να το «ξεγεννήσει». Και αναρωτιέται ο Επίκουρος, που απαιτούσε από το ρήτορα να είναι σαφής και συγκεκριμένος: «Μα είναι σωστό ένας ολόκληρος άνδρας, να παίρνει πόζες, να χειρονομεί, να μορφάζει, να αραδιάζει φράσεις και σχήματα θέλοντας να αποδείξει τα αναπόδεικτα». Πιο καυστικός ο Κολώτης, μαθητής του Επίκουρου, έχοντας στόχο την περιφρόνηση του Σωκράτη για τις αισθήσεις και τις φυσικές επιστήμες: «Πώς γνωρίζεις ότι το φαΐ είναι φαΐ, το πανωφόρι πανωφόρι και πώς να φυλάγεσαι από φίδια και λύκους».

Ο Σωκράτης, που παρουσιάζει ο σύγχρονός του Αριστοφάνης στις «Νεφέλες», είναι ένας ψευτοφιλόσοφος, απατεώνας της σκέψης και του λόγου, που ξυπόλυτος, βρώμικος και κακομοίρης διδάσκει σε μικρούς και μεγάλους το τέχνασμα της αντιλογίας, «τον ήττω λόγον κρείττω ποιείν», δηλαδή να μπορεί να παριστάνει κανείς το άδικο για δίκαιο και το ψέμα για αλήθεια. Ακόμη, τον δείχνει μικρολόγο «ψυλλοφιλόσοφο» που ασχολείται με το πόσο πηδά ο ψύλλος και μικροκλέφτη που βουτά ένα σφαχτάρι από το βωμό.

Ο Αριστοφάνης γελοιοποιεί θεληματικά τον Σωκράτη για να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις της κωμωδίας του, που στόχος της ήταν η τσουχτερή σάτιρα των ηθών του καιρού του. Πάντως, ένα μεγάλο μέρος από όσα καταμαρτυρεί στον Σωκράτη του τα έλεγε όλος ο κόσμος στην αγορά.

Ο λαός αντιπαθούσε τον Σωκράτη, γεγονός που το παραδέχεται και ο ίδιος στην «Απολογία». Ισως σε αυτό να είχε συντελέσει το αλλόκοτο παρουσιαστικό του. Οι Αθηναίοι τον έβλεπαν καθημερινά στην αγορά, έναν κοντόχοντρο ανθρωπάκο, μεσόκοπο, με μύτη πλατσουκωτή και ανασηκωμένη, με μικρά μισόκλειστα μάτια γεμάτα ειρωνεία, με παλιά τριμμένα ρούχα, γένια και μαλλιά αχτένιστα και ακούρευτα.

Ξημεροβραδιάζεται με τους αριστοκράτες και τρέφει βαθιά περιφρόνηση για τους ανθρώπους του λαού, τη δημοκρατία και τις φυσικές επιστήμες που είναι «τέκνα του δήμου».

Η διδασκαλία του αντανακλά τις αντιλήψεις της αθηναϊκής ολιγαρχίας που προσπαθεί να καταλύσει το δημοκρατικό πολίτευμα γι’ αυτό κατηγορήθηκε πως είναι συνωμότης και καταδικάστηκε σε θάνατο. Υποστήριζε πως το κράτος δεν πρέπει να το διοικούν όλοι (ο δήμος) αλλά οι επαΐοντες (αυτοί που ξέρουν), δηλαδή οι σοφοί και οι άριστοι. Δεν έκρυβε τις απόψεις του ο Σωκράτης. Εξάλλου, ο Κριτίας και ο Αλκιβιάδης, που αιματοκύλησαν την Αθήνα, μαθητές του ήταν – όπως και ο προδότης Ξενοφών.

Πρέπει να του αναγνωριστεί ότι εναντιώθηκε στους ολιγαρχικούς όταν αρνήθηκε να συλλάβει έναν δημοκρατικό πολίτη, τον Λέοντα τον Σαλαμίνιο, και ότι μετά την καταδίκη του προτίμησε να πιει το κώνειο παρά να δραπετεύσει και να παραβεί τους νόμους.

Ο Σωκράτης είχε νυμφευθεί σε μεγάλη ηλικία την Ξανθίππη, μια γυναίκα που έμεινε ως παράδειγμα προς αποφυγήν.

Ηρακλής Κακαβάνης