Η οικογένεια Τσάφου και ο Άρης Βελουχιώτης στην Καισαριανή

 ΟΔΟΣ ΑΔΕΛΦΩΝ ΤΣΑΦΟΥ. Στο έμπα της Καισαριανής, από την πλευρά της Πανεπιστημιούπολης συναντάς την οδό Τσάφου. Ο Δήμος Καισαριανής έδωσε στον δρόμο αυτό το όνομα «Οδός ΑΔΕΛΦΩΝ ΤΣΑΦΟΥ», τιμώντας τη μνήμη τεσσάρων αδελφών, προσφύγων, που έδωσαν το «παρών» και δύο απ’ αυτούς τη ζωή τους στον απελευθερωτικό αγώνα του λαού μας εναντίον των Γερμανών. Στο τέρμα της ίδιας οδού, που συναντιέται με την οδό Αναξαγόρα, είναι τοποθετημένη μια αναθηματική πλάκα πάνω στην μπαζωμένη κοίτη του Ηριδανού που αναφέρεται στη «Σύσκεψη της Καισαριανής», όπου ο Άρης Βελουχιώτης πρωτομίλησε στους συντρόφους τους για τον ένοπλο αγώνα κατά των Γερμανών κατακτητών. Πώς συνδέονται οι δύο αυτές αναφορές; Πώς συνδέεται η ονομασία του δρόμου με την αναθηματική πλάκα; Το ξετύλιγμα του κουβαριού θα αναδείξει κορυφαία ιστορικά γεγονότα που έγραψαν τις ένδοξες σελίδες της Εθνικής μας Αντίστασης.

Ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΣΑΦΟΣ, ο πατέρας, το 1922, στον κατατρεγμό και στη συμφορά, μαζί με τον αδελφό του και άλλα ξαδέλφια του, αφού κατάφεραν να διώξουν τις οικογένειές τους στην Ελλάδα, καθώς πλησίαζαν οι Τσέτες στα Βουρλά, οι ίδιοι παρέμειναν εκεί για να υπερασπιστούν την πόλη και έμειναν για πάντα εκεί και βρέθηκαν κατακρεουργημένοι κι απαγχονισμένοι στην κεντρική πλατεία των Βουρλών. Η απορφανισμένη οικογένεια, τέσσερα αγόρια (Μανώλης, Στέφανος, Γιώργος, Γιάννης), δύο κορίτσια και η μάνα τους, μετά από πολλά βάσανα κατάφεραν να φθάσουν στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκαν στην Καισαριανή.

Η «ΣΥΣΚΕΨΗ ΤΗΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ» αποτέλεσε την πρώτη γνωριμία του Μανώλη Τσάφου με τον Άρη και έκτοτε δεν χώρισαν ποτέ. Συγκεκριμένα στις 15 Μάη 1941 σ’ ένα αλσύλλιο της Καισαριανής γίνεται μια μυστική σύναξη μιας χούφτας παλικαριών με την παρουσία του Άρη Βελουχιώτη. Σ’ αυτή τη σύσκεψη, γνωστή σαν «Σύσκεψη της Καισαριανής», ο Άρης θα μιλήσει στους συναγωνιστές και συντρόφους του για ένοπλο αγώνα ενάντια στον κατακτητή, για ένα νέο ’21. Η ομιλία του Θανάση Κλάρα στη Σύσκεψη της Καισαριανής επικεντρώθηκε σε τέσσερα σημεία: α) Ο πόλεμος συνεχίζεται. Πρέπει να συνεχιστεί με το όπλο στο χέρι, ως την απελευθέρωση της πατρίδας από τους κατακτητές, β) Τα όπλα του αγώνα θα εξασφαλιστούν από τα όπλα των στρατιωτών που δεν τα παράδωσαν, αλλά τα πιο πολλά θα τα αρπάξουμε από τους ίδιους τους κατακτητές, γ) Ο ένοπλος αγώνας θα πρέπει να στραφεί κατά των κατακτητών και των προδοτών συνεργατών τους, δ) Ο αγώνας για τη λευτεριά έχει κι άλλο χαρακτήρα. Η νίκη του λαού μας ενάντια στον κατακτητή θα είναι και μια νίκη ενάντια στον ντόπιο φασισμό. Ο λαός με τον αγώνα του και τη νίκη του θα εξασφαλίσει τα κυριαρχικά του δικαιώματα και τις ελευθερίες του. Ο αγώνας είναι για τη λευτεριά, αλλά και για να μην υπάρξει γυρισμός στα μαύρα χρόνια της δικτατορίας.

 

Ο Μανώλης Τσάφος

ΣΤΗ ΣΥΣΚΕΨΗ πήραν μέρος γύρω στους 12 αγωνιστές, παλιοί γνώριμοι οι πιο πολλοί, του Θανάση Κλάρα, από τις παράνομες Οργανώσεις του ΚΚΕ: Ο Μανώλης Τσάφος, που τον ακολούθησε πιστά ως το τέλος, για να σκοτωθεί σε μάχη, τον Απρίλη του 1945, λίγες μέρες πριν αυτοκτονήσει ο Άρης, ο Στέφανος Τσάφος, αδελφός του Μανώλη, μαχητής του Β’ λόχου ΕΛΑΣ Καισαριανής, έπεσε στη μάχη με τους ταγματασφαλίτες στις 16 Ιούνη 1944, κοντά στο Μοναστήρι Καισαριανής, ο Γιάννης Χατζηπαναγιώτου (ο μετέπειτα Καπετάν Θωμάς), αργότερα Καπετάνιος  της VII Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ, ο Νίκος Θεοδωρίδης, από τη Μικρά Ασία, στέλεχος του ΚΚΕ και συνεργάτης του Άρη Βελουχιώτη και  του Γιάννη Χατζηπαναγιώτου από το 1938, ο επίσης Μικρασιάτης Θόδωρος Κουλίτσος-Νικολαΐδης, στέλεχος του ΚΚΕ, οργανώθηκε από τους πρώτους στο ΕΑΜ Καισαριανής και στον ΕΛΑΣ, ο Ιγνάτης Δρακούλης «Πάγκαλος», γεννημένος στη Μικρά Ασία, στέλεχος του ΚΚΕ, ο αδελφός του Ιγνάτη, Δημήτρης Δρακούλης «Πάγκαλος», στέλεχος του ΚΚΕ, ο γερμανομαθής Κορίνθιος δικηγόρος Αθανάσιος Λαζανάς, που όταν τον έπιασαν οι Γερμανοί αρνήθηκε να τους μιλήσει στη γλώσσα τους και τον εκτέλεσαν, ο γεννημένος στην Κέρκυρα Γιώργος Τζώνης,  στέλεχος του ΚΚΕ και συνεργάτης του Άρη Βελουχιώτη και  του Γιάννη Χατζηπαναγιώτου από το 1939, ο Δημήτρης Χαραλάμπους και η Ελπίδα Κουρουνιώτη, αγωνίστρια της Εθνικής Αντίστασης.

Ένα χρόνο μετά, στις 24 Μαΐου 1942, ο Άρης κατ’ εντολή του ΕΑΜ, θα ξεκινήσει τον ένοπλο αγώνα με τον ΕΛΑΣ, για να γράψει στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας το έπος της Αντίστασης. Πρώτοι έτρεξαν στο κάλεσμά του οι ελάχιστοι της μυστικής σύναξης της Καισαριανής κι ανάμεσά τους ο Μανώλης Τσάφος, για να γίνει στη συνέχεια ένας από τους πρώτους αντάρτες του Βελουχιώτη, μέχρι που θα πέσει νεκρός σε μια απ’ τις τελευταίες μάχες τους λίγο πριν το τραγικό τέλος του Άρη.

Στη μάχη αυτή, στις 25 Απριλίου 1945 βρέθηκαν περικυκλωμένοι από ισχυρές αγγλοελληνικές δυνάμεις, που έβαλλαν εναντίον τους με πυκνά πυρά οπλοπολυβόλων. Οι αντάρτες χωρίστηκαν σε δύο ομάδες και κατάφεραν κινούμενοι αθόρυβα μέσα στη νύχτα να «γλιστρήσουν» έξω από τον κλοιό των εχθρικών δυνάμεων. Στη νυχτερινή όμως εκείνη συμπλοκή σκοτώθηκε ο Μανώλης Τσάφος, τραυματίστηκαν πέντε και ένας συνελήφθη αιχμάλωτος. Οι αντάρτες πέρασαν στη συνέχεια στην Αλβανία για ελάχιστες ώρες, αφού προηγουμένως έθαψαν πάνω στη συνοριακή γραμμή τον αξέχαστο πρωταντάρτη από την Καισαριανή Μανώλη Τσάφο. Ο θάνατος του Μανώλη συγκλόνισε τον Άρη Βελουχιώτη. Τον νεκρό αγωνιστή προέπεμψαν ο παπάς της Καλής Βρύσης, λίγοι χωρικοί και οι τιμητικές ομοβροντίες των ανταρτών σαν ύστατο αποχαιρετισμό στον αγαπημένο συναγωνιστή τους. Τον Μανώλη ακολούθησαν και τα υπόλοιπα αδέλφια από διαφορετικά μετερίζια στον αγώνα για τη Λευτεριά στις γειτονιές της Καισαριανής.

Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΑΦΟΣ στην προφορική μαρτυρία του αναφέρεται στη σύσκεψη: «Όταν είχαμε ακόμα την ταβέρνα ήλθε ο Άρης Βελουχιώτης στο μαγαζί μας και μέχρι να οργανωθούνε καθίσανε στο προσφυγικό σπίτι εφτά ή οκτώ μέρες. (Δεν αναφέρει κάτι άλλο για το σπίτι… Στις προθήκες, όμως, του Μουσείου ΕΑΜικής Αντίστασης, στην Καισαριανή, υπάρχει χειρόγραφο σημείωμα αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης για τη συνάντηση με τον Άρη και η κουρελού στην οποία κοιμόταν ο Άρης Βελουχιώτης κατά την παραμονή του στην Καισαριανή τον Μάη του 1941, φιλοξενούμενος από την Χρύσα Κατσαρέλη. Από το αρχείο του Νικόδημου Κατσαρέλη)…

 

Ο Στεφανής Τσάφος

Ο ΣΤΕΦΑΝΗΣ ΤΣΑΦΟΣ βρήκε τραγικό θάνατο σε μια από τις κορυφαίες, αλλά και τραγικές πράξεις της Κατοχής και της Αντίστασης, τη Μάχη της Καισαριανής, ανάμεσα στο 2ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ Αθήνας (200 μαχητές) και σε 1.300 Γερμανούς και ταγματασφαλίτες βαριά οπλισμένους, οι οποίοι για πολλοστή φορά εισέβαλαν τα ξημερώματα της 15ης προς 16η Ιουνίου 1944 στην Καισαριανή, στην προσπάθειά τους να την καταλάβουν, αιφνιδιάζοντας τον αδούλωτο κι ανυπότακτο λαό της. Κι αφού έστησαν ένα τεράστιο μπλόκο γύρω απ’ την ελεύθερη και απάτητη προσφυγική συνοικία, προχώρησαν σε μαζικές συλλήψεις και εκτελέσεις πατριωτών επί τόπου.

Ο Στεφανής Τσάφος, στέλεχος του ΕΛΑΣ Καισαριανής, μαζί με τα παλικάρια τού Απόλλωνα Δαβλάκου, γραμματέα της Οργάνωσης Καισαριανής του ΚΚΕ, πολέμησαν παλικαρίσια τον εχθρό και επιχείρησαν να διαφύγουν μέσα από το γερμανικό μπλόκο του Βύρωνα. Αλλά ο Στέφανος τραυματίστηκε βαριά στο πόδι και δεν μπορούσε να ακολουθήσει τους συναγωνιστές του κι αφού τους παρότρυνε να φύγουν, κρύφτηκε μέσα στα χωράφια σ’ ένα λάκκο, αλλά με το πρώτο φως της ημέρας οι γερμανοτσολιάδες τον ανακάλυψαν οδηγημένοι απ’ τα ματωμένα αχνάρια πάνω στο χώμα και τον συνέλαβαν. Αλλά και τα άλλα παλικάρια του Δαβλάκου βρέθηκαν περικυκλωμένα στο υψωματάκι «Αστέρι» κοντά στο μοναστήρι. Ήταν ο Απόλλωνας Δαβλάκος, ο Πρόδρομος Αδραμίτογλου, ο Σωτήρης Βενιέρης, ο Ανδρέας Κρυσταλάκος, ο Μιχάλης Μενεγάκης, ο Νίκος Νταλιάνης και ο Γιώργος Πολεμαρχάκης. Τα επτά παλικάρια της ομάδας του Δαβλάκου και σύντροφοι του Τσάφου βρέθηκαν πριν το μεσημέρι γαζωμένοι απ’ τις σφαίρες του εχθρού πάνω στο λόφο.

Σύμφωνα με μαρτυρίες αγωνιστών κατά τις 9. 00 το πρωί μια κουστωδία από γερμανοτσολιάδες έσερναν με φωνές και βλαστήμιες στη λεωφόρο Καισαριανής «θριαμβευτικά», φορτωμένο πάνω σ’ ένα γάιδαρο τον βαριά τραυματισμένο ΕΛΑΣίτη Στέφανο Τσάφο. Σε μια γειτονιά την ώρα που περνούσαν υπήρχε μπλόκο των Γερμανών σε ένα σπίτι και ετοιμάζονταν να εκτελέσουν επί τόπου μια ολόκληρη οικογένεια που τη θεωρούσαν ύποπτη για τον θάνατο ενός Γερμανού στρατιωτικού. Ο Στέφανος Τσάφος, αν και βαριά τραυματισμένος και μισολιπόθυμος, κατάλαβε τι επρόκειτο να γίνει και με όση δύναμη του απέμενε φώναξε δυνατά προς τους Γερμανούς στρατιώτες: «Αφήστε τους, εγώ τον σκότωσα» και τότε οι Γερμανοί χίμηξαν πάνω του και τον κατατρύπησαν με τις ξιφολόγχες τους. Η οικογένεια σώθηκε και ο Στέφανος, αφού διαπομπεύτηκε επί ώρες στους δρόμους της Καισαριανής, μεταφέρθηκε στο Γουδή, όπου βρήκε τραγικό τέλος.

Ένα απέριττο μνημείο έχει στηθεί στον τόπο της θυσίας αυτών των παλικαριών και κάθε χρόνο στην επέτειο της μάχης η ΠΕΑΕΑ τιμά τους 10 ήρωες που έπεσαν πολεμώντας εκείνη τη μέρα.

*Ο Σπύρος Τζόκας είναι πανεπιστημιακός και συγγραφέας.