Η λαϊκή πάλη το Δεκέμβρη 1944 υπήρξε φαινόμενο μοναδικό σε όλη την καπιταλιστική Ευρώπη μετά από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η αντίθεση κεφαλαίου - εργασίας, που εξ αντικειμένου διαπερνούσε την ελληνική κοινωνία και τα χρόνια της Κατοχής, το Δεκέμβρη πρόβαλε με μεγαλύτερη οξύτητα, καθώς είχε φύγει από τη μέση ο παράγοντας του ξένου κατακτητή.
Στις μάχες των 33 ημερών πρωταρχικά αναδείχτηκαν η μαζική λαϊκή οργάνωση και αυτενέργεια, η συλλογικότητα, η αλληλεγγύη και η πολιτική επαγρύπνηση, μαζί με την αυτοθυσία, σ' έναν αγώνα που δόθηκε με πρωταγωνιστή την εργατική τάξη και το κόμμα της, το ΚΚΕ.
Ο λαός της Αθήνας και του Πειραιά έδωσε μια άνιση μάχη απέναντι στον βρετανικό ιμπεριαλισμό και την ελληνική αστική τάξη, που δεν δίστασε ν' αξιοποιήσει δωσίλογους και ταγματασφαλίτες προκειμένου να διαφυλάξει την εξουσία της.
Η στάση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ να μην υποχωρήσουν και ν' απορρίψουν το τελεσίγραφο του Σκόμπι ήταν σωστή. Η υποχώρηση θα σήμαινε απόλυτη πολιτική και ηθική απαξίωση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Μια τέτοια ήττα, χωρίς μάχη, θα τσάκιζε το εργατικό κίνημα.
Παρά την ηρωική στάση του Κόμματος το Δεκέμβρη του '44, σε συνθήκες επαναστατικής κατάστασης, το ΚΚΕ βρέθηκε ιδεολογικά - πολιτικά ανέτοιμο να διαμορφώσει εξελίξεις σε όφελος του λαού. Η βραχύβια συμμετοχή στην κυβέρνηση «Εθνικής Ενότητας», που αντικειμενικά έδωσε πολύτιμο χρόνο στην αστική τάξη ν' ανασυγκροτήσει τους μηχανισμούς της, κατέδειξε το ανεδαφικό του πολιτικού στόχου του ΚΚΕ για ομαλή αστική δημοκρατική εξέλιξη ως μεταβατική φάση στην πάλη για το σοσιαλισμό.
Η επαναστατική κατάσταση αποτελεί αντικειμενικό στοιχείο της ταξικής πάλης. Η διαμόρφωσή της θέτει το ζήτημα είτε της εφόδου του επαναστατικού κινήματος για την κατάκτηση της εργατικής εξουσίας είτε -εάν την παραγνωρίσεις- οδηγεί στο πισωγύρισμα και την αναδίπλωση του κινήματος.
3 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Η Εθνική Πολιτοφυλακή δεν παρέδωσε τον οπλισμό της. Στην πρωτεύουσα, από νωρίς το πρωί συρρέει κόσμος στην πλατεία Συντάγματος. Κάθε γειτονιά της Αθήνας και του Πειραιά έχει τη δική της προσυγκέντρωση και μπαίνει στην πλατεία οργανωμένα. Καθώς η κεφαλή της πορείας πλησιάζει στο κέντρο της πλατείας, οι δυνάμεις του Έβερτ που είναι παραταγμένες στη γωνία Πανεπιστημίου και Βασιλίσσης Σοφίας, μπροστά από το κτίριο του Αρχηγείου της Αστυνομίας, με εντολή του Έβερτ ανοίγουν πυρ.
Απολογισμός: 21 νεκροί και 140 τραυματίες.
Ο «Ριζοσπάστης» της επόμενης μέρας έγραφε: «Η Αθήνα έζησε χτες μια μεγάλη μέρα. Αλλά μια μεγάλη, πικρή και ματωμένη μέρα».
3 ΔΕΚΕΜΒΡΗ - Κατάληψη Αστυνομικών Τμημάτων:
Στις 14.30 το Α' Σώμα Στρατού του ΕΛΑΣ εξέδωσε «Διαταγή Επιχειρήσεων». Ακολούθως οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ διατάχθηκαν να προχωρήσουν στον αφοπλισμό των Αστυνομικών Τμημάτων και της Χωροφυλακής, αποφεύγοντας ταυτόχρονα κάθε εμπλοκή με τους Βρετανούς κατά τα μεσάνυχτα ωστόσο εκδόθηκε νέα διαταγή η οποία ακυρώνει την προηγούμενη και περιόρισε τη δράση του ΕΛΑΣ στον αφοπλισμό της Χωροφυλακής των προαστίων και στη συντριβή των φοιτητών στο Θησείο.
Ωστόσο ο αντίπαλος δεν έδειχνε παρόμοια αναβλητικότητα. Το ίδιο βράδυ, δυο τάγματα της Ορεινής Ταξιαρχίας εγκαταστάθηκαν ανενόχλητα στα Παλιά Ανάκτορα, στο Μετοχικό Ταμείο Στρατού και το Πανεπιστήμιο.
Το αστυνομικό σώμα είχε 2.500 άντρες στις 3-4 Δεκέμβρη. Εκτός από το σκληρό πυρήνα των στελεχών που είχε μεταφερθεί στο κέντρο της πόλης, ένα σημαντικό ποσοστό αστυνομικών ήταν οργανωμένο στο ΕΑΜ. Η επιχείρηση ολοκληρώθηκε σε λίγες ώρες. Λίγα ήταν τα Αστυνομικά Τμήματα που πρόβαλαν αντίσταση. Ως το απόγευμα, το 60% των Αστυνομικών Τμημάτων είχε αφοπλιστεί.
Ο αφοπλισμός των Αστυνομικών Τμημάτων στον Πειραιά ήταν καθολικός. Μοναδικές εστίες αντίδρασης που απέμειναν ήταν το οχυρωμένο μέγαρο Βάτη και η Σχολή Ναυτικών Δοκίμων.
Στα βρετανικά στρατιωτικά αρχεία σώζονται οι αναφορές των επιχειρήσεων του ΕΛΑΣ στην Αθήνα. Χαρακτηριστικό της κατάστασης που επικρατούσε στις 3 και 4 Δεκέμβρη είναι ότι κάθε 10 λεπτά γίνεται και μια νέα αναφορά για κινητοποιήσεις σε κεντρικά σημεία και στις συνοικίες, καταλήψεις Αστυνομικών Τμημάτων κ.ά.
3 - 4 ΔΕΚΕΜΒΡΗ - Η Μάχη του Θησείου:
H μετακίνηση και η ανάπτυξη των δυνάμεων του ΕΛΑΣ έγινε το βράδυ της 3ης Δεκέμβρη 1944 και τις πρώτες πρωινές ώρες είχαν καταληφθεί οι θέσεις μάχης.
O λόχος του Κουκακίου και της Πλάκας (με επικεφαλής τον Kώστα Bαμβακά) αναπτύχθηκε στο λόφο του Φιλοπάππου, με σκοπό να χτυπήσει εναντίον του Αρχηγείου της X που βρισκόταν στο Αστεροσκοπείο.
Ο στόχος του αντιπερισπασμού αυτού ήταν να προκαλέσει τη συγκέντρωση των βαρύτερων πυρών της X, ιδιαίτερα των πολυβόλων και των όλμων, προς την κατεύθυνση του Φιλοπάππου, μακριά από τον άξονα των κύριων επιθέσεων του EΛAΣ.
Στις έξι το πρωί, ενώ οι προετοιμασίες της X για αντεπίθεση πλησίαζαν στην ολοκλήρωσή τους, εκδηλώθηκε η γενική επίθεση του EΛAΣ, αρχικά από την περιοχή των Πετραλώνων.
Στις εννέα το πρωί εκδηλώθηκε η τελική φάση της επίθεσης με την πλευρική εξόρμηση του Τάγματος του Προβελέγγιου από τη γέφυρα Πουλόπουλου προς το κέντρο του Θησείου. H νέα αυτή επίθεση των ΕΛΑΣιτών ήταν σφοδρότατη και αποσυντόνισε ολοκληρωτικά την αμυντική διάταξη της X, στις τάξεις της οποίας γενικεύτηκε η διαρροή οπλιτών. Σε λίγη ώρα τα υπολείμματα των δυνάμεών της βρίσκονταν εγκλωβισμένα στο Αστυνομικό Τμήμα του Θησείου και στο Σχολείο.
Τότε έγινε η εμφάνιση Βρετανών στρατιωτών οι οποίοι έφτασαν με φορτηγά στον τόπο των συγκρούσεων με πρόσχημα την «τήρηση της τάξης» και τοποθετήθηκαν ανάμεσα στους αντιμαχόμενους με σκοπό να φυγαδεύσουν τους υπολειπόμενους ενόπλους Χίτες προς το κέντρο της Αθήνας.
4 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Ο Σκόμπι από το πρωί είχε κηρύξει το στρατιωτικό νόμο. Απέστειλε έγγραφο στο Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ, με το οποίο διέτασσε την υποχώρηση όλων των μονάδων του εκτός μιας διευρυμένης ζώνης γύρω από την πρωτεύουσα ως τις 7 Δεκέμβρη.
Τα ξημερώματα της μέρας η ΙΙ Μεραρχία του ΕΛΑΣ δέχτηκε ένα σοβαρό πλήγμα, αφού το 2ο Σύνταγμά της που ήταν καθ' οδόν για τα Τουρκοβούνια δέχτηκε αιφνίδια επίθεση από βρετανικές δυνάμεις στη Φιλοθέη και αιχμαλωτίστηκε. Από τους 1.200 άντρες μόνο οι 400 καταφέρνουν να διαφύγουν με τον οπλισμό τους. Η απουσία του 2ου Συντάγματος (από τις πιο αξιόμαχες μονάδες του ΕΛΑΣ) θα γινόταν αισθητή στις επιχειρήσεις των πρώτων ημερών.
Στο μέτωπο της απεργίας. Το ποσοστό επιτυχίας άγγιξε το 100%. Κανένα εργοστάσιο δεν κινήθηκε, κανένα μαγαζί δεν άνοιξε.
4 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Στην επιστροφή από το νεκροταφείο, στη συμβολή των οδών Αιόλου και Σταδίου, πραγματοποιήθηκε νέα δολοφονική επίθεση κατά του πλήθους από το ξενοδοχείο «Μητρόπολις» (κέντρο του ΕΔΕΣ) και τη Γενική Ασφάλεια.
Απολογισμός: 40 νεκροί και 70 τραυματίες.
4 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Μέσα στο πλαίσιο της επιχείρησης κατάληψης των Αστυνομικών Τμημάτων (σε όλη την Αθήνα) ήταν και η απόφαση για την κατάληψη των φυλακών. Έτσι οργανώθηκε και η επίθεση του ΕΛΑΣ για την κατάληψη των φυλακών Συγγρού στην περιοχή του Ταύρου και η επίθεση κατά των φυλακών παραπηγμάτων της οδού Βουλιαγμένης στο Νέο Κόσμο.
«Αυτοτελές πολιτικό - στρατιωτικό - οργανωτικό πρόβλημα αποτελεί το γεγονός ότι ο ΕΛΑΣ δεν έχει λάβει όλα εκείνα τα απαραίτητα μέτρα για να καλύψει μια τέτοια μαζική εκδήλωση από μια νέα δολοφονική επίθεση. Δεν ήταν ανάλογα εξοπλισμένος, παρόλο που βρισκόταν ήδη σε εξέλιξη η ένοπλη σύγκρουση. Βέβαια το ιδεολογικοπολιτικό υπόβαθρο αυτού του προβλήματος σχετίζεται με την καθοδηγητική κατεύθυνση εκ μέρους του Κόμματος. Η ηγεσία του Κόμματος συνέχιζε να έχει ακόμα και τότε αυταπάτες για το πού πήγαινε η κατάσταση. Επικράτησε η σκέψη να μη ρίξουν την ευθύνη στον ΕΛΑΣ, για να μην έχουν άλλοθι οι κυβερνητικές δυνάμεις στην επίθεσή τους κατά του λαού. Η μόνη εξήγηση για την ανεπαρκέστατη περιφρούρηση της διαδήλωσης ήταν ότι συνυπήρχαν και τα δύο...» («Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, 1939-1949»).
5 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Στις επιχειρήσεις του ΕΛΑΣ για την κατάληψη των Αστυνομικών Τμημάτων εντάσσεται και η επίθεση του Λόχου Σπουδαστών του ΕΛΑΣ «Λόρδος Μπάιρον» εναντίον της Γενικής Ασφάλειας Αθηνών, στη γωνία Στουρνάρη και Πατησίων. Η μάχη ξεκίνησε το απόγευμα της 5ης Δεκέμβρη, με συνεχείς δυναμικές εφόδους του Λόχου Σπουδαστών εναντίον των αστυνομικών δυνάμεων, με σημείο εφόρμησης το Πολυτεχνείο και ενισχυτικά πυρά άλλων ΕΛΑΣίτικων λόχων από τα γύρω κτίρια. Ύστερα από επέμβαση των βρετανικών τανκς (που εισέβαλαν στο χώρο του Πολυτεχνείου), ο ΕΛΑΣ υποχωρεί με απώλειες προς την πλατεία Εξαρχείων. Επιτυγχάνεται ανακατάληψη του Πολυτεχνείου από το Λόχο την επόμενη μέρα, όπου ανασυντάσσει τις δυνάμεις του και με νέες σκληρές εφόδους ανατινάζει το κτίριο της Γενικής Ασφάλειας Αθηνών. Το απόγευμα, μεγάλο μέρος της Ορεινής Ταξιαρχίας κατέλαβε θέσεις στο κέντρο της Αθήνας (Πανεπιστημίου - Ακαδημίας). Ενώ στον Πειραιά, το ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό αποβιβάζει νέες δυνάμεις στο μέγαρο Βάτη.
Το βράδυ, κατέφτασε στο Βύρωνα, ύστερα από εξουθενωτική πορεία, ένα σύνταγμα του ΕΛΑΣ Κορίνθου.
Το βράδυ, στην περιοχή της πρωτεύουσας διακόπτεται η ηλεκτροδότηση.
Μέχρι το πρωί, σχεδόν 2.000 οδοφράγματα υψώθηκαν στον Πειραιά.
6 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Τα ξημερώματα οκτώ βρετανικά και τέσσερα ελληνικά τάγματα ξεκινούν την επιχείρηση εκκαθάρισης των οδών Σταδίου και Πανεπιστημίου με θεαματική κατάληψη των κεντρικών γραφείων του ΕΑΜ στην Κοραή με τεθωρακισμένα, καθώς και αλεξιπτωτιστές.
Ένα από τα πιο μελανά περιστατικά της μέρας ήταν ο βομβαρδισμός από βρετανικά αεροπλάνα του Πολυϊατρείου του Βύρωνα, όπου νοσηλεύονταν πολλοί τραυματίες. Στο μέτωπο του Πειραιά, οι Βρετανοί σταθεροποίησαν τη θέση τους στην Πειραϊκή και κατέλαβαν τμήμα της ακτής του Φαλήρου.
6-18 ΔΕΚΕΜΒΡΗ - Η μάχη στο στρατόπεδο Μακρυγιάννη:
Η επίθεση του ΕΛΑΣ στο στρατόπεδο που στέγαζε το Σύνταγμα Χωροφυλακής Αθηνών ήταν φυσική συνέχεια της εκκαθάρισης του Θησείου και της εγκατάστασης μονάδων του ΕΛΑΣ στο λόφο του Φιλοπάππου. Στο στρατόπεδο υπήρχε σημαντική δύναμη Χωροφυλακής που είχε συσταθεί εκ των ενόντων την τελευταία περίοδο της Κατοχής και μετά από την Απελευθέρωση. Η όλη δύναμη του Συντάγματος ανερχόταν σε 1.100 άντρες περίπου.
Επικεφαλής της άμυνας του Συντάγματος Χωροφυλακής ήταν ο πρώην διοικητής των Ταγμάτων Ασφαλείας Λακωνίας Κ. Κωστόπουλος, ο οποίος είχε κατηγορηθεί για δωσιλογισμό και δεν είχε δικαστεί ακόμη. Οι αξιωματικοί και οι οπλίτες του Συντάγματος ήταν επίλεκτες δυνάμεις των πάλαι ποτέ συνεργατών των ναζί, που από κοινού οργάνωναν τα μπλόκα σε διάφορες συνοικίες της Αθήνας, αλλά και τα ολοκαυτώματα σε περιοχές όλης της Ελλάδας.
Για την οργάνωση της άμυνας ιδρύθηκαν 7 εξωτερικά φυλάκια ως πρώτη ζώνη άμυνας σε διάφορες οδούς έναντι του στρατοπέδου. Ως δεύτερη ζώνη άμυνας τέθηκε η περίφραξη (μαντρότοιχος) και τρίτη ζώνη άμυνας τα εσωτερικά κτίρια.
Τα ξημερώματα της 6ης Δεκέμβρη στις 6.30 εκδηλώνεται μεγάλη επίθεση από το 1ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ. Η πρώτη επίθεση γίνεται στο 7ο φυλάκιο, που ήταν τοποθετημένο σε πολυκατοικία της διασταύρωσης των οδών Μακρυγιάννη και Χατζηχρήστου. Το ένα μετά από το άλλο τα φυλάκια ως τις 10 το πρωί εξουδετερώνονταν. Το κτίριο του Μακρυγιάννη θα παραδινόταν, αν κατά τις 11 δεν επενέβαιναν οι Βρετανοί με καμιόνια του Ερυθρού Σταυρού δήθεν για τη μεταφορά τραυματιών, στην πραγματικότητα όμως είχαν ενισχύσεις με πυρομαχικά και άντρες.
Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ, προερχόμενες από το Κουκάκι, τα Πετράλωνα, την Καλλιθέα, τον Πειραιά και ειδικά αυτές που προέρχονταν από τ' ανατολικά των λεωφόρων Συγγρού και Αμαλίας, ήταν υποχρεωμένες να διασχίσουν ανοιχτούς χώρους, λεωφόρους, τον Εθνικό Κήπο κλπ., ενώ προσέκρουαν συνεχώς σε φυλάκια ή οχυρωμένα σημεία τα οποία έπρεπε να εξουδετερώσουν για να συνεχίσουν. Αυτό προκαλούσε καθυστέρηση και πολυδιάσπαση δυνάμεων.
Την 9η Δεκέμβρη το απόγευμα, το Σύνταγμα Μακρυγιάννη ενισχύθηκε από Βρετανούς αλεξιπτωτιστές οι οποίοι ήταν ειδικοί στις ναρκοθετήσεις. Υπό την κάλυψη του Συντάγματος ναρκοθέτησαν το χώρο του περιβόλου του συγκροτήματος Μακρυγιάννη. Τα πυρά από την Ακρόπολη πύκνωσαν. Η ανταπόδοση των πυρών προς την Ακρόπολη απαγορεύτηκε ρητά από τον ΕΛΑΣ, ακόμα κι αν επρόκειτο για λόγους άμυνας, για να μην προξενηθούν ζημιές στο μνημείο.
Τη 10η Δεκέμβρη οι ΕΛΑΣίτες εξαπέλυσαν ευρεία επίθεση, με τη συμμετοχή ενός τάγματος του 6ου Συντάγματος Κορίνθου. Το πυροβολικό του ΕΛΑΣ έριξε είκοσι βλήματα στα οποία απάντησαν με καταιγισμό πυρών το πυροβολικό των πλοίων από το Φάληρο και η βρετανική αεροπορία. Πιο αποφασιστικό ρόλο στην απόκρουση της επίθεσης του ΕΛΑΣ είχε η επέμβαση περίπου δέκα βρετανικών τεθωρακισμένων και αρμάτων μάχης.
Παρόλο που μεμονωμένες ομάδες ΕΛΑΣιτών έφτασαν ως τον περίβολο και μάλιστα προκάλεσαν και ρήγματα σε αυτόν, ο ΕΛΑΣ δεν τα κατάφερε.
Η βρετανική συμμετοχή αύξησε κατακόρυφα τις απώλειες του ΕΛΑΣ. Οι προερχόμενοι από τις ανατολικές συνοικίες αποκόπηκαν από τα μετόπισθέν τους και χρειάστηκαν ν' αγωνιστούν σκληρά για ν' αποφύγουν την καταστροφή τους. Στη δράση των τεθωρακισμένων οφείλεται και η καταστροφή τμήματος του ΙΙΙ/42 Τάγματος του ΕΛΑΣ με 150 νεκρούς, τραυματίες κι αιχμάλωτους. Προκάλεσε όμως και σοβαρές απώλειες στις δυνάμεις του Σκόμπι. Τα μπουκάλια βενζίνης που επιστράτευσε ο ΕΛΑΣ έκαψαν μερικά οχήματα και περιόρισαν την επιθετικότητα των αρμάτων. Η μάχη έληξε στις 18 Δεκέμβρη.
7 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Δυνάμεις της 2ης βρετανικής Ταξιαρχίας αλεξιπτωτιστών κατέλαβαν την Ακρόπολη, όπου εγκατέστησαν πολυβόλα και όλμους, βάλλοντας εναντίον θέσεων του ΕΛΑΣ σε όλη την περίμετρο του Βράχου (Μακρυγιάννη, Θησείο, Φιλοπάππου, Ψυρρή).
Επιθετικές ενέργειες Βρετανών σε Μοναστηράκι και Χατζηκώστα. Αποκρούονται από τον ΕΛΑΣ με επιτυχία. Τμήματα του ΕΛΑΣ προωθήθηκαν έως την πλατεία Βάθης.
Ο Τσόρτσιλ παραγγέλνει στον Σκόμπι να δράσει σα να βρίσκεται σε πόλη υπό κατοχή. Αρχίζει η σφαγή αμάχων από την αγγλική αεροπορία. Ένταση αεροπορικών βομβαρδισμών στην Καισαριανή.
Στον Πειραιά ανατράπηκε η απόπειρα απόβασης δυνάμεων στον Άι-Γιώργη. Ινδικά αποικιακά στρατεύματα αποβιβάζονται στη Ζέα και καθηλώνονται από το 6ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ. Στο Κερατσίνι 100 Ινδοί αιχμαλωτίζονται και αφοπλίζονται. Οι Άγγλοι αντιδρούν βομβαρδίζοντας τον Πειραιά.
8 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Η γενική απεργία συνεχίστηκε στην Αθήνα και τον Πειραιά με απόλυτη επιτυχία, ενώ εκδηλώσεις και απεργίες αλληλεγγύης πραγματοποιήθηκαν σε όλη τη χώρα.
Το βράδυ της 7ης προς 8 Δεκέμβρη γίνεται η μάχη στις φυλακές των παραπηγμάτων στη Βουλιαγμένη. Οι 100 χωροφύλακες της φρουράς έχουν εξοπλίσει τους φυλακισμένους προδότες και η μάχη ήταν σκληρή. Το πρωί όμως κάθε αντίσταση είχε καμφθεί και ο ΕΛΑΣ εγκατέστησε φρουρά.
Στην Καισαριανή, η Ορεινή Ταξιαρχία, εκδικούμενη για τις βαριές της απώλειες, βάζει φωτιά στις παράγκες του Συνοικισμού.
Ο ΕΛΑΣ κυριεύει το Αρχηγείο της Χωροφυλακής στην οδό Ιουλιανού και η μάχη μεταφέρεται στο κέντρο.
Στον Πειραιά γίνεται ο πρώτος μαζικός κανονιοβολισμός συνοικιών του Πειραιά από το βρετανικό στόλο.
9 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Ο ΕΛΑΣ κινείται εναντίον της Σχολής Ευελπίδων, 9-12 Δεκέμβρη, στο χώρο της οποίας βρίσκονταν 23 αξιωματικοί και 183 Ευέλπιδες. Οι μάχες ήταν σφοδρότατες, σώμα με σώμα, όροφο τον όροφο, και διήρκεσαν πολλή ώρα. Δεκαπέντε Ευέλπιδες αρνήθηκαν να πολεμήσουν κατά του ΕΛΑΣ. Ο επικεφαλής λοχαγός τούς έστησε μπρος στα πολυβόλα και τους απείλησε με εκτέλεση αν δε δέχονταν να πολεμήσουν. Οι Ευέλπιδες αρνήθηκαν και πάλι και εκτελέστηκαν. Η πολιορκία λύθηκε με παρέμβαση των Βρετανών, που μετέφεραν το προσωπικό της Σχολής στα Ανάκτορα.
Τμήματα του Τάγματος Καλλιθέας έφτασαν μαχόμενα μέχρι την Ακρόπολη. Βομβαρδίζεται το νοσοκομείο του Άι-Γιάννη. Χτυπήθηκαν τα γραφεία της 3ης Αχτίδας της ΚΟΑ.
Φτάνει στην Αθήνα η VIII Ταξιαρχία του ΕΛΑΣ από την Πελοπόννησο (3.100 άντρες).
Ο Τσόρτσιλ τηλεγραφεί στον Λίπερ: «Ο σκοπός είναι σαφής. Να συντριβεί το ΕΑΜ».
Στο Γουδή και στην Καισαριανή αποκρούονται εχθρικές επιθέσεις. Εντείνεται η τρομοκρατική δράση της αγγλικής αεροπορίας.
10 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Γίνεται εξόρμηση του ΕΛΑΣ προς το Νοσοκομείο Συγγρού. Το κτίριο το υπερασπίζονται 400 Ριμινίτες και χωροφύλακες. Ο 3ος Λόχος του 4ου Τάγματος Καισαριανής, μετά από δυόμισι ώρες μάχης, κατάφερε να καταλάβει μία πτέρυγα του νοσοκομείου πιάνοντας 20 αιχμαλώτους. Την άλλη μέρα οι Άγγλοι, ενισχυμένοι με τανκς και αεροπλάνα, έπειτα από έναν ανελέητο βομβαρδισμό υποχρεώνουν τον ΕΛΑΣ να το εγκαταλείψει, αφού το κτίριο έχει μετατραπεί σε ερείπια.
Στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας ο ΕΛΑΣ κατέλαβε το 3ο Στρατιωτικό Νοσοκομείο. Οι χωροφύλακες επιτίθενται και πάλι στην Καισαριανή, οι Βρετανοί βομβαρδίζουν την Καισαριανή και τη Νέα Σμύρνη. Χάρη στην αεροπορική τους ισχύ, οι Βρετανοί αρχίζουν να σταθεροποιούν τις θέσεις τους.
Στον Πειραιά γίνεται κατάληψη της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων.
11 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Τμήματα του 4ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ προωθήθηκαν μέχρι την Ομόνοια, η οποία είχε περιφραχτεί με συρματοπλέγματα.
Αγγλικές αποβατικές ενισχύσεις πεζικού και τανκς κατορθώνουν να καταλάβουν τις περιοχές Τζιτζιφιών - Μοσχάτου - Νέου Φαλήρου.
Οι Άγγλοι επιχειρούν να θέσουν υπό έλεγχο τους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας. Φτάνει στην Αθήνα ο Βρετανός στρατάρχης Χάρολντ Αλεξάντερ και αντικαθιστά τον Σκόμπι με τον Τζον Χόκσγουερθ. Ο Σκόμπι παραμένει στην Ελλάδα και ορίζεται υπεύθυνος διαπραγματεύσεων.
Ο κανονιοβολισμός του Πειραιά συνεχίζεται. Βομβαρδίζεται το Τζάνειο.
12 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Τη νύχτα 12 προς 13 Δεκέμβρη: Ο ΕΛΑΣ επιτίθεται στις βρετανικές εγκαταστάσεις στα «Παραπήγματα». (σημερινό Μέγαρο Μουσικής). Η δύναμη εκεί πέρα διέθετε τανκς και πυροβολικό. Έπειτα από πολύωρη μάχη που κράτησε ως το πρωί, ο ΕΛΑΣ επικρατεί συλλαμβάνοντας πολλούς αιχμαλώτους και αρκετό οπλισμό.
Σε αντίποινα για τη Σχολή Ευελπίδων, οι χωροφύλακες χτυπούν το Νοσοκομείο «Σωτηρία», το οποίο υπεράσπιζε μόνο ο ΙΙΙ/42 Λόχος του ΕΛΑΣ, σφάζοντας όποιον βρίσκουν μέσα: Ανάπηρους στρατιώτες, αντάρτες, πολίτες τραυματίες από τους αγγλικούς βομβαρδισμούς. Καινούργιες εκατοντάδες νεκροί από τον άμαχο πληθυσμό σε Κολοκυνθού, Περιστέρι, Λόφο Σκουζέ.
Οι Ριμινίτες με μια αιφνιδιαστική επίθεση καταλαμβάνουν το λόφο του Αράπη (στην περιοχή του Βύρωνα). Τον οχυρώνουν με πυροβολικό, όλμους και πολυβολεία. Το βράδυ της ίδιας μέρας ανταρτο-ΕΠΟΝίτες ξεκινούν επίθεση. Γίνεται σφοδρή μάχη. Η θέση αυτή είναι αδύνατο να κρατηθεί κι εγκαταλείπεται. Ούτε οι Ριμινίτες τόλμησαν να ξανανέβουν. Ο Αράπης έγινε «νεκρή ζώνη».
Η πρώτη προσπάθεια του Σκόμπι για συνεννόηση των δύο πλευρών πέφτει στο κενό. Πραγματοποίησε ανεπίσημη συνάντηση με τον εκπρόσωπο του ΕΑΜ (Πορφυρογένη), όπου έθεσε όρους για την κατάπαυση του πυρός.
Οι Βρετανοί συγκέντρωσαν στο Ελληνικό περίπου 1.000 αμάχους και τους έκλεισαν σε συρματοπλέγματα.
Στην πρωτεύουσα καταφτάνει ο Βρετανός υπουργός Μακ Μίλαν.
Η περιοχή της πρωτεύουσας έμεινε χωρίς νερό.
13 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Ο καπετάνιος του Τάγματος Καισαριανής Ορέστης με τον διοικητή του 3ου Λόχου Βουτηρά και 15 ΕΛΑΣίτες περνάνε τις γραμμές του εχθρού και εισχωρούν στα Κουπόνια όπου είναι στρατοπεδευμένα δύο τάγματα της Ορεινής Ταξιαρχίας. Ο εχθρός αιφνιδιάζεται. Γίνεται μια από τις πιο ηρωικές συγκρούσεις του Δεκέμβρη. Στο τέλος, όταν τα πυρομαχικά τελειώνουν, οι ΕΛΑΣίτες αρνούνται να παραδοθούν και οι Ριμινίτες ορμούν πάνω τους με τις ξιφολόγχες. Από τότε όμως και μέχρι τις 28 Δεκέμβρη το μέτωπο της Καισαριανής σταθεροποιείται. Φυσικά δεν σταματά το σφυροκόπημα από την Ακρόπολη και από τα αεροπλάνα.
Νέες αγγλικές δυνάμεις αποβιβάζονται στον Πειραιά, όπου και ενισχύουν τη γραμμή Καστέλας - Φαλήρου συνεχώς. Αγγλικά πλοία κανονιοβολούν την πόλη. Οι ΕΛΑΣίτικες δυνάμεις οπισθοχωρούν και αναδιατάσσονται. Ο ΕΛΑΣ κυρίεψε τα αεροδρόμια Τατοΐου και Ελευσίνας. Επίθεση του ΕΛΑΣ στο μέγαρο Σπυράκη και την Ηλεκτρική. Οι Βρετανοί παρεμποδίζουν τη διανομή αλευριού από τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό, καθώς και την αποστολή γάλακτος στα νοσοκομεία. Το βάρος του επισιτισμού επωμίζονται η Παναθηναϊκή και η Παμπειραϊκή Λαϊκή Επιτροπή.
14 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Ο ΕΛΑΣ καταλαμβάνει το εργοστάσιο του Πουλόπουλου στα Πετράλωνα.
Νέες βρετανικές αποβάσεις στον Πειραιά. Οι Άγγλοι δείχνουν να κερδίζουν τη μάχη για τον έλεγχο της πόλης. Με ορμητική επίθεσή του ο ΕΛΑΣ πιάνει στο Μοσχάτο 120 Άγγλους και Ινδούς αιχμαλώτους.
14 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
ΓΕΜΙΣΤΕ ΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΜΕ ΟΔΟΦΡΑΓΜΑΤΑ
15 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Ανατρέπονται ισχυρές βρετανικές επιθέσεις στο συνοικισμό Κουντουριώτη και το κέντρο του Πειραιά. Βαριές οι απώλειες για τον εχθρό. Αποβιβάζονται ολοένα και περισσότερα στρατεύματα που προωθούνται προς το κέντρο της Αθήνας.
Προώθηση των Άγγλων από Τζιτζιφιές προς Αγίους Αποστόλους. Μέσα στη μέρα, οι Βρετανοί βομβαρδίζουν τα Λιόσια, όπου βρίσκεται η έδρα της Ραδιοφωνίας του ΕΑΜ, και τους Αγίους Αναργύρους.
16 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Οι Άγγλοι κάνουν επίθεση στο Δουργούτι με όλα τα μέσα. Στο εργοστάσιο της ΕΘΕΛ (εργοστάσιο ελαστικών) βρίσκονται μόνο 4 ΕΛΑΣίτες που αντιστέκονται σθεναρά. Μισή μέρα χρειάστηκαν οι Άγγλοι για να τους λυγίσουν. Το εργοστάσιο καταφέρνουν να το καταλάβουν, δεν μπορούν όμως να διεισδύσουν στη γειτονιά από την αντίσταση.
Τα πυρά του ΕΛΑΣ κατέρριψαν αγγλικό αεροπλάνο στο Γαλάτσι. Ανατινάζεται η βίλα Θων.
Από το πρωί μαζική επίθεση των Βρετανών με δεκάδες τανκς, με στόχο το άνοιγμα της Λεωφόρου Συγγρού και την ενίσχυση του κέντρου της Αθήνας. Οι Άγγλοι ενεργούν με νεοαποβιβασμένες δυνάμεις επίθεση από το Δέλτα Φαλήρου - Ιππόδρομο, με άξονα τη Λεωφόρο Συγγρού. Καταλαμβάνεται το Ιωσηφόγλειο.
Άγγλοι αποβιβάζονται στο Φάληρο 17 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Το δημαρχιακό Μέγαρο Αθήνας έπεσε και η περίσφιξη του κέντρου συνεχίζεται συστηματικά. Παρά τη λυσσαλέα αντίσταση των ΕΛΑΣιτών, οι Βρετανοί προχωρούν, έστω και αργά.
Οι Βρετανοί καταλαμβάνουν αιφνιδιαστικά τον Αρδηττό, αλλά ο ΕΛΑΣ καταφέρνει να τον ανακαταλάβει.
Το βασικό οχυρό του ΕΛΑΣ στο εργοστάσιο «ΦΙΞ» εμβολίστηκε από άρματα μάχης και οι υπερασπιστές του έπεσαν μαχόμενοι.
Έχουν ανάγκη ενισχύσεων.
Στον Πειραιά η κατάσταση είναι ακόμα πιο δύσκολη. Ως το βράδυ έχει χαθεί ο Προφήτης Ηλίας και το κέντρο του Πειραιά. Έπειτα από έναν ανηλεή βομβαρδισμό καταλήφθηκε και ο λόφος της Καστέλας.
Για πρώτη φορά τα αγγλικά αεροπλάνα ρίχνουν σε λαϊκές συνοικίες ωρολογιακές βόμβες. Κύριος στόχος των τρομοκρατικών αυτών επιθέσεων ήταν η πλατεία Βάθης, ο λόφος του Στρέφη, τα Κάτω Πατήσια και οι Άγιοι Ανάργυροι.
Το Α΄ Σώμα Στρατού διέταξε την VIII Ταξιαρχία Πελοποννήσου να αναπτύξει τμήματά της στην περιοχή Δαφνί - Περιστέρι και να κρατήσει επαφή με την ΧΙΙΙ Μεραρχία.
Αντίθετα, ο ΕΛΑΣ Στερεάς έχει πάρει σβάρνα τον Ζέρβα μέχρι πάνω από την Πρέβεζα, αναγκάζοντάς τον να καταφύγει στην Κέρκυρα.
18 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Κύριος σκοπός των Βρετανών η διείσδυση στην Καλλιθέα. Γι' αυτόν το λόγο η επίθεση των Βρετανών στη Νέα Σμύρνη έγινε από δύο σημεία. Χαμηλά από το Δέλτα - Βουρλοπόταμο με κατεύθυνση την περιοχή του Γυμναστηρίου και ψηλότερα από το Ιωσηφόγλειο με άξονα την οδό Ομήρου και κατεύθυνση προς την κεντρική πλατεία. Η άμυνα σε αυτό το σημείο ήταν επιτυχής. Στην Ομήρου και Μεγάλου Αλεξάνδρου η Μεταξωτή Διμοιρία έκανε πραγματικά θαύματα. Κράτησε την περιοχή εκεί, και ειδικά την Ομήρου, πέντε μέρες. Ανακόπτεται η επίθεση των Βρετανών και στην πλατεία Σκατζουράκη από ομάδα ΕΛΑΣιτών με επικεφαλής τον μαχητή Αλισάφη, που βάζει εύστοχες βολές μυδράλιου, αναγκάζοντάς τους να υποχωρήσουν άτακτα στα νεκροταφεία. Βραδινή παγκινητοποίηση των Νεοσμυρνιωτών και οχύρωση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ στο λόφο της πλατείας Σκατζουράκη.
18 ΔΕΚΕΜΒΡΗ - Μάχη στις φυλακές Αβέρωφ:
Την επιχείρηση εκτελούν δώδεκα άνθρωποι που ανήκαν στο 3ο Σύνταγμα Αθηνών του ΕΛΑΣ με καπετάνιο τον (ταγματάρχη του ΕΛΑΣ) Σταύρο Μαυροθαλασσίτη.
Στις φυλακές Αβέρωφ κρατούνται πάνω από 250 δωσίλογοι-στελέχη του κατοχικού κρατικού μηχανισμού. Εκεί βρίσκονταν επίσης ο στρατηγός Τσολάκογλου και ο Ιωάννης Ράλλης, που διετέλεσαν κατοχικοί πρωθυπουργοί, ο Παπαδόγκωνας, ο συνταγματάρχης των Ταγμάτων Ασφαλείας Πλυντζανόπουλος, αλλά και ο Νίκος Μπουραντάς, ο φόβος και ο τρόμος των Αθηναίων την περίοδο της Κατοχής.
Στον Πειραιά ο ΕΛΑΣ ανακαταλαμβάνει τα Ψυγεία «Φιξ» και παίρνει και αρκετούς αιχμαλώτους. Μετά από πολυήμερο αγώνα, ο εχθρός εγκαταστάθηκε στο ύψωμα Προφήτη Ηλία και κατέχει τη γραμμή κατά μήκος της οδού Τροχιοδρόμων μέχρι το Σταθμό Αθηνών - Πειραιώς με δύναμη άνω των 2.000 αντρών.
Άγγλοι και χωροφύλακες επιτίθενται σε Ζάππειο, Μακρυγιάννη, Βεΐκου, Φιλοπάππου, Καλλιθέα και Νέα Σμύρνη, θέτοντας υπό τον έλεγχό τους όλη την περιοχή μέχρι το κέντρο της Αθήνας, εκτός από το Ζάππειο. Τα βρετανικά αεροπλάνα χτυπούν πλέον τις θέσεις του ΕΛΑΣ στο Μαρούσι.
Η μάχη είναι πολύωρη, σκληρή και γίνεται σώμα με σώμα, φυλάκιο το φυλάκιο. Όταν κάθισε η σκόνη, ο τοίχος των φυλακών Αβέρωφ είχε διαλυθεί. Όλη η δύναμη του 3ου Συντάγματος μπαίνει στο χώρο από το διαλυμένο τοίχο. Οι περισσότεροι δωσίλογοι, συνεργάτες των Γερμανών, πετάνε τα όπλα και αρχίζουν να παραδίδονται. Κι ενώ οι φυλακές βρίσκονται υπό τον έλεγχο του ΕΛΑΣ, βρετανικά αεροπλάνα αρχίζουν να βομβαρδίζουν την περιοχή των Αμπελοκήπων. Σε ενίσχυσή τους καταφτάνουν και άρματα από τη Λ. Αλεξάνδρας με συνοδεία Ριμινιτών. Με τη βοήθειά τους οι περισσότεροι εξ αυτών φυγαδεύονται. Ο ΕΛΑΣ καταφέρνει να αιχμαλωτίσει το 1/3 από αυτούς. Την επόμενη μέρα γίνεται ανεπιτυχώς προσπάθεια των κυβερνητικών δυνάμεων να ανακαταλάβουν τις φυλακές Αβέρωφ.
Βομβαρδισμένη περιοχή της Αθήνας από τους Άγγλους 19 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Ο ΕΛΑΣ πετυχαίνει μια μεγάλη νίκη καταλαμβάνοντας το αρχηγείο της Βρετανικής Αεροπορίας (RAF) στην Κηφισιά. Οι Βρετανοί αεροπόροι στρατωνίζονται στα ξενοδοχεία «Σεσίλ», «Πεντελικόν» και «Απέργη», με βασικό το ξενοδοχείο «Σεσίλ», όπου είχε εγκατασταθεί το Αρχηγείο και το διοικητικό προσωπικό της Βρετανικής Αεροπορίας, συνολικής δύναμης 718 αντρών και με ισχυρή υπερασπιστική δύναμη πολυβόλων.
Ο ΕΛΑΣ καταλαμβάνει μία προς μία τις θέσεις των Βρετανών, ενώ παράλληλα αποκρούει και τις βρετανικές φάλαγγες που έρχονται σε βοήθειά τους από το κέντρο της Αθήνας. Οι Βρετανοί χτυπάνε τους ΕΛΑΣίτες και με αεροπλάνα. Ύστερα από 48ωρη σκληρή πάλη ο ΕΛΑΣ καταλαμβάνει το ξενοδοχείο. Αιχμάλωτοι Βρετανοί 50 αξιωματικοί (ο ένας στρατηγός), περίπου 500 στρατιώτες και μεγάλος αριθμός πολεμοφοδίων. Πρόκειται για το μεγαλύτερο πλήγμα που δέχτηκαν οι Βρετανοί στην Αθήνα. Οι Βρετανοί, διαθέτοντας συντριπτική υπεροχή, κατέλαβαν το ανατολικό τμήμα της Καλλιθέας, το ύψωμα Φιλαρέτου και το Κουκάκι. Τα τμήματα του ΕΛΑΣ δοκιμάστηκαν σκληρά. Χτύπησαν την Κυψέλη με τανκς και αεροπλάνα. Έγιναν νέες αποβάσεις στον Πειραιά.
20 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Οι Βρετανοί βρίσκονται στη βόρεια ακτή του λιμανιού του Πειραιά (Δραπετσώνα). Στήνεται νυχτερινή επιχείρηση για την απώθησή τους, όπου αποκρούεται από τμήματα της Ινδικής Μεραρχίας, που ήταν ασύγκριτα πιο καλά εξοπλισμένα.
Σε μέτωπα των Αθηνών που έχουν ηττηθεί οι Βρετανοί, πραγματοποιούνται άγριες αεροπορικές επιδρομές κατά των αμάχων. Σκληρές μάχες γίνονται στην περιοχή Χαροκόπου - Καλλιθέας. Υπεράνθρωπες προσπάθειες του ΕΛΑΣ να κρατηθεί σε Ψυρρή - Θησείο - Πετράλωνα. Οι Βρετανοί θέτουν υπό τον έλεγχό τους Κουκάκι και Καλλιθέα. Το Ζάππειο αντέχει ακόμη.
Η ΚΕ του ΕΑΜ επέδωσε διαμαρτυρία στον πρόεδρο του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού σχετικά με τους βομβαρδισμούς. Έπειτα από αλλεπάλληλες πιέσεις μαζί με την Παναθηναϊκή Επιτροπή πετυχαίνουν την επανέναρξη της χορήγησης τροφίμων από τον Ερυθρό Σταυρό.
21 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Επιδρομή του ΕΛΑΣ ως τις ακτές της Δραπετσώνας προξένησε στους Άγγλους 50 νεκρούς και τραυματίες.
Το πρωί ξεκινά στη Νέα Σμύρνη επίθεση των Βρετανών και των Ινδών με μια ταξιαρχία πεζικού της V Μεραρχίας -περίπου 2.500 άντρες με όλμους, ελαφριά πυροβόλα και 30 τανκς Σέρμαν- που εξορμούν από το Βουρλοπόταμο και το Ιωσηφόγλειο. Συνεχείς πολυβολισμοί και ρίψεις ρουκετών στη Νέα Σμύρνη από τα βρετανικά αεροπλάνα. Ο άμαχος πληθυσμός εγκαταλείπει τα σπίτια του και συγκεντρώνεται στην περιοχή του Φάρου και στο Κατσιπόδι. Το μεσημέρι, τα βρετανικά τανκς καταλαμβάνουν την πλατεία Σκατζουράκη. Οχυρώνεται η κεντρική πλατεία από τη Μεταξωτή Διμοιρία, καθώς και όλη η περιοχή από την οδό Βαπορίδου έως την κεντρική πλατεία. Το βράδυ, οι οργανώσεις του τοπικού ΕΑΜ οργανώνουν δεύτερη γραμμή άμυνας στο ύψος της εκκλησίας της Αγίας Φωτεινής και στην οδό Γρηγορίου του Ε΄.
Οι βρετανικές δυνάμεις περιορίζονται σε αδιάκοπο σφυροκόπημα με όλμους και άλλα πυροβόλα περιοχών όπως η Κυψέλη, το Γαλάτσι, ο Άγιος Παντελεήμονας και τα Πατήσια.
Δεν υπάρχουν πια όπλα για ν' αναλάβουν μάχιμη δράση: «Δεν έχομεν πλέον τας δυνάμεις που απαιτούνται ίνα εκτελέσωμεν επιχειρήσεις ζωτικής σημασίας διά την σταθερότητα της διατάξεώς μας».
22 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Ο συσχετισμός των δυνάμεων συνεχίζει να μεταβάλλεται ραγδαία σε βάρος του ΕΛΑΣ. Η περίσφιξη της Ομόνοιας από τον ΕΛΑΣ συνεχίζεται. ΕΛΑΣίτες κατέλαβαν το πρώτο πάτωμα των Λουτρών, Ίωνος 6. Σφοδρές οδομαχίες γίνονται στην Ευριπίδου και στις οδούς Σωκράτους και Αθηνάς.
Μεγάλη πρωινή επίθεση των Βρετανών στη Νέα Σμύρνη αποκρούεται με βαριές απώλειες για τους επιτιθέμενους. Από το απόγευμα, αρχίζει η σύμπτυξη του ΕΛΑΣ Νέας Σμύρνης στην περιοχή του Φάρου - Κατσιπόδι Βοτανικού και τα Πετράλωνα.
Σοβαρή η κατάσταση στο μέτωπο του Σκαραμαγκά στον Πειραιά. Το ίδιο και στη Δραπετσώνα. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ οπισθοχωρούν.
23 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Η κατάσταση στα μέτωπα παραμένει λίγο-πολύ στάσιμη. Η Ορεινή Ταξιαρχία καταλαμβάνει το Θησείο και αρχίζει να βάλλει κατά του Ψυρρή.
Η ΚΕ του ΕΛΑΣ αποφασίζει την άμεση συγκρότηση (εντός 24 ωρών) ενός νέου Συντάγματος, του 10ου Ανεξάρτητου Συντάγματος Αττικής με έδρα το Μενίδι.
Ο στρατάρχης Αλεξάντερ ήρθε για δεύτερη φορά στην Αθήνα.
24 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Οι κυβερνητικοί αρχίζουν και πάλι να κερδίζουν έδαφος. Η Καισαριανή βομβαρδίζεται ολονυχτίς και ισοπεδώνεται.
Ο ΕΛΑΣ πιέζεται σε Ψυρρή, Πλάκα και Κεραμεικό, αλλά στη Δραπετσώνα καταφέρνει να περάσει στην αντεπίθεση.
Μεγάλο μέρος του Ορφανοτροφείου Χατζηκώστα που λειτουργούσε σαν φυλακή (Πειραιώς 68) ανατινάχτηκε ύστερα από επιχείρηση που σχεδιαζόταν από μέρες, καθώς και το «Διεθνές» στην οδό Ευριπίδου, που ήταν οχυρωμένα από τους Άγγλους.
24 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Το βράδυ, ειδικό απόσπασμα του ΕΛΑΣ μεταφέρει μέσω υπόγειας σήραγγας (δίκτυο υπονόμων) έναν περίπου τόνο δυναμίτη, τον οποίο τοποθέτησε στα θεμέλια του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρετάνια», που λειτουργεί ως Στρατηγείο των Βρετανών.
25 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Ο Τσόρτσιλ προσγειώνεται στο αεροδρόμιο του Χασανίου. Συνοδεύεται από τον υπουργό Εξωτερικών Α. Ίντεν και ενημερώνεται από Λίπερ, Αλεξάντερ και Μακ Μίλαν.
Αποφασίζεται να μην ανατιναχτεί η «Μεγάλη Βρετάνια» και ειδοποιούνται οι Βρετανοί για να εξουδετερώσουν τα εκρηκτικά.
Βρετανικές δυνάμεις καταλαμβάνουν το σταθμό του Ηλεκτρικού στο Φάληρο και προωθούνται προς Μοσχάτο και Ρέντη.
«Προηγούμενα είχαν παρθεί από το Δήμο της Αθήνας οι σχετικοί χάρτες των υπονόμων της Αθήνας. Μελετήθηκαν από ειδικούς συντρόφους. Ο ένας σύντροφος μηχανικός, ειδικευμένος στους υπονόμους του Βελγίου και ο άλλος υπολοχαγός Μηχανικού, ειδικευμένος στα εκρηκτικά, δυστυχώς δεν θυμάμαι τα ονόματά τους, κατάστρωσαν τα σχέδια για την είσοδό μας στους υπονόμους της Αθήνας και καθόρισαν το σημείο των υπονόμων απ' όπου θα μπούμε. Έγιναν από τους ειδικούς οι σχετικές προετοιμασίες μέσα στους υπονόμους, αφού οι υπόνομοι δεν ήσαν σε ευθεία γραμμή. Αλλού ήταν ανήφορος και αλλού κατήφορος, οπότε χρειάστηκε να τοποθετηθούν σκάλες κλπ. Όλα είχαν ετοιμαστεί.[...] Ακούγαμε τα βήματα των περαστικών και φυσικά και τις περιπολίες των Άγγλων στρατιωτών. Αυτό το γεγονός υποχρέωνε όλους τους συντρόφους που βρίσκονταν μέσα στον υπόνομο να είναι πολύ προσεκτικοί. Οι βρομιές και αναθυμιάσεις μας έφερναν βήχα, φτέρνισμα, που μας ανάγκαζαν να προσέχουμε για να μη μας αντιληφθούν. Δεν βγάζαμε κουβέντα, η συνεννόηση γινόταν με χειρονομίες. Τελικά, παρ' όλες αυτές τις δυσκολίες επιστρέψαμε στη βάση μας. Η επιχείρηση τέλειωσε και πέτυχε αφού ξεπέρασε σε χρόνο περίπου 12-15 ώρες και τελικά περιμέναμε το σύνθημα για να μπει σε ενέργεια η ηλεκτρογεννήτρια. Το αυτοκίνητο με την ηλεκτρογεννήτρια θα έδινε στην κατάλληλη στιγμή το σπινθήρα στα εκρηκτικά που ήταν τοποθετημένα στα θεμέλια και κάτω από τα υπόγεια της "Μεγάλης Βρετανίας". Έρχεται όμως ξαφνικά ο Σπύρος Καλοδίκης, Β΄ Γραμματέας της ΚΟΑ, με μοτοσικλέτα, και σε έξαλλη κατάσταση φώναξε στους άντρες που χειρίζονταν τη γεννήτρια: "Σταματήστε. Σβήστε τη γεννήτρια αμέσως. Σταματήστε! Η ανατίναξη δεν θα γίνει. Ήρθε ο Τσόρτσιλ στη «Μεγάλη Βρετανία». Σταματήστε!..". Όλοι όσοι βρεθήκαμε εκεί και πήραμε μέρος στην επιχείρηση, βρεγμένοι ως το κόκαλο από τα νερά των υπονόμων, αισθανθήκαμε αγανάκτηση για τη ματαίωση αυτής της ανατίναξης. Να θυμίσω πως η επιχείρηση είχε ξεκινήσει στις 22/12 από την πλατεία Μεταξουργείου που δυστυχώς είχαμε τη δολοφονία ενός στελέχους της 3ης Αχτίδας και υποχρεωθήκαμε σε αναστολή της που, αν τελικά δεν είχαμε αυτήν την απώλεια, τότε η επιχείρηση θα γινόταν. Και φυσικά άλλη θα ήταν η εξέλιξη (...)».
26 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Η ΚΕ του ΕΛΑΣ με γενική της Διαταγή διατάσσει ένταση του αγώνα ανεξάρτητα από τo αν θα αρχίσουν διαπραγματεύσεις. Το Α΄ Σώμα Στρατού του ΕΛΑΣ με απόρρητη διαταγή προς τις Διοικήσεις των Μονάδων του συνιστά την επικοινωνία με τα τμήματά τους με σκοπό να «μη χαλαρωθεί το επιθετικό πνεύμα των μαχητών μας, από την εξέλιξη της πολιτικής κατάστασης...».
Στο υπουργείο Εξωτερικών συνέρχεται διάσκεψη υπό την προεδρία του Αρχιεπίσκοπου Δαμασκηνού. Από τη μεριά του αστικού πολιτικού κόσμου μετέχουν οι Γ. Παπανδρέου, Θ. Σοφούλης, Ν. Πλαστήρας, Σ. Μάξιμος, Γ. Καφαντάρης, Στ. Γονατάς, Κ. Τσαλδάρης, Ι. Σοφιανόπουλος Π. Κανελλόπουλος, Π. Ράλλης, Τζ. Θεοτόκης και Αλεξανδρής. Από τη μεριά της Βρετανίας μετέχουν οι Τσόρτσιλ, Ίντεν, Λίπερ, Σκόμπι και ως παρατηρητής ο πρέσβης των ΗΠΑ ΜακΒί. Επίσης ως παρατηρητές παραβρίσκονται και οι επιτετραμμένοι της Γαλλίας και της ΕΣΣΔ (Γκρ. Ποπόφ). Η αντιπροσωπία του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ αποτελείται από τους Γ. Σιάντο, Μ. Παρτσαλίδη και Ε. Μάντακα. Τους συνοδεύει ο Μανώλης Σιγανός.
Οι Βρετανοί ζητούν αφοπλισμό του ΕΛΑΣ. Ύστερα από διάφορες ενστάσεις και αντεγκλήσεις, αποφασίστηκε η αναβολή της διάσκεψης για άλλη μέρα (σύντομα αποδείχτηκε επ' αόριστον).
Ο Τσόρτσιλ δηλώνει στον Τύπο: «Είμεθα απολύτως αποφασισμένοι, όπως ολόκληρος η περιοχή αυτή εκκαθαριστεί από ενόπλους, οι οποίοι δεν βρίσκονται υπό τον έλεγχο οποιασδήποτε αναγνωρισμένης κυβερνήσεως... Θα χρησιμοποιήσωμεν οσασδήποτε δυνάμεις χρειασθώσι προς τούτο διά να επιτύχωμεν τον αντικειμενικόν μας αυτόν σκοπόν».
27 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Σε αντίθεση με την ανάπαυλα της προηγούμενης μέρας λόγω της διάσκεψης, σημειώνεται γενικευμένη επίθεση εναντίον του ΕΛΑΣ.
Στην περιοχή της συνοικίας Ψυρρή, πολλά τμήματα του ΕΛΑΣ που αποκόπηκαν εξακολουθούν τη μάχη και τη νύχτα. Γύρω στα μεσάνυχτα η μάχη σταμάτησε χωρίς να πέσει στα χέρια του εχθρού κανένας αιχμάλωτος. Εβδομήντα μαχητές του ΕΛΑΣ έκαναν έξοδο και μπήκαν στις άλλες γραμμές. Τότε έπεσε ηρωικά ο καπετάνιος του Τάγματος Γ. Προβελέγγιος. Στη συνοικία Μεταξουργείου επιτίθενται τανκς.
Το Περιστέρι βομβαρδίζεται με το πυροβολικό. Πολλά θύματα από τον άμαχο πληθυσμό. Κίνδυνος σοβαρός διαγράφεται στο δεξιό πλευρό του μετώπου από επιθέσεις του εχθρού σε Κεραμεικό - Ψυρρή - Πετράλωνα και Μεταξουργείο. Το Α΄ Σώμα Στρατού του ΕΛΑΣ, για να προλάβει, αναθέτει τη φύλαξή του σε μεικτό απόσπασμα με τη διαταγή να προχωρήσει πέρα από Κεραμεικό και Άνω Πετράλωνα στην περιοχή Μεταξουργείου - Ψυρρή.
Η VIII Ταξιαρχία (Τσικλητήρα) αποσύρεται από τη μάχη ύστερα από νέα σημεία κόπωσης που παρουσίασε. Τμήματα του ΕΛΑΣ έκαναν επιδρομή στο αεροδρόμιο Χασανίου.
Οι κυβερνητικοί καταλαμβάνουν το Ζάππειο.
28 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Οι Βρετανοί καταφέρνουν να καταλάβουν όλο τον Ψυρρή και προωθούνται προς το Μεταξουργείο.
Ιδιαίτερα σφοδρή είναι η επίθεση στην Καισαριανή και τον Βύρωνα. Ο ΕΛΑΣ αναγκάζεται ν' αφήσει τη γραμμή Ηλιουπόλεως προκειμένου ν' αποφύγει την κύκλωσή του από άρματα μάχης. Πολλά τμήματά του αντιτάχθηκαν σθεναρά, ξεμένουν ωστόσο από πυρομαχικά. Το βράδυ δόθηκε από την Ταξιαρχία το γενικό σύνθημα υποχώρησης προς τον Υμηττό και σύμπτυξης στο Κορωπί - Λιόπεσι (Παιανία).
Οι Βρετανοί ενεργούν άγριο κανονιοβολισμό στο Περιστέρι. Άμαχος πληθυσμός σκοτώνεται.
Τα βρετανικά αεροπλάνα ανοίγουν πυρ κατά της διανομής τροφίμων της Λαϊκής Επιτροπής στους Αμπελόκηπους.
29 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Η πίεση στο Ανεξάρτητο Απόσπασμα του ΕΛΑΣ στο μέτωπο Αμπελόκηποι - Γηροκομείο εντάθηκε.
Στον Πειραιά τα τμήματα του ΕΛΑΣ με ελάχιστα πυρομαχικά κατέλαβαν το μύλο Κουμουντάκη που εγκατέλειψαν οι Άγγλοι. Εκτός από όλμους και πυροβολικό, εχθρικά αεροπλάνα χτυπούν εντονότερα το ύψωμα Καραβά.
30 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Στον Πειραιά εκδηλώνεται νέα επίθεση στην περιοχή Ταμπούρια - Δραπετσώνα, με ιδιαίτερη σφοδρότητα στο Νεκροταφείο Αναστάσεως και στο Συνοικισμό Ευγενείας, όπου η εξόρμηση του εχθρού εκδηλώνεται από Νότο και Βορρά με αρκετό αριθμό μηχανοκίνητων. Τα τμήματα του ΕΛΑΣ μπρος στη σφοδρή επίθεση του εχθρού αναγκάζονται σε σύμπτυξη. Τη νύχτα όμως τα τμήματα του ΕΛΑΣ ενεργούν αντεπίθεση και ανακαταλαμβάνουν τις πρώτες κατοικίες του Συνοικισμού Ευγένειας. Νέα προσπάθεια του εχθρού να ξαναπροχωρήσει αποκρούεται. Στον όρμο Αγίου Γεωργίου συνεχίζονται αποβάσεις Βρετανών, πεζικού και τανκς. Για πρώτη φορά το ανακοινωθέν του Σκόμπι αναφέρει ότι η αεροπορία του έκανε χρήση ρουκετών κατά 7 οχυρών του ΕΛΑΣ. Οι Βρετανοί καταλαμβάνουν πλήρως τον Βύρωνα και την Καισαριανή. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ υποχωρούν προς τον Υμηττό και συμπτύσσονται στο Κορωπί.
31 ΔΕΚΕΜΒΡΗ:
Η ΚΕ του ΕΑΜ απευθύνει υπόμνημα προς όλες τις συμμαχικές κυβερνήσεις (Βρετανία, ΗΠΑ, Γαλλία, ΕΣΣΔ) εκθέτοντας την κατάσταση. Κοινοποιεί Ημερήσια Διαταγή προς όλες τις μονάδες του ΕΛΑΣ, αναγγέλλοντας το τέλος των 8ήμερων επιχειρήσεων κατά του ΕΔΕΣ.
Στα Εξάρχεια με μια αιφνιδιαστική επιχείρηση ο ΕΛΑΣ καταλαμβάνει την κλινική Σμπαρούνη (Χ. Τρικούπη και Ναυαρίνου), με αποτέλεσμα να ελέγξει για λίγο τα γύρω οικοδομικά τετράγωνα. Τελικός σκοπός της επιχείρησης είναι η κατάληψη του Χημείου, το οποίο υπεράσπιζαν Χίτες.
Οι βρετανικές δυνάμεις, συντριπτικά υπέρτερες, με βαρύ οπλισμό και τεθωρακισμένα, αντεπιτίθενται και οι μάχες γενικεύονται, οδόφραγμα το οδόφραγμα, σπίτι το σπίτι.
Στην πολυκατοικία της οδού Ναυαρίνου και Μαυρομιχάλη ταμπουρώνονται, ύστερα από σφοδρές οδομαχίες, οι μαχητές του λόχου Σπουδαστών του ΕΛΑΣ «Λόρδος Μπάιρον», αφού έχουν ανοίξει τρύπες στους τοίχους της. Οι Βρετανοί εντοπίζουν την κρυψώνα και ένα άρμα μάχης, αφού έχει ανηφορίσει από τη Σόλωνος την οδό Μαυρομιχάλη, αρχίζει να σφυροκοπά την είσοδο και τους ορόφους του κτιρίου.
Σκοτώνονται 3 ΕΛΑΣίτες και τραυματίζεται σοβαρά ένας (ο μετέπειτα μουσικός Ιωάννης Ξενάκης), ο οποίος φυγαδεύεται για τις πρώτες βοήθειες. Οι υπόλοιποι καταφέρνουν ν' αφήσουν το κτίριο διαπερνώντας τις μεσοτοιχίες των γύρω κτιρίων.
1 ΓΕΝΑΡΗ:
Μετά από την εκκαθάριση των Ανατολικών Συνοικιών, οι αστικές δυνάμεις και οι Βρετανοί συγκεντρώνονται σε καίρια σημεία. Ετοιμάζουν επιθετικές ενέργειες με στόχο το μέτωπο Γηροκομείο - Αμπελόκηποι, ακόμα και την υπερφαλάγγιση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ από Καλογρέζα και Νέα Ιωνία.
2 ΓΕΝΑΡΗ:
Στις 7 το πρωί εκδηλώνεται επίθεση των Βρετανών με τανκς και πεζικό στα Εξάρχεια. Οι 20 μαχητές του Λόχου Σπουδαστών του ΕΛΑΣ «Λόρδος Μπάιρον» βρίσκονται εγκλωβισμένοι στην πολυκατοικία της οδού Διδότου.
3 ΓΕΝΑΡΗ:
Γενική επίθεση στην περιοχή του Γηροκομείου, όπου οι Βρετανοί ενεργούν προώθηση με πολλά θωρακισμένα και τανκς, μερικά από τα οποία διά των Τουρκοβουνίων κατορθώνουν να διεισδύσουν στη συνοικία Γκύζη και να χτυπήσουν τα τμήματα του ΕΛΑΣ από τα νώτα. Το Ανεξάρτητο Απόσπασμα αναπτύχθηκε ολόκληρο, εκτός από ένα τάγμα που εξακολουθεί να μάχεται με τον εχθρό.
Και στον Πειραιά οι Βρετανοί εκδηλώνουν σφοδρή επίθεση με όλα τα μέσα στην περιοχή του Φαλήρου. Τα εργοστάσια «Ελαΐς» - «Γαβριήλ», που τα υπερασπιζόταν ο ΕΛΑΣ, μετατρέπονται σε ερείπια.
Ο εχθρός, προωθούμενος από την οδό Ελευθερίας, έγινε κύριος του τμήματος της οδού Πειραιώς μέχρι τον Κηφισό.
Η άφιξη εφεδρειών λόγω της κακοκαιρίας δεν πρέπει να αναμένεται αν δεν περάσουν λίγες μέρες. Οι λιγοστές δυνάμεις του ΕΛΑΣ στον Πειραιά απειλούνται με εγκλωβισμό.
Στο Γηροκομείο η εχθρική επίθεση αρχίζει από πολύ νωρίς το πρωί, ύστερα από προπαρασκευή πυροβολικού. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ, αμυνόμενες ηρωικά στη σφοδρότητα του πυρός και της επίθεσης των μηχανοκίνητων, συμπτύσσονται κανονικά. Από εκεί οι Άγγλοι με 3-4 τανκς προσπαθούν να περάσουν τον αυχένα του Γαλατσίου. Ο ΕΛΑΣ ενεργεί σφοδρή αντεπίθεση και ξαναπαίρνει το Γηροκομείο. Αλλά στις 10.30 άλλη αγγλική επίθεση πετυχαίνει την ανακατάληψή του. Από εκεί επιχειρεί διείσδυση στα Τουρκοβούνια - Περδικάρι. Η επίθεση προς Χατζηκώστα - Μεταξουργείο - Κεραμεικό αναχαιτίστηκε επίσης με επιτυχία από τα τμήματα του 4ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ.
Τμήμα 150 αντρών που διατάχτηκε να ξαναμπεί στην Καισαριανή για αντιπερισπασμό προσέκρουσε σε εχθρικές αντιστάσεις στο ύψωμα Αράπη και βλήθηκε από τα πυρά 30 τανκς που είχαν εγκαταστήσει οι Βρετανοί στις συνοικίες Καισαριανή - Υμηττό.
Στον Πειραιά παρατηρείται μεγάλη δραστηριότητα του εχθρού για συνέχιση της επίθεσής του, ιδιαίτερα στον τομέα του Φαλήρου και στο λιμάνι του Αγίου Γεωργίου. Όλη τη μέρα, άφθονα πυρά πυροβολικού και όλμων, καθώς και πολυβολισμοί της εχθρικής αεροπορίας. Οι δυνάμεις των τμημάτων του ΕΛΑΣ, πιεζόμενες ισχυρά, δεν διαθέτουν πια εφεδρείες και ζητούν ενισχύσεις. Το εχθρικό πυροβολικό έβαλλε καταιγιστικά τον οδικό κόμβο Δαφνί - Σκαραμαγκά.
4 ΓΕΝΑΡΗ:
Κατά τη διάρκεια της νύχτας ο ΕΛΑΣ επιχειρεί ανεπιτυχώς ν' ανακαταλάβει τα Τουρκοβούνια και το Ψυχικό. Καταφέρνουν να κρατήσουν μέχρι το απόγευμα. Ισχυρή επίθεση τεθωρακισμένων επέφερε ρήγμα στο σημείο επαφής του Μεικτού Αποσπάσματος και της ΙΙης Ταξαρχίας, προωθούμενο μέχρι τον Κολωνό. Μεγάλα τμήματα του ΕΛΑΣ απειλούνται με περικύκλωση και καταστροφή.
Το ίδιο δραματική είναι η κατάσταση και στον Πειραιά. Μετά από σύσκεψη της ΚΟΠ του ΚΚΕ και του 6ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ αποφασίστηκε η εκκένωση του Πειραιά και η σύμπτυξη των δυνάμεων στον Ασπρόπυργο. Η ΚΕ του ΕΛΑΣ διατάσσει γενική σύμπτυξη προς Πεντέλη - Πάρνηθα.
(Τα κείμενα είναι βασισμένα στην έκδοση της ΚΟΑ και της «Σύγχρονης
Εποχής» «1944 - Η απελευθέρωση της Αθήνας και η ταξική σύγκρουση του
Δεκέμβρη». Το βίντεο αποτελεί απόσπασμα από παλιότερο βίντεο του ΚΚΕ).
Παρά την ηρωική στάση του Κόμματος το Δεκέμβρη του '44, σε συνθήκες επαναστατικής κατάστασης, το ΚΚΕ βρέθηκε ιδεολογικά - πολιτικά ανέτοιμο να διαμορφώσει εξελίξεις σε όφελος του λαού. Η βραχύβια συμμετοχή στην κυβέρνηση «Εθνικής Ενότητας», που αντικειμενικά έδωσε πολύτιμο χρόνο στην αστική τάξη ν' ανασυγκροτήσει τους μηχανισμούς της, κατέδειξε το ανεδαφικό του πολιτικού στόχου του ΚΚΕ για ομαλή αστική δημοκρατική εξέλιξη ως μεταβατική φάση στην πάλη για το σοσιαλισμό.
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ επαναστατική κατάσταση αποτελεί αντικειμενικό στοιχείο της ταξικής πάλης. Η διαμόρφωσή της θέτει το ζήτημα είτε της εφόδου του επαναστατικού κινήματος για την κατάκτηση της εργατικής εξουσίας είτε -εάν την παραγνωρίσεις- οδηγεί στο πισωγύρισμα και την αναδίπλωση του κινήματος........Επρεπε να διεκδικήσουν και να πάρουν την εξουσία τον ΟΚΤΩΒΡΗ ΤΟΥ 1944. Χρειαζόταν ΕΑΜ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ