Η επιστροφή του Λένιν και οι «Θέσεις του Απρίλη»

Ο Απρίλης του 1917 είναι από τους κρίσιμους μήνες της επανάστασης. Στις 3 του μήνα επρόκειτο να επιστρέψει ο Λένιν στη Ρωσία. Μόλις έφτασε η είδηση για την επικείμενη άφιξη του Λένιν στην Πετρούπολη, η Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος και η Επιτροπή της Πετρούπολης πήραν επειγόντως μέτρα για να ειδοποιήσουν σχετικά όλες τις περιοχές, τις επιχειρήσεις, τις στρατιωτικές μονάδες της πρωτεύουσας, της Κρονστάνδης και των προαστίων.

Ηταν Πάσχα. Τα εργοστάσια δεν λειτουργούσαν. Οι εφημερίδες δεν βγήκαν. Ομως, στις περιοχές της Πετρούπολης Βίμποργκ, Μοσκβά, Νάρβα, του Νησιού Βασιλίεφκσι, Πετρογκράντ και Λιτόφ της πρωτεύουσας τη μέρα αυτή έγιναν συνελεύσεις των μπολσεβίκων, όπου και ανακοινώθηκε η προσεχής άφιξη του Λένιν. Οι μπολσεβίκοι της Πλευράς του Βίμποργκ περιφέρονταν τους δρόμους της περιοχής με την αφίσα: «Σήμερα μας έρχεται ο Λένιν!» Στο νησί Βασιλίεφσκι τοιχοκολλήθηκαν προκηρύξεις που υπόδειχναν την ώρα και το μέρος της συγκέντρωσης για την πορεία προς τον Φινλανδικό Σταθμό. Στην περιοχή Νάρβας περνούσαν από τα σπίτια των εργατών για να τους ειδοποιήσουν. Οι μπολσεβίκοι της περιοχής Μοσκόφσκι οργάνωσαν επειγόντως συλλαλητήριο, για να χαιρετίσουν στην επικείμενη άφιξη του Λένιν.

Το βράδυ, όπως έγραψε η «Πράβντα», στον Φινλανδικό Σταθμό ήρθαν για να υποδεχτούν τον Λένιν δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι και πρώτ' απ' όλα εργάτες. Ντυμένοι γιορταστικά, συγκεντρώνονταν γύρω από τις σημαίες των εργοστασίων τους. Η Κρονστάνδη έστειλε ένα μεικτό απόσπασμα για την πανηγυρική υποδοχή και περιφρούρηση του ιδρυτή του κόμματος των μπολσεβίκων. Δίπλα στην εργατική πολιτοφυλακή και τους κοκκινοφρουρούς στέκονταν οι στρατιώτες.

Επικεφαλής της υποδοχής ήταν αντιπροσωπεία της Κεντρικής Επιτροπής, της Επιτροπής της Πετρούπολης, καθώς και της συντακτικής επιτροπής της «Πράβντα».

Οι «Θέσεις του Απρίλη» του Λένιν

 

Σε άρθρο της εφημερίδας, αφιερωμένο στην υποδοχή στον Φινλανδικό Σταθμό, αναφερόταν: «Στις 11.10' μ.μ. πλησίασε το τρένο. Βγήκε ο Λένιν, τον οποίο χαιρετούσαν φίλοι και παλιοί του συναγωνιστές. Κάτω από τις σημαίες του Κόμματος κατευθύνθηκε στο σταθμό, ενώ ο στρατός παρουσίαζε όπλα. Προχώρησε πιο πέρα, κατά μήκος του μετώπου των στρατιωτών, που ήταν παραταγμένοι στο σταθμό και παρουσίαζαν όπλα, και πέρασε δίπλα από την εργατική πολιτοφυλακή. Παντού γινότανε δεκτός με θαυμασμό».

Στην αίθουσα του σταθμού τον Λένιν περίμεναν τα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής, της Επιτροπής της Πετρούπολης, οι καθοδηγητές των Αχτιδικών Οργανώσεων των μπολσεβίκων, αντιπροσωπεία του Σοβιέτ της Πετρούπολης. Εξ ονόματος του Σοβιέτ της Πετρούπολης απηύθυνε χαιρετισμό ο Τσχεΐντζε. Η παρουσία του ηγέτη των μενσεβίκων, προέδρου του μεγαλύτερου Σοβιέτ της χώρας, που έπαιξε την εποχή εκείνη το ρόλο του πανρωσικού κέντρου των Σοβιέτ, έδειχνε ότι οι συμβιβαστές δεν μπορούσαν να μην πάρουν υπόψη τους την ολοένα και πιο πλατιά επιρροή του μεγαλύτερου πολιτικού κόμματος της χώρας. Δεν μπορούσαν να μην υποδεχτούν τον αρχηγό του. Ο Λένιν άκουσε τον Τσχεΐντζε και μίλησε κι αυτός, απευθύνοντας όμως το λόγο του στους μπολσεβίκους της Πετρούπολης, στους εκπροσώπους των εργοστασίων, των επιχειρήσεων, των στρατιωτικών μονάδων. Μετά βγήκε στην πλατεία. Είχαν προβλέψει να χρησιμοποιηθεί σαν βήμα ένα αυτοκίνητο, αλλά ήρθε τόσος πολύς κόσμος να δει τον Λένιν, ώστε αναγκάστηκε ν' ανεβεί σ' ένα τεθωρακισμένο.

«Ζήτω η σοσιαλιστική επανάσταση!»

 

Το αρχοντικό της Κσεσίνσκαγια, φωτογραφία του Απρίλη 1917

Μπροστά στο τεράστιο πλήθος, που είχε έρθει να υποδεχτεί τον αρχηγό του, ο Λένιν έβγαλε λόγο, με τον οποίο χαιρετούσε το επαναστατικό ρωσικό προλεταριάτο και τον επαναστατικό στρατό, που κατόρθωσαν όχι μόνο να απελευθερώσουν τη Ρωσία από τον τσαρικό δεσποτισμό, αλλά και να θέσουν τη βάση για την κοινωνική επανάσταση σε διεθνή κλίμακα. Ο Λένιν τέλειωσε το λόγο του με το σύνθημα: «Ζήτω η σοσιαλιστική επανάσταση!» Χιλιάδες άνθρωποι στην πλατεία επανέλαβαν τα λόγια του.

Κοντά στο αρχοντικό της Κσεσίνσκαγια, όπου στεγαζόταν τότε η KΕ και η Επιτροπή Πετρούπολης του ΣΔΡΚΡ (μπ), πραγματοποιήθηκε νέο συλλαλητήριο. Ο Λένιν επανειλημμένως μίλησε από το μπαλκόνι. Μέσα είχαν συγκεντρωθεί φίλοι και σύντροφο'ι του, τα μέλη της KΕ και της Επιτροπής Πετρούπολης των μπολσεβίκων, δραστήρια στελέχη της κομματικής οργάνωσης της Πετρούπολης. Ο Λένιν εκφώνησε λόγο, που κράτησε μιάμιση ώρα, με βάση προσχέδιο των θέσεων, που είχε γράψει στη διάρκεια του ταξιδιού του. Πρόκειται για την αρχική παραλλαγή των περίφημων Θέσεων του Απρίλη.

Η επόμενη μέρα ήταν η πρώτη εργάσιμη μέρα του Λένιν στη Ρωσία ύστερα από πολύχρονη αναγκαστική απουσία.

Τη μέρα αυτή, το προλεταριάτο της Πετρούπολης τιμούσε την πέμπτη επέτειο των γεγονότων του Λένα (πυροβολισμός των εργατών το 1912 στα ορυχεία του Λένα). Σε πολλά εργοστάσια και επιχειρήσεις έγιναν συλλαλητήρια και διαδηλώσεις. Στο Πεδίο του Αρεως, κοντά στους τάφους των πεσόντων στην επανάσταση του Φλεβάρη, εργάτες εκφωνούσαν λόγους. Ακούγονταν επαναστατικά τραγούδια.

Στις 12 περίπου το μεσημέρι, ο Λένιν έρχεται στα Ταυρικά Ανάκτορα στη συγκέντρωση των μπολσεβίκων αντιπροσώπων στην Πανρωσική Σύσκεψη των Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών. Εδώ ακριβώς αντήχησαν μ' όλη τους την πειστικότητα οι θέσεις του Λένιν, μέσα από τις οποίες έκανε σαφή εκτίμηση της κατάστασης, έδειξε τους στόχους που έπρεπε να επιδιώξουν και το δρόμο που έπρεπε να ακολουθήσουν.

Οι «Θέσεις του Απρίλη»

Συλλαλητήρια στην πλατεία του Αγίου Ισαάκ στην Πετρούπολη στις 18 Απρίλη 1917

Αποσπάσματα από το άρθρο του Β. Ι. Λένιν «Τα καθήκοντα του προλεταριάτου στην τωρινή επανάσταση» που πέρασε στην Ιστορία σαν «οι Θέσεις του Απρίλη»:

1. Στη στάση μας απέναντι στον πόλεμο, που από την πλευρά της Ρωσίας και με τη νέα κυβέρνηση του Λβοφ και Σία παραμένει αναμφισβήτητα ληστρικός, ιμπεριαλιστικός πόλεμος, εξαιτίας του καπιταλιστικού χαρακτήρα αυτής της κυβέρνησης, είναι απαράδεκτες και οι παραμικρές παραχωρήσεις στον «επαναστατικό αμυνιτισμό». Για έναν επαναστατικό πόλεμο, που πραγματικά δικαιολογεί τον επαναστατικό αμυνιτισμό, το συνειδητό προλεταριάτο μπορεί να συμφωνήσει μόνο με τον όρο:

α) Περάσματος της εξουσίας στα χέρια του προλεταριάτου και των πιο φτωχών τμημάτων της αγροτιάς που κλίνουν προς αυτό.

β) Παραίτησης από όλες τις προσαρτήσεις στην πράξη και όχι στα λόγια.

γ) Ολοκληρωτικής ρήξης στην πράξη με όλα τα συμφέροντα του κεφαλαίου.

Παίρνοντας υπόψη την αναμφισβήτητη καλοπιστία των πλατιών στρωμάτων των μαζικών εκπροσώπων του επαναστατικού αμυνιτισμού, που παραδέχονται τον πόλεμο μόνο από ανάγκη και όχι χάρη των κατακτήσεων, παίρνοντας υπόψη την εξαπάτησή τους από την αστική τάξη, πρέπει να τους εξηγούμε το λάθος τους πολύ διεξοδικά, επίμονα και υπομονετικά, να τους εξηγούμε την αδιάρρηκτη σύνδεση του κεφαλαίου με τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο, να τους αποδείχνουμε ότι χωρίς την ανατροπή του κεφαλαίου ο πόλεμος δεν μπορεί να τελειώσει με μια ειρήνη αληθινά δημοκρατική, όχι εξαναγκαστική.

Οργάνωση της πιο πλατιάς προπαγάνδας αυτής της άποψης στον μάχιμο στρατό.

2. Η ιδιομορφία της σημερινής στιγμής στη Ρωσία βρίσκεται στο πέρασμα από το πρώτο στάδιο της επανάστασης που έδωσε την εξουσία στην αστική τάξη, εξαιτίας της ανεπαρκούς συνειδητότητας και οργάνωσης του προλεταριάτου, στο δεύτερο στάδιό της που πρέπει να δώσει την εξουσία στα χέρια του προλεταριάτου και των φτωχών στρωμάτων της αγροτιάς.

Το πέρασμα αυτό χαρακτηρίζεται, από το ένα μέρος, από ένα μέγιστο όριο νομιμότητας (από όλες τις εμπόλεμες χώρες η Ρωσία είναι σήμερα η πιο ελεύθερη χώρα στον κόσμο), από το άλλο μέρος, από την έλλειψη βίας πάνω στις μάζες και, τέλος, η ανεπίγνωστα καλόπιστη στάση των μαζών απέναντι στην κυβέρνηση των καπιταλιστών, των χειρότερων εχθρών της ειρήνης και του σοσιαλισμού.

Η ιδιομορφία αυτή απαιτεί από μας ικανότητα προσαρμογής στις ιδιαίτερες συνθήκες της κομματικής δουλειάς μέσα στις πρωτάκουστα πλατιές μάζες του προλεταριάτου, που μόλις τώρα ξύπνησαν στην πολιτική ζωή.

3. Καμιά υποστήριξη στην Προσωρινή Κυβέρνηση, να εξηγούμε ότι είναι πέρα για πέρα ψεύτικες όλες οι υποσχέσεις της, ιδιαίτερα η υπόσχεση για παραίτηση από τις προσαρτήσεις. Ξεσκέπασμα, αντί της απαράδεκτης «απαίτησης» - που σπέρνει αυταπάτες - να πάψει η κυβέρνηση αυτή, κυβέρνηση καπιταλιστών, να είναι ιμπεριαλιστική.

4. Αναγνώριση του γεγονότος ότι στα περισσότερα Σοβιέτ των εργατών βουλευτών το κόμμα μας είναι μειοψηφία, και για την ώρα αποτελεί αδύνατη μειοψηφία απέναντι στο συνασπισμό όλων των μικροαστικών, οπορτουνιστικών στοιχείων, που βρίσκονται κάτω από την επιρροή της αστικής τάξης και που διοχετεύουν την επιρροή της στο προλεταριάτο.

Να εξηγήσουμε στις μάζες ότι το Σοβιέτ των εργατών βουλευτών είναι η μόνη δυνατή μορφή επαναστατικής κυβέρνησης και ότι γι' αυτό, όσο η κυβέρνηση αυτή θα βρίσκεται κάτω από την επιρροή της αστικής τάξης, το καθήκον μας μπορεί να είναι μόνο η υπομονετική, συστηματική, επίμονη και προσαρμοσμένη στις πρακτικές ιδιαίτερα ανάγκες των μαζών, εξήγηση των λαθών της τακτικής τους.

5. Οχι κοινοβουλευτική δημοκρατία - επιστροφή από τα Σοβιέτ των εργατών βουλευτών σ' αυτή θα ήταν βήμα προς τα πίσω - αλλά δημοκρατία των Σοβιέτ των εργατών, των εργατών γης και των αγροτών βουλευτών σε όλη τη χώρα, από τα κάτω ως τα πάνω.

6. Στο αγροτικό πρόγραμμα μεταφορά του κέντρου βάρους στα Σοβιέτ των βουλευτών εργατών γης. Εθνικοποίηση όλων των γαιών της χώρας, διάθεση γης από τα τοπικά Σοβιέτ των εργατών γης και των αγροτών βουλευτών. Συγκρότηση Σοβιέτ βουλευτών από τους φτωχούς αγρότες. Δημιουργία από κάθε μεγάλο κτήμα (με έκταση από 100 έως 300 περίπου ντεσιατίνες, ανάλογα με τις τοπικές και άλλες συνθήκες και κατά την κρίση των τοπικών οργάνων) ενός υποδειγματικού νοικοκυριού κάτω από τον έλεγχο του Σοβιέτ των βουλευτών εργατών γης και για λογαριασμό της κοινωνίας.

7. Αμεση συγχώνευση όλων των τραπεζών της χώρας σε μια πανεθνική τράπεζα και άσκηση ελέγχου πάνω σ' αυτήν από την πλευρά του Σοβιέτ των εργατών βουλευτών.

8. Οχι «εφαρμογή» του σοσιαλισμού σαν άμεσο καθήκον μας, αλλά πέρασμα αμέσως μόνο στον έλεγχο της κοινωνικής παραγωγής και της διανομής των προϊόντων από μέρους του Σοβιέτ των εργατών βουλευτών.

«Το ζήτημα του πολέμου μπαίνει μονάχα επαναστατικά»

 

Λεπτομέρεια του πίνακα «Ο Λένιν και η διαδήλωση» του Ι. Μπρόντσκι

Τις «Θέσεις του Απρίλη» ο Λένιν τις επανέλαβε στην αίθουσα των Ταυρικών Ανακτόρων, όπου είχαν συγκεντρωθεί μπολσεβίκοι, μενσεβίκοι και οι εκτός ομάδας σοσιαλδημοκράτες που συμμετείχαν στην Πανρωσική Σύσκεψη των Σοβιέτ, εκπρόσωποι των κομματικών κέντρων, των Οργανώσεων της Πετρούπολης, των Εθνικών Οργανώσεων και της Εκτελεστικής Επιτροπής του Σοβιέτ της Πετρούπολης, των σοσιαλδημοκρατικών εφημερίδων και τα πρώην μέλη της σοσιαλδημοκρατικής ομάδας της Κρατικής Δούμας.

Ο Λένιν, πρώτα απ' όλα, στάθηκε πάλι στη θέση για τον πόλεμο, υπογραμμίζοντας τρία κύρια σημεία: 1) Τη διατήρηση του ιμπεριαλιστικού χαρακτήρα του πολέμου από μέρους της Ρωσίας και μετά την ανατροπή της απολυταρχίας, 2) την αδυναμία αποπεράτωσης του πολέμου με μια ειρήνη αληθινά δημοκρατική, όχι εξαναγκαστική, χωρίς ανατροπή του κεφαλαίου, 3) την αναγκαιότητα της πάλης κατά του «επαναστατικού αμυνιτισμού».

Το ζήτημα του πολέμου και του αμυνιτισμού δεν τέθηκε τυχαία πρώτο. Σ' αυτό ακριβώς εκφραζόταν με τον πιο σαφή τρόπο η διαφορά ανάμεσα στους ρεφορμιστές και τους επαναστάτες.

«Οποιος περιορίζεται στο να "απαιτεί" από τις αστικές κυβερνήσεις να κλείσουν ειρήνη ή να "εκφράσουν τη θέληση των λαών για ειρήνη" κ.λπ.», έγραφε ο Λένιν μερικές μέρες μετά την ομιλία του στο ανάκτορο της Ταυρίδας, «αυτός κατρακυλά, στην πράξη, στις μεταρρυθμίσεις. Επειδή, αντικειμενικά, το ζήτημα του πολέμου μπαίνει μονάχα επαναστατικά». Και πιο πέρα υπογράμμιζε: «Δεν υπάρχει διέξοδος από τον πόλεμο προς μια δημοκρατική ειρήνη, και όχι ειρήνη βίας, προς την απελευθέρωση των λαών από την υποδούλωση στα δισεκατομμύρια τόκους των κυρίων καπιταλιστών που πλούτισαν από τον "πόλεμο", δεν υπάρχει άλλη διέξοδος εκτός από την επανάσταση του προλεταριάτου».

Η ιδιομορφία της τρέχουσας στιγμής, όπως την είχε προσδιορίσει ο Λένιν στη δεύτερη Θέση, βρισκότανε ακριβώς «στο πέρασμα από το πρώτο στάδιο της επανάστασης, που έδωσε την εξουσία στην αστική τάξη εξαιτίας της ανεπαρκούς συνειδητότητας και οργάνωσης του προλεταριάτου, στο δεύτερο στάδιό της, που πρέπει να δώσει την εξουσία στα χέρια του προλεταριάτου και των φτωχών στρωμάτων της αγροτιάς».

Στις επόμενες εργασίες του, αναπτύσσοντας τις θέσεις αυτές, ο Λένιν εξηγούσε: «Η επαναστατική δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς πραγματοποιήθηκε ήδη. Προέκυψε μια εξαιρετικά πρωτότυπη, νέα, πρωτοείδωτη σύμπλεξη... Υπάρχουν δίπλα, μαζί, ταυτόχρονα και η κυριαρχία της αστικής τάξης (η κυβέρνηση του Λβοφ και του Γκουτσκόφ) και η επαναστατική δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς, που παραδίνει θεληματικά την εξουσία στην αστική τάξη, που μετατρέπεται θεληματικά σε εξάρτημά της». Υποδεικνύοντας τις πιο χαρακτηριστικές ιδιομορφίες της μεταβατικής περιόδου, το μέγιστο όριο νομιμότητας στη Ρωσία, την έλλειψη βίας ενάντια στις μάζες και την καλόπιστη στάση τους απέναντι στην κυβέρνηση της αστικής τάξης, ο Λένιν απαιτούσε την άρνηση κάθε υποστήριξης προς την Προσωρινή Κυβέρνηση, το ξεσκέπασμα των γεμάτων απάτη υποσχέσεών της, το ξεκαθάρισμα στις μάζες ότι τα Σοβιέτ αποτελούν τη μοναδική δυνατή μορφή επαναστατικής κυβέρνησης.

Το σύνθημα «Ολη η εξουσία στα Σοβιέτ!» έδινε τη δυνατότητα να καταργηθεί με ειρηνικό τρόπο η δυαδική εξουσία στη χώρα. Η κριτική των λαθών των Σοβιέτ και η αλλαγή της σύνθεσής τους με επαναληπτικές εκλογές θα οδηγούσαν βαθμιαία και στην αλλαγή της πολιτικής και της ουσίας τους σαν οργάνων εξουσίας. Από όργανα της επαναστατικής δημοκρατικής δικτατορίας του προλεταριάτου και της αγροτιάς θα γίνονταν όργανα της δικτατορίας του προλεταριάτου και της αγροτικής φτωχολογιάς, τα μοναδικά εντεταλμένα όργανα εξουσίας στη χώρα, που θα εκτελούσαν τις εντολές των εργαζομένων. Χωρίς την υποστήριξη των μαζών, η Προσωρινή Κυβέρνηση θα παραχωρούσε την εξουσία στη νέα επαναστατική κυβέρνηση των Σοβιέτ.

Αποκρούοντας τις κατηγορίες ότι οι μπολσεβίκοι με το σύνθημα αυτό παραιτούνταν από το δικό τους αίτημα για τη μετατροπή του ιμπεριαλιστικού πολέμου σε εμφύλιο, ο Λένιν διευκρίνιζε: «Στη Ρωσία ο πρώτος εμφύλιος πόλεμος τέλειωσε, τώρα περνάμε στον δεύτερο πόλεμο - ανάμεσα στον ιμπεριαλισμό και στον ένοπλο λαό, και σ' αυτή τη μεταβατική περίοδο, όσο η ένοπλη δύναμη βρίσκεται στα χέρια των στρατιωτών, όσο ο Μιλιουκόφ και ο Γκουτσκόφ δεν έχουν χρησιμοποιήσει ακόμη βία, ο εμφύλιος αυτός πόλεμος μετατρέπεται για μας σε ειρηνική, μακρόχρονη και υπομονετική ταξική προπαγάνδα». Και παρακάτω: «Πρέπει να ξέρουμε να ακολουθούμε την άποψη του μαρξισμού, που λέει πως η μετατροπή αυτή, του ιμπεριαλιστικού πολέμου σε εμφύλιο, στηρίζεται πάνω σε αντικειμενικές και όχι υποκειμενικές προϋποθέσεις. Εμείς για την ώρα παραιτούμαστε από αυτό το σύνθημα, αλλά μόνο για την ώρα. Τα όπλα σήμερα βρίσκονται στα χέρια των στρατιωτών και των εργατών και όχι των καπιταλιστών. Οσο η κυβέρνηση δεν έχει αρχίσει τον πόλεμο, εμείς θα διεξάγουμε την προπαγάνδα μας ειρηνικά».

Τα γεγονότα πολύ σύντομα έδειξαν ότι ο Λένιν είχε δίκιο τόσο στην εκτίμηση της πολιτικής της Προσωρινής Κυβέρνησης και του χαρακτήρα του συνεχιζόμενου πολέμου, όσο και στον προσδιορισμό των καθηκόντων του επαναστατικού προλεταριάτου στην κατάσταση που είχε διαμορφωθεί.