Η «αυτοδιάλυση» της Γ' Κομμουνιστικής Διεθνούς

 

«Η III Διεθνής ιδρύθηκε στο πρώτο της συνέδριο, το Μάρτη του 1919 στη Μόσχα. Και το πιο χαρακτηριστικό γνώρισμα αυτής της Διεθνούς, η αποστολή της είναι: Να εκπληρώσει, να εφαρμόσει στην πράξη τις υποθήκες του μαρξισμού και να πραγματοποιήσει τα αιώνια ιδανικά του σοσιαλισμού και του εργατικού κινήματος - αυτό το πιο χαρακτηριστικό γνώρισμα της III εκδηλώθηκε αμέσως με το ότι η νέα, η τρίτη, "Διεθνής ένωση των εργατών" άρχισε από τώρα κιόλας να συμπίπτει, ως ένα ορισμένο βαθμό, με την Ενωση των Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών»

Β. Ι. Λένιν¹

Στις 22 του Μάη 1943 η εφημερίδα «Πράβντα» κυκλοφόρησε με μια ιστορικής σημασίας είδηση. Δημοσίευε στις σελίδες της την απόφαση του Προεδρείου της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κομμουνιστικής Διεθνούς (ΚΔ), με την οποία προτεινόταν στα κομμουνιστικά κόμματα η αυτοδιάλυση της παγκόσμιας αυτής πολιτικής οργάνωσης του προλεταριάτου. «Το Προεδρείο της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κομμουνιστικής Διεθνούς - έλεγε ανάμεσα σε άλλα η απόφαση²- μη μπορώντας στις συνθήκες του Παγκοσμίου Πολέμου να συγκαλέσει συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς, εισηγείται την ακόλουθη πρόταση για επικύρωση από τα τμήματά της: Να διαλυθεί η Κομμουνιστική Διεθνής σαν καθοδηγητικό κέντρο του διεθνούς κινήματος της εργατικής τάξης, απαλλάσσοντας έτσι τα τμήματά της απ' τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τα ψηφίσματα και τις αποφάσεις των συνεδρίων της».

Οπως ήταν αναμενόμενο, η είδηση για την επικείμενη διάλυση της Κομιντέρν προκάλεσε διεθνές ενδιαφέρον και λίγες μέρες μετά, στις 28 του Μάη 1943 - πριν ακόμη φανεί ποια θα ήταν η στάση των κομμουνιστικών κομμάτων στο όλο ζήτημα - ο ανταποκριτής του πρακτορείου «Ρόιτερ» στη Μόσχα Χάρολντ Κινγκ υπέβαλε στον Στάλιν το παρακάτω ερώτημα³: «Τα βρετανικά σχόλια απ' αφορμή την απόφαση για διάλυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς ήταν πολύ ευμενή. Ποια είναι η σοβιετική άποψη γι' αυτό το ζήτημα και για την επίδραση που θα 'χει στο μέλλον των διεθνών σχέσεων;». Ο Βρετανός δημοσιογράφος φαίνεται ότι θεωρούσε δεδομένη τη διάλυση της Διεθνούς από τη στιγμή που δημοσιοποιήθηκε τέτοια πρόθεση από την ηγεσία της. Αλλά και ο Στάλιν, όπως προκύπτει από την απάντησή του, είχε την ίδια γνώμη. «Η διάλυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς - είπε στον Κινγκ - είναι σωστή και επίκαιρη, επειδή διευκολύνει την οργάνωση της κοινής επίθεσης όλων των εθνών που αγαπούν την ελευθερία ενάντια στον κοινό εχθρό, το χιτλερισμό»^4.

Στις 8 του Ιούνη 1943 το Προεδρείο της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κομμουνιστικής Διεθνούς συνεδρίασε για τελευταία φορά και αποφάσισε: «Αρχίζοντας από τις 10 του Ιούνη 1943 η Εκτελεστική Επιτροπή της Κομμουνιστικής Διεθνούς, το Προεδρείο και η Γραμματεία της Εκτελεστικής Επιτροπής, καθώς και η Διεθνής Επιτροπή Ελέγχου θεωρούνται διαλυμένες». Στην ίδια απόφαση αναφερόταν ότι την πρόταση για διάλυση της Διεθνούς είχαν εγκρίνει ομόφωνα όλα τα τμήματα (κόμματα και οργανώσεις) που μπορούσαν να γνωστοποιήσουν την απόφασή τους. Συγκεκριμένα αναφέρονταν τα εξής 32 τμήματα: Τα Κομμουνιστικά Κόμματα Αυστραλίας, Αυστρίας, Αργεντινής, Βελγίου, Βουλγαρίας, Μεγάλης Βρετανίας, Ουγγαρίας, Γερμανίας, Ιρλανδίας, Ισπανίας, Ιταλίας, Καναδά, Κίνας, Κολομβίας, Κούβας, Μεξικού, Ρουμανίας Συρίας, Σοβιετικής Ενωσης, Ουρουγουάης, Φινλανδίας, Γαλλίας, Τσεχοσλοβακίας, Χιλής, Ελβετίας, Σουηδίας, Γιουγκοσλαβίας, το Ενιαίο Σοσιαλιστικό Κόμμα Καταλωνίας, το Εργατικό Κόμμα Πολωνίας και η Κομμουνιστική Διεθνής Νέων⁵. Πόσες όμως ήταν οι οργανώσεις-μέλη της Κομιντέρν;

Τον καιρό του 7ου Συνεδρίου της, δηλαδή το 1935, η Κομμουνιστική Διεθνής συνένωνε 76 κομμουνιστικά κόμματα και οργανώσεις⁶. Στις εργασίες δε του συνεδρίου αντιπροσωπεύτηκαν 65 κομμουνιστικά κόμματα⁷. Χωρίς αμφιβολία, επομένως, η σύνθεση της Κομιντέρν πρέπει να ήταν περίπου η ίδια όταν αποφασίστηκε η αυτοδιάλυσή της, πράγμα που σημαίνει ότι την απόφαση της αυτοδιάλυσης την πήρε η μειοψηφία των μελών της. Αλλά τα πιο σημαντικά ΚΚ της εποχής είχαν ταχθεί υπέρ της αυτοδιάλυσης της Διεθνούς. Ομως γιατί διαλύθηκε η Κομιντέρν;

Υποθέσεις γύρω από τα αίτια της αυτοδιάλυσης

Γύρω από τους λόγους που οδήγησαν στην αυτοδιάλυση της Τρίτης Διεθνούς έχουν γραφτεί πολλά, πολύ περισσότερα απ' όσα θα μπορούσε να περιμένει κανείς. Κορυφαίες προσωπικότητες του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος εκείνης της εποχής έκαναν διάφορες υποθέσεις. Ο Γουίλιαμ Φόστερ, για παράδειγμα, Πρόεδρος του ΚΚ ΗΠΑ έως το θάνατό του και μέλος του Προεδρείου της ΕΕ της ΚΔ από το 1935 έως το Νοέμβρη του 1940, γράφει σχετικά⁸: «Είναι χαρακτηριστικό, ότι η ιστορική αυτή απόφαση πάρθηκε ακριβώς στην αποφασιστική στιγμή του αγώνα για το άνοιγμα του δεύτερου μετώπου. Αυτό το μέτωπο ήταν εξαιρετικά αναγκαίο για την επίτευξη μιας γρήγορης και αποφασιστικής νίκης, αλλά οι αντιδραστικές δυνάμεις της Δύσης (που πίστευαν κι αυτές τα ψέματα του Γκαίμπελς σχετικά με την Κομμουνιστική Διεθνή) αντιτάσσονταν στο άνοιγμά του. Χωρίς αμφιβολία η ευνοϊκή εντύπωση που προκάλεσε σ' όλο τον αστικό κόσμο η διάλυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς συνέβαλε σε αποφασιστικό βαθμό στο να εξαλειφθεί αυτή η αντίθεση. Μόλις λίγους μήνες αργότερα (το Νοέμβρη-Δεκέμβρη 1943) συνήλθε η περίφημη διάσκεψη της Τεχεράνης, όπου καθορίστηκε, επιτέλους, η οριστική ημερομηνία για το άνοιγμα του δεύτερου μετώπου».

Οσα επικαλείται ο Φόστερ έχουν βάση. Δεν είναι όμως αρκετά για να δώσουν μια ολοκληρωμένη απάντηση για τις αιτίες που οδήγησαν την Τρίτη Διεθνή στο τέρμα της ζωής της.

Μια εντελώς διαφορετική εξήγηση της αυτοδιάλυσης, απ' αυτή του Φόστερ, δίνει στην αυτοβιογραφία του ο Παλμίρο Τολιάτι, ένας από τους ηγέτες της Κομιντέρν. «Από τότε - λέει ο Τολιάτι⁹ - που το κομμουνιστικό κίνημα είχε φουντώσει στις μεγαλύτερες χώρες της Ευρώπης, η Διεθνής είχε αλλάξει βαθιά τη διάρθρωσή της. Τα εθνικά τμήματα είχαν αναπτύξει τη δράση τους με πλέρια αυτονομία, ακολουθώντας ωστόσο μια κοινή γραμμή. Το προτσές δημιουργίας ενός καινούριου στρώματος καθοδηγητών του εργατικού ευρωπαϊκού κινήματος είχε φτάσει σε καταπληκτικά αποτελέσματα και κάθε κόμμα μπορούσε να τραβήξει μπροστά μόνο του. Η απόφαση να διαλυθεί η Κομμουνιστική Διεθνής σαν συγκεντρωτική οργάνωση δεν ήταν επομένως τίποτε άλλο παρά η τυπική αναγνώριση ενός τετελεσμένου γεγονότος, μιας αλλαγής και μιας ανάπτυξης που είχαν πια πραγματοποιηθεί».

Μπορεί όντως όλα αυτά να είχαν πραγματοποιηθεί αλλά και πάλι δεν εξηγείται η διάλυση της Κομιντέρν, με την έννοια ότι από την ίδρυσή της κι από τη δράση της ουδέποτε περιορίστηκε σε σκοπούς σαν αυτούς που αναφέρει ο Τολιάτι. Στόχος της Διεθνούς ήταν να οργανώσει και να καθοδηγήσει το παγκόσμιο προλεταριάτο στην ιστορική του αποστολή κι όχι απλά να δυναμώσει το άλφα ή το βήτα ΚΚ. Ο Στάλιν, για παράδειγμα, το 1924, μπροστά στο νεκρό Λένιν έθετε ως εξής το ζήτημα της Διεθνούς¹⁰: «Αφήνοντάς μας ο σύντροφος Λένιν μάς παράγγειλε να 'μαστε πιστοί στις αρχές της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Σου ορκιζόμαστε, σύντροφε Λένιν, ότι δε θα λυπηθούμε τη ζωή μας για να στερεώνουμε και να πλαταίνουμε την ένωση των εργαζομένων όλου του κόσμου, την Κομμουνιστική Διεθνή!».

Ας δούμε όμως την επίσημη εξήγηση αυτοδιάλυσης της Κομιντέρν.

Η επίσημη αιτιολόγηση της αυτοδιάλυσης

Στην απόφασή με την οποία το Προεδρείο της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΚΔ πρότεινε στα κομμουνιστικά κόμματα τη διάλυση της οργάνωσης διατυπώνονται δύο βασικά επιχειρήματα¹¹:

Πρώτον, ότι «η συνολική εξέλιξη των γεγονότων το τελευταίο τέταρτο του αιώνα και η συσσωρευμένη εμπειρία της Κομμουνιστικής Διεθνούς έδειξαν πειστικά ότι η οργανωτική μορφή ενοποίησης των εργατών, που επιλέχθηκε στο πρώτο της συνέδριο, ανταποκρινόταν στις συνθήκες του πρώτου σταδίου της αναβίωσης του κινήματος της εργατικής τάξης, αλλά ξεπεράστηκε απ' την ανάπτυξη του κινήματος τούτου κι απ' τις επιπλοκές των προβλημάτων του στις επιμέρους χώρες, κι έγινε επιπλέον εμπόδιο στην παραπέρα ενίσχυση των εθνικών κομμάτων της εργατικής τάξης».

Δεύτερον, ότι «ο απελευθερωτικός πόλεμος, ταυτόχρονα, των φιλελεύθερων λαών ενάντια στη χιτλερική τυραννία, που κινητοποίησε τις λαϊκές μάζες, ενώνοντάς τες στις γραμμές ενός πανίσχυρου αντιχιτλερικού συνασπισμού, πέρα από κομματικές και θρησκευτικές διαφορές, έδειξε με περισσότερη ακόμα καθαρότητα, ότι η γενική εθνική εξέγερση και κινητοποίηση του λαού για την ταχύτερη νίκη ενάντια στον εχθρό μπορεί να πραγματοποιηθεί καλύτερα και αποτελεσματικότερα από την πρωτοπορία του εργατικού κινήματος σε κάθε χώρα, όταν αναπτύσσεται μέσα στα πλαίσια της δικιάς του χώρας».

Επιχειρηματολογώντας για το ίδιο θέμα - την αναγκαιότητα αυτοδιάλυσης της Διεθνούς - στη συνέντευξή του, που προαναφέραμε, στο πρακτορείο «Ρόιτερ», ο Στάλιν είπε ανάμεσα σε άλλα ότι η αυτοδιάλυση:

«α) Ξεσκεπάζει το ψέμα των χιτλερικών, πως η "Μόσχα" έχει τάχα τη διάθεση να ανακατεύεται στη ζωή των άλλων κρατών και να τα "μπολσεβικοποιεί". Από δω και μπρος μπαίνει τέλος και σ' αυτή την ψευτιά.

β) Ξεσκεπάζει τη συκοφαντία των αντιπάλων του κομμουνισμού μέσα στο εργατικό κίνημα, ότι τα κομμουνιστικά κόμματα των διαφόρων χωρών δεν ενεργούν τάχα για το συμφέρον του λαού τους, αλλά σύμφωνα με διαταγές απ' έξω. Από δω και μπρος μπαίνει τέλος και σ' αυτή τη συκοφαντία.

γ) Διευκολύνει τη δουλιά των πατριωτών στις χώρες που αγαπούν την ελευθερία, για τη συνένωση των προοδευτικών δυνάμεων της χώρας τους, ανεξάρτητα από κομματικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις, σ' ένα ενιαίο εθνικοαπελευθερωτικό στρατόπεδο, για την ανάπτυξη της πάλης ενάντια στο φασισμό.

δ) Διευκολύνει τη δουλιά των πατριωτών σ' όλες τις χώρες για τη συνένωση όλων των λαών που αγαπούν την ελευθερία σ' ένα ενιαίο διεθνές στρατόπεδο για τον αγώνα ενάντια στην απειλή της παγκόσμιας κυριαρχίας του χιτλερισμού, ξεκαθαρίζοντας έτσι το δρόμο για την οργάνωση της φιλίας των λαών στο μέλλον πάνω στη βάση της ισοτιμίας...»¹².

Αντί επιλόγου

Χωρίς αμφιβολία το ζήτημα της αυτοδιάλυσης της Διεθνούς θέλει περισσότερη έρευνα, ιδιαίτερα στις πρωτογενείς ιστορικές πηγές. Οπως φαίνεται από το ημερολόγιο του Δημητρώφ, το θέμα απασχολούσε τις ηγεσίες της οργάνωσης και του Μπολσεβίκικου Κόμματος τουλάχιστον από το Μάη του 1941¹³. Ετσι, έχει απόλυτο δίκιο ο Φόστερ όταν διαπιστώνει πως «η όλο και πιο ισχυρή πεποίθηση των ηγετικών κύκλων της Κομμουνιστικής Διεθνούς, ότι η οργάνωση έπρεπε να διαλυθεί, εξηγεί τη σχετικά περιορισμένη δράση της στην περίοδο των πρώτων ετών του πολέμου»¹⁴. Από ένα σημείο και μετά για τους ηγέτες της Διεθνούς ήταν εδραιωμένη η πεποίθηση πως η οργάνωση αυτή είχε φτάσει στο τέρμα του βίου της. Σε μια συζήτηση με τον Δημητρώφ - όπως την καταγράφει ο ίδιος στο ημερολόγιό του - ο Στάλιν φέρεται να λέει¹⁵: «Η πείρα έδειξε ότι δεν πρέπει να υπάρχει διεθνές διοικητικό κέντρο για όλες τις χώρες. Αυτό εκδηλώθηκε στον Μαρξ, στο Λένιν και τώρα. Ισως πρέπει να περάσουμε σε περιφερικές ενώσεις, για παράδειγμα στη Νότια Αμερική, στις Ηνωμένες Πολιτείες και στον Καναδά, σε μερικές ευρωπαϊκές χώρες κτλ., αλλά γι' αυτό δεν πρέπει να βιάζετε κανείς».

Η Τρίτη Διεθνής τελείωσε και τυπικά το βίο της εκείνο το πρώτο δεκαήμερο του Ιούνη του 1943. Η αναγκαιότητα της ενιαίας δράσης του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος είναι συστατικό στοιχείο της πάλης για την ανατροπή του καπιταλισμού.

1 Β. Ι. Λένιν: «Η Τρίτη Διεθνής και η θέση της στην ιστορία», Απαντα, εκδόσεις Σ.Ε., τόμος 38, σελ. 303

2 Φερνάντο Κλαουντίν: «Η κρίση του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος», εκδόσεις ΓΡΑΜΜΑΤΑ, τόμος Α΄, σελ. 47, Χ. Σιουμάχερ: «Η Κομμουνιστική Διεθνής 1919- 1943», εκδόσεις «ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ», σελ. 197 κ.α.

3 Ι. Β. Στάλιν: «Ο Μεγάλος Πόλεμος για την Πατρίδα», εκδόσεις «ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ», Αθήναι 1946, σελ. 76

4 στο ίδιο

5 Ουίλ. Φόστερ: «Η ιστορία των Διεθνών», Αθήνα 1975, σελ. 568 και Ινστιτούτο Μαρξισμού-Λενινισμού της ΚΕ του ΚΚΣΕ: «Κομμουνιστική Διεθνής - Σύντομη ιστορική μελέτη», εκδόσεις «Ελεύθερη Ελλάδα» 1973, σελ. 552-558

6 Ινστιτούτο Μαρξισμού-Λενινισμού της ΚΕ του ΚΚΣΕ: «Κομμουνιστική Διεθνής - Σύντομη ιστορική μελέτη», εκδόσεις «Ελεύθερη Ελλάδα» 1973, σελ. 398

7 Ουίλ. Φόστερ: «Η ιστορία των Διεθνών», Αθήνα 1975, σελ. 506

8 Ουίλ. Φόστερ, στο ίδιο, σελ. 570-571

9 Μαρτσέλα και Μαουρίτσιο Φεράρα: «Μιλώντας με τον Παλμίρο Τολιάτι - Βιογραφικές σημειώσεις», «Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις», 1956, σελ. 306

10 Ι. Στάλιν: «Απαντα», εκδοτικό της ΚΕ του ΚΚΕ, 1952, τόμος 6ος, σελ. 59

11 Φερνάντο Κλαουντίν: «Η κρίση του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος», εκδόσεις ΓΡΑΜΜΑΤΑ, τόμος Α΄, σελ. 46

12 Ι. Β. Στάλιν: «Ο Μεγάλος Πόλεμος για την Πατρίδα», εκδόσεις «ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ», Αθήναι 1946, σελ. 76

13 Γκεόργκι Δημητρώφ: «Σελίδες από το απόρρητο ημερολόγιο», εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ, σελ. 91-93

14 Ουίλ. Φόστερ, στο ίδιο, σελ. 571

15 Γκ. Δημητρώφ, στο ίδιο, σελ. 121

16 «Το ΚΚΕ - επίσημα κείμενα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος ΣΤ΄, σελ. 113