Η διάλυση της Α' Διεθνούς

«ΣΥΝΤΡΟΦΟΙ ΕΡΓΑΤΕΣ,

Το Συνέδριο της Διεθνούς, που συνήλθε στη Φιλαδέλφεια διέλυσε το Γενικό Συμβούλιο της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών. Εξωτερική σύνδεση της οργάνωσης δεν υπάρχει πια.

«Η Διεθνής πέθανε!», θ' αναφωνήσει η αστική τάξη όλων των χωρών και με ειρωνεία ή χαρά θα αναφερθεί στις εργασίες αυτού του συνεδρίου σαν σε μια αναμφισβήτητη απόδειξη της ήττας του εργατικού κινήματος όλου του κόσμου.

Ας μην επηρεαστούμε από τις κραυγές των εχθρών μας! Εγκαταλείψαμε την οργάνωση της Διεθνούς για λόγους που έχουν σχέση με την τωρινή πολιτική κατάσταση στην Ευρώπη, αλλά σε αντάλλαγμα βλέπουμε ότι η αρχή της οργάνωσης αναγνωρίζεται και υπερασπίζεται από τους προοδευτικούς εργάτες όλου του πολιτισμένου κόσμου. Ας δώσουμε στους συντρόφους μας εργάτες της Ευρώπης μια ανάπαυλα, για να σταθεροποιήσουν τις θέσεις τους στις ίδιες τους τις χώρες, και θα είναι με βεβαιότητα σε θέση να παραμερίσουν τα εμπόδια που τους χωρίζουν από τους εργάτες άλλων περιοχών του κόσμου.

Σύντροφοι, ασπαστήκατε με ενθουσιασμό και αγάπη την αρχή της Διεθνούς, θα βρείτε τα μέσα για να ευρύνετε τον κύκλο των οπαδών της και χωρίς την ύπαρξη μιας Οργάνωσης, θα βρείτε νέους αγωνιστές που θα εργαστούν για την πραγματοποίηση των σκοπών της ένωσής μας. Οι σύντροφοι της Αμερικής σας υπόσχονται πως θα υπερασπίσουν και θα διαφυλάξουν με πίστη τις καταχτήσεις της Διεθνούς σ' αυτή τη χώρα έως ότου πιο ευνοϊκές συνθήκες θα ενώσουν πάλι τους εργάτες όλων των χωρών στον κοινό αγώνα και έως ότου αντηχήσει πάλι, πιο δυνατά από κάθε άλλη φορά, η έκκληση:

«Προλετάριοι όλων των χωρών, ενωθείτε!».

Είναι η ιστορική δήλωση που οι ετοίμασαν επιφανείς ηγέτες της Α' Διεθνούς, Ζόργκε και Σπάιερ, για να διαβαστεί στο 7ο και τελευταίο Συνέδριο της Οργάνωσης. Η αποστολή της είχε επιτελεστεί με τον καλύτερο τρόπο. Σαν Διεθνής Οργάνωση της εργατικής τάξης δεν μπορούσε πλέον αντικειμενικά να καθοδηγεί το παγκόσμιο εργατικό κίνημα. Ο μαρξισμός ως καθοδηγητική κοσμοθεωρία της πάλης για τον κομμουνισμό, είχε επικρατήσει πάνω σ' όλα τα οπορτουνιστικά ρεύματα σαν αποτέλεσμα της ανειρήνευτης διαπάλης των Μαρξ - Ενγκελς και των οπαδών τους μέσα στη Διεθνή. Το ίδιο έκαναν και με τον αναρχισμό. Η καινούρια εποχή που άνοιγε για τον καπιταλισμό με το πέρασμά του από την ορμητική άνοδο στη σταθεροποίηση και την αντίδραση, έφερνε το εργατικό κίνημα μπροστά σε νέα καθήκοντα και απαιτήσεις σε κάθε χώρα ξεχωριστά. Ηδη άρχισαν να εμφανίζονται τα πρώτα οργανωμένα Εργατικά Κόμματα πάνω στη βάση της θεωρίας των Μαρξ - Ενγκελς. Η Διεθνής αντικειμενικά είχε διαλυθεί, αφού δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στη νέα κατάσταση. Το τυπικό μέρος εκφράστηκε με τη δήλωση των Ζόργκε - Σπάιερ, που αποτύπωνε την ουσία της απόφασης του τελευταίου Συνεδρίου της.

Στην πορεία για την ίδρυση εθνικών εργατικών κομμάτων

Αλλά ας δούμε την πορεία αυτής της εξέλιξης.

Στις 15 Ιούλη 1876 συνήλθε το 7ο Συνέδριο της Διεθνούς Ενωσης Εργατών, (Α' Διεθνής), στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ με ένα και μοναδικό θέμα: Τη διάλυσή της. Η απόφαση είχε ήδη ληφθεί από το Γενικό της Συμβούλιο. Ο Ουίλιαμ Φόστερ περιγράφει ως εξής τα γεγονότα:

«Αν και το Γενικό Συμβούλιο είχε γνωστοποιήσει, όπως μπορούσε, στα ευρωπαϊκά τμήματα τη σύγκληση του Συνεδρίου της Φιλαδέλφειας και τα είχε καλέσει να στείλουν αντιπροσώπους, όταν το 7ο και ταυτόχρονα τελευταίο συνέδριο της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών συνήλθε στην αίθουσα "Γερμανία" της Φιλαδέλφειας στις 15 του Ιούλη 1876, εμφανίστηκε μονάχα ένας ξένος αντιπρόσωπος, εκ μέρους του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας. Οι άλλοι δέκα αντιπρόσωποι στο συνέδριο, ανάμεσα στους οποίους ο Ζόργκε και ο Βάιντεμέγιερ ήταν Αμερικανοί. Χωρίς πολλές συζητήσεις, η συνέλευση αποφάσισε τη διάλυση της Διεθνούς. Στην απόφαση που πάρθηκε δηλωνόταν ότι το "Γενικό Συμβούλιο της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών διαλύεται", ότι το Ομοσπονδιακό Συμβούλιο του τμήματος για τη Βόρεια Αμερική επιφορτίζεται να διατηρήσει και να αναπτύξει τις υπάρχουσες διεθνείς σχέσεις και ότι ανατίθεται στο Ομοσπονδιακό Συμβούλιο να συγκαλέσει ένα διεθνές συνέδριο, όταν δημιουργηθούν οι αναγκαίες συνθήκες. Ο Ζόργκε και ο Σπάιερ εξουσιοδοτήθηκαν να σχηματίσουν την επιτροπή που θα διαφύλαττε τα ντοκουμέντα της Διεθνούς και θα δημοσίευε τη δήλωση, για τη διάλυση της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών, που ήταν προσαρτημένη στην απόφαση.

Υστερα από το συνέδριο της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών συνήλθε το συνέδριο της βορειοαμερικανικής ομοσπονδίας της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών, (σ.σ. ήταν τμήμα της Διεθνούς) στις 16 με 19 του Ιούλη. Παραβρέθηκαν 13 αντιπρόσωποι, που εκπροσωπούσαν 17 τμήματα και 635 μέλη που πλήρωναν συνδρομές. Αφού εκλέχτηκαν αντιπρόσωποι στο Συνέδριο της σοσιαλιστικής ενότητας, που έπρεπε να αρχίσει λίγες μέρες αργότερα, η βορειοαμερικανική ομοσπονδία της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών αυτοδιαλύθηκε.

Αμέσως ύστερα απ' αυτό στις 19 με 22 του Ιούνη και στην ίδια αίθουσα της Φιλαδέλφειας, όπως είχε προκαθοριστεί, συγκεντρώθηκαν οι διάφορες σοσιαλιστικές Ομάδες και σχημάτισαν τη νέα μαρξιστική οργάνωση, το Αμερικάνικο Εργατικό Κόμμα. Αυτό το Κόμμα στηριζόνταν κυρίως στην οργανωτική ενότητα των δυνάμεων της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών, που είχε διαλυθεί, με επικεφαλής τον Ζόργκε και τον Οτο Βάιντεμέγιερ και των λασαλικών δυνάμεων που καθοδηγούσαν. Ο Αντολφ Στράσερ και ο Ρ. Ι. McGuire. Ο Philip Van Patten εκλέχτηκε γενικός γραμματέας και Ο Τζ. Π. Μακ Ντόνελ ορίστηκε συντάχτης του οργάνου του κόμματος, που έβγαινε στα αγγλικά του «The Labor Standard» («Εργατική Σημαία»). Με αυτά τα μέτρα συγκροτήθηκε οριστικά από οργανωτική άποψη το αμερικανικό μαρξιστικό κόμμα, που μέσω του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος και του Σοσιαλιστικού Κόμματος, εξακολούθησε να υπάρχει ως τις μέρες μας, δηλαδή ως το τωρινό Κομμουνιστικό Κόμμα.

Ετσι με αυτά τα τρία συνέδρια στις ΕΠΑ, που συνδέονται μεταξύ τους, ολοκληρώθηκε μέσα σε μια βδομάδα το εξελιχτικό ιστορικό προτσές που συντελέστηκε στις γραμμές των σοσιαλιστών όλου του κόσμου: Η διάλυση της Α' Διεθνούς και η ίδρυση μαρξιστικών πολιτικών οργανώσεων σε εθνική βάση».

Η διαδικασία συγκρότησης Μαρξιστικών Εργατικών Κομμάτων αγκάλιασε και τις ισχυρές καπιταλιστικές χώρες της Ευρώπης και πρώτ' απ' όλες τη Γερμανία. Στο Συνέδριο της Διεθνούς στη Χάγη πάρθηκε απόφαση σχετικά μ' αυτό. Ο Ουίλιαμ Φόστερ αναφέρει σχετικά:

«Στην περίοδο που ακολούθησε αμέσως ύστερα από την Κομμούνα του Παρισιού εκδηλώθηκε στις διάφορες χώρες μια ισχυρή τάση για πολιτική πάλη. Οι εργάτες επιδίωκαν με τον τρόπο αυτό να μετατρέψουν σε πραγματικότητα ένα από τα πιο στοιχειώδη διδάγματα του ιστορικού αυτού αγώνα. Σύμφωνα με την τάση αυτή, οι μαρξιστές πρότειναν στο Συνέδριο της Χάγης σχέδιο απόφασης που περιλάβαινε ουσιαστικά το μεγαλύτερο μέρος της απόφασης, που είχε υποβληθεί για έγκριση στη Συνδιάσκεψη του Λονδίνου του 1871. Το σχέδιο απόφασης έλεγε: "Στον αγώνα του ενάντια στις ενωμένες δυνάμεις των κατεχουσών τάξεων, το προλεταριάτο δεν μπορεί να δράσει παρά σαν τάξη και να οργανώσει τις δυνάμεις του σ' ένα ανεξάρτητο πολιτικό κόμμα, που να αντιπολιτεύεται όλα τα παλιά κόμματα, τα δημιουργημένα από τις κατέχουσες τάξεις. Το πολιτικό κόμμα σαν οργάνωση του προλεταριάτου χρειάζεται για το θρίαμβο της κοινωνικής επανάστασης και πρώτα - πρώτα για την επίτευξη του τελικού της σκοπού - την κατάργηση των τάξεων"».

Η αποφασιστική συμβολή

του Μαρξ

Η Α' Διεθνής ιδρύθηκε το 1864. H ίδρυσή της ήταν μια σημαντική εξέλιξη για το παγκόσμιο εργατικό κίνημα. Εξέφρασε μια πρώτη προσπάθεια συσπείρωσης των πιο προωθημένων εργατών, ύστερα από τη μακρόχρονη ύφεση που είχε προκαλέσει το τέλος της Επανάστασης του 1848. Τόσο στην ίδρυση όσο και στη λειτουργία και δράση της πήραν έντονα μέρος ο Κ. Μαρξ και ο Φ. Ενγκελς. Ο Μαρξ, ο οποίος υπήρξε ο συντάκτης του καταστατικού της Διεθνούς, σχετικά με τη σημασία της ίδρυσής της αναφέρει στον πρόλογο τα εξής:

«Εχοντας υπόψη:

Οτι η χειραφέτηση της εργατικής τάξης πρέπει να κατακτηθεί από την ίδια την εργατική τάξη,

Οτι ο αγώνας για τη χειραφέτηση της εργατικής τάξης δεν είναι αγώνας για ταξικά προνόμια και μονοπώλια, αλλά για ίσα δικαιώματα και καθήκοντα και για την κατάργηση κάθε ταξικής κυριαρχίας,

Οτι η οικονομική υποδούλωση του εργάτη στο μονοπωλητή των μέσων εργασίας, δηλαδή των πηγών της ζωής, βρίσκεται στη βάση όλων των μορφών της δουλείας, στη βάση της κοινωνικής αθλιότητας, του διανοητικού μαρασμού και της πολιτικής εξάρτησης,

Οτι, επομένως, η οικονομική χειραφέτηση της εργατικής τάξης είναι ο μεγάλος τελικός σκοπός, στον οποίο πρέπει να υποταχθεί σαν μέσο κάθε πολιτικό κίνημα,

Οτι όλες οι προσπάθειες που τείνουν σ' αυτό το μεγάλο σκοπό απέτυχαν ως τώρα από έλλειψη αλληλεγγύης ανάμεσα στους διάφορους εργατικούς κλάδους κάθε χώρας και από την απουσία ενός αδελφικού δεσμού ανάμεσα στους εργάτες των διαφόρων χωρών,

Οτι η χειραφέτηση της εργατικής τάξης δεν είναι ούτε τοπικό, ούτε εθνικό, αλλά ένα κοινωνικό καθήκον που αγκαλιάζει όλες τις χώρες στις οποίες υπάρχει η σύγχρονη κοινωνία και που η λύση του εξαρτάται από την πρακτική και θεωρητική συνεργασία των πιο προχωρημένων χωρών,

Οτι το σημερινό ξαναζωντάνεμα του κινήματος της εργατικής τάξης στις πιο προχωρημένες βιομηχανικές χώρες της Ευρώπης, ενώ γεννά νέες ελπίδες, απευθύνει μια πανηγυρική προειδοποίηση να μην επαναληφθούν τα παλιά λάθη και απαιτεί την άμεση συνένωση των ασύνδετων ακόμα κινημάτων,

Για όλους αυτούς τους λόγους ιδρύθηκε η Διεθνής Ενωση των Εργατών».

Με την καθοδήγηση του Καρλ Μαρξ, η Διεθνής έθεσε τις βάσεις του σύγχρονου εργατικού κινήματος τόσο από θεωρητική όσο και από οργανωτική άποψη. Η τεράστια σημασία της δράσης της Διεθνούς έγκειται στο γεγονός ότι συντέλεσε στην εκλαΐκευση και την εφαρμογή στην πράξη της θεωρίας του επιστημονικού κομμουνισμού όπως την επεξεργάστηκαν ο Μαρξ και ο Ενγκελς. Διατύπωσε την πολιτική της εργατικής τάξης απέναντι στο καπιταλιστικό κράτος και απέναντι στο κράτος γενικά, δίδαξε στην εργατική τάξη την αξία και τη σημασία της πάλης για την ανατροπή της αστικής τάξης και την κατάκτηση της εξουσίας από τους εργάτες και τη σημασία του προλεταριακού διεθνισμού. Προσδιόρισε τις βασικές λειτουργίες του εργατικού πολιτικού κόμματος. Καθόρισε τη σχέση ανάμεσα στις άμεσες διεκδικήσεις και την προλεταριακή επανάσταση, καθώς και τις προοπτικές της δικτατορίας του προλεταριάτου, και άρχισε τη διαπαιδαγώγηση στις διάφορες χώρες ενός πυρήνα εμπείρων μαρξιστών ηγετών.

Η Διεθνής, θεμελιώνοντας αυτή την πολιτική, συνέβαλε στην επεξεργασία μιας σειράς αθάνατων έργων του εργατικού κινήματος γραμμένων κυρίως από τον Μαρξ, όπως η «Ιδρυτική Διακήρυξη» της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών και το «Καταστατικό της Ενωσης», καθώς και η ανάλυση της Κομμούνας, «Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία». Την περίοδο αυτή, ο Μαρξ έγραψε επίσης τον 1ο τόμο του «Κεφαλαίου» και άλλα έργα. Αλλά πάνω απ' όλα, η Διεθνής ήταν η δύναμη που εμψύχωσε και καθοδήγησε την Κομμούνα του Παρισιού, την πρώτη απόπειρα για την κατάκτηση της εξουσίας από τους εργάτες.

Η αρχή της διάλυσης

Ουσιαστικά, η διάσπαση της Διεθνούς στο Συνέδριο της Χάγης το Σεπτέμβρη του 1872, ήταν η αρχή της μετέπειτα φθίνουσας πορείας ως τη διάλυσή της.

Ο Ουίλιαμ Φόστερ αναφέρει τα εξής ως προς αυτό:

«Το 5ο Συνέδριο της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών συνήλθε στη Χάγη. Αρχισε τις εργασίες του στις 2 του Σεπτέμβρη 1872. Για πρώτη φορά παραβρισκόταν προσωπικά ο Μαρξ και ο Ενγκελς. Ο Μαρξ είχε γράψει στον Ζόργκε και τον Κούγκελμαν ότι θεωρούσε το συνέδριο "ζήτημα ζωής ή θανάτου για τη Διεθνή". Και έτσι ήταν. Ο Μπακούνιν δεν παραβρισκόταν προσωπικά, αλλά οι άνθρωποί του, με επικεφαλής τον Ζ. Γκιλιόμ, ήταν πολυάριθμοι και όλοι τους έτοιμοι να παίξουν με ανοιχτά χαρτιά.

Η διάσπαση εκδηλώθηκε από την αρχή κιόλας του συνεδρίου και χρειάστηκαν τρεις μέρες για τον έλεγχο των πληρεξουσιοτήτων. Από τους 65 αντιπροσώπους που τελικά επικυρώθηκαν τα πληρεξούσιά τους, οι 40 περίπου υποστήριζαν την κύρια γραμμή του Γενικού Συμβουλίου και 25 περίπου ήταν με το μέρος της αντιπολίτευσης... Ο ξεχωρισμός μεταξύ των παρατάξεων δεν ακολουθούσε μια πέρα για πέρα σαφή ιδεολογική γραμμή, γιατί μερικοί από τους υποστηρικτές των δύο μερίδων ενεργούσαν από άλλους λόγους που δε συνδέονταν με τα κύρια προβλήματα του συνεδρίου. Τέτοια ήταν η περίπτωση των Αγγλων αντιπροσώπων, συμπεριλαμβανομένου του Εκάριους και τριών άλλων μελών του Γενικού Συμβουλίου. Οντας πριν απ' όλα οπαδοί του καθαρού τρεϊντγιουνιονισμού δε συμμερίζονταν τις αναρχικές απόψεις του Μπακούνιν, αλλά, παρ' όλα αυτά, ψήφισαν ενάντια στους μαρξιστές».

Στο ίδιο Συνέδριο και προκειμένου να αποφευχθούν τα χειρότερα, με πρόταση του Ενγκελς αποφασίστηκε η μεταφορά της έδρας της Διεθνούς στη Ν.Υόρκη των ΗΠΑ. Αλλά η κατάσταση χειροτέρευε. Υστερα από το 6ο Συνέδριο της Φιλαδέλφειας οξύνεται ακόμη περισσότερο η διαπάλη στο Γενικό Συμβούλιο της Διεθνούς. Ο Ζόργκε πρότεινε να διακοπούν οι εργασίες του για ένα χρόνο, αλλά ύστερα απ' αυτό συνεχίζεται η φραξιονιστική δράση, αναγκάζοντας τον Ζόργκε που ήταν Γενικός Γραμματέας της Διεθνούς να παραιτηθεί. Ουσιαστικά, η Διεθνής είχε διαλυθεί οριστικά. Εμενε η τυπική απόφαση.

Σχετικά μ' αυτό, ο Ενγκελς σε γράμμα του (12-17 του Σεπτέμβρη 1874) στον Ζόργκε εκτιμά τα εξής:

«... Με την αποχώρησή σου η παλιά Διεθνής έτσι ή αλλιώς, τέλειωσε την ύπαρξή της. Κι αυτό είναι καλό. Ανήκε στην περίοδο της δεύτερης αυτοκρατορίας, όταν η καταπίεση που κυριαρχούσε σ' όλη την Ευρώπη υπαγόρευε στο εργατικό κίνημα, που μόλις αφυπνιζόταν ξανά, την ενότητα και την αποχή από κάθε εσωτερική πολεμική. Ηταν η στιγμή που τα κοινά κοσμοπολίτικα συμφέροντα του προλεταριάτου μπορούσαν να προβάλλουν στο προσκήνιο. Η Γερμανία, η Ισπανία, η Ιταλία, η Δανία, μόλις τότε είχαν μπει ή έμπαιναν στο κίνημα. Στην πραγματικότητα, το 1864, ο θεωρητικός χαρακτήρας του ίδιου του κινήματος σ' όλη την Ευρώπη, δηλαδή στις μάζες, ήταν ακόμα πολύ ασαφής, ο γερμανικός κομμουνισμός δεν υπήρχε ακόμα σαν εργατικό κόμμα, ο προυντονισμός ήταν πολύ αδύνατος, για να μπορέσει να παρουσιάσει τις ιδιαίτερες λόξες του. Οι καινούριες ανοησίες του Μπακούνιν δεν υπήρχαν τότε ούτε και στο δικό του το κεφάλι, ενώ και οι αρχηγοί ακόμα των αγγλικών τρέιντ-γιούνιονς πιστεύανε ότι μπορούσαν να μπουν στο κίνημα με βάση το πρόγραμμα που διατυπωνόταν στην εισαγωγή του Καταστατικού. Η πρώτη μεγάλη επιτυχία έπρεπε ν' ανατινάξει την αφελή αυτή συνύπαρξη όλων των παρατάξεων. Η επιτυχία αυτή ήταν η Κομμούνα που ήταν αναντίρρητα το πνευματικό παιδί της Διεθνούς, αν και η Διεθνής δεν κούνησε ούτε το δαχτυλάκι της για να τη φτιάξει. Ετσι η Διεθνής θεωρήθηκε ως ένα βαθμό, κι αυτό πέρα για πέρα δικαιολογημένα, υπεύθυνη για την Κομμούνα. Οταν, χάρη στην Κομμούνα, η Διεθνής έγινε μια ηθική δύναμη στην Ευρώπη, άρχισε αμέσως ο καυγάς. Κάθε ρεύμα ήθελε να εκμεταλλευτεί την επιτυχία για τον εαυτό του. Ηρθε η αποσύνθεση που δεν μπορούσε να αποφευχθεί. Ο φθόνος για την αυξανόμενη δύναμη μεμονωμένων ατόμων που ήταν πραγματικά έτοιμα να συνεχίσουν την εργασία τους με βάση το παλιό ευρύ πρόγραμμα -των Γερμανών κομμουνιστών - έσπρωξε τους Βέλγους προυντονιστές στην αγκαλιά των μπακουνιστών τυχοδιωχτών. Το Συνέδριο της Χάγης σήμανε στην πραγματικότητα το τέλος - και μάλιστα και για τα δυο κόμματα. Η μόνη χώρα όπου μπορούσε ακόμα να γίνει κάτι στο όνομα της Διεθνούς, ήταν η Αμερική, και ένα υγιές ένστιχτο ενέπνευσε τη μετατόπιση της ανώτατης ηγεσίας εκεί. Το γόητρό της όμως εξαντλήθηκε τώρα και κει και κάθε παραπέρα προσπάθεια να της εμφυσήσουν νέα ζωή θα ήταν τρέλα και σπατάλη δυνάμεων. Δέκα ολόκληρα χρόνια η Διεθνής κυριάρχησε στην ευρωπαϊκή ιστορία προς μια πλευρά - προς την πλευρά που βρίσκεται το μέλλον - και μπορεί να κοιτάξει με περηφάνια το έργο που έκανε. Ομως με την παλιά της μορφή, έχει πια ξεπεραστεί. Για να δημιουργηθεί μια νέα Διεθνής με τον τρόπο της παλιάς, μια ένωση όλων των προλεταριακών κομμάτων όλων των χωρών, θα χρειαζόταν μια γενική κατάπνιξη του εργατικού κινήματος, όπως στην περίοδο 1849 - 1864. Ο προλεταριακός κόσμος τώρα μεγάλωσε και πλάτυνε τόσο που δεν μπορεί πια να γίνει ένα τέτοιο πράγμα. Πιστεύω ότι η επόμενη Διεθνής - ύστερα από μερικά χρόνια επίδρασης των έργων του Μαρξ - θα είναι καθαρά κομμουνιστική και θα διακηρύξει άμεσα τις αρχές μας».

Βεβαίως αυτή η εκτίμηση για την Κομμουνιστική Διεθνή εκπληρώθηκε από τον Λένιν και το Κόμμα των Μπολσεβίκων πολύ αργότερα, στα 1919.

Πηγή: Ουίλιαμ Φόστερ, «Ιστορία των τριών Διεθνών», εκδόσεις «Γνώσεις»

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ
Στέφανος ΚΡΗΤΙΚΟΣ