Οι σχέσεις του μεγάλου μουσικοσυνθέτη με τη Χίο

Ο νεολαίος της Ρωμιοσύνης διάλεξε σημαδιακά μέρα -1η Σεπτέμβρη 2021- να αποχαιρετήσει την ανθρωπότητα, αφού πριν 82 χρόνια (1-9-1939) η υφήλιος άκουγε την είδηση ότι τα αεροπλάνα και τα τανκς του φασισμού εισβάλλουν στην Πολωνία.

Ο ίδιος είδε το φως του ήλιου στη Χίο στις 29 Ιουλίου 1925 να βγαίνει από τα χώματα της Ιωνίας, που η οικογένεια της Τσεσμελιάς μάνας του είχε εγκαταλείψει στα 1922, τότε στη μεγάλη καταστροφή, που ο ιμπεριαλισμός διαφέντευε το μέλλον εκατομμυρίων ανθρώπων - όπως και σήμερα και να τον υποδέχεται με τα γλυκά νανουρίσματα της μικρασιατικής γης.

Τα ίδια ακούσματα δέχτηκε στη γειτονική Μυτιλήνη, όπου βρέθηκε η οικογένεια του Γιώργη Θεοδωράκη, ανώτερου υπαλλήλου του υπουργείου Εσωτερικών, που με την εργατικότητα και την πρωτοπόρα σκέψη του έβαζε τις βάσεις της διοικητικής λειτουργίας στις τότε Νομαρχίες της Ελλάδας.

Το «είναι» του μπολιάστηκε, η συνείδησή του διαμορφώθηκε και τα συναισθήματά του χαράχτηκαν μέσα από τις καθημερινές αναφορές της οικογένειας της μητέρας του για τη ζωή τους στα χώματα της Ιωνίας.

Οι επισκέψεις του στη Χίο όταν ερχότανε παιδόπουλο, τα καλοκαίρια, στο σπίτι της γιαγιάς Σταματίας Πουλάκη, που έμενε στους πρόποδες του λόφου της Αγίας Αικατερίνης ήταν μία κοινωνική, πολιτιστική και μουσική εμπειρία, αφού έβλεπε τη γιαγιά να αγναντεύει -έχοντας νωπές τις μνήμες, όπως και όλοι οι πρόσφυγες του νησιού- κάθε πρωί τη χερσόνησο της Ερυθραίας αναπολώντας, τραγουδώντας και προσευχόμενη μία μέρα να γυρίσει πίσω.

Το λιθαράκι της διαμόρφωσης της μελλοντικής προσωπικότητας του Μίκη Θεοδωράκη μπήκε στα πρώτα βήματα της παιδικής ηλικίας του στη Χίο, τότε που γαλουχήθηκε με τις ιστορίες και τα τραγούδια της προσφυγιάς.

Το μικρασιάτικο μπόλιασμα και η κρητική λεβεντιά οδήγησαν τον ορμητικό, τον παθιασμένο για προσφορά στο λαό Μίκη Θεοδωράκη.

Και τράβηξε το δρόμο του Αγώνα και της Αντίστασης…

 

Η ληξιαρχική πράξη γέννησης

Στα εφηβικά βήματά του αφουγκράστηκε τα μηνύματα των καιρών και οργανώθηκε στο ΕΑΜ, πήρε το όπλο και μέσα από τις γραμμές του εφεδρικού ΕΛΑΣ στην Αθήνα χτυπήθηκε με τους Γερμανούς, συγκρούστηκε στα οδοφράγματα στις γειτονιές της Αθήνας με την αγγλική ιμπεριαλιστική ακρίδα επιλέγοντας το δρόμο του Αγώνα και της Κοινωνικής Δικαιοσύνης, που τον τίμησε αφού μοιράστηκε με τους συναγωνιστές του τις διώξεις και τη βία της αστικής τάξης ως εξόριστος στην Ικαρία και τη Μακρόνησο.

Στη Ικαριά, στα πέτρινα χρόνια της εξορίας, στους Βρακάδες και την Ακαμάτρα (χωριά της Ικαρίας) έζησε τη ζωή του εξόριστου πολιτικού κρατούμενου με χιλιάδες άλλους συντρόφους του.

Εκεί στις «αποδράσεις του» αγνάντευε το πέλαγος και στοχαζόταν…

Η σχέση του Μίκη Θεοδωράκη με τα νησιά του Βορειανατολικού Αιγαίου σημαδιακή και βιωματική, όπως αναδεικνύεται μέσα από το πολύμορφο έργο του, αφού αφουγκράστηκε μ’ όλες τις αισθήσεις του το κάθε τι που του έδωσαν οι κάτοικοί τους για να «χτίσει» το έργο του.

Ο Μίκης Θεοδωράκης επιστρέφει στο γενέθλιο τόπο… στα 1964

 

Ο φάκελος της Ασφάλειας

Ο Μίκης Θεοδωράκης είχε εκλεγεί βουλευτής Πειραιά στις 16 Φλεβάρη του 1964, με το ψηφοδέλτιο Ενωμένη Δημοκρατική Αριστερά - ΕΔΑ, έτσι υπό αυτή την ιδιότητα έφτασε στη Χίο προερχόμενος από τη Μυτιλήνη το Μάη του 1964.

Την περίοδο αυτή στη γραμμή Πειραιάς - Χίο - Μυτιλήνη ήταν δρομολογημένα τα νεότευκτα πλοία «Κανάρης» και «Καραϊσκάκης» της θηραϊκής ακτοπλοΐας του Π. Μ. Νομικού ΑΕ ¹. Το πλοίο έφτανε στη Χίο από τη Μυτιλήνη τις απογευματινές ώρες και κατά την άφιξή του τη Δευτέρα 25 Μάη του 1964 τον υποδέχτηκαν τα μέλη της Νομαρχιακής Επιτροπής της ΕΔΑ στο νησί. Η ημερομηνία τεκμηριώθηκε από τους ανευρεθέντες φακέλους που κρατούσε το Τμήμα Ασφαλείας Χίου, όπου καταγράφηκε η επίσκεψη του Μ. Θεοδωράκη σε φάκελο συγκεκριμένου αγωνιστή ².

 

Αρχείο Βύρωνα Κατσόγιαννου

Κατά την άφιξή του στο λιμάνι της Χώρας του νησιού φαίνονται από αριστερά ο Σωκράτης Χέλιος (υποψήφιος δήμαρχος που υποστηρίχθηκε από την ΕΔΑ), ο Γιάννης Κατσόγιαννος, ο Σταμάτης Μαυρογιάννης, ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Σταμάτης Παραδείσης.

«Στη διήμερη παραμονή του -θυμάται ο Δημήτρης Π. Πανέρης- βρέθηκε στις πιάτσες και τα καφενεδάκια της Φτωχιάς Προκυμαίας, όπου σύχναζαν οι εργάτες, επισκέφτηκε τους εμπόρους της αγοράς της Χώρας και περιόδευσε σε χωριά όπως την Καλλιμασιά, τον Καταρράκτη, τα Νένητα, το Θολό-ποτάμι, το Βασιλεώνικο κ.ά.

Η υποδοχή των κατοίκων διακρινόταν από έντονη πολιτική αντιπαράθεση και πάθος, γιατί η πολιτική σύγκρουση τότε ανάμεσα στη "δεξιά" και το "κέντρο", τον Π. Κανελλόπουλο και τον Γ. Α. Παπανδρέου, ήταν έντονη» ³.

Ο Γιάννης Ψωράκης θυμάται: «Η ΝΕ της ΕΔΑ προσπάθησε να πραγματοποιήσει επίσκεψη ο Μίκης Θεοδωράκης στα βυρσοδεψεία στην περιοχή του προσφυγικού συνοικισμού Νοσοκομείου, όμως οι βυρσοδέψες -τότε- δεν σχόλαγαν τους εργάτες για αρκετή ώρα, για να μην τους συναντήσει η ΕΔΑ…

Στη δε περιοδεία του στις γειτονιές του συνοικισμού Νοσοκομείου οι προσφυγικές οικογένειες άνοιγαν τις αυλές τους και υποδέχονταν το κλιμάκιο της ΕΔΑ, για να συζητήσουν τα μεγάλα προβλήματα της περίθαλψης και της ανεργίας» ⁴.

 

Στο καφενείο του Μοσχούρη στην προκυμαία Χίου (αρχείο Βύρωνα Κατσόγιαννου)

Η ανάληψη της κυβερνητικής εξουσίας από τις δυνάμεις του Κέντρου, μετά από μία οκταετία διακυβέρνησης από την ΕΡΕ και την προσπάθεια της αστικής τάξης να ισχυροποιήσει το αστικό κράτος της, με την καταστολή και τους αστικούς εκσυγχρονισμούς και να το «απογαλακτίσει» από τον ξένο παράγοντα, μετά την εμφύλια σύγκρουση οδηγούσε τις λαϊκές δυνάμεις να μαλώνουν σε ξένο αχερώνα.

Η Ελλάδα είχε στο τιμόνι της διακυβέρνησης την Ένωση Κέντρου, μία διακυβέρνηση «που προετοιμάστηκε συστηματικά με τη στήριξη ισχυρών τμημάτων της αστικής τάξης, που θεωρούσαν ότι στις δοσμένες συνθήκες η ανάδειξή της εξυπηρετούσε με καλύτερο τρόπο τα συμφέροντά τους, απ’ ό,τι η ΕΡΕ - Ένωση Ριζοσπαστών Ελλάδος»⁵.

Ο Δημήτρης Π. Πανέρης θυμάται ότι η κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου με το λόγο του λαοπλάνου «γέρου της Δημοκρατίας» αξιοποίησε όλες τις διακηρύξεις της σοσιαλδημοκρατίας για το λεγόμενο κράτος πρόνοιας , οι δε υποσχέσεις της στο λαό για ελευθερίες και δικαιώματα ήταν μόνο στα λόγια, αλλά στην πράξη διατήρησε όλο το αντικομμουνιστικό οπλοστάσιο της «Δεξιάς».

Οι κάτοικοι των χωριών και των συνοικιών της πόλης έβλεπαν τις υποσχέσεις και τα μεγάλα λόγια χωρίς αντίκρισμα και δυσανασχετούσαν, γιατί η ζωή τους ήταν μεροδούλι -  μεροφάι.

Οι τοπικοί παράγοντες της ΕΡΕ στα χωριά δημιουργούσαν δύσκολες καταστάσεις κατά την επίσκεψη στα καφενεία του κλιμακίου της ΕΔΑ με τον Μίκη Θεοδωράκη εμποδίζοντάς τον να εκφράσει τις θέσεις της και να ενημερώσει για την πολιτική κατάσταση.

Στην πολιτική ζωή του τόπου λίγους μήνες μετά τις εκλογές της 16 Φλεβάρη 1964 κυριαρχούσε ακόμα η επιλογή - κατεύθυνση του ΚΚΕ και της ΕΔΑ «να διευκολύνουν την επιδίωξη του "Κέντρου" για να εξασφαλίσει απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή και να σχηματίσει ισχυρή κυβέρνηση, ενώ επιπλέον την πυροδότησε και η απόφασή τους να πραγματοποιήσουν τον λεγόμενο εκλογικό ελιγμό. Περιεχόμενό του ήταν η αποχή της Ενωμένης Δημοκρατικής Αριστερά - ΕΔΑ από 24 εκλογικές περιφέρειες, για να υπερψηφιστούν οι υποψήφιοι της Ένωσης Κέντρου. Ανάμεσα στις περιοχές που επέλεξε η ΕΔΑ ήταν και Χίος» ⁶.

Η Νομαρχιακή Επιτροπή της ΕΔΑ είχε καλέσει το λαό του νησιού με την παρακάτω:

«Ανακοίνωσις,

Προς το Χιακόν Λαόν,

Ύστερα από την απόφαση της ΔΕ της ΕΔΑ, με την οποίαν η ΕΔΑ πάντα συνεπής στην υπόθεσι της Δημοκρατίας και ανταποκρινόμενη στις προσδοκίες των δημοκρατικών μαζών για μία ολόπλευρη συμβολή της στο πιο γερό τσάκισμα της άκρας δεξιάς, δεν θα προτείνει υποψήφιους εις 24 εκ των 55 περιφερειών της χώρας μας μεταξύ των οποίων και στη Χίο.

Η Νομαρχιακή Επιτροπή ΕΔΑ Χίου εκτιμώντας τη χειρονομία του Κόμματος για μια νέα και πιο αποφασιστική δημοκρατική νίκη στις 16 Φεβρουαρίου ανακοινοί ότι εις τον νομόν Χίου δεν θα κατέλθη συνδυασμός και ΚΑΛΕΙ το δημοκρατικό λαό του νησιού μας να αγωνιστεί πιο δραστήρια και αποφασιστικά για την ολοκληρωτική νίκη της Δημοκρατίας» ⁷.

Είχε προηγηθεί η απόφαση της 6ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ (17-19/1/1964) όπου το ΚΚΕ κάλεσε «τα μέλη, τα στελέχη του και τους οπαδούς του (…) όλους τους πατριώτες και δημοκράτες, τους οπαδούς της Αριστεράς και του Κέντρου να δυναμώσουν την ενότητα τους και να παλέψουν από κοινού για την ήττα των υποψηφίων της Δεξιάς, για να εκλεγούν στις περιφέρειες αυτές οι πιο προοδευτικοί υποψήφιοι της ΕΚ» ⁸.

Και ο αγωνιστής της εργατικής τάξης και παλαίμαχος κομμουνιστής Δημήτρης Π. Πανέρης έκλεισε την κουβέντα μας με το εξής μήνυμα: «Η περιοδεία του βουλευτή της ΕΔΑ Μίκη Θεοδωράκη στη Χίο ήταν ένα καλό διδακτικό πολιτικό μάθημα για μας και την εργατική τάξη με διαχρονική αξία στο σήμερα, οι λαοί και η εργατική τάξη δεν πρέπει να παλεύουν για το δίκιο τους κάτω από ξένες σημαίες».

Γιώργης Η. Αμπατζής, δάσκαλος

Παραπομπές: 

1. «Χιακός Λαός», αρ. φ. 3040, 30-4-1964, σελ. 2.

2. Αρχείο Τμήματος Ασφαλείας Χίου.

3. Αναμνήσεις Δημήτρη Π. Πανέρη, οικοδόμου, μέλους του ΔΣ της Ομοσπονδίας Οικοδόμων Ελλάδας και υποψήφιου βουλευτή στις πρώτες μεταπολιτευτικές εκλογές, στις 6-9-2021.

4. Αναμνήσεις Γιάννη Ψωράκη, επιπλοποιού και στελέχους του ΚΚΕ, στις 19-5-1995.

5. Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, 1949-1967, Γ1 ΤΟΜΟΣ, έκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 2021, σελ. 489.

6. Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, 1949-1967, Γ1 ΤΟΜΟΣ, έκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 2021, σελ. 489.

7. Εφημερίδα, «Χιακός Λαός» αρ. φ. 2959, 22-1-1964, σελ. 4.

8. Το ΚΚΕ, Επίσημα Κείμενα, τομ. 9, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 2002, σελ. 352. Επίσης Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, 1949-1967, Γ1 ΤΟΜΟΣ, έκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα 2021, σελ. 489.