Δον Κιχώτης

Ο Κώστας Βάρναλης για τον Δον Κιχώτη

Ένα κείμενο του Κώστα Βάρναλη (Πρωΐα 3/2/1943) για τον «Δον Κιχώτη» του Θερβάντες, με αφορμή την κυκλοφορία της μετάφρασης του Κλ. Καρθαίου. Ο ίδιος ο Κώστας Βάρναλης που θεωρεί τον «Δον Κιχώτη ένα από τα πιο αθάνατα έργα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας το 1933 κυκλοφόρησε μια διασκευή με τις εκδόσεις «Ελευθερουδάκη». Αναλυτικά γι’ αυτήν την έκδοση έχω γράψει στο περιοδικό «Θέματα Παιδείας», τεύχος 51-52, σελ. 123-129).

Ο Μιγκέλ ντε Θερβάντες γεννήθηκε, κατά πάσα πιθανότητα, στις 29 Σεπτέμβρη 1547 και πέθανε στις 22 Απρίλη 1616. Το πρώτο μέρος του «Δον Κιχώτη» το δημοσίευσε το 1605 στη Μαδρίτη και το δεύτερο μέρος το 1615.

Δον Κιχώτης

Ένα από τα μεγαλύτερα πνευματικά κατορθώματα του νεώτερου πολιτισμού, από κείνα που δε γνωρίζουνε σύνορα τοπικά και χρονικά ο Δον Κιχώτης του Θερβάντες (του Μιχαήλ ντε Θερβάντες Σααβέρδα). απόχτησε την κλασική του μετάφραση, στη γλώσσα μας. Έως τώρα έχουνε γίνει κι άλλες μεταφράσεις αυτού του αθάνατου έργου, είτε κουτσουρεμένες στην καθαρεύουσα, είτε διασκευές για παιδιά στη δημοτική,  άλλα πρώτη φορά μας δίνεται το έργο ολοκληρωμένο σε γλώσσα πλέρια δημοτική και με τόση ευσυνειδησία κι αγάπη και τέχνη, ώστε η μετάφραση τούτη> ν’ αποτελεί μνημείο του νεοελληνικού λόγου. Στέκεται μ’ αξιωσύνη δίπλα στη μετάφραση της «Ιλιάδας» από τον Αλ. Πάλλη και των «Γεωργικών» του Βιργιλίου από τον Κώστα Θεοτόκη.

Μεταφραστής ο κ. Κλ. Καρθαίος. Το όνομα του πιστού μου φίλου αποτελεί την πιο πειστική εγγύηση για τη σοβαρότητα της δουλειάς του.

Είπα πως για πρώτη φορά το έργο του Θερβάντες μεταφράστηκε όπως το απαιτούσε η αξία του έργου. Μα δε δημοσιεύτηκε και για πρώτη φορά. Είχε πρωτοδημοσιευτεί εδώ και πολλά χρόνια στο «Νουμά» του Ταγκόπουλου  και κατόπι βγήκε σε τόμο. Τώρα το έργο εξαντλημένο από καιρό, ξανατυπώθηκε από τον εκδοτικό οίκο «Αετός».

Το ότι ο «Δον Κιχώτης» του Καρθαίου πρωτοείδε το φως στο «Νουμά» που ήτανε το όργανο της γλωσσικής ορθοδοξίας, δείχνει πως η μετάφραση εκπληροί τον πρώτον όρο κάθε καλού έργου: τη γλωσσική ενότητα. Δεν κάνει υποχωρήσεις στη μισή γλώσσα όπως το συνηθίζει στα τελευταία χρόνια κι αυτή η δημιουργική μας λογοτεχνία. Η μετάφραση του είναι ένας πραγματικός θρίαμβος της γλώσσας του λαού. Κι’ όσα ποιήματα του συγγραφέα μεταφράζει ο κ. Καρθαίος μέσα στο έργο είναι όλα με αριστοτεχνικόν τρόπο δοσμένα στη γλώσσα μας όπως το περίμενε κανείς από ένα δόκιμο δουλευτή του νεοελληνικού στίχου.

Ποια είναι τα στοιχεία που κάνουνε τον «Δον Κιχώτη» ένα από τα πιο αθάνατα έργα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας; Η απλότητα του μύθου, η απλότητα των μέσων, οι έξυπνες ευρέσεις κ’ η καλοσύνη του συγγραφέα. Μολονότι σατιρίζει μιαν ολόκληρη εποχή αυτόν τον εξημμένο περιπλανώμενον ιπποτισμό που είχε πια ξεφτίσει στα χρόνια της Αναγέννησης, όλοι οι ήρωες είναι συμπαθητικοί. Θα έλεγε κανείς πως ο ίδιος ο συγγραφέας σατιρίζει και τον εαυτό του γιατί και τούτος άκρες μέσες υπήρξε ένας περιπλανώμενος ιππότης με μιαν αφάνταστα περιπετειώδη ζωή από την οποία τίποτες άλλο δεν εκέρδισε παρά σωματικά και ηθικά τραύματα.

Ο Θερβάντες σαν αριστοκράτης. Φτωχός όμως, αλλά τίμιος άνθρωπος κι αληθινό παλληκάρι μπορεί να λογαριαστεί σαν ένας από τους δυναμικούς τύπους της Αναγέννησης, χωρίς όμως τη μακιαβελικήν ανηθικότητα των περισσοτέρων. Ήτανε πραγματικά γενναίος κ’ ευθύς. Όλη του τη ζωή την πέρασε αλλάζοντας τόπους. χωρίς να μπορέσει κάπου να ριζώσει και να σταθεί. Τα πρώτα χρόνια της νιότης του ήτανε πολεμιστής. Έλαβε μέρος στη μάχη της Ναυπάκτου όπου τραυματίστηκε στο αριστερό χέρι κ’ έμεινε σακάτης για πάντα. Κατόπι έκανε αιχμάλωτος των Αλγερινών κουρσάρων πέντε ολόκληρα χρόνια στα σίδερα. Κι όταν γλίτωσε απ’ αυτήν την Κόλαση, που του έγινε «μάθημα υπομονής στη δυστυχία», όπως λέγει ο ίδιος, οι δυστυχίες του δε λιγοστέψανε. Ο,τι δουλειά και να έκανε, η δυστυχία τον ακλουθούσε. Πώς να μπορέσει ν’ αφοσιωθεί σε ό,τι ελάτρευε περισσότερο: στην τέχνη; Μόλις πενηνταεφτά χρονών, στα 1604, εδώ και 340 χρόνια, κατόρθωσε να δημοσιέψει το πρώτο μέρος του «Δον Κιχώτη».

Αλλά μήπως γι’ αυτό η ζωή του καλυτέρεψε; Κάθε άλλο. Πέθανε φτωχός από υδρωπικία σ’ ένα μοναστήρι.; Πού τον θάψανε; άγνωστο. Κι όμως αυτός ο συγγραφέας στάθηκε ένας από τους μεγαλύτερους του κόσμου, μετά το Δάντη και το Σαίξπηρ.

Ο τύπος του Δον Κιχώτη είναι ένας αιώνιος ανθρώπινος τύπος. Αυτή του η καθολικότητα είναι η κυριότερη αίτια που τον έκανε πανανθρώπινο σύμβολο. Είναι ο τύπος που ζητάει να πραγματοποιήσει στη ζωή ένα μεγάλο ιδανικό, αλλά που η ζωή δεν το δέχεται. Η αντίθεση αυτή μεταξύ των ευγενικών προθέσεων και της πραγματικότητας δεν τον απογοητεύει. Ο Δον Κιχώτης δεν την βλέπει. Τουναντίον, βλέπει ό,τι θέλει η φαντασία του και κανείς δεν θα έχει αντίρρηση πως όλοι, ποιος λίγο ποιος πολύ, έχουν κ’ έναν Δον Κιχώτη μέσα τους.

Κ. ΒΑΡΝΑΛΗΣ

(Το απόσπασμα στη φωτογραφία είναι από τη διασκευή του Κώστα Βάρναλη)

Ηρακλής Κακαβάνης