Ομηροι του κέρδους και των ανταγωνισμών οι λαοί

 ΕΜΒΟΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΡΟΝΟΪΟ

Από την αρχή της πανδημίας μέχρι σήμερα, η υπόθεση με τα εμβόλια κατά της Covid-19 φέρνει ολοζώντανα και με τραγικό τρόπο μπροστά στα μάτια μας το τι σημαίνει η ανάπτυξη, η παραγωγή και η διανομή φαρμάκων να βρίσκονται στα χέρια φαρμακευτικών ομίλων κι επομένως να γίνονται με σκοπό το κέρδος και όχι την κάλυψη αναγκών.

Η ανθρωπότητα θα μετρούσε λιγότερα θύματα, περισσότερες ανθρώπινες ζωές θα είχαν σωθεί, αν δεν υπήρχαν ο παράγοντας «κέρδος», ο οικονομικός και γεωπολιτικός ανταγωνισμός μεταξύ των κρατών και των επιχειρηματικών ομίλων. Αυτό είναι ένα από τα βασικά συμπεράσματα, ένα χρόνο μετά το ξέσπασμα της πανδημίας.

Και το ερώτημα με το μεγαλύτερο νόημα σήμερα είναι: Πού χρησιμεύει στην ανθρωπότητα, ποια λαϊκή ανάγκη εξυπηρετεί η ύπαρξη φαρμακευτικών επιχειρηματικών ομίλων, που καρπώνονται την επιστημονική έρευνα, αναπτύσσουν εμβόλια και φάρμακα μόνο αν έχουν άμεσο κέρδος και με αδρή κρατική χρηματοδότηση, παράγουν ανάλογα με την απόδοση των επενδύσεων και τα παραδίδουν σε όποιον πληρώνει, κατέχουν πατέντες και πνευματικά δικαιώματα;

Κι όλα αυτά τη στιγμή που εκατομμύρια «μυαλά» και «χέρια» σε όλο τον κόσμο έχουν εργαστεί για να αναπτυχθούν και να παραχθούν εμβόλια, φάρμακα, θεραπείες.

Αν δεν υπήρχε η καπιταλιστική ιδιοκτησία, αν η φαρμακοβιομηχανία και όλοι οι κλάδοι της οικονομίας ήταν κοινωνική ιδιοκτησία, στο πλαίσιο μιας άλλης οργάνωσης της οικονομίας, που θα είχε για κριτήριο τις λαϊκές ανάγκες και όχι το κέρδος των καπιταλιστών, το Φάρμακο και η Υγεία δεν θα ήταν εμπόρευμα, αλλά κοινωνικό αγαθό.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο θα προωθούνταν η επιστημονική συνεργασία για την ανάπτυξη εμβολίων, θα υπήρχε έγκαιρα σχεδιασμός προκειμένου να αξιοποιηθούν όλες οι παραγωγικές δυνατότητες για μαζική παραγωγή εμβολίων, ώστε να καλυφθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα όλος ο πληθυσμός και να αντιμετωπιστεί άμεσα η πανδημία.

Αυτό είναι το πραγματικά καινούργιο, που η αναγκαιότητά του φωτίζεται συνολικά από την πορεία της πανδημίας, αλλά και πιο ειδικά από τις εξελίξεις γύρω από το Φάρμακο.

Η έρευνα για τους κορονοϊούς σταμάτησε

Ο ανταγωνισμός και το κυνήγι του κέρδους όχι μόνο δεν «τραβάνε μπροστά» την επιστημονική έρευνα αλλά σε αρκετές περιπτώσεις τη φρενάρουν. Μερικά χρόνια πριν, η έρευνα και ανάπτυξη εμβολίων για άλλους κορονοϊούς διακόπηκε λόγω απουσίας επιχειρηματικού ενδιαφέροντος, παρότι μετά την εμφάνιση των SARS και MERS, ήταν σαφές ότι οι κορονοϊοί θα αποτελούσαν απειλή για την ανθρωπότητα.

Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ένα εμβόλιο δεν κυκλοφόρησε ποτέ ή η έρευνα για μελλοντικές επιδημίες σταμάτησε, επειδή δεν συνέφερε τις εταιρείες. Το 2016 αναπτύχθηκε υποψήφιο εμβόλιο για τον κορονοϊό SARS, αλλά δεν κυκλοφόρησε, ενώ με την εξάλειψη των SARS και MERS, οι έρευνες σταμάτησαν λόγω έλλειψης χρηματοδότησης. Αν είχαν συνεχιστεί, λένε οι επιστήμονες, θα υπήρχαν περισσότερα δεδομένα για τον SARS - CoV - 2 και ιδανικά θα υπήρχε εμβόλιο από τους πρώτους μήνες της πανδημίας και θα απέμεναν μόνο οι κλινικές δοκιμές.

Επί χρόνια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και οι ευρωπαϊκές φαρμακοβιομηχανίες απέρριπταν επιστημονικές προτάσεις για την αντιμετώπιση πανδημιών, τη μελέτη κορονοϊών και άλλων παθογόνων, την προετοιμασία για ανάπτυξη εμβολίων, αντιβιοτικών κ.λπ., επειδή δεν θεωρούνταν άμεσα επικερδείς επενδύσεις.

Στο πλαίσιο της «Πρωτοβουλίας για Καινοτόμα Φάρμακα» (IMI), το 2018, εκπρόσωποι της Κομισιόν και της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Φαρμακευτικών Βιομηχανιών απέρριψαν σχετική πρόταση. Φαρμακευτικές εταιρείες - μεγαθήρια, όπως οι «GlaxoSmithKline», «Bayer», «Sanofi», «AstraZeneca», «Pfizer», «Novartis», «Lilly», «Johnson & Johnson», που σήμερα «κονταροχτυπιούνται» για τις αγορές, απέρριπταν την έρευνα για τις πανδημίες, αφού τότε δεν είχαν άμεσο επιχειρηματικό συμφέρον και εξασφαλισμένα κέρδη.

Οι λαοί χρυσοπληρώνουν τις φαρμακευτικές εταιρείες

Αρχικά, με το ξέσπασμα της σημερινής πανδημίας, οι φαρμακευτικές εταιρείες δεν βιάστηκαν να χρηματοδοτήσουν ερευνητικά προγράμματα εμβολίων. Μόνο όταν κράτη και οργανισμοί δεσμεύτηκαν για χρηματοδότηση και εγγυήθηκαν αγορές, οι εταιρείες έδειξαν ενδιαφέρον.

Υπολογίζεται, ότι οι κυβερνήσεις διέθεσαν για ανάπτυξη εμβολίων και χρηματοδότηση βιομηχανιών που θα τα παράξουν, πάνω από 10 δισ. ευρώ. Ετσι οι φαρμακευτικοί όμιλοι «πείστηκαν» ότι «αξίζει τον κόπο» η ανάπτυξη ενός εμβολίου κατά της Covid-19.

Η ΕΕ επένδυσε 2,7 δισ. ευρώ μόνο για να αυξηθούν οι ικανότητες ανάπτυξης εμβολίων των εταιρειών, αναλαμβάνοντας ταυτόχρονα το επιχειρηματικό ρίσκο. Τώρα ετοιμάζεται να ξαναχρηματοδοτήσει τη φαρμακοβιομηχανία - με χρήματα των λαών της Ευρώπης - για εγκαταστάσεις παραγωγής εμβολίων σε ευρωπαϊκό έδαφος.

«Εθνικισμός» και περιορισμένη παραγωγή

Και φτάνουμε στο σήμερα, που αρκετά εμβόλια έχουν βγει στην αγορά και οι λαοί του κόσμου βιώνουν στο «πετσί» τους, τι θα πει ένα σημαντικό «όπλο» για την ανθρωπότητα να βρίσκεται στα χέρια των μονοπωλίων του Φαρμάκου.

Οσο καθυστερεί ο εμβολιασμός του παγκόσμιου πληθυσμού, τόσο περισσότερο θα αντέξει ο SARS - CoV - 2, τόσο αυξάνεται η πιθανότητα για νέες μεταλλάξεις και η πιθανότητα τα σημερινά εμβόλια να καταστούν αναποτελεσματικά, τόσο δυσκολότερα θα αντιμετωπιστεί η πανδημία.

Είναι αυτό που διατυπώνει «κομψά» ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), ότι «ο εθνικισμός των εμβολίων και μια περιοριστική προσέγγιση στην παραγωγή εμβολίων, είναι πιο πιθανό να παρατείνει την πανδημία».

Το ερώτημα είναι, γιατί υπάρχει μειωμένη παραγωγή εμβολίων.

Οπως και στην ανάπτυξη εμβολίου, έτσι και στη μαζική παραγωγή του, οι φαρμακευτικοί όμιλοι δεν φάνηκαν διατεθειμένοι να προχωρήσουν σε μεγάλες επενδύσεις, που θα αυξήσουν ραγδαία την παραγωγική τους ικανότητα, αλλά θα μειώσουν το ποσοστό κέρδους. Στο μεταξύ, επωφελούνται και από την έλλειψη που αυξάνει τις τιμές. Μόνο στο βαθμό που τα καπιταλιστικά κράτη θα εγγυηθούν επιδοτήσεις, κίνητρα - πάλι με χρήματα των λαών - και εξασφαλισμένες αγορές, προχωρούν σε συμπράξεις για νέες παραγωγικές μονάδες. Και πάλι θα παράγουν με τέτοιο ρυθμό, ώστε οι επενδύσεις να έχουν τη μέγιστη απόδοση.

Πατέντα = καπιταλιστική ιδιοκτησία

Φυσικά, οι όμιλοι δεν είναι διατεθειμένοι ούτε να παραιτηθούν από την πατέντα και τα πνευματικά δικαιώματα, να μοιραστούν την τεχνογνωσία τους με άλλες παραγωγικές μονάδες ανά τον κόσμο, ώστε να αυξηθεί η παραγωγή. Κάτι τέτοιο θα μείωνε «δραματικά» την κερδοφορία τους.

Θα ήταν σαν οι καπιταλιστικές επιχειρήσεις να κάνουν ένα «διάλειμμα» από την καπιταλιστική ιδιοκτησία και τα καπιταλιστικά κέρδη. Θα ήταν «ανοησία ή ακόμη και επικίνδυνο να υποστηρίξουμε κάτι τέτοιο», όπως είπε ο διευθύνων σύμβουλος της «Pfizer», ενώ ο γενικός διευθυντής της Διεθνούς Φαρμακευτικής Ενωσης (IFPMA) ξεκαθάρισε πως, αν δεν ισχύει η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας σε περίοδο πανδημίας «δεν θα υπάρξει ούτε ένα εμβόλιο»...

Οι κυβερνήσεις όχι μόνο δεν είναι «έρμαια» της φαρμακοβιομηχανίας - όπως ακούγεται τελευταία - αλλά είναι συνένοχες και τα βασικά στηρίγματά της. Σε απανωτές συνεδριάσεις του ΠΟΥ, όταν κράτη, που είναι μεγάλοι παραγωγοί φαρμάκων και εμβολίων (Ινδία, Νότια Αφρική κ.ά.), ζήτησαν να ανασταλούν οι πατέντες σε ορισμένες χώρες, για να αυξηθεί η παραγωγή θεραπειών, τεστ και εμβολίων, τα ισχυρότερα καπιταλιστικά κράτη με ισχυρή φαρμακοβιομηχανία, όπως ΗΠΑ, Μεγάλη Βρετανία, Ιαπωνία, ΕΕ κ.ά., αντιστάθηκαν σθεναρά.

Εδώ υπεισέρχεται και ο γεωπολιτικός - οικονομικός ανταγωνισμός, όπου τα ισχυρότερα καπιταλιστικά κράτη προσπαθούν να κρατήσουν την παραγωγή στο έδαφός τους. Προτεραιότητα της ΕΕ είναι η αλυσίδα παραγωγής και διανομής εμβολίων να μεταφερθεί εντός ΕΕ με αναπροσαρμογή μονάδων και κατασκευή νέων, ώστε να ενισχυθεί η παραγωγική δυνατότητα για σημερινά και μελλοντικά εμβόλια. Σε αυτήν τη βάση προχωρούν συμφωνίες και διαπραγματεύσεις φαρμακευτικών ομίλων για «συμπράξεις» και παραγωγή σε ευρωπαϊκό έδαφος (Γαλλία, Γερμανία κ.α.). Στο μεταξύ, βέβαια, χάνεται πολύτιμος χρόνος για τον εμβολιασμό όσο το δυνατόν περισσότερων ανθρώπων.

Οταν ο ΠΟΥ (σε μια ...συμβολική κίνηση) κάλεσε σε δημόσια κοινή χρήση τεχνολογίας παρασκευής εμβολίων, πνευματικής ιδιοκτησίας και τεχνογνωσίας, προσωρινή άρση των εμποδίων πνευματικής ιδιοκτησίας κ.λπ., ήταν πάλι οι κυβερνήσεις και οι εκπρόσωποι της φαρμακοβιομηχανίας, που μπήκαν μπροστά και ξεκαθάρισαν ότι αυτό πρακτικά εξαφανίζει κάθε «κίνητρο για επενδύσεις».

Η άρση της πατέντας, που ζητούν ορισμένοι επιστήμονες και πολιτικοί φορείς να επιβάλουν διάφορες κυβερνήσεις (των ΗΠΑ κ.ά.), όχι μόνο δεν αμφισβητεί το «δικαίωμα» των ομίλων στην κερδοφορία και την πνευματική ιδιοκτησία, αλλά το αναγνωρίζει και το προστατεύει. Η άρση της πατέντας προϋποθέτει, ότι οι φαρμακοβιομηχανίες θα αποζημιωθούν για κάθε «αντίγραφο» εμβόλιο που θα παράγεται.

Εξάλλου, όπως σημειώνουν ειδικοί, οι φαρμακοβιομηχανίες μπορούν να αρνηθούν στην πράξη, με το «έτσι θέλω», να μοιραστούν την τεχνογνωσία τους με άλλες παραγωγικές μονάδες. Είναι καθαρά ζήτημα ποιος κατέχει τα μέσα παραγωγής.

Συμβόλαια - «λευκά χαρτιά»

Αντίστοιχες ρήτρες για δημοσιοποίηση της πατέντας δεν μπήκαν, φυσικά, ούτε στα συμβόλαια των κρατών και της ΕΕ με τις φαρμακευτικές εταιρείες. Αυτά είναι τα «ιερά και όσια» της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας και καμία κυβέρνηση δεν τα αγγίζει. Αυτή η παντοδυναμία των φαρμακοβιομηχανιών, που κατέχοντας τα μέσα παραγωγής καθορίζουν αν συμφέρει να αναπτυχθεί ένα εμβόλιο, με τι ρυθμούς θα παράγεται, ποιος θα το πάρει και πότε, αποτυπώνεται και στα συμβόλαια της Κομισιόν με τις εταιρείες.

Ενα παράδειγμα: Η ΕΕ θα παραλάβει λιγότερες δόσεις εμβολίων από αυτές που προβλέπονται στα συμβόλαια με τις «Pfizer/BioNTech», «Moderna», «AstraZeneca». Η τελευταία, μάλιστα, δεν θα παραδώσει ούτε τις μισές από τις 300 εκατ. δόσεις που υποσχέθηκε. Οπως προκύπτει, όμως, από το συμβόλαιο της «AstraZeneca», η Κομισιόν και οι χώρες της ΕΕ δεν μπορούν να μηνύσουν τη φαρμακοβιομηχανία για πολλά ζητήματα, ιδίως εάν υπάρχουν «καθυστερήσεις στην παράδοση του εμβολίου βάσει της παρούσας συμφωνίας».

«Οι παρασκευαστές εμβολίων είναι εταίροι μας στην πανδημία αυτή. Και αυτοί αντιμετωπίζουν ασύγκριτα προβλήματα (...) που συνήθως τα επιλύουμε φιλικά», ήταν το σχόλιο της προέδρου της Κομισιόν για την καθυστέρηση.

Ελένη ΜΑΪΛΗ