Το αντάρτικο στην Ευβοια

Στην Εύβοια όπως πιστοποιούν τα γεγονότα που θα ανιστορήσουμε αμέσως παρακάτω, αναπτύχθηκε ένα ρωμαλέο εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα κατά των φασιστικών δυνάμεων κατοχής. Κι όχι μόνο ένα πολιτικό μαζικό κίνημα, αλλά κι ένας ανταρτοπόλεμος που παρουσίασε τολμηρή, εκπληκτική δράση, αν πάρει κανένας υπόψη του τα τόσα πολλά μειονεκτήματα: πως η Εύβοια είναι πολύ κοντά στην Αθήνα, άμεση φυσική συνέχεια της Αττικής, ότι υπήρχε πυκνή κατοχή στο νησί, στην αρχή Ιταλική, ύστερα γερμανική και ταγματασφαλίτικη και τέλος πως δεν υπάρχουν εκεί ορεινή όγκοι. Όλα τα βουνά της είναι βατά, και ο εχθρός με την τόσο μεγάλη αριθμητική υπεροχή του μπορούσε να αποκλείσει και να εκμηδενίσει κάθε αντάρτικη εστία. Μολαταύτα, παρά τις αφάνταστες δυσκολίες ξεκίνησε και ανδρώθηκε ένα αντάρτικο, που όχι μονάχα δεν υστέρησε παρά συναγωνίζεται σε παλικαριά και αποτελεσματικότητα τον ανταρτοπόλεμο άλλων, πιο ευνοημένων από τη φύση και τα μέσα, περιοχών.

Είναι όχι απλώς εύστοχα, αλλά και δίκαια όσα γράφουν στην αρχή τούτης της συλλογικής εργασίας τους για την Εθνική Αντίσταση στην Εύβοια, δυο από τους κορυφαίους αγωνιστές της, ο Προκόπης Τζάνος (Λόγγος) και ο Παντελής Τσίχλας (Χατζηχρήστος):

«Μ’ αυτή τη σύντομη αναφορά μας στην Αντίσταση της Εύβοιας θέλουμε να τιμήσουμε πρώτα – πρώτα τον Ευβοϊκό λαό, για την ανεκτίμητη προσφορά του στον Απελευθερωτικό αγώνα της χώρας μας, να τιμήσουμε επίσης τους αθάνατους νεκρούς της Εθνικής μας Αντίστασης και να περιφρουρήσουμε την ιστορική αλήθεια για τον απελευθερωτικό αγώνα της Εύβοιας από διαστρεβλώσεις και παραποιήσεις, παρουσιάζοντας στους αναγνώστες στοιχεία και ντοκουμέντα που ανταποκρίνονται απόλυτα στην αλήθεια και την πραγματικότητα. Θέλουμε να τιμήσουμε ακόμα τη μνήμη του θρυλικού πολέμαρχου διοικητή του 7ου Συντάγματος ΕΛΑΣ Εύβοιας Σταματάκη Γιάννη (Λακιώτη), μόνιμου Ταγματάρχη Πεζικού, που τη συμβολή του στον αγώνα της Εθνικής Αντίστασης του λαού και του ΕΛΑΣ της Εύβοιας είναι έργο δικαιοσύνης να εξάρουμε.

Η στρατηγική σημασία της Εύβοιας και τα στρατιωτικά πλεονεκτήματά της έχουν επισημανθεί από τον εχθρό, που με όλα τα μέσα επιδιώκει να εξασφαλίσει τη σταθερή και ανενόχλητη κατοχή του νησιού. Από τη γεωγραφική θέση και το σχήμα της η Εύβοια αποτελεί σπουδαίο στρατιωτικό έρεισμα. Είναι φυσικό προστατευτικό τείχος της Αθήνας, όπου βρίσκονταν οι διοικήσεις των στρατευμάτων κατοχής. Συνάμα ο Ευβοϊκός κόλπος αποτελεί το μοναδικό θαλάσσιο δρόμο, που ενώνει τη Νότια με τη Βόρεια Ελλάδα καθώς και με το Αιγαίο.
Ωστόσο, παρ’ όλα τα αυστηρά κατασταλτικά μέτρα που πήραν οι κατακτητές και οι συνεργάτες του εχθρού, δεν εξασφαλίζουν την ανενόχλητη κατοχή του νησιού, γιατί και σ’ αυτό έχουν αρχίσει να δρουν και να αναπτύσσονται οι εθνικοαπελευθερωτικές οργανώσεις ΚΚΕ, ΕΑΜ, ΕΠΟΝ, ΕΑ, που δημιουργούν τις προϋποθέσεις για τον αντάρτικο αγώνα.
Οι πρώτοι αντάρτες στην Εύβοια

Αντάρτες από την περιοχή της Καρύστου Από αριστερά Κώστας Δελιπέτρος Μιχάλης Παπαμιχάλης

Οι πρώτοι αντάρτες του ΕΛΑΣ εμφανίζονται στην Εύβοια, στα μέσα του Ιούνη 1943, όταν με εντολή του Γ. Στρατηγείου διαπεραιώνεται στη Β. Εύβοια, στο χωριό Αγιόκαμπος, μικρό ένοπλο τμήμα ανταρτών με επικεφαλής τον Ευβοέα μόνιμο ανθ/γό Πεζικού Ευάγγελο Χείλαρη (Εύριπος) και τους Γιώργο Δογατζή (Όθρυς) ως πολιτικό και Γιάννη Καψάλη (Βουρλιάς) ως καπετάνιο.

Νωρίτερα, εκτός από τους ντόπιους μεμονομένους αντάρτες στις 10/6/1943 είχε περάσει στην Εύβοια από το Υπαρχηγείο Πελασγίας εξαμελής ομάδα με επικεφαλής τον Χρίστο Γεωργακόπουλο (Μωριάς), καθώς και άλλη ομάδα από τους Μελά και Όλμο. Στο χωριό Καστανιώτισα της Β. Εύβοιας, ο Εύριπος ανταμώνει με την ομάδα του Μωριά που εντάσσεται στο τμήμα του, ενώ η ομάδα του Μελά-Όλμου επιστρέφει στην Στερεά. Έτσι συγκροτείται το Αρχηγείο Ανταρτών Εύβοιας με δύναμη 29 άνδρες, μαζί με τους ντόπιους αντάρτες. Ο οπλισμός του αρχηγείου την περίοδο αυτή αποτελείται από 2 ιταλικά οπλοπολυβόλα, 2 ατομικά σκουριασμένα αυτόματα, και από ιταλικά και ελληνικά ατομικά όπλα (γκράδες) με ελάχιστα πυρομαχικά. Το αρχηγείο αυτό χτυπάει τους Ιταλούς στις 23/7/1943 στο χωριό Αμέλαντες και στις 23/8/1943 στην Κακή Σκάλα, κοντά στο Αλιβέρι, προξενώντας σ’ αυτούς απώλειες σε νεκρούς, αιχμαλώτους και τραυματίες και κυριεύοντας όπλα.

Αφού το πρώτο αντάρτικο της Εύβοιας πέρασε κρίσιμες δυσκολίες – παραλίγο να εξοντωθεί στο χωριό Μύστρο – κατορθώνει να πάρει απάνω του με τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας και τον αφοπλισμό των Ιταλών του νησιού. Η αρχή γίνεται με τη μάχη της Στενής, όπου κινητοποιήθηκαν και οι εθνικοαπελευθερωτικές οργανώσεις και παίρνουν μέρος εθελοντικά και πολλοί κάτοικοι του χωριού. Ακολουθούν και άλλα οργανωμένα χτυπήματα των ανταρτών με την υποστήριξη λαού και οργανώσεων, που πετυχαίνουν να αφοπλίσουν όλες σχεδόν τις ιταλικές φρουρές εκτός από εκείνες στο χωριό Γούβες και Άγιος, όπου είχαν εγκατασταθεί από πριν και Γερμανοί.

Με τον αφοπλισμό των Ιταλών, με τα όπλα και πολεμοφόδια που κυριεύονται εξασφαλίζεται ο απαραίτητος οπλισμός και τα πολεμικά μέσα όχι μόνο για τις δυνάμεις του 7ου Συντάγματος Εύβοιας αλλά και για τους αντάρτικους σχηματισμούς της Ρούμελης, όπου μεταφέρθηκε κυρίως ολόκληρος ο βαρύς οπλισμός και σημαντικές ποσότητες σε ελαφρό οπλισμό και εφόδια.

Τόσος είναι ο ενθουσιασμός, ύστερα από τον αφοπλισμό που ενθουσιώδεις εφεδροελασίτες επιχειρούν να καταλάβουν το οχυρό του Αγίου (Δερβένι – Καμαρίτσα), αλλά η προσπάθεια αυτή αναχαιτίζεται από τους βομβαρδισμούς της γερμανικής αεροπορίας, απ’ τους οποίους σκοτώνονται 7 πατριώτες στα χωριά Σπαθάρι και Αγία Άννα.

Ο αφοπλισμός των Ιταλών πάντως αποτελεί σταθμό στην πορεία του απελευθερωτικού αντάρτικου κινήματος στην Εύβοια. Το αντιστασιακό πνεύμα φουντώνει και εκφράζεται με την αθρόα προσέλκυση εθελοντών στον ΕΛΑΣ απ’ όλη την Εύβοια καθώς και από την Αθήνα και άλλα μέρη.
Πάνω από 2.500 εθελοντές προσήλθαν τότε για να καταταγούν στον ΕΛΑΣ. Ανάμεσά τους και πολλοί έφεδροι αξιωματικοί.

Οι Γερμανοί κατακτητές που αντικατασταίνουν τις ιταλικές φρουρές προσπαθούν να εξοντώσουν τους νέους αντάρτικους σχηματισμούς της Εύβοιας, που ιδρύθηκαν μετά τον αφοπλισμό. Αλλά οι αντάρτες, πότε δίνοντας μάχες και πότε ακολουθώντας ευέλικτη τακτική, κατορθώνουν να αποσυγκεντρωθούν και να ανακατανεμηθούν σ’ όλο το νησί.

Ύστερα από την αποτυχία αυτή των Γερμανών προς τα τέλη του Σεπτέμβρη 1943 συγκροτείται και οργανώνεται η νέα διοίκηση του 7ου Συντάγματος με στρατιωτικό διοικητή τον Δημ. Κασάνδρα (Ξενοφώντα) με πολιτικό τον Όθρυ και καπετάνιο τον Βουρλιά. Μαζί με το στρατιωτικό διοικητή είχαν φτάσει και οι μόνιμοι αξιωματικοί Παντελής Τσίχλας (Χατζηχρήστος) λοχαγός, Αλέξανδρος Μικράκης ανθ/γός και ο εύελπις Νικ. Τσοχαντάρης.

Επειδή δεν υπάρχουν δυνατότητες να κρατηθούν όλοι οι εθελοντές, αποφασίζεται να συγκροτηθούν τρία τάγματα με συνολική δύναμη 800 ανδρών, που δρουν σε όλες τις περιοχές της Εύβοιας. Αρχίζει η εντατική στρατιωτική εκπαίδευση εν όψει εκκαθαριστικών επιχειρήσεων, που προετοιμάζουν οι Γερμανοί.

Στο έργο της εντατικής οργάνωσης και εκπαίδευσης του αντάρτικου της Εύβοιας, μετέχει και ο μόνιμος λοχαγός, γνωστός αντιφασίστας προοδευτικός αξιωματικός Γιάννης Παλάσκας που στέλνεται εκεί από την ΚΕ του ΕΛΑΣ για να αναλάβει στην αρχή διοικητής του 3ου Τάγματος της Νοτιοκεντρικής Εύβοιας και ύστερα προσωρινός διοικητής του 7ου Συντάγματος σε αντικατάσταση του συνταγματάρχη Κασάνδρα που μετατέθηκε στο Μωριά και αναλαμβάνει εκεί τη διοίκηση μεγάλης μονάδας του ΕΛΑΣ.

Στις 2/12/1943 φτάνει στην Εύβοια με εντολή της ΚΕ του ΕΛΑΣ από το 34 Σύνταγμα του ΕΛΑΣ Αττικοβοιωτίας, ο μόνιμος Ταγματάρχης Πεζικού Γιάννης Σταματάκης, ο θρυλικός πολέμαρχος καπετάν Λακιώτης, ο ήρωας και ηγέτης της μάχης των Δερβινοχωρίων και της Κάζας που αναλαμβάνει οριστικά και ως το τέλος τη Διοίκηση του 7ου Συντάγματος ΕΛΑΣ Ευβοίας.

Στο μεταξύ, οι Γερμανοί έχουν ολοκληρώσει την εγκατάσταση ισχυρών μόνιμων φρουρών σε όλα τα καίρια σημεία του νησιού (Χαλκίδα, Δερβένι, Άγιος, οχυρό Γούβες, Ωραιούς, Αιδηψό, Μπούρτζι, Αλιβέρι, Κάραβο, Κύμη, Κάρυστο) και άλλες νευραλγικές θέσεις, περιπολούν με εξοπλισμένα σκάφη τον Ευβοϊκό, κάνοντας αποκλεισμό με την άλλη Ελλάδα και ετοιμάζονται να χτυπήσουν με μεγάλες δυνάμεις τους αντάρτες.

Τότε ακριβώς κοινοποιείται προς όλα τα αντάρτικα τμήματα της Εύβοιας η παρακάτω διαταγή της καινούριας διοίκησης του Συντάγματος:

ΑΠΟΡΡΗΤΗ ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΑΡΙΘΜ. 10
Σ.Δ. 15/12/43 Ώρα 17

Γενική Διαταγή

Το 7ον Συν/μα εκπληρώσαν κατά το δυνατόν την οργάνωσιν και εκπαίδευσίν του, καλείται να εκτελέση την ιστορικήν του αποστολή.
Ο εχθρός με όλα τα μέσα σκοπεύει να εξοντώση το λαό μας, και να επιβάλη την υποδούλωση. Ήδη έθεσε εις εφαρμογήν τα εξοντωτικά σχέδιά του. Στους άνδρας του 7ου Συντάγματος ανατίθεται το ιερόν καθήκον ματαιώσεως των προσπαθειών του εχθρού.

Προς τούτο άπαντα τα τμήματα από της στιγμής ταύτης εντέλλονται, όπως μεταβάλουν την μέχρι τούδε τακτικήν της ενεργητικής άμυνας, και να αναλάβουν επίθεσιν.

Οι διοικηταί των τμημάτων να αναπτύξουν, έκαστος εις τον τομέα του την επιβαλλομένην επιθετικήν δραστηριότητα, κτυπώντας τον εχθρόν όπου τον συναντήσουν, με αποφασιστικότητα, αλλά και με σύνεση.

Ο Λαός μας είναι απόλυτα σύμφωνος με το έργο μας, και έτοιμος διά κάθε θυσία.

Φανήτε άξιοι της εμπιστοσύνης του, και ανταποκριθήτε πλήρως στην ιστορική αυτή αποστολή. Η Λευτεριά κατακτιέται, δεν χαρίζεται.

Για τη Λευτεριά καμμιά θυσία δεν είναι μεγάλη.

Ιωάννης Λακιώτης
Όθρυς – Βουρλιάς

Η ίδρυση Ταγμάτων Ασφαλείας στην Εύβοια

Πριν αρχίσουν τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις οι Γερμανοί πέτυχαν με τη βοήθεια των τοπικών παραγόντων, 1) του στρατηγού Λιάκου, 2) του Γερακίνη Χρίστου, 3) του Παπαθανασοπούλου Χαραλάμπους και άλλων ανώτερων και κατώτερων αξιωματικών να ιδρύσουν ελληνόφωνους στρατιωτικούς σχηματισμούς, τα γνωστά Τάγματα Ασφαλείας.
Με τη βία, ανάγκασαν πολλούς ντόπιους να καταταγούν στα Τάγματα Ασφαλείας και να εξοπλισθούν με γερμανικά όπλα.
Κάτω από την προστασία των Γερμανών, οργανώνουν μόνιμες φρουρές στη Χαλκίδα, στα Ψαχνά, στο Βασιλικό, στην Ερέτρεια, στη Βάθεια, στο Αλιβέρι, στη Κύμη, στις Γούβες, στο Μαντούδι και στην Αγία Άννα.
Στη συγκρότηση των προδοτικών ταγμάτων, συνέβαλε και η αγγλική ενθάρρυνση και προτροπή πολλών αξιωματικών, φιλόδοξων, καιροσκόπων και αντιδραστικών με σκοπό την αποδυνάμωση του εθνικοαπελευθερωτικού και λαϊκού κινήματος ώστε να μην μπορεί να πραγματοποιήσει τους στόχους του μετά την απελευθέρωση.

Έτσι εξηγείται, η ένταξη μόνο στην Εύβοια 250 περίπου αξιωματικών στα Τάγματα Ασφαλείας που έγιναν η μάστιγα του Ευβοϊκού Λαού.

Η επέκταση των ταγμάτων και στο εσωτερικό του νησιού, και η εγκατάσταση μικτής φρουράς στο Μαντούδι υποχρέωσε τα αντάρτικα τμήματα της περιοχής, το 1ο Τάγμα Β. Εύβοιας, να επιτεθούν στις 14/1/1944 και να τα διαλύσουν. Την επομένη 15/1/1944, οι Γερμανοί δέχονται άλλο αποφασιστικό πλήγμα στην Κακή Σκάλα, κοντά στο Αλιβέρι, από δυνάμεις του 3ου Τάγματος που διοικούσε ο λοχαγός Παλάσκας Γιάννης. Στη μάχη σκοτώθηκε ο μαχητής ομαδάρχης (Καρλατήρας) Μαυροβουνιώτης, από το χωριό Στρώπωνες, και τραυματίστηκε ο αντάρτης Καραγιάννης.

Εκκαθαριστικές επιχειρήσεις

Ο ΕΛΑΣ στην Εύβοια. Τρίτος αριστερά ο Προκόπης Ζανός ή Λόγγος

Γερμανοί κατακτητές και ταγματασφαλίτες, αρχίζουν στις 22/1/1944 εκκαθαριστικές επιχειρήσεις που συνδυάζονται με τον βαρύτατο χειμώνα. Η Εύβοια κατακλύζεται από πολλές άριστα εξοπλισμένες δυνάμεις που επιδιώκουν την εμπλοκή των δυνάμεων του ΕΛΑΣ σε μάχη εκ παρατάξεως, για να πετύχουν τη συντριβή τους. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ αντιδρούν στις προθέσεις του εχθρού με την τακτική του ανταρτοπολέμου. Τελικά καταφέρνουν να αποσυρθούν στην ανατολική πλευρά του νησιού προς το Αιγαίο, στα χωριά Αγία Σοφία, Λιμνιώνας, Κατούνια, Λμάρι, Στρώπωνες, όπου βρίσκουν καταφύγια για να ξεκουραστούν και να ανασυγκροτηθούν ύστερα από 20ήμερο αγώνα.
Η διοίκηση του Συντάγματος οργανώνει ταυτόχρονα μια σειρά επιθετικές ενέργειες, ενάντια στις μόνιμες βάσεις της Βάθειας, της Ερέτρειας, των Βασιλικών, της Αρτάκης και των Ψαχνών. Στην τελευταία, σκοτώθηκε ανάμεσα σε άλλους κι ο έφεδρος ανθυπ/γος Μουτάφης Λάζαρος, διοικητής Λόχου του ΕΛΑΣ. Στις αρχές του Μάρτη εξαπολύονται καινούριες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις. Συγκεκριμένα, στις 2/3/1944 από τη Χαλκίδα εξορμούν μεγάλες εχθρικές δυνάμεις με σκοπό την κύκλωση και συντριβή των δυνάμεων του ΕΛΑΣ.

Το σχέδιο του εχθρού φαίνεται ότι πάει να πραγματοποιηθεί. Τα αντάρτικα τμήματα κυκλώνονται στο Δράζι παρά την αντίστασή τους και τις επίμονες προσπάθειες να σπάσουν τον κλοιό. Ο κλοιός περισφίγγεται κι από Νεροτριβιά με εχθρικές δυνάμεις που κινούνται παραπλανητικά προς Β. Εύβοια, ενώ σκοπός τους είναι να γυρίσουν στον Κάκαβο, στα νώτα των μαχομένων ακόμη τμημάτων για να ολοκληρωθεί η κύκλωση και να ακολουθήσει η εξόντωσή τους. Είναι μια φάση τραγική για τις κυκλωμένες δυνάμεις και για τη Διοίκηση που αγωνιά για την τύχη των τμημάτων της και αναζητάει να δημιουργήσει διέξοδο.
Τότε η διοίκηση πήρε ένα τηλεφώνημα από τον Κάκαβο, από την πατριώτισσα θυγατέρα του υπαλλήλου των ορυχείων Λευκολίθου Νικολινάκου, που τους έδινε την πληροφορία ότι μεγάλη γερμανική φάλαγγα μπήκε στον Κάκαβο. Το ίδιο βράδυ στέλνεται προς τους διοικητές των κυκλωμένων τμημάτων η παρακάτω επείγουσα διαταγή:
ΔΙΑΤΑΓΗ ΑΚΡΩΣ ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ Προς τα εν Δράζι μαχόμενα τμήματα
ΑΠΟΡΡΗΤΗ ΑΚΡΩΣ ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ
ΑΡΙΘΜ. 35
Σ.Δ. όπου
Ώρα 21 και 30’ 21-3-44

Εχθρός κινείται εσπευσμένα από Κατούνια προς Κάκαβο, για να κτυπήση εκ των νώτων τα μαχόμενα τμήματά μας.
Τεθήτε αμέσως εις κίνησιν από κατάλληλες οδεύσεις με κατάλληλους οδηγούς, από όρος Καντήλι, κινηθείτε προς τα νώτα του εχθρού, καταλαμβάνοντες ασφαλείς θέσεις, προς την περιοχήν Νεροτριβιά – Καμαρίτσα – Άκρες – Παγώντα – Μαρκάτες, αναμένοντες διαταγάς μας.
Προς παραπλάνησιν του εχθρού, αφήσατε εις τας γραμμάς που κατέχετε στοιχεία πυρός, για την φυσιογνωμίαν της μάχης, τα οποία να αποσυρθούν τα ξημερώματα.

7ον Σύνταγμα
Λακιώτης

Η διαταγή έφτασε έγκαιρα και εκτελέστηκε με υποδειγματική ψυχραιμία και σύνεση. Τα μεσάνυχτα τα αντάρτικα τμήματα κατόρθωσαν να διαφύγουν.

Χτύπημα στο Ξηροχώρι

Μετά την αποτυχία αυτή οι περισσότερες γερμανικές και ταγματασφαλίτικες δυνάμεις επιστρέφουν στη Χαλκίδα, ενώ οι υπόλοιπες με το στρατηγό Λιάκο και το συνταγματάρχη Παπαθανασόπουλο κινούνται προς Ξηροχώρι, με σκοπό να πετύχουν την επιστράτευση των κατοίκων της περιοχής στα Τάγματα Ασφαλείας και την εγκατάσταση φρουρών. Αλλά εκείνη τη νύχτα της 1ης προς 2α Απρίλη 1944, ελασίτες, εφεδροελασίτες και πατριώτες από τις πολίτικες οργανώσεις, κάνουν επίθεση και σκοτώνουν τον προδότη στρατηγό Λιάκο, ενώ ο Παπαθανασόπουλος πανικόβλητος κατόρθωσε να διαφύγει στο οχυρό του χωριού Γούβες.
Τις πρωινές ώρες, μετά την αποχώρηση των ανταρτών, το Ξηροχώρι κατακλύσθηκε από γερμανικές δυνάμεις που εξαπέλυσαν μαζί με τους πανικόβλητους ταγματασφαλίτες πραγματικό πογκρόμ κατά του λαού του Ξηροχωρίου. Μόνο το κτήνος του Ξηροχωρίου ο μοίραρχος Χωροφυλακής Μπουρλίδης σκοτώνει με το πιστόλι του 18 πατριώτες για να εκδικηθεί το σκοτωμό του Λιάκου.

Τα ονόματα των εκτελεσθέντων είναι: Αντ. Τυλιακός – καθηγητής, Γεώργιος Κωνσταντίνου – καθηγητής, Αθανάσιος Μηλιώτης – εργάτης, Χρ. & Δημ. Αγδηνιώτης, Σταύρος Παρούσης – κουρέας, Γ. Καλατζής – εργάτης, Σταμ. Παπαδιώτης – ράφτης, Δημ. Κόκκαλης – καφεπώλης, Χρ. Σπίντζος, Ευαγ. Ρήγας - μηχανικός, Ζαφ. Χρυσοστόμου, Ζαχαρίας Θαλασσινός, Στέφανος Κατσαντώνης – εργάτης, Δημ. Αναστασίου – κτηματίας, Ιωάννης Μπαλαθούνης – εργάτης, Ανδ. Θεοδοσιάδης – εργάτης, Τ. Τσιφτσής.

Ο σκοτωμός, πάντως, του Λιάκου είχε μεγάλη σημασία για το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα.

Εξόντωση φρουράς

Την αυγή της 8/4/44 τμήματα του 1ου Τάγματος, με συμμετοχή και του Καπετάνιου της 2ας Μεραρχίας, Ορέστη, και της ομάδας του, χτυπάνε τη φρουρά της Αγίας Άννας, δύναμης 60 ανδρών (Γερμανοί και Τσολιάδες) που την εξουδετέρωσαν παρά τη λυσσώδη αντίστασή της. Από τους Γερμανούς δεν επέζησε κανείς. Μετά το χτύπημα αυτό η φρουρά της Στροφυλιάς αυτοδιαλύθηκε και παρέδωσε τον οπλισμό στις πολιτικές οργανώσεις. Εξάλλου σε όλη την Εύβοια τα τμήματα του 7ου Συντάγματος Εύβοιας δίνουν μια σειρά χτυπήματα κατά του εχθρού τους μήνες Μάρτη και Απρίλη 1944 – μάχες, συγκρούσεις, συμπλοκές, ενέδρες, σαμποτάζ στα ανθρακωρυχεία και τις συγκοινωνίες.

«ΕΚ ΤΩΝ ΗΜΕΤΕΡΩΝ ΕΙΣ ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΤΡΑΥΜΑΤΙΑΣ»

Αυτή η φράση που έμεινε πια και θα παραμείνει παροιμιώδης στην Ελληνική Ιστορία σαν αδιάψευστη απόδειξη της συνεργασίας των Ταγμάτων Ασφαλείας με τον κατακτητή, γράφτηκε στο χωριό Θεολόγος της Εύβοιας στην αναφορά του Συν/χη Γερακίνη προς την ανώτερη διοίκησή του, στις 4/6/44 όταν σε σύγκρουση κοντά σ’ αυτό το χωριό τραυματίστηκε κάποιος Γερμανός στρατιώτης για τον οποίο προσγειώθηκε ελικόπτερο για να μεταφέρει τον τραυματία σε νοσοκομείο.
Ο εθνοπροδότης Γερακίνης αποκαλεί «ΗΜΕΤΕΡΟΥΣ» τους καταχτητές της πατρίδας.

Η φάλαγγα του Γερακίνη προωθείται προς Σέττα, όπου στις 8/6/44 τμήματα του 3ου Τάγματος με τους Πολικό – Επαμεινώνδα – Αχιλλέα προβάλλουν παλικαρίσια αντίσταση.

Η μάχη της Σέττας

Η καπετάνισα «Σαρίκα» του 7ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ ποζάρει με αντάρτικη στολή και περίστροφο σε φωτογραφείο της Χαλκίδας μετά την Απελευθέρωση...

Η Διοίκηση του 7ου Συντάγματος αναδιοργανώνει τις δυνάμεις της για μια αποφασιστική αντεπίθεση που αρχίζει στις 26/6/44 με τους αντάρτες του 3ου Τάγματος (Διοικητής Λόγγος) και τμήματα του Εύριπου και Κρικέλα, κατά της ισχυρής φρουράς που έχει εγκατασταθεί στη Σέττα από το τάγμα ασφαλείας του Παλαιοδημόπουλου.
Η τοποθεσία είναι φύσει οχυρά και θεωρείται απόρθητη, με την αμυντική οργάνωση και τα μέτρα που ο εχθρός έχει πάρει. Ωστόσο οι αντάρτες έχοντας συνειδητοποιήσει την ανάγκη ότι η φρουρά αυτή έπρεπε με κάθε θυσία να διαλυθεί γιατί έβαζε σε σοβαρό κίνδυνο το απελευθερωτικό κίνημα της Εύβοιας ενεργούν με άφθαστο πνεύμα αυτοθυσίας και ηρωισμού βίαιη επίθεση κατά της οχυρωμένης τοποθεσίας του εχθρού και τον υποχρεώνουν να την εγκαταλείψει με σοβαρές απώλειες σε νεκρούς και τραυματίες.
Η μάχη της Σέττας ήταν η πιο φονική μάχη της Εύβοιας η πιο σκληρή αλλά και η πιο καθοριστική στην κατάρρευση των σχεδίων του εχθρού, στην πιο κρίσιμη μάχη του αγώνα. Η θυσία 17 μαχητών του ΕΛΑΣ που έπεσαν ηρωικά στα υψώματα της Σέττας και στις οδομαχίες του χωριού ήταν μεγάλη πατριωτική θυσία.
Τα παλικάρια του ΕΛΑΣ έπεσαν για τη ματαίωση της επιστράτευσης του Ευβοϊκού Λαού έπεσαν για την τιμή και την απελευθέρωση της Εύβοιας για τη συντριβή του φασισμού. Η μάχη της Σέττας έκρινε και καθόρισε την τύχη και των άλλων φρουρών του εχθρού.
Η φρουρά του Θεολόγου μετά τη μάχη της Σέττας, εγκαταλείπει τον Θεολόγο στις 3/7/44 και συμπτίσεται στη Χαλκίδα για να αποφύγει τη συντριβή. Η φρουρά των Καθενών ύστερα από νυχτερινή επίθεση τμημάτων του Πλάτωνα στις 3/7/44 διασκορπίζεται και εξαφανίζεται με απώλειες.
Στην Κ. Εύβοια τώρα απομένει η ισχυρή φρουρά της Στενής που κι αυτή στο τέλος εγκαταλείπεται ύστερα από επίθεση ανταρτών. Έτσι στη Στενή, ελεύθερη πια από Γερμανούς και ταγματασφαλίτες εγκαταστήθηκε ξανά ο Σ.Δ. του Συντάγματος, αλλά θα χρειαστεί να την υπερασπιστούν με σκληρές μάχες αργότερα οι Ελασίτες και οι Επονίτες του Φώτου (Ευαγγελάτου). Στις 23/7/44, τμήματα του 3 Τάγματος, στον αμαξωτό δρόμο κοντά στις Κονίστρες (Γιάννηδες), χτυπάνε γερμανική φάλαγγα που μετέφερε εφόδια στη φρουρά Κύμης. Κατά τη σύγκρουση σκοτώθηκαν οι περισσότεροι Γερμανοί.

Αιφνιδιαστική ληστρική επιδρομή

Τις 24/7/44 ο εχθρός οργανώνει αιφνιδιαστική επιδρομή στην εύφορη περιοχή της Β. & Κεντρικής Εύβοιας με μεγάλες δυνάμεις και μεταφορικά μέσα για να συγκεντρώσει μεγάλες ποσότητες ειδών διατροφής και άλλων αγαθών εν όψει της αποχώρησης των Γερμανών από την Ελλάδα. Με πολυάριθμα πλωτά μέσα αποβιβάζονται στο Κυμάσι επίνειο του Μαντουδίου μεγάλες μικτές εχθρικές δυνάμεις.
Συγχρόνως άλλες δυνάμεις με επικεφαλής τον Παλαιοδημόπουλο αποβιβάζονται στη Λίμνη. Τρίτη μεγάλη φάλαγγα με το στρατηγό Παπαθανασόπουλο εισβάλλει στην Β/Κ και τελικά στη Β. Εύβοια.
Παντού οι Γερμανοτσολιάδες επιδίδονται σε λεηλασίες και διαρπαγές αγαθών, σε πιέσεις, σε τρομοκρατικές ενέργειες και εμπρησμούς, για να αποσπάσουν τρόφιμα, ιματισμό, ακόμα και προίκες κοριτσιών. Τα μικρά τμήματα του ΕΛΑΣ που έχουν μείνει εκεί προσπαθούν με αιφνιδιαστικά χτυπήματα όπου μπορούν να παρεμποδίσουν τη ληστρική δράση του εχθρού.

Στη Λίμνη εμποδίζεται από ομάδα του Κίτσου η απόβαση του εχθρού με απώλειες 4 νεκρούς αντάρτες.
Στην Τσούκα και στο Δρυμώνα επίσης οι επιδρομείς δέχονται σκληρά χτυπήματα από τους αντάρτες.
Πρωτοφανέρωτη είναι η καταστροφή που παθαίνει η περιοχή ανυπολόγιστες οι ζημιές του εθνικού πλούτου. Χιλιάδες στρέμματα από δάση ακόμα και αμπελώνες γίνονται παρανάλωμα του πυρός. Οι δασώσεις εκτάσεις από Μαντούδι ως τις Μαρκάτες καίγονται εξ ολοκλήρου.
Οι χωρικοί αρνούνται να παραδώσουν τα αγαθά τους. Τους τα παίρνουν όμως καίγοντας τα σπίτια τους και αρπάζοντας το βιος τους. Εκατοντάδες υποζύγια και άλλα μέσα μεταφοράς μεταφέρουν τα αρπαγέντα αγαθά στα λιμάνια Λίμνης, Ροβιές για φόρτωση ενώ σπίτια καίγονται στη Λίμνη (60 σπίτια) και στις Ροβιές.
Δυστυχώς το Σύνταγμα δεν μπόρεσε να αντιδράσει αποτελεσματικά στην αιφνιδιαστική αυτή ληστρική ενέργεια του εχθρού γιατί ήταν απασχολημένο με τις επιχειρήσεις της Ν. & Κ. Εύβοιας και λόγω των μεγάλων αποστάσεων.
Αλλά άλλη επιδρομή δεν αποτολμάει ο εχθρός. Τον Αύγουστο του ’44 δέχεται κάμποσα χτυπήματα. Το πιο σοβαρό όμως είναι την 3/9/44 όταν μεγάλη γερμανική φάλαγγα στον αμαξωτό δρόμο Χαλκίδας – Κύμης στην τοποθεσία Λαμπούσα κοντά στο χωριό Λάλα σιμά στο Αλιβέρι παθαίνει πανωλεθρία από το 3ο Τάγμα.

Η μάχη της Λαμπούσας

MAΡΙΑ ΜΠΕΙΚΟΥ

Να πως την περιγράφει ο στρατιωτικός διοικητής του 3ου Τάγματος και εκτελεστής της μάχης Λόγγος:
«Στις 3/9 ο ΕΛΑΣ γράφει μια από τις ηρωικότερες σελίδες της πολεμικής του δράσης στην Εύβοια. Καταφέρνει κύριο και συντριπτικό χτύπημα κατά των Γερμανών στην τοποθεσία Λαμπούσα όπου εξοντώνεται μηχανοκίνητη φάλαγγα από 140 Γερμανούς από τους οποίους ένας μόνο διέφυγε κατά τη διάρκεια της μάχης. Για τη μάχη αυτή ο ραδιοφωνικός σταθμός του Λονδίνου μετέδωσε τη νύχτα της 3ης προς 4η Σεπτεμβρίου 1944 σε ολόκληρο τον κόσμο με το τελευταίο δελτίο ειδήσεων: «Εις την Εύβοιαν διεξάγεται μεγάλη μάχη των Γερμανών με δυνάμεις των ανταρτών. Η έκβασίς της θα είναι μεγάλης σημασίας διά την απελευθέρωσιν της Ελλάδος από τους Γερμανούς και τους συνεργάτες τους.». Ο ίδιος ρ/σ στην εκπομπή της 8/9/44 μετέδωσε: «Εις την Εύβοιαν οι αντάρτες του ΕΛΑΣ εσημείωσαν αξιόλογον επιτυχίαν εξοντώσαντες ολοκληρωτικά γερμανικήν φάλαγγα, κινουμένην εκ Κύμης, εις την θέσιν Λαμπούσα. Η εξ 150 περίπου ανδρών γερμανική δύναμις εξοντώθη. Λάφυρα περιήλθον εις χείρας του ΕΛΑ, 10 αυτοκίνητα εκάησαν».

Στη μάχη αυτή που οργανώθηκε και εκτελέστηκε από τη Διοίκηση του 3ου Τάγματος (Προκόπης Τζάνος και Θανάσης Τζάνος) πήραν μέρος επίλεκτα τμήματα μ’ επικεφαλής τους τον Πολικό (Τσάκο Κ.), Επαμεινώνδα (Ηλία Γιάννη), Αχιλλέα (Σάρλη Δημ.) και Καντούρο Ευάγγελο, επικεφαλής των εφεδροελασιτών. Η μάχη αποφασίστηκε ύστερα από σοβαρή και υπεύθυνη μελέτη όλων των δεδομένων. Εκτιμήθηκε η σκοπιμότητα και η αναγκαιότητά της, από άποψη συμβολής στον απελευθερωτικό και συμμαχικό αγώνα στις συνθήκες που υπήρχαν τότε και εκτελέσθηκε με βάση ένα παράτολμο σχέδιο με ελάχιστα μέσα σε θέση πολύ επικίνδυνη (αμαξωτός δρόμος, σε ακάλυπτο έδαφος) πολύ κοντά στην ισχυρή γερμανική βάση Αλιβερίου – Καράβου (δύναμη 600 Γερμανών) εκτός από τα Τάγματα Ασφαλείας Αλιβερίου καθώς και στη φρουρά της Κύμης (800 Γερμανοί).

Μνημείο στην Λαμπούσα με την προτομή του Βασίλη Μήτρου "Γύφτου"

Η μάχη ήταν σκληρή και πολύνεκρη και πέρασε από φάσεις δραματικές, ως την πάλη σώμα προς σώμα. Ο ηρωισμός των ανταρτών των εφεδροελασιτών και η αποφασιστική συμπαράσταση του λαού των γειτονικών χωριών υπήρξαν οι συντελεστές της θριαμβευτικής νίκης. Η μάχη έγινε μέρα και ο εχθρός άφησε στο πεδίο της μάχης δεκάδες νεκρούς και 57 τραυματίες και αιχμαλώτους. Από τους αντάρτες τραυματίστηκε σοβαρά και υπέκυψε ο γενναίος αντάρτης Μήτρου Βασίλειος "Γύφτος", ο θρυλικός μπουρλοτιέρης της γερμανικής καταδίωξης στο λιμάνι της Κύμης, που επέδειξε κατά τη μάχη μεγάλη παλικαριά. Επίσης έπεσε κι ένας εφεδροελασίτης από το χωριό Κριεζά.
Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει για τη συμβολή του αφανούς αγωνιστή από το χωριό Καλημεριανοί, που με κίνδυνο της ζωής του, εκπλήρωνε το πατριωτικό του καθήκον και πληροφορούσε τη διοίκηση του 3ου Τάγματος για τις κινήσεις και προθέσεις των Γερμανών. Ο αφανής αυτός αγωνιστής υπήρξε ένας από τους βασικούς συντελεστές της νίκης.
Ο αντίκτυπος από τη μάχη της Λαμπούσας υπήρξε καταλυτικός για τον κατακτητή και τους συνεργάτες του. Η συντριβή της τρομερής γερμανικής φάλαγγας φανέρωσε την υπεροχή των δυνάμεων της Εθνικής Αντίστασης στην Εύβοια. Με τη μάχη της Λαμπούσας και την ανάπτυξη της δράσης των δυνάμεων του Συντάγματος, με τις σαρωτικές μάχες του Κάραβου – Αλιβερίου και την απομόνωση της φρουράς της Κύμης, το προστατευτικό τείχος των Αθηνών άρχισε να καταρρέει κι ο Ευβοϊκός, ο μοναδικός ασφαλής θαλασσινός δρόμος για την επικείμενη αποχώρηση των Γερμανών, χανόταν. Ο κίνδυνος του εγκλωβισμού των γερμανικών δυνάμεων πρόβαλε απειλητικά. Κάτω από τις προϋποθέσεις αυτές είναι σωστή η εκτίμηση για τη μάχη της Λαμπούσας που έγινε από το ρ/σ του Λονδίνου:
«Η έκβαση της μάχης (της Λαμπούσας) στην Εύβοια, θα έχει μεγάλη σημασία διά την απελευθέρωσιν της Ελλάδος από τους Γερμανούς και τους συνεργάτες τους. Η μάχη της Λαμπούσας για την Εύβοια είναι η αρχή του τέλους της γερμανικής κατοχής».

Άλλα χτυπήματα

Σε ολόκληρη την Εύβοια επικρατεί τώρα πνεύμα αισιοδοξίας και η βεβαιότητα ότι η απελευθέρωση πλησιάζει. Ο ΕΛΑΣ είναι πια ασυγκράτητος και εντείνει στο έπακρο την επιθετική του δράση. Ο εχθρός πιέζεται από παντού κι όπου αποτολμά έξοδο από τις οχυρωμένες βάσεις του δέχεται τα συντριπτικά χτυπήματα του ΕΛΑΣ.
Ολόκληρο τον Σεπτέμβρη δεν πέρασε μέρα που να μην πραγματοποιηθεί σύγκρουση και να μην διεξαχθεί μάχη. Αξιοσημείωτο γεγονός είναι το λαμπρό κατόρθωμα του ΕΛΑΣ στον Ευβοϊκό που αιχμαλώτισε εξοπλισμένο γερμανικό μεταγωγικό τσιμεντόπλοιο 120 τόνων με 5 Γερμανούς και 7 ταγματασφαλίτες φορτωμένο με άλευρα όσπρια και άλλα εφόδια. Η επιτυχία αυτή του ΕΛΑΣ στις 18/9/1944 έλυσε σε μεγάλο βαθμό προβλήματα εφοδιασμού του ΕΛΑΣ και του πληθυσμού της περιοχής.
Στο Ποτόκι, στις Γούβες, στο Πευκί, δίνονται γερά χτυπήματα κατά των εχθρικών τμημάτων.
Από την αρχή του Οκτώβρη εντείνεται ακόμα περισσότερο η δράση των τμημάτων του ΕΛΑΣ και καθημερινά γίνονται συγκρούσεις τις οποίες ο εχθρός δεν μπορεί πια να αποφύγει. Ομάδες του ΕΛΑΣ διεισδύουν στο εσωτερικό των βάσεων του εχθρού και ενεργούν ανατινάξεις φυλακίων, αρπαγές σκοπών και περιπόλων του. Ο εχθρός περιορίζεται σε εξαντλητική άμυνα. Την πρωτοβουλία έχει ο ΕΛΑΣ. Και μετά και από τη μάχη του Αλιβερίου στις 23/10/1944 το 7ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ μπαίνει θριαμβευτικά στη Χαλκίδα, όπου ο λαός του κάνει αποθεωτική υποδοχή.

1 Απρίλη 1944: Γερμανοί και ταγματασφαλίτες με επικεφαλής το νομάρχη Εύβοιας στρατηγό Δημ. Λιάκο έκαναν επιδρομή στα χωριά της περιοχής Ιστιαίας στη Β. Εύβοια. Τμήμα του 7ουΣυντάγματος του ΕΛΑΣ τους χτύπησε και σκότωσε 5 Γερμανούς και 22 ταγματασφαλίτες. Ανάμεσά τους και τον εθνοπροδότη στρατηγό Λιάκο. Σε αντίποινα οι Γερμανοί και οι ταγματασφαλίτες εκτέλεσαν στις 4 Απρίλη 36 πατριώτες.

20 Ιούνη 1944: Τμήματα του ΕΛΑΣ Εύβοιας χτύπησαν τμήμα 280 ταγματασφαλιτών που ήταν οχυρωμένο στο χωριό Σέτι της Εύβοιας. Απώλειες του εχθρού 70 νεκροί και 75 τραυματίες. Πάρθηκαν λάφυρα πολλά όπλα και πυρομαχικά.

Από το συλλογικό έργο: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ 1940-45 - ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΥΛΟΣ  1979