Μάνθος Αθηναίος

Μια από τις τελευταίες συνεντεύξεις του Μάνθου Αθηναίου του μεγάλου καραγκιοζοπαίχτη

“ Ο καραγκιόζης είναι Αριστοφανικός τύπος, έξυπνος ως και πανούργος αλλά και ήρωας όταν το καλούσε η περίσταση, γεμάτος ζωή και δράση, αποκάλυπτε τα στραβά και τα ανάποδα , χάριζε γέλιο στους μικρούς και μεγάλους”

«Ο Καραγκιόζης, αδικείται που τον χρησιμοποιούν οι πολιτικοί ως παρομοίωση για να περιγράψουν τις γκάφες τους…Ο Καραγκιόζης είναι ένα πρόσωπο, με πολιτική παιδεία και λαϊκή νοοτροπία που περνάει μηνύματα και σε καμία των περιπτώσεων δεν είναι κάτι το φαιδρό που πολύ πιστεύουν», μου είχε πει σε μια απο τις τελευταίες του συνεντεύξεις ένα χρόνο πριν φύγει ο Μάνθος Αθηναίος, ο οποίος 65 χρόνια ήταν παίκτης του Θεάτρου Σκιών.Σε μια από τις ελάχιστες συνεντεύξεις που έχω ευχαριστηθεί στην πορεία μου στο χώρο ήταν αυτή του Μάνθου Αθηναίου, οποίος ήταν απο τους ελάχιστους καραγκιοζοπαίχτες και ίσως και ο τελευταίος της μεγάλης παλιάς σχολής. Θεωρώ ότι είναι σημαντικό να τη μοιραστώ μαζί σας γιατί τέτοιας πάστας άνθρωποι δεν υπάρχουν πια.

Ο ίδιος ξεκίνησε να παίζει από την γειτονιά του στη Νέα Σμύρνη. Για τον ίδιο ήταν μια τέχνη με πλούσιο παρελθόν, ενώ θεωρούσε πως ο Καραγκιόζης είναι ένα βαθιά πολιτικό ον, που εκφράζει τις φοβίες αλλά και τους προβληματισμούς του νεοέλληνα. « Το θέατρο σκιών είναι μια τέχνη με πλούσιο παρελθόν στη χώρα μας. Αποτέλεσε την τέχνη εκείνη όπου ο καραγκιοζοπαίχτης με την μεγαλύτερη ίσως αμεσότητα παρουσίαζε και σχολίαζε γεγονότα και καταστάσεις της εποχής του. Ένας Αριστοφανικός τύπος, έξυπνος ως και πανούργος αλλά και ήρωας όταν το καλούσε η περίσταση, γεμάτος ζωή και δράση, αποκάλυπτε τα στραβά και τα ανάποδα , χάριζε γέλιο στους μικρούς και μεγάλους και είχε λόγο βαθιά πολιτικό, που πολλές φορές εκφράζει τους προβληματισμούς, αλλά και τις φοβίες του Έλληνα».

Τα παιδιά

«Αυτό που με χαροποιεί είναι ότι τα παιδιά σήμερα, παρακολουθούν –όποτε τους δοθεί η ευκαιρία- Καραγκιόζη και είμαι χαρούμενος γιατί οι εποχές έχουν αλλάξει και τα παιδιά καθηλώνονται στην τηλεόραση και ξεχνούν ή τους κάνουν να αγνοούν την πολιτιστική τους παράδοση. Όμως σε κάθε παράσταση που δίνουμε επικρατεί πανδαιμόνιο, αφού δεκάδες είναι τα παιδιά που θέλουν να δουν τον λαϊκό μας ήρωα να «μπλέκει» σε νέες περιπέτειες», μου είχε πει χαρακτηριστικά ο Μάνθος Αθηναίος.

Ποιος ήταν ο άνθρωπος πίσω από τον καμβά

Tο πραγματικό του όνομα ήταν Μάνθος Λιονέτης, γεννήθηκε στην Αθήνα το 1925 και από μικρή ηλικία γοητεύεται από το θέατρο Σκιών και την ερμηνεία των καραγκιοζοπαιχτών της εποχής. Η αγάπη του για το θέατρο Σκιών θα τον οδηγήσει δίπλα στους "μαέστρους" της εποχής, όπου θα του μάθουν τα μυστικά του Καραγκιόζη.Ο Κώστας Μάνος και ο Δημήτρης Μανωλάκος θα γίνουν οι δάσκαλοί του και ο Μάνθος Αθηναίος θα δώσει τις πρώτες του παραστάσεις κατά τη διάρκεια της κατοχής σε ηλικία 15 ετών. Γίνεται γνωστός στις γειτονιές της Νέας Ελβετίας και της Βουλιαγμένης, ενώ για πολλά χρόνια έδινε παραστάσεις και στο Άλσος Παγκρατίου.Τη δεκαετία του 60 ανοίγει το δικό του θέατρο Σκιών στον Άγιο Δημήτριο στη Νέα Σμύρνη. Το Κηποθέατρο, το καλοκαιρινό εργαστήρι του Μάνθου Αθηναίου, θα γίνει το "φυτώριο" νέων καραγκιοζοπαιχτών, όπου ο Αθηναίος θα τους μεταβιβάσει τα μυστικά της λαϊκής παράδοσης.

"Ο θρίαμβος του Καραγκιόζη"

"Ο θρίαμβος του Καραγκιόζη" ήτανε μία από τις τελευταίες δημιουργίες στο Θέατρο Σκιών, που σχεδίασε ο αξέχαστος φίλος καραγκιοζοπαίχτης Μάνθος Αθηναίος। Μας αποχαιρέτησε στα 84 του χρόνια, είχε γεννηθεί το 1925.

Ο Μάνθος ήτανε μάστορας στο να αποδίδει τις διάφορες φωνές που έχουν οι ήρωες στο Θεάτρο Σκιών. Φωνή δυνατή δεν είχε, γι' αυτό χρησιμοποιούσε μεγάφωνο, αλλά οι φωνές του είχανε καραγκιοζίστικη απόδοση.Υπηρέτησε την τέχνη του πάνω από 65 χρόνια, κι ήτανε αγαπητός στο λαό. Ζωγράφιζε ωραίες ρεκλάμες κι αφίσες.Οι ρεκλάμες ή προγράμματα είναι οι αναγγελίες για τα έργα, που κάνουνε γνωστό τον τίτλο κι άλλα απαραίτητα στοιχεία (χρόνο, τιμή κ.λπ.), για να τραβήξουνε τον λαό στην κάθε παράσταση. Ζωγραφίζονται σε χαρτί ή πανί και πολλές φορές, για οικονομικούς λόγους, και στις δυο όψεις. Οι ρεκλάμες και οι αφίσες στον Καραγκιόζη είναι ολοκληρωμένες συνθέσεις, που, αποδεσμευμένες από τους περιορισμούς της φιγούρας, επέτρεψαν στους καλλιτέχνες του Θεάτρου Σκιών να φτάσουν πολλές φορές σε μια εικαστική κορύφωση. Ο άμεσα διαφημιστικός κι επικαιρικός ρόλος τους εξηγεί, ίσως, τον μικρό αριθμό υλικού που σώθηκε από τους Έλληνες καραγκιοζοπαίχτες, σε σύγκριση με το μέγεθος της παραγωγής τους. Για τις ρεκλάμες, ο Γιάννης Τσαρούχης γράφει χαρακτηριστικά: "Δημιουργούν νέες αρμονίες και μια ατμόσφαιρα θεατρικής αναμονής, όπου το ρεαλιστικό και το φανταστικό συνυπάρχουν σε ευτυχισμένες ενώσεις". Όλο το μαντράκι του Μάνθου στην Άνω Ν. Σμύρνη ήτανε γεμάτο από ρεκλάμες, που είχε ζωγραφίσει για τις παραστάσεις του.

Ο σκληρός ανταγωνισμός μεταξύ του Καραγκιόζη και του κινηματογράφου

Επιδεξιότητα ο Μ. Αθηναίος είχε και στα σκηνικά. Τα δρώμενα στο Θέατρο Σκιών διαδραματίζονται σε συγκεκριμένο χώρο κι επομένως πρέπει κι αυτός, όπως οι φιγούρες, ν' αποδοθεί σαν σκιά στο φωτισμένο άσπρο πανί. Τα πρώτα σκηνικά δημιουργήθηκαν από τους Έλληνες καραγκιοζοπαίχτες από κοπιδιαστό χαρτόνι, όπου κατόπι προστέθηκαν πολύχρωμα διαφανή χαρτιά. Στη συνέχεια κατασκευάζονταν από λινό πανί. Τα πρώτα σκηνικά ήταν η καλύβα του Καραγκιόζη, μόνιμα στην αριστερή πλευρά στην πάνα, και στη δεξιά το σεράι. Αργότερα, η εξέλιξη της τέχνης του Καραγκιόζη και ο σκληρός ανταγωνισμός, ξεχωριστά με τον κινηματογράφο, είχαν επίδραση όχι μόνο στο άπλωμα της θεματολογίας στα έργα, αλλά και στην ανάπτυξη και ποικιλία των σκηνικών. Πολυτελή σπίτια, εσωτερικά, κάστρα, εκκλησιές, βουνά, βράχια, σπηλιές, δέντρα, θάλασσα και πολλά άλλα τοπία και κτίρια (όπως στη βυζαντινή παράδοση) προστέθηκαν στη σειρά των σκηνικών.

Οι περιπέτειες του Μάνθου και του Καραγκιόζη

Κάθε χρόνο, τον Μάη, στο Άλσος Νέας Σμύρνης, από το 2001, με την προστασία του Δήμου και με τη φροντίδα του Μάνθου Αθηναίου, οργανωνόταν "Φεστιβάλ Καραγκιόζη", όπου έδιναν παραστάσεις ελληνικού Θεάτρου Σκιών καραγκιοζοπαίχτες απ' όλη την Ελλάδα. Τις τελευταίες χρονιές παρουσιάστηκαν οι καραγκιοζοπαίχτες: Δήμος Βουγιούκας ("Ο Καραγκιόζης μάγειρας"), Ιάσονας Μελισσηνός ("Ο Καραγκιόζης Εξερευνητής", "Ο Καραγκιόζης πάντα νικά", "Ο Βυθός"), Λεωνίδας Δημόπουλος ("Ο Καραγκιόζης Γραμματικός"), Γιώργος Μπαλαμπάνης ("Ο Καραγκιόζης γιατρός", "Παπαφλέσσας"), Μίμης Μάνος ("Καπετάν Αϊδόνης"), Αλέξανδρος Μελισσηνός ("Ο Καραγκιόζης Σφουγγαράς"), Κώστας Καμαριάρης (Ψυχραιμίας) ("Ο Καραγκιόζης Προφήτης"), Απόστολος Γραββανής ("Ο Καραγκιόζης Παλικαράς", "Πρόλογος"), Γιάννης Χατζηττόφης ("Κύπρος, ο θρίαμβος του Καραγκιόζη"), Μάνθος Αθηναίος ("Ο Λήσταρχος Ντελής", "Ο Γάμος του Μπάρμπα-Γιώργου", "Γιατρός ή Διάβολος", "Η ατυχία του φτωχού", "Το λάβαρο της Επανάστασης 1821", "Ο Γάμος του Καραγκιόζη"). Βοηθούς πίσω από την πάνα ο Αθηναίος είχε τον Γιώργο Σουρβίνο και τον Στέλιο Βαλελή. Και, σπάνιο στις μέρες μας, ζωντανή λαϊκή κομπανία με τους: Νίκο Καρατάσο (σαντούρι), Νίκο Μωραΐτη, Λευτέρη Μπουρλή (βιολί), Λευτέρη Μαντζιούκο, Βασίλη Σμάνη (λαγούτο), Νίκο Σουλιώτη (τουμπελέκι), Μάνθος Αθηναίος (τραγούδι). Έβαλε κι ο Μάνθος ένα λιθαράκι στην παράδοσή μας. Θα τον θυμόμαστε. Μας έκανε και γελάσαμε σε δύσκολα βράδια.

Του Λευτέρη Χ. Θεοδωρακόπουλου Πινόκιο 

Πεθαίνει στις 28/06/2009

 Γέννηση και εξέλιξη του Θεάτρου Σκιών

 Οι πρώτες ρίζες του νεοελληνικού Θεάτρου Σκιών 

 Οι απαρχές του Καραγκιόζη