Βαγγελιώ Κλάδου

«Η Καπετάνισσα της Κρήτης»

Tι να πρωτοπεί κανείς για την Βαγγελιώ Κλάδου τή Μαρία, όπως ήταν το αντάρτικο και παράνομο ψευδώνυμό της, τη θρυλική δασκάλα, την ατρόμητη κομμουνίστρια.

Η Βαγγέλα, όπως συνήθιζαν να την αποκαλούν οι συγχωριανοί της, γεννήθηκε στα Ανώγεια το 1919, κόρη φτωχής και πολύτεκνης οικογένειας. Οταν τελείωσε το σχολείο, λόγω της αγάπης που είχε για τα γράμματα, οι γονείς της την έστειλαν στην Αθήνα, όπου φοίτησε στην Αρσάκειο και αποφοίτησε το 1940, με άριστα. Εκεί έρχεται σε επαφή με την κομμουνιστική ιδεολογία, τα δύσκολα χρόνια της μεταξικής δικτατορίας.

Τον Σεπτέμβριο του 1940, λίγο πριν την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου, διορίστηκε εκπαιδευτικός στο χωριό Μυριοκέφαλα Ρεθύμνου. Ένα χωριό που μετά τη μάχη της Κρήτης απόκτησε στρατηγική σημασία, αφού ήταν κομβικό σημείο στο πέρασμα των Βρετανών και Ελλήνων στρατιωτικών στην Αίγυπτο.

Λίγους μήνες μετά, η Βαγγελιώ Κλάδου θα μετατεθεί στην Επισκοπή Μυλοποτάμου. Το δημοτικό σχολείο του χωριού αυτού ήταν από τα λίγα της Κρήτης που σε όλη σχεδόν την διάρκεια της γερμανικής κατοχής λειτούργησε αδιάλειπτα και με πληρότητα. Η συμβολή της νεαρής δασκάλας σε αυτό το επίτευγμα ήταν τεράστια, γεγονός που το αποδεικνύει και μια ιδιαίτερα επαινετική έκθεση του επιθεωρητή δημοτικής εκπαίδευσης Ευαγγελίδη για την εργασία της.

Το 1942 οργανώνεται στο ΚΚΕ και αναλαμβάνει διαδοχικά καθήκοντα ως μέλος Αχτιδικής Επιτροπής, της Περιφερειακής Επιτροπής Ρεθύμνου, στη συνέχεια Γραμματέας Αχτιδικής Επιτροπής και Β' Γραμματέας της Περιφερειακής Επιτροπής Ρεθύμνου και αργότερα μέλος της Περιφερειακής Επιτροπής Ρεθύμνου και μέλος της Επιτροπής Περιοχής Κρήτης με ειδική ευθύνη στη γυναικεία δουλειά και την Εθνική Αλληλεγγύη (ΕΑ).

Η Βαγγελιώ από την πρώτη στιγμή εντάσσεται στο ΕΑΜ και πρωτοστατεί στην οργάνωση του αγώνα της περιοχής κατά των Γερμανών από διάφορες θέσεις. Παράλληλα βοηθάει στη συγκρότηση των Οργανώσεών του.

Παράλληλα με τις κομματικές χρεώσεις συμβάλλει στη δουλειά του ΕΑΜ από διάφορες θέσεις, χρεώνεται το γυναικείο τμήμα σε όλο το νομό Ρεθύμνου. Είναι αξιοσημείωτη η στοχοπροσήλωση του ΚΚΕ στην ειδική δουλειά στις γυναίκες, ιδιαίτερα στις συνθήκες της περιόδου. Ιδιαίτερη βαρύτητα έδωσε αρχικά το ΕΑΜ και στη συνέχεια ο ΔΣΕ στη σύνδεση της πάλης για τη δημιουργία μιας νέας ελεύθερης κοινωνίας με την πάλη για την ισοτιμία της γυναίκας. Το ΕΑΜ από την αρχή εξειδίκευσε το κάλεσμά του στις γυναίκες έστησε επιτροπές και εξέδιδε έντυπα που απευθύνονταν στις γυναίκες, όπως για παράδειγμα την εφημερίδα "Ελεύθερη Κρητικοπούλα", όργανο γυναικείου τμήματος ΣΠ Κρήτης ΕΠΟΝ».

Μετά τα Δεκεμβριανά και την «συμφωνία της Βάρκιζας» η Βαγγέλα, σύμφωνα με το κρητικό και δη το ανωγειανό ιδίωμα, μπορούσε να επιστρέψει στην διδασκαλία αν δεν υπήρχαν οι «απαραίτητες» ταπεινωτικές δηλώσεις νομιμοφροσύνης προς το αστικό καθεστώς, πράγμα που ήταν αδιανόητο για τον αδάμαστο χαρακτήρα της και το κομματικό της ήθος. Δεν θα επιστρέψει ποτέ στην έδρα της ως εκπαιδευτικός, αλλά αντίθετα θα μεταβεί στα Χανιά, όπου θα ενταχθεί με όλες τις δυνάμεις στο λαϊκό κίνημα, δουλεύοντας μέσα από τις γραμμές του ΚΚΕ.

Η μεγάλη παναγροτική απεργία του Μάρτη του 1946 παραλύει όλη την Κρήτη. Η Βαγγελιώ Κλάδου μαζί με την Ελένη Κοκολάκη και τον αγωνιστή των δημοκρατικών ελευθεριών του κρητικού λαού δικηγόρο Βαγγέλη Χατζηαγγελή θα συλληφθούν από τις αρχές ως πρωταίτιοι των κινητοποιήσεων. Θα απειληθούν με εκτόπιση, κάτι που τελικά δεν θα πραγματοποιηθεί λόγω των έντονων αντιδράσεων από τον χανιώτικο λαό.

Τα γεγονότα θα συνεχιστούν τον Μάρτιο του επόμενου έτους, όπου η δεύτερη μεγάλη απεργία θα καταστήσει τη νομιμότητα της Κλάδου και των άλλων κομμουνιστών στα Χανιά επισφαλή. Μπροστά στον κίνδυνο της δολοφονίας της από τις παρακρατικές ομάδες των βενιζελικών καπεταναίων που λυμαίνονταν την περιοχή την δύσκολη αυτή περίοδο, η Βαγγελιώ θα περάσει στην παρανομία, όπου θα γίνει μέλος της πολιτικής καθοδήγησης του Δημοκρατικού Στρατού της Δυτικής Κρήτης που είχε αρχίσει πια να σχηματίζεται.

Στον Δημοκρατικό Στρατό αναπτύσσει πλούσια δράση και θα συμμετάσχει ως καπετάνισσα πια σε όλες σχεδόν τις μάχες που θα δοθούν ενάντια στον μοναρχοφασισμό το 1947 και το 1948. Ο αγώνας όμως είναι πραγματικά άνισος. Στη μεγάλη μάχη της Σαμαριάς τον Ιούνιο του 1948, ο Δημοκρατικός Στρατός στην Δυτική Κρήτη θα αποδεκατισθεί στην κυριολεξία, όπου θα απολέσει μερικά από τα καλύτερα στελέχη του.

Τα πλήγματα θα συνεχιστούν. Στις 26 Οκτωβρίου σε ενέδρα θα σκοτωθούν ο Γιώργης Τσιτήλος, μέλος της ΚΕ και Γραμματέα ΕΠ Κρήτης και ο Μήτσος Μακριδάκης, Γραμματέας ΝΕ Χανίων και μέλος του ΓΠ Κρήτης (26/10/1948). Τελικά θα απομείνουν κάπου τριάντα μαχητές, με τη Βαγγελιώ Κλάδου να είναι το τελευταίο επιζών στέλεχος του ΚΚΕ, το τελευταίο μέλος του Γραφείο Περιοχής Κρήτης του ΚΚΕ, οπότε θα αναλάβει την ηγεσία ενός ηρωικού αλλά άνισου αγώνα που αφορούσε αποκλειστικά και μόνο την επιβίωση των ανταρτών και μόνο.

Τα πάντα θα τελειώσουν για την Βαγγελιώ στις 6 Δεκεμβρίου του 1949, λίγους μήνες μετά από την τελική ήττα του ΔΣΕ στον Γράμμο, όταν θα σκοτωθεί και αυτή μετά από ενέδρα καταδιωκτικού αποσπάσματος.

Η αχώριστη συντρόφισσα της Βαγγελιώς, Αργυρώ Κοκοβλή γράφει για τις τελευταίες στιγμές της μεγάλης αυτής μαχήτριας:
«Ξεκινήσαμε από τους πρόποδες του βουνού, από τις Καρές του Άποκορώνου. Είμασταν έξι.
Η Μαρία (σημείωση: το ψευδώνυμο της Ευαγγελίας Κλάδου στον ΔΣΕ),
ο Μήτσος Τσαγκαράκης από τη Σούρη ,
ο Βάνιας Παντελίδης,
η Αργυρώ Πολυχρονάκη από τη Δρακόνα,
ο Λευτέρης Ηλιάκης από το Νεροχώρι,
ο Νίκος Κοκοβλής από το Βαμβακόπουλο και εγώ.
Προορισμός μας η σπηλιά στα Αναφυντοχάλαρα που δεν την γνώριζαν παρά ελάχιστοι. Εκεί θα κάναμε σταθμό, πριν φύγουμε γι αλλού.
Περπατήσαμε ολόκληρη νύκτα, μέσα σε παγωνιά και βροχόνερο. Τα ξημερώματα βρήκαμε τη σπηλιά. Λίγο αργότερα έπεσε πυκνή ομίχλη και τότε σκεφθήκαμε ν’ ανάψουμε μια μικρή φωτιά και να βράσουμε λίγο αλεύρι που είχαμε, να φάμε κουρκούτι.
Ξαφνικά η ομίχλη διάλυσε. Σ’ αυτό το διάστημα φαίνεται πως μας είδαν από το απόσπασμα. Αμέσως μετά η ομίχλη έπιασε και πάλι πυκνότερη. Αυτό βοήθησε τους άνδρες του αποσπάσματος που πλησίασαν κάνοντας κλοιό γύρω από τη σπηλιά.
Μεσημέρι πια αποφάσισε ο Λευτέρης Ηλιάκης να πάει να φέρει νερό από μια πηγή. Έξω βρισκόταν και ο Βάνιας σκοπός. Στα 10-15 μέτρα βρέθηκαν μπροστά στους άνδρες του αποσπάσματος.
Ο Βάνιας άρχισε να πυροβολεί. Πεταχτήκαμε έξω από τη σπηλιά και οι υπόλοιποι. Με την πρώτη ή την δεύτερη σφαίρα από το απόσπασμα τραυματίσθηκε στο χέρι η Μαρία. Τότε ζήτησε να την σκοτώσουμε και ταυτόχρονα έδωσε στόχο στις σφαίρες, που την βρήκαν και την άφησαν νεκρή. Λίγο μετά τραυματίστηκε και ο Τσαγκαράκης που δυο ώρες αργότερα πέθανε εκεί.
Εμείς συνεχίσαμε μέχρι που νύχτωσε και τότε μπορέσαμε να περάσουμε από τη μοναδική δίοδο, ανάμεσα από τις σφαίρες και τους άνδρες του αποσπάσματος. Πίσω έμεινε και ο Ηλιακής που είχε βρεθεί σε ένα βαθύ λάκκο κρυμμένος. Φύγαμε αφήνοντας τους δυο συντρόφους πίσω νεκρούς».

Τέτοιο ήταν το μίσος που έτρεφαν στη γνήσια επαναστάτρια, λαϊκή αγωνίστρια, στο στέλεχος του ΚΚΕ, ώστε οι ΜΑΥδες και οι παρακρατικοί της κόψανε το κεφάλι και το περιφέρανε στα γύρω χωριά.

Θα διηγηθεί στη συνέχεια ο Αλέκος Μαθιουδάκης:
«Μεταξύ των χωριών που την πέρασαν ήταν και το μεγάλο χωριό το Καλάμι, που ήταν οι φυλακές που μας κρατούσαν, πάνω από 700 κρατούμενους, οι περισσότεροι θανατοποινίτες.
Την ίδια μέρα στο επισκεπτήριο οι επισκέπτες μας έδωσαν την είδηση για την περασιά του κεφαλιού της Βαγγέλας Κλάδου έξω πριν λίγες ώρες.
Μπούμεραγκ γύρισε ο «θρίαμβος» των διωκτών της Βαγγέλας. Ο κόσμος αντί να τους θαυμάζει τους έβαζε στη χορεία των μιασμάτων του έθνους».
Τα οστά της Βαγγέλας θα βρεθούν πολλά χρόνια αργότερα, από τον αδελφό της Γιώργο Κλάδο και κάποιους από τους επιζώντες συντρόφους της. Τον Αύγουστο του 1978, όπου θα μεταφερθούν στα Ανώγεια για να θαφτούν με όλες τις πρέπουσες τιμές.

Τα υπόλοιπα μέλη της συντροφιάς που βρέθηκαν στον Ανυφαντόσπηλιο κατάφεραν να επιβιώσουν, εκτός από τον Βάνια Παντελιάδη, που σκοτώθηκε τον επόμενο χρόνο στον Βαντέ. Ο Λευτέρης Ηλιάκης πιάστηκε και ρίχτηκε στις φυλακές και στα ξερονήσια, ενώ οι Κοκοβλήδες κατάφεραν να αποδράσουν από την Κρήτη με τη βοήθεια του Κ.Κ.Ιταλίας και να βρουν καταφύγιο στη Σοβιετική Ενωση.

«Ευαγγελία Πανέμορφη
Έτσι ψιθύριζαν όπου περνούσες
Ωστόσο δεν ευκαίρισες ποτέ
ένα καθρέφτη να κοιτάξεις
λουλούδι να καρφώσεις στα μαλλιά
Μόνη έγνοια σου το φως
και το μεταλαμπάδευες από καλύβι σε καλύβι
με λύχνο, λόγο και βιβλίο και με το άστρο της καρδιάς σου
Της αρετής το έπαθλο σε ηλέκτριζε (……..)
Τιμή σου της πατρίδας η τιμή και πάθος σου η ευτυχία του κόσμου…»

 Σκοτώνεται ο Γιάννης Ποδιάς

  Γιάννης Ποδιάς