Αποκαλύπτεται το «σχέδιο Ατσεσον» για την Κύπρο

Το 1964 ήταν μια χρονιά έντονης κινητικότητας στο Κυπριακό. Οι «μεγάλες δυνάμεις», ΗΠΑ και Βρετανία, μετά τις συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου έβαλαν μπροστά το σχέδιό τους για τη διχοτόμηση της Κύπρου, τη «διπλή ένωση» και τελικά τη ΝΑΤΟποίησή της. Μετά την αποτυχημένη συνάντηση του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου με τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Τζόνσον στις 24 Ιούνη, αναλαμβάνει (με τη σύμφωνη γνώμη της ελληνικής κυβέρνησης) ο πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Ντιν Ατσεσον να εκπονήσει σχέδιο για τη λύση του Κυπριακού σε συνεννόηση με τον ΟΗΕ και τις κυβερνήσεις Ελλάδας και Τουρκίας.

Ο Ατσεσον πηγαίνει στις 5 Ιούλη στη Γενεύη (την οποία χρησιμοποιεί ως «στρατηγείο») έχοντας διαμορφώσει δυο εναλλακτικά διχοτομικά σχέδια και άρχισε τις μυστικές επαφές με τους ενδιαφερόμενους. Το πρώτο εκχωρεί τη χερσόνησο της Καρπασίας στους Τούρκους για να γίνει μια αχανής τουρκική στρατιωτική βάση με δυνάμεις στρατού, ναυτικού και αεροπορίας, ενώ επιπρόσθετα εκχωρεί και αυτόνομα τουρκικά καντόνια στον ελληνικό τομέα του νησιού. Ο ελληνοκυπριακός τομέας, σε αντάλλαγμα, θα ενωθεί με την Ελλάδα. Στη δεύτερη εκδοχή του το σχέδιο Ατσεσον αναφέρει για «εκμίσθωση» της Καρπασίας στην Τουρκία για 50 χρόνια και μειώνει κάπως την έκταση του τουρκικού τομέα.

"σχέδιο Ατσεσον"

Η Τουρκία απορρίπτει το δεύτερο σχέδιο και αποδέχεται το πρώτο, ενώ η ελληνική κυβέρνηση απορρίπτει το πρώτο και αντιμετωπίζει πολύ ευνοϊκά την αποδοχή του δεύτερου. «Μας προσφέρουν μια πολυκατοικία έναντι αντιπαροχής ενός διαμερίσματος», συνήθιζε να λέει για το σχέδιο αυτό ο Γεώργιος Παπανδρέου.

Ο Μακάριος, ανήσυχος για τα τεκταινόμενα στη Γενεύη, χωρίς την παρουσία εκπροσώπου της κυπριακής κυβέρνησης, έρχεται στις 27 Ιούλη στην Αθήνα. Συναντάται με τον Παπανδρέου και στις 30 Ιούλη δηλώνει: «Αυτόκλητοι μεσολαβηταί ανέπτυξαν προσφάτως εις τα παρασκήνια της Γενεύης έντονον δραστηριότητα προς εκτροχιασμόν του Κυπριακού εκ της ακολουθητέας γραμμής… Οι αυτόκλητοι αυτοί μεσολαβηταί ως καλώς γνωρίζω επεξεργάσθησαν απαράδεκτα σχέδια λύσεως του Κυπριακού…».

Οι λαοί της Κύπρου και της Ελλάδας συνέχιζαν να παραμένουν στο σκοτάδι, όσον αφορά στα συγκεκριμένα σχέδια. Στις 15 Αυγούστου 1964 διαρρέει στον Τύπο το «σχέδιο Ατσεσον». Η αποκάλυψη του σχεδίου προκαλεί την έντονη αγανάκτηση του ελληνικού λαού και μπροστά στη λαϊκή οργή η κυβέρνηση Παπανδρέου υποχρεώνεται να αναδιπλωθεί.