Άρχισε η τελική φάση της μάχης στο Γράμμο

Η ιστορία είναι παρακαταθήκη

Στις 25 Αυγούστου 1949 και ώρα 5.30' το πρωί άρχισε η τελική φάση της μάχης στο Γράμμο ανάμεσα στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας και στο στρατό της κυβέρνησης των Αθηνών.

Ο κυβερνητικός στρατός παρέταξε απέναντι στον αντίπαλό του μια ισχυρότατη και άκρως επιβλητική δύναμη αποτελούμενη από πέντε μεραρχίες (I, VIII, IX, XV, IIIκαταδρομών), μια ανεξάρτητη ταξιαρχία, 4 ελαφρά συντάγματα ελαφρού πεζικού, 120 πυροβόλα (5 συντάγματα πεδινού πυροβολικού, 3 μοίρες μέσου και 5 μοίρες ορειβατικού πυροβολικού), άφθονα θωρακισμένα και το σύνολο της αεροπορίας, στο οποίο προστέθηκε μια μοίρα ελαφρών βομβαρδιστικών καθέτου εφορμήσεως "Χελντάιβερς" που μόλις είχε συγκροτηθεί. 

Αντίθετα, η δύναμη του ΔΣΕ ήταν αρκετά ισχνή. Το έμψυχο υλικό του δεν ήταν πάνω από 12.500 μαχητές και μαχήτριες και ο εξοπλισμός του πάρα πολύ φτωχός, αν τον συγκρίνει κανείς μ' αυτόν του αντιπάλου του. Και μόνο αυτά τα στοιχεία, αν λάβει κανείς υπόψη του, αντιλαμβάνεται πως το αποτέλεσμα της μάχης δεν μπορούσε παρά να είναι εις βάρος των ανταρτών.

Στις 26 Αυγούστου η 9η Μεραρχία του κυβερνητικού στρατού υπερκέρασε τη γραμμή άμυνας του ΔΣΕ, εισχώρησε στα μετόπισθεν και αναπτύχθηκε κατά μήκος των ελληνοαλβανικών συνόρων πράγμα που σήμαινε ότι ο κίνδυνος εγκλωβισμού και αιχμαλωσίας των ανταρτών ήταν κάτι παραπάνω από ορατός. Οι μάχες των επόμενων ημερών ήταν πολύ σκληρές. Οι αντάρτες αγωνίζονταν μέχρις εσχάτων εναντίον του εχθρού, για να επιβραδύνουν την προέλασή του, να αποφύγουν τον εγκλωβισμό και να βοηθήσουν τις υπόλοιπες δυνάμεις τους να συμπτυχθούν.

Στις 29 με 30 Αυγούστου έπεσε και το ύψωμα Κάμενικ, οπότε ο Δημοκρατικός Στρατός υποχρεώθηκε να υποχωρήσει προς το αλβανικό έδαφος. 

Ο τρίχρονος ένοπλος αγώνας του για τη λευτεριά, τη δημοκρατία, την εθνική ανεξαρτησία και την κοινωνική πρόοδο στην Ελλάδα τελείωνε με μια οδυνηρή γι' αυτόν και το λαϊκό κίνημα της χώρας ήττα. 

Ομως ηθικά νικητές ήταν οι αντάρτες, των οποίων οι θυσίες δικαιώνονται πλήρως, αν αναλογιστεί κανείς τις πράξεις των αντιπάλων τους. Δικαίωση για το Δημοκρατικό Στρατό ήταν το ίδιο το καθεστώς της ανελευθερίας, της ιμπεριαλιστικής, βρετανοαμερικανικής επικυριαρχίας, της στυγνής ταξικής δικτατορίας που επιβλήθηκε αμέσως μετά τη λήξη του Β Παγκόσμιου πολέμου και που συνεχίστηκε αμείωτα τόσο στον εμφύλιο όσο και στη μετεμφυλιακή περίοδο.