Η κηδεία της και ένα ξεχασμένο αυτοβιογραφικό κείμενό της

 ΓΑΛΑΤΕΙΑ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ (8 ΜΑΡΤΗ 1881-17 ΝΟΕΜΒΡΗ 1962)

 «Ο θάνατος υπάρχει για τον εγωκεντρικό ανθρωπάκο, σαν δεν βγαίνει από το τρισάθλιο σαρκίο του. Για όσους βλέπουν το άτομό τους όχι απομονωμένο, αλλά σαν μέρος του συνόλου της ανθρωπότητας, θάνατος δεν υπάρχει...»

Αύγουστος του 1901. Η Γαλάτεια με την άσπρη μαντήλα πάνω σε γαϊδουράκι, ανάμεσα σε συγγενείς, επιστρέφοντας από πανηγύρι

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

Ο θάνατος της Γαλάτειας Καζαντζάκη κι η κληρονομιά, που αφήνει η ζωή και το έργο της δεν μπορεί να εξαντληθεί σε δύο σύντομα αφιερώματα στη μνήμη της κομμουνίστριας συγγραφέα. Το σημερινό και το περασμένο Σαββατοκύριακο, προσπαθούμε να δώσουμε τον αντίκτυπο της απώλειάς της στους σύγχρονούς της, κυρίως όπως αποτυπώνεται στην προδικτατορική εφημερίδα «Η Αυγή». Ετσι, στο φύλλο της Τετάρτης 21ης Νοέμβρη 1962 διαβάζουμε:

Ο υπέρτιτλος: «ΜΕΣΑ ΣΕ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΠΛΗΡΟΥΣ ΣΥΜΠΝΟΙΑΣ ΚΑΙ ΑΔΕΛΦΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ». Ο τίτλος: «Εγινε χθες το απόγευμα η κηδεία της Γαλάτειας Καζαντζάκη». Ο πλαγιότιτλος: «ΠΛΗΘΗ ΛΑΟΥ ΣΥΝΟΔΕΥΣΑΝ ΤΗΝ ΕΚΛΕΚΤΗ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΣΤΟΝ ΤΑΦΟ ΤΗΣ. ΟΙ ΟΜΙΛΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ. ΣΤΕΦΑΝΟΙ ΚΑΙ ΨΗΦΙΣΜΑΤΑ».

Υστερα από δεκαπέντε χρόνια προσφυγιάς, η αδελφή της Ελλη Αλεξίου, εφοδιασμένη με οκταήμερη άδεια παραμονής, αποχαιρετά την αδελφή της, στο Α' Νεκροταφείο της Αθήνας. Δίπλα της και γύρω της εκατοντάδες λαού ακολουθούν την σορό της αδελφής της, αποσβολωμένοι από τη συγκίνηση.

Ανάμεσά τους ξεχωρίζεις συγγραφείς, διανοούμενους, θεατράνθρωπους, καλλιτέχνες: Κώστα Βάρναλη, Κοσμά Πολίτη, Γιάννη Ρίτσο, Γιάννη και Ρόζα Ιμβριώτη, Θανάση Απάρτη, Α. Τάσσο, Αλέξη Μινωτή, Παντελή Πρεβελάκη, Χρήστο Καπράλο, Νίκο Παππά, Ασημάκη Γιαλαμά, Λιλίκα Νάκου, Νίκο Κατηφόρη, Χρήστο Λεβάντα, Πέτρο Χάρη, Γιάννη Μαγκλή, Μελή Νικολαΐδη.

Αποχαιρετιστήριους λόγους εκφωνούν ο Λέων Κουκούλας (1894-1967), πρόεδρος της Εταιρίας Λογοτεχνών, ο κριτικός θεάτρου Στάθης Δρομάζος (1915-1983) εκ μέρους του συντακτικού προσωπικού της «Αυγής» και ο Θέμος Κορνάρος ως συντοπίτης της εκλιπούσας (αποσπάσματα δημοσιεύσαμε στο πρώτο μέρος του αφιερώματος). Πάνω από τον τάφο της, απαγγέλλει ποίημα ο Στάθης Πρωταίος (1916-1998).

Οι πέντε συγγραφείς, με τους οποίους συνομιλεί η κομμουνίστρια συγγραφέας, άλλαξαν εκ βάθρων τον κανόνα της δυτικής λογοτεχνίας - Ερνεστ Χέμινγουεϊ

«Υψηλό παράδειγμα ήθους»

Κύρια σημεία από τον λόγο του πρώτου:

«Στερεί προπάντων τα νεοελληνικά γράμματα από μια γενναία και πολυσήμαντη πνευματική παρουσία, από μία συγγραφέα, που καλλιέργησε με την ίδια πάντα επιτυχία όλα τα λογοτεχνικά είδη, τη λυρική ποίηση, τον αφηγηματικό λόγο και το θέατρο.

»(...) Μαζί όμως με το λογοτεχνικό σου έργο, αφήνεις φεύγοντας και μια άλλη εξίσου πολύτιμη κληρονομιά: το υψηλό παράδειγμα του ήθους σου και της αδιάλλακτης αγωνιστικής πίστης σου στο ιδανικό της ελευθερίας του πνεύματος και της συνείδησης στις ηθικές αξίες του ουμανισμού».

«Εχεις δέσει το όνομά σου», αποτιμά ο δεύτερος τη δημοσιογραφική προσφορά της, «με τους ωραιότερους και δυσκολότερους σταθμούς της λαϊκής δημοσιογραφίας, είτε δούλευες στους "Νέους Πρωτοπόρους", είτε στα παράνομα έντυπα της κατοχής. Τώρα τα χειρόγραφά σου δεν θα απλωθούν πια στα γραφεία της "Αυγής".

»Οι στήλες της, όμως, θ' αποζητούν την πέννα σου, που την έκανες όπλο και τραγούδι των ιδανικών μας».

Να μην ξεχάσουμε να αναφέρουμε ότι συλλυπητήριο γράμμα στον Μάρκο Αυγέρη έστειλαν οι πολιτικοί πρόσφυγες της Ρουμανίας.

Οι πέντε συγγραφείς, με τους οποίους συνομιλεί η κομμουνίστρια συγγραφέας, άλλαξαν εκ βάθρων τον κανόνα της δυτικής λογοτεχνίας - Τζον Ντος Πάσος

Η Γαλάτεια Καζαντζάκη αυτοβιογραφείται

Ομως, ας γνωρίσουμε την Γαλάτεια Καζαντζάκη μέσα από κομβικές παραγράφους ενός αυτοβιογραφικού σημειώματός της (δημοσιεύτηκε στη σειρά: «Πορτραίτα Μεταπολεμικών Συγγραφέων», περιοδικό «Νεοελληνικά Γράμματα», 13 Νοέμβρη 1937):

«Γεννήθηκα στο Ηράκλειο Κρήτης και μορφώθηκα σπίτι μου. Γράμματα έμαθα σε γαλλικό σχολείο.

»Ξεχωρίζουν ζωηρά στη θύμησή μου από κείνα τα χρόνια οι συχνές επαναστάσεις των Κρητικών για την ελευθερία, ο ξεσηκωμός των κατοίκων και τα βαπόρια που έπαιρναν τα γυναικόπαιδα.

»Μικρή μ' άρεσε να μου διαβάζουν βιβλία με ιστορίες.

»Θυμάμαι να μ' έχουν στη γωνιά του καναπέ τυλιγμένη με το μποξά της γιαγιάς μου, άρρωστη ήμουνα; Χειμώνας ήταν; Δεν ξέρω, και η θεία μου η Εσθήρ να μου διαβάζει "Παιδίον των Δασών" (σ.σ. του Γάλλου συγγραφέα Ελί Μπερτέ, 1815-1891, πρωτοκυκλοφόρησε, σε ελληνική μετάφραση του Π. Ι. Φέρμπου, 1851-1932, από τις εκδόσεις «Αφοί Περρή», Αθήνα, 1876).

(...)

»Ευτύχημα ήταν για μένα η σύμπτωση να 'χει ο πατέρας μου λαμπρή βιβλιοθήκη κ' έτσι να γνωριστώ από τα μικρά μου χρόνια με ό,τι καλύτερο έβγαλε η παγκόσμια λογοτεχνία.

Οι πέντε συγγραφείς, με τους οποίους συνομιλεί η κομμουνίστρια συγγραφέας, άλλαξαν εκ βάθρων τον κανόνα της δυτικής λογοτεχνίας - Ουίλιαμ Φόκνερ

(...)

Οπως όλα, κ' η τέχνη υποτάσσεται στον εκάστοτε ρυθμό της ζωής. Επομένως η τέχνη του παλιού μυθιστορήματος δε στέκεται σήμερα. Απόδειξη οι απόπειρες των συγγραφέων της παγκόσμιας πνευματικής κίνησης να βρουν τον καινούργιο τρόπο να δόσουν στον τωρινό άνθρωπο και τα πλαίσια που κινιέται. Ο Τζόϋς με τον "Οδυσσέα", ο Ντος Πάσος με τον "42ο παράλληλο", ο Χέμινγουέη με το "Κι ο ήλιος εξακολουθεί ν' ανατέλλει", ο Φώκνερ με το "Ιερό" και ο Σελίν με το "Βάθος της νύχτας" και άλλα πολλά ρομάντσα αντιπροσωπευτικά αυτής της προσπάθειας».

(...)

Για κάμποσα χρόνια με συνέπαιρνε ο Τσέχωφ. Ταίριαζε περισσότερο απ' όλους με το ψυχικό μου κλίμα. Τότε πίστευα πως όλα είναι μάταια, αφού όλα υποτάσσονται στη φθορά και το θάνατο. Τι μού 'καμε, τι μου 'καμε και ο Αρτσιμπάτσεβ (σ.σ. 1878-1927) με το αριστούργημά του "Σάνιν". Το απαισιόδοξο και γιομάτο σαρκασμό για όλα αυτό ρομάντζο.

Οι πέντε συγγραφείς, με τους οποίους συνομιλεί η κομμουνίστρια συγγραφέας, άλλαξαν εκ βάθρων τον κανόνα της δυτικής λογοτεχνίας - Φερντινάν Σελίν

«Οι ποιητές να 'ναι σαν τα πουλιά»

»Τώρα έχω πετάξει από πάνω μου αυτή την αρρωστιάρικη όσο και εγωιστική κοσμοθεωρία! Τώρα πιστεύω μόνο στη ζωή την ολοένα ανανεούμενη και ολοένα ομορφότερη. Ο θάνατος υπάρχει για τον εγωκεντρικό ανθρωπάκο, σαν δεν βγαίνει από το τρισάθλιο σαρκίο του. Για όσους βλέπουν το άτομό τους όχι απομονωμένο, αλλά σαν μέρος του συνόλου της ανθρωπότητας, θάνατος δεν υπάρχει...

(...)

Οι πέντε συγγραφείς, με τους οποίους συνομιλεί η κομμουνίστρια συγγραφέας, άλλαξαν εκ βάθρων τον κανόνα της δυτικής λογοτεχνίας - Τζέιμς Τζόις

»Αλήθεια τι καημός να ξέρεις πως δε θα υπάρχεις, όταν η όψη του κόσμου θα 'χει αλλάξει στο καλύτερο. Τουλάχιστο να 'χα τα μέσα να ταξιδεύω! Να χαίρομαι το εξαίσιο όραμα της γης σ' όλα τα κλίματα, σ' όλους τους ουρανούς, σ' όλους τους λαούς!

(...)

»Μαζί με τις βαλίτζες μου, που λέτε, θα 'παιρνα και τα δημιουργικά μου όνειρα! Κι αν κάνω κάποια ευχή για την ανθρωπότητα, είναι να μπορούν πάντα οι ποιητές να 'ναι σαν τα πουλιά στην ελεύθερη πλατωσιά του αιθέρα κι όχι σαν ζώα ιπποδρομίου».

Υ.Γ. ΚΑΤΑΡαμένο Μουντιάλ

Γράφει ο
Βασίλης ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ
Δημοσιογράφος, συγγραφέας, κριτικός βιβλίου

 

 60 χρόνια από την απουσία της κομμουνίστριας συγγραφέα