Η πρώτη επιχείρηση χρήσης χημικών όπλων σε μαζική κλίμακα

 
Το γεγονός

31 Γενάρη 1915:  Στη μάχη του Μπολιμόφ κατά των Ρώσων, οι Γερμανοί επιχειρούν την πρώτη χρήση χημικών όπλων σε μαζική κλίμακα κατά την διάρκεια του Α’ Παγκόσμιου Ιμπεριαλιστικού Πολέμου.  Η ανώτατη στρατιωτική ηγεσία έθεσε στην διάθεση της 9^ης στρατιάς 18.000 βλήματα περιχέοντα αέρια ( xylyl bromide), αλλά, λόγω των χαμηλών θερμοκρασιών, το υλικό δεν  εξαχνώθηκε και έτσι η επίθεση των Γερμανών αποκρούστηκε .

Η πρώτη πετυχημένη επίθεση με δηλητηριώδη αέρια πραγματοποιήθηκε κατά τη δεύτερη μάχη του Υπρ, στη δυτική Φλάνδρα. Οι Γερμανοί επιτέθηκαν πρώτη φορά στις 19 Οκτωβρίου 1914 αλλά οι Γάλλοι και οι Άγγλοι τους απέκρουσαν με επιτυχία. Στις 22 Απριλίου 1915 έγινε η δεύτερη μάχη στο Υπρ, όπου οι Γερμανοί επιτέθηκαν στους συμμάχους, χρησιμοποιώντας δηλητηριώδες αέριο με κυλίνδρους. Ήταν η πρώτη πετυχημένη μαζική ρίψη χημικών όπλων σε πόλεμο.

Το γερμανικό επιτελείο σε επίσημη ανακοίνωση του σημείωνε κυνικά : «  Το καπνογόνον αέριον το χρησιμοποιούμενον παρ’  ημών –πρόκειται για το θανατηφόρο αέριο Υπερίτης- δεν ευρίσκεται σε αντίθεση με τους κειμένους νόμους της διεξαγωγής  του πολέμου. Δεν προκαλεί τίποτε περισσότερο  από μία ένταση του αποτελέσματος που μπορεί κανείς να προκαλέσει με το άναμμα  σωρού  αχύρων ή ξύλων. Επειδή ο παραγόμενος καπνός είναι ευκόλως ορατός και κατά την νύχτα ο καθείς έχει όλον τον απαιτούμενον καιρόν εις την διάθεσιν του δια να αποφύγει εγκαίρως την ενέργειάν του»

Τι προηγήθηκε

Η σύμβαση της Χάγης (που υπέγραψαν στα 1899 και 1907 οι εκπρόσωποι της Γερμανίας μαζί με άλλες χώρες) προέβλεπε την απαγόρευση: Χρησιμοποίησης δηλητηρίων και δηλητηριασμένων όπλων.2 Την χρησιμοποίηση βλημάτων των οποίων μοναδικός σκοπός είναι η εξαφάνιση και διάδοση δηλητηριωδών αποπνικτικών και θανατηφόρωναερίων.3  Την χρησιμοποίηση όπλων, βλημάτων ή υλών που είναι κατάλληλοι να επιφέρουν στους στρατιώτες περιττές ταλαιπωρίες.

Το γερμανικό γενικό επιτελείο στα 1915 βρισκόταν σε δύσκολη θέση με την εκστρατεία στη Δύση να έχει μετατραπεί σε πόλεμο χαρακωμάτων. Στο πλαίσιο της αναζήτηση διεξόδου γίνεται προσπάθεια ανακάλυψης ενός νέου αποτελεσματικότερου όπλου. Ο συνταγματάρχης Μπάουερ του Ανώτατου Αρχηγείου κάνει τις πρώτες βολιδοσκοπήσεις και συνομιλεί με τον φυσικό Βάλτερ  Νέρνοτ ο οποίος αργότερα τιμήθηκε με βραβείο Νόμπελ στη Χημεία.  Αυτός στη συνέχει απευθύνεται στο συνάδελφό του  Φριτς Χάμπερ προϊστάμενο του Ινστιτούτου του αυτοκράτορα Γουλιέλμου για φυσική χημεία, οποίος και αυτός τιμήθηκε αργότερα με Νόμπελ. Ο Χάμπερ προτείνει την ανάπτυξη νέφους αερίων η μετάδοση του οποίου θα γινόταν με τον άνεμο. Φυσικά αυτό δεν είναι αρκετό. Χρειάζεται να βρεθεί αέριο το οποίο να είναι αρκετά βαρύ, δηλαδή να μην ανέρχεται πολύ ψηλά και να μην διαλύεται νέφος που θα σχηματίζει πρέπει να φθάνει ως σε κάποιο ύψος, να παραμένει για αρκετό χρόνο συμπαγές εκτός αυτού και να είναι τόσο βαρύ ώστε να μπορεί να μεταδίδεται στα προχώματα και τα καλύμματα. Ο καθηγητής Χάμπερ επιλέγει το χλώριο γιατί έχει και το «πλεονέκτημα» να υπάρχει άφθονο στη Γερμανία. Θεωρητικά ο Χάμπερ βλέπει τον πόλεμο των αερίων με τέτοιο τρόπο ώστε με  ευνοϊκό άνεμο να μπορούν να εξαπολυθούν κατά των θέσεων του εχθρού μεγάλες ποσότητες χλωριούχου αερίου. Στο δυτικό μέτωπο πρέπει να πνέει για το σκοπό αυτό ανατολικός άνεμος και η ταχύτητα του δεν πρέπει να είναι ούτε γρηγορότερη, ούτε βραδύτερη από 3–5 μέτρα το δευτερόλεπτο γιατί αμέσως  πίσω από το δηλητηριώδες νέφος θα προωθηθεί το πεζικό. Αν το νέφος κινείται με μικρότερη ταχύτητα θα κινδύνευαν οι Γερμανοί στρατιώτες που θα το ακολουθούσαν.

Ο Χάμπερ ανέφερε το σχέδιο στον Γενικό Επιτελάρχη που αποδέχτηκε το σχέδιο χωρίς να εκφράσει ιδιαίτερες επιφυλάξεις στα όσα προέβλεπε το Διεθνές Δίκαιο.  Στα απομνημονεύματά του ο στρατηγός φον Νταϊμλιγκ που είχε στις διαταγές το 15 σώμα στρατού γράφει: «Την 25 Ιανουαρίου του 1915 εκλήθην με τον επιτελάρχην μου στο Μεζιέρ στο Ανώτατο Αρχηγείο για μια συνομιλία με τον Φαλκεχαϊν.Μας ανακοίνωσε ότι θα εχρησιμοποιείτο ένα νέο πολεμικό όπλο με βάση τα δηλητηριώδη αέρια και ότι οι πρώτες δοκιμές θα εγένοντο στον δικό του τομέα.Τα δηλητηριώδη  αυτά αέρια θα παραδίνονταν σε σιδερένιες φιάλες, που θα τοποθετούνταν στα χαρακώματα. Από τις φιάλες αυτές θα εξεκενώνετο το αέριο μόλις θα έπνεε ευνοϊκός άνεμος. Πρέπει να ομολογήσω ότι η εντολή της δηλητηριάσεως του εχθρού με τον ίδιον τρόπον όπως δηλητηριάζεται ένας ποντικός, έκαμε σε μένα την εντύπωση την οποία έπρεπε να κάμει σε κάθε έντιμο στρατιώτη: Με εγέμισε φρίκη».

Παρά τις αντιρρήσεως η ανώτατη στρατιωτική διοίκηση πίστευε ότι οι χημικοί των συμμάχων θα έκαναν 6 μήνες να κατασκευάσουν ένα αέριο για να χρησιμοποιηθεί στο μέτωπο οπότε έλπιζαν ότι όλα θα είχαν κριθεί. Ο στρατηγός Χόφμαν  διαβλέποντα το αστήρικτο των επιχειρημάτων τόνιζε: «Στο δυτικό μέτωπο χρειαζόμαστε ανατολικό άνεμο. Σύμφωνα με τις διαπιστώσεις της μετεωρολογικής μας υπηρεσίας επικρατεί ακριβώς αντίθετοι άνεμοι».

Φυσικά η χρήση χημικών αερίων έγινε αντικείμενο προπαγανδιστικής αντιπαράθεσης μεταξύ των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων για το ποιος έκανε την αρχή χρήσης του. Για παράδειγμα οι Γάλλοι διέθεταν πολεμοφόδια με δηλητηριώδη αέρια (τουρπινίτης),ενώ και οι Βρετανοί είχαν χρησιμοποιήσει οβίδες με «δυσάρεστη οσμή» στον πόλεμο των Μπόερς. ‘Η στα 1912 η Γαλλική Αστυνομία είχε χρησιμοποιήσει κατά ληστών σφαίρες με δακρυγόνα αέρια…

Οι Γάλλοι όταν πήγαν στο μέτωπο το 1914 διέθεταν 30.000 καψύλια  με δακρυγόνα αέρια και σε σχετική εγκύκλιο του 1915 αναφερόταν τα εξής : «Τα βλήματα αυτά περιέχουν ένα υγρό το οποίο κατά την έκρηξη μεταδίδει καπνούς που ερεθίζουν τα μάτια την μύτη και το λάρυγγα. Οι ατμοί δεν είναι θανατηφόροι, τουλάχιστον σε μικρές ποσότητες»

Τελικά τα χημικά όπλα χρησιμοποιήθηκαν και από τις δύο πλευρές και περιελάμβαναν: Δακρυγόνα, καυστικό αέριο «μουστάρδας (Υπερίτης) χλώριο φωσγένιο.

Οι απώλειες

Σύμφωνα με τα στοιχεία  από αέρια οι Ρώσοι είχαν 38.599 νεκρούς, οι  Βρετανοί 181.000 τραυματίες και 6.00 νεκρούς. Οι Γάλλοι 190.000 τραυματίες και 8.000 νεκρούς.Το 1/3 των αμερικανικών απωλειών οφείλεται σε εχθρικές επιθέσεις με αέρια. Οι Γερμανοί επίσημα παραδέχτηκαν μόνο 2.300 νεκρούς (αριθμός σίγουρα πολύ μικρότερος του πραγματικού)

 Αλέκος Χατζηκώστας