Δημήτρης Γληνός

 Δάσκαλος και αγωνιστής

Ο Δημήτρης Γληνός* γεννήθηκε το 1882 στη Σμύρνη. Από μικρός χρειάστηκε να δουλέψει και βγήκε στη βιοπάλη, ενώ παράλληλα σπούδαζε στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης. Παρά τις δυσκολίες, κατόρθωσε να ολοκληρώσει τις σπουδές του στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθήνας, από όπου πήρε δίπλωμα το 1905. Στη συνέχεια, σπούδασε στην Ιένα και τη Λιψία Φιλοσοφία, Παιδαγωγική και Πειραματική Ψυχολογία μέχρι το 1911. Από τότε ξεκίνησε μια δράση εκπαιδευτική, αλλά περισσότερο κοινωνική - πολιτική και κατόπιν επαναστατική - κομμουνιστική.
Η πρότασή του για την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση απορρίπτεται από το βενιζελικό κόμμα το 1914 ως ανατρεπτική και ξεκινά για τον Γληνό μια περίοδος αναζήτησης που τον οδηγεί στη διαπίστωση πως το εκπαιδευτικό πρόβλημα της χώρας θα λυθεί οριστικά μέσα από την πάλη των τάξεων. Το 1932 (;) ο Δ. Γληνός εντάχθηκε στις γραμμές του ΚΚΕ. Στις εκλογές του 1936 εκλέχτηκε βουλευτής του Παλλαϊκού Μετώπου και μ' αυτή του την ιδιότητα ανέπτυξε πλούσια δραστηριότητα για τα λαϊκά προβλήματα, με αποτέλεσμα να εξοριστεί. Λόγω της κλονισμένης υγείας του επέστρεψε στην Αθήνα, σε κατ' οίκον περιορισμό. Το 1941 συλλαμβάνεται από τους Ιταλούς και το 1942 απολύεται, βαριά άρρωστος. Είναι πλέον μέλος του Πολιτικού Γραφείου της ΚΕ του ΚΚΕ. Γράφει την περίφημη μπροσούρα «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ». Το 1943 αποφασίζει να ανέβει στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας. Λίγο πριν την αναχώρησή του, κατά τη διάρκεια μιας εγχείρησης, ο ταλαιπωρημένος οργανισμός του δεν άντεξε. Πέθανε στις 26 Δεκέμβρη 1943.

Μυήθηκε στη σοσιαλιστική φιλοσοφία

Μέσα σ' αυτή την αμφισβήτηση των αξιών της αστικής εκμετάλλευσης, ο Δ. Γληνός τοποθετήθηκε και τοποθετήθηκε τίμια και χωρίς ιδιοτέλεια και σκοπιμότητες. Προερχόταν από τα αστικά στρώματα του Μικρασιατικού Ελληνισμού, μορφωμένος με την ανθρωπιστική παιδεία της εποχής του και γαλουχημένος με γνήσια πατριωτική συνείδηση. Σπούδασε στην Αθήνα Φιλολογία και στη Γερμανία Φιλοσοφία και Ψυχολογία. Στη Γερμανία που ήταν τότε ο χώρος όπου έσφυζε η σοσιαλιστική ιδεολογία, μυήθηκε στη σοσιαλιστική φιλοσοφία και δραστηριοποιήθηκε στους σοσιαλιστικούς φοιτητικούς κύκλους. Γυρίζοντας στην Ελλάδα ο Βενιζέλος του εμπιστεύτηκε την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση της πολιτικής του προσπάθειας, που όμως είναι και αυτή μια από τις επαναστάσεις που δεν έγιναν τελικά. Ολα τα εκπαιδευτικά νομοσχέδια του 1911 - 1913 είναι έργο της εκπαιδευτικής σοφίας του Γληνού. Απ' αυτά ένα ελάχιστο μέρος ψηφίστηκε (το πρώτο, το νομοσχέδιο για τη Διοίκηση της Εκπαίδευσης και το δεύτερο για το ανώτατο εκπαιδευτικό συμβούλιο, όπου τοποθέτησε η κυβέρνηση φίλους της, ενώ τα άλλα εγκαταλείφθηκαν) και η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση ουσιαστικά ανεστάλη. Μετά το κίνημα της Θεσσαλονίκης, το 1916 διορίζεται Γενικός Γραμματέας του υπουργείου Παιδείας, θέση από την οποία προσπάθησε μέσα από αφάνταστες δυσκολίες να πραγματοποιήσει ό,τι μπορούσε από το όραμά του. Η δικτατορία του Πάγκαλου του αφήρεσε και την όποια τελευταία αμφιβολία και αν του είχε μείνει, για τη δυνατότητα να εφαρμοστεί κάποια στοιχειώδης εκπαιδευτική μεταρρύθμιση από πάνω και μάλιστα από τους αστικούς κύκλους της χώρας. Γι' αυτό μεταφέρει τη δραστηριότητά του στους κόλπους της εκπαιδευτικής κοινότητας, μέσα στον Εκπαιδευτικό Ομιλο (ΕΟ). Το 1926 είναι η κρίσιμη στιγμή που σημαδεύεται με τη διάσπαση του ΕΟ και τη διακήρυξη για την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Στη συνέχεια περνάει στον πολιτικό αγώνα, εκλέγεται βουλευτής του Λαϊκού μετώπου, προσχωρεί στο ΚΚΕ, όπου αναδεικνύεται ανώτατο στέλεχός του και φτάνει να γίνει μέλος του ΠΓ του ΚΚΕ.

ΚΚΕ: Ολοκληρώστε το έργο του

Οι διωγμοί, οι φυλακίσεις, οι εξορίες είναι η απάντηση του αστικού κράτους στον αρνητή της αστικής τάξης. Ο Γληνός περνάει στην ιστορία στις 26 του Δεκέμβρη του 1943 και το ΠΓ του ΚΚΕ την ίδια μέρα, μέσα στη βαριά παρανομία της φασιστικής κατοχής δημοσιεύει την ανακοίνωση: "Το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ με βαθύτατη θλίψη αναγγέλλει στον ελληνικό λαό ότι... πέθανε στις 26 του Δεκέμβρη 1943 ο εκλεκτός εκπρόσωπος της ελληνικής διανόησης Δημήτρης Γληνός, μέλος της ΚΕ και της Γραμματείας του ΠΓ της. Με το θάνατο του Δ. Γληνού ο ελληνικός λαός χάνει έναν από τους πιο θαρραλέους μαχητές του Εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, χτίστη του νεοελληνικού πολιτισμού του και τα Ελληνικά Γράμματα, η επιστήμη και η διανόηση τον πιο πρωτοπόρο αντιπρόσωπό τους, το κόμμα μας έναν από τους πιο αγαπημένους του ηγέτες... (και καταλήγει η ανακοίνωση)... Εμπνευσμένοι από το υπέροχο παράδειγμα του κορυφαίου μαχητή - διανοητή της Ελλάδας πυκνώστε κατά εκατοντάδες και χιλιάδες τις γραμμές του ΕΑΜ. Ολοκληρώστε το έργο του Γληνού ... Αιώνια δόξα και τιμή στο φωτεινό πρόμαχο της ελληνικής λευτεριάς και αναγέννησης". Κέρδισε και κράτησε την πρωτοπορία

Αυτή είναι εντελώς σχηματικά η πορεία του Γληνού "Από το Μιστριώτη στο Λένιν" (σύμφωνα με το στίγμα της ιδεολογικής του εξέλιξης που ο ίδιος σηματοδότησε). Ομως ο Γληνός είναι κάτι πολύ, πιο πολύ από μια τυπική περίπτωση ενός αστού που πέρασε στην επανάσταση. Είναι η συνείδηση που κέρδισε και κράτησε την πρωτοπορία και την πρωτοβουλία στο λαϊκό κίνημα.
Δε θα ήθελα να χρησιμοποιήσω μεγάλους λόγους, αλλά ο Δ. Γληνός ήταν ο εμπνευστής, ο οργανωτής και ο αρχηγός στην πρώτη γραμμή της μάχης για την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση 1911 - 1913. Μέσα από το χάος που μας άφησε η εκπαιδευτική πολιτική των Βαυαρών, πίστεψε στον αστικοδημοκρατικό μετασχηματισμό που υποσχόταν η παρουσία του Βενιζέλου και ζήτησε να αναπτύξει μια πλούσια εκπαίδευση για κάθε κοινωνικό στρώμα. Μια 15ετία ολόκληρη και από διάφορες θέσεις, μέσα από τις περιπέτειες των αντιπαραθέσεων αστικο - κοτσαμπασήδικων κύκλων που βασάνιζαν τη χώρα, και τις απροσχημάτιστες επεμβάσεις των ξένων δυνάμεων, θα φτάσει στην εδραία πια πεποίθηση πως η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση δε θα γίνει από τα πάνω, αλλά μέσα από το ίδιο το λαϊκό κίνημα και τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς.

Μπροστά του υπάρχει το μεγάλο κατόρθωμα της καινούριας χώρας των εργατών και των αγροτών, της ΕΣΣΔ με το μεγάλο εκπαιδευτικό άλμα να βγάλει 200 εκατομμύρια λαού από την αγραμματοσύνη και την αμάθεια και να ανατρέψει τη σχέση του 90% των αγραμμάτων σε 99% εγγράμματου και εκπαιδευμένου λαού, να προβάλει το λαϊκό πολιτισμό και την κουλτούρα των λαών της πρώην τσαρικής Ρωσίας και να δημιουργήσει μια καινούρια σοσιαλιστική κουλτούρα.

Ηγέτης του κοινωνικού δημοτικισμού

Αυτό το όραμα είναι εκείνο που οδήγησε τα βήματα του Γληνού από δω και πέρα. Γι' αυτό και από το 1925 και έπειτα, έξω από τον κρατικό μηχανισμό, στήνει το επιτελείο του στον ΕΟ, στο περιοδικό "Αναγέννηση" (1926), και στην "Ανώτερη γυναικεία σχολή" (1921) και γύρω του συσπειρώνεται η συντριπτική πλειοψηφία των εκπαιδευτικών του ΕΟ. Ξεπερνώντας τον εκπαιδευτικό δημοτικισμό, γίνεται ο ηγέτης του κοινωνικού δημοτικισμού. Τότε είναι που και οι εκπαιδευτικές ιδέες του Γληνού από την αντίληψη για την ανάπτυξη πλούσιας εκπαίδευσης για κάθε κοινωνική τάξη, περνάνε στην αντίληψη για ενιαία παιδεία για όλο τον ελληνικό λαό και όχι 6χρονο υποχρεωτικό δημοτικό, αλλά 12χρονη υποχρεωτική εκπαίδευση, για όλα τα παιδιά του ελληνικού λαού και επαγγελματικό προσανατολισμό και επαγγελματική εκπαίδευση. Αυτοί που ανακαλύπτουν, τόσο όψιμα τις τέτοιες προοπτικές της εκπαίδευσής μας, ανακαλύπτουν την Αμερική μετά τον Κολόμβο για δεύτερη φορά. Και οι ανακαλύψεις τους αυτές είναι πονηρές και υπηρετούν εξωεκπαιδευτικούς σκοπούς και αποτελούν αντιανθρωπιστικές αμπελοφιλοσοφίες. Ανάπτυξη της Ανώτατης εκπαίδευσης, πλούσια εκπαίδευση και μετεκπαίδευση των εκπαιδευτικών. Ο Δ. Γληνός δεν είχε πρόβλημα ούτε για τη δωρεάν παιδεία. Η χώρα του σοσιαλισμού και το ΚΚΕ με όλα τα σώματά του είχε δείξει τη λύση μιας πλούσιας λαϊκής εκπαίδευσης και παιδείας.
Το κείμενο της διακήρυξης του ΕΟ του 1926, το πρόγραμμα για την Παιδεία της ΠΕΕΑ (Σχέδιο του ΕΑΜ - ΕΠΟΝ, που εισηγήθηκε ο Π. Κόκκαλης στο Εθνικό Συμβούλιο στις Κορυσχάδες 1944) μαζί με το μανιφέστο "Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ" (1942), είναι προϊόντα της σκέψης και της πένας του Γληνού. Και μόνο αυτά θα αρκούσαν να του κατακυρώσουν την πρώτη θέση.

Ζωή γεμάτη μελέτες

Ο Δ. Γληνός όμως δεν είναι απλά ένας αγκιτάτορας, αλλά ηγέτης με βαθιά φιλοσοφική και επιστημονική γνώση και κρυστάλλινη ενατένιση της ζωής. Η ζωή του όλη είναι γεμάτη από μελέτες που αποτελούν ανατομικές αναλύσεις με υλιστική διαλεκτική μεθοδολογία. Απλά τίτλοι: Δημιουργικός ιστορισμός (1920), Γυναικείος ανθρωπισμός (1921), Παιδεία και πολιτική (1921), Το βασικό πρόβλημα της παιδείας, η κρίση του Δημοτικισμού (1922), Δημοτικισμός - Αντίδραση - Παιδεία (1927), Πολιτική ζωή και πολιτικά κόμματα (1928), Τα ιδανικά της παιδείας και ο Γεώργιος Παπανδρέου (1931), Η σοσιαλιστική επανάσταση στον πολιτισμό (1932), Οι πνευματικές μορφές της αντίδρασης (1932- 1933), Ο φασιστικός ιδεαλισμός στην Ελλάδα (1933), Για το σταφιδικό ζήτημα(1935 - 1936), Η τριλογία του πολέμου (1938), μια τεκμηριωμένη και εμπεριστατωμένη ανάλυση της διεθνούς κατάστασης στις παραμονές του παγκοσμίου πολέμου 1939 - 1945, Η εισαγωγή στο Σοφιστή (1940), μια μοναδική μελέτη για το πρόβλημα των ανθρωπιστικών Γραμμάτων στην Ελλάδα, που φωτίζει και τροφοδοτεί θετικά ή αρνητικά το πρόβλημα των κλασικών σπουδών. Η συγκέντρωση και η επεξεργασία των διαλέξεων και των σκορπισμένων σε περιοδικά και εφημερίδες άρθρων κτλ. κάνουν ευρύτατο το φάσμα της παρουσίας του Γληνού στην κοινωνική ζωή της χώρας μας, στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα.

Ο δάσκαλος

Αλλά και η προσωπική γοητεία που ασκούσε στη διδασκαλία του ήταν κάτι το εξαιρετικό, σωστή μυσταγωγία. Η φήμη του απλώνεται, οι προοδευτικές του ιδέες αρχίζουν να επιβάλλονται, δημιουργεί σχολή και προετοιμάζει τους συνεργάτες του. Στο Διδασκαλείο της Μ. Ε., στην Ανώτερη γυναικεία σχολή, στα μαθήματα που οργανώνει στους τόπους της εξορίας και τις φυλακές είναι ο δάσκαλος που ξέρει να απλώνει έτσι απλά και κατανοητά τα προβλήματα που αναλύει ώστε οι μαθητές του να γοητεύονται.
Μια πρόχειρη διερεύνηση που κάναμε μετά την πτώση της χούντας μέσα στον εκπαιδευτικό κόσμο και τους φοιτητές, σχετικά με την προσωπικότητα του Γληνού και την παρουσία του στην εκπαίδευση, ήταν απογοητευτική για μας. Μπορεί να είχαν ακούσει κάτι για τη Ρόζα, όπως την ήξεραν, την Ιμβριώτη, για τον Παπαμαύρο ή τον Κώστα Σωτηρίου. Ο Γληνός όμως ήταν ο μεγάλος άγνωστος και για τη μεγάλη πλειοψηφία των νεότερων εκπαιδευτικών και φυσικά για τους μαθητές και τη νεολαία. Τη θύμηση του Γληνού τη συντηρούσε η γενιά του 1920 - 1945 και των ανθρώπων της αντίστασης. Μέσα στη μετεμφυλιοπολεμική περίοδο, όταν αρχίζει σιγά σιγά να κατακάθεται ο κουρνιαχτός, χωρίς φυσικά να καθαρίζει και η ατμόσφαιρα, άρχισε να αχνοφαίνεται και η προσωπικότητα του Γληνού κάπως ακαθόριστη μέσα στη σκόνη της μισαλλοδοξίας και του φανατισμού. Η μελέτη όμως της πρόσφατης ιστορίας μας, η ανάδειξη των εκπαιδευτικών προβλημάτων σε προβλήματα πρώτης προτεραιότητας για τη χώρα μας και το λαϊκό κίνημα, έκαμε ώστε να αναδυθεί στην επικαιρότητα η προσωπικότητα του πραγματικού μεγάλου δασκάλου.

Προσπάθησαν να τον εξαφανίσουν

Το αστικό σύστημα έκαμε κάθε δυνατή προσπάθεια για να εξαφανίσει την προσωπικότητα του Γληνού. Οι διωγμοί, οι εξορίες, οι δίκες δε στάθηκαν ικανές να τον κάμψουν. Οι θέσεις και η αναγνώριση που ήταν έτοιμοι να του προσφέρουν, και του τα προσέφεραν, δε στάθηκαν ικανές να τον αλλάξουν και να τον βάλουν στην υπηρεσία τους. Και επειδή οι ιδέες είναι σαν το καρφί, που όσο το χτυπάς τόσο πιο βαθιά ριζώνονται, και οι πιο έξυπνοι από τους ταξικούς αντιπάλους μας το κατάλαβαν, γι' αυτό και μέσα στην πρόσφορη από τον αντικομμουνισμό και τον αυταρχισμό ατμόσφαιρα προσπάθησαν να τον διαγράψουν από την εκπαιδευτική, την πνευματική και την κοινωνική ιστορία του ελληνικού κόσμου. Προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν τη σιωπή για ταφόπλακα. Ομως άδικα πασχίζουν.
Ετσι ο Α. Δελμούζος ανακηρύχτηκε ο μεγάλος άγιος της νεοελληνικής παιδαγωγικής και προβλήθηκε σαν ένα είδος αντι - Γληνός. Προβλήθηκε η ιστορία του Παρθεναγωγείου του Βόλου, υπόθεση βέβαια που δείχνει το θλιβερό κατάντημα της πνευματικής, της κοινωνικής και πολιτικής ηγεσίας του τόπου και διαγράφηκαν όλα τα άλλα που ακολούθησαν. Ολοι οι αγώνες για τη δημοτική, στους οποίους πήραν μέρος μαζί με τον Γληνό και ο Δελμούζος και ο Τριανταφυλλίδης, ισόμαχοι και μια σειρά άλλοι παράγοντες και προπαντός η συντριπτική πλειοψηφία των δασκάλων. Αγώνες για την ανάπτυξη της ελληνικής εκπαίδευσης, για τη μόρφωση του λαού μας περάσανε σε δεύτερη μοίρα. Ο Γληνός όμως, δεν είναι αυτός που συνέταξε τον οργανισμό του καινούριου τότε πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης και μ' όλο τούτο αρνήθηκε να γίνει ο πρώτος του Πρύτανης; Το διδασκαλείο της Μ. Ε. τίνος έργο ήταν; Δεν είναι ανάγκη να καταφύγουμε σε εκτενείς και διεξοδικές αναφορές. Το έργο του είναι τόσο μεγάλο που είναι άδικος ο κόπος τους να το σβήσουν. Κανείς δεν υποτιμάει την παιδαγωγική γοητεία που ασκούσε ο Δελμούζος. Στη διένεξη όμως του ΕΟ, αντιπαρατέθηκαν δύο διαφορετικές ιδεολογίες. Η μικροαστική ιδεολογία που αντιπροσώπευε ο Δελμούζος και η επαναστατική ιδεολογία στην εκπαίδευση που από μια στιγμή και πέρα αντιπροσώπευε ο Δ. Γληνός. Ετσι η αστική τάξη μεταχειρίστηκε τον Δελμούζο στον αγώνα της να αντιμετωπίσει την επαναστατική, την κομμουνιστική ιδεολογία.

Από την βιβλιοθήκη του gkagkarin

Ήταν μαζί με το λαό

Δεν είναι όμως οι μεγάλες θέσεις, οι πανεπιστημιακές έδρες και οι άλλες διακρίσεις (όχι πάντοτε ευκαταφρόνητες, αλλά που από μόνες τους δεν αρκούν), που υψώνουν τις προσωπικότητες. Είναι η πλατιά τους σκέψη, η επιστημοσύνη τους, είναι η δύναμη του ψυχισμού τους. Είναι το ήθος, η εντιμότητά τους, η ακεραιότητα του χαρακτήρα τους, είναι το πόσο συμπορεύονται με το σύνολο ή τουλάχιστο με τη συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων, στον αγώνα για τη λύση των προβλημάτων και τη δημιουργία μιας ζωής ποιότητας.
Γι' αυτό και ο Γληνός παρά την άκρα του τάφου σιωπή που επιχείρησαν να του επιβάλλουν οι αστοί και οι διανοούμενοί τους, ανοίγει το δρόμο σε πείσμα όλων των αντιξοοτήτων και ξεπροβάλλει χρυσάφι της σκέψης και της παιδαγωγικής πρακτικής, ακτινοβολεί ο φιλοσοφικός του στοχασμός. Και δεν είναι σχήμα λόγου να πούμε πως ο δάσκαλος χάραξε τις αναγκαίες συντεταγμένες μέσα από τις οποίες θα ορθοπλωρίσει η εκπαιδευτική μας ζωή. Και αυτό γιατί ο Γληνός ήταν μαζί με το λαό στους αγώνες του. Και ο λαός και η εργατική τάξη τον αναγνωρίζει, τον έχει δικό της και θα τον επιβάλλει. Μπορεί να κλέβουν ιδέες. Μπορεί να παραχαράσσουν μορφές της εκπαιδευτικής δραστηριότητας της επαναστατικής μας παράταξης. Μπορεί ακόμα να κάνουν πως θυμούνται και κάποια φορά τον Γληνό. Δε θυμούνται όμως τον πραγματικό Γληνό, το Δάσκαλο, το Μαχητή, το Φιλόσοφο, αλλά με κάποια σπαράγματα από το έργο του προσπαθούν να στήσουν ένα φάντασμα. Γιατί ο Γληνός δε μερίζεται, δεν μπορεί να κομματιαστεί. Στο βάθος όμως τον μισούν και τον ζηλεύουν. Τον μισούν γιατί δε δέχτηκε να τους υπηρετήσει και τον ζηλεύουν γιατί δεν μπορούν να τον φτάσουν. Είναι όμως υποχρεωμένοι να τον βρίσκουν μπροστά τους. Και αυτό θα γίνεται όλο και περισσότερο έντονο στο μέλλον, όσο βαθαίνει η εκπαιδευτική μας κρίση. Κι ο Γληνός θα στέκεται απέναντί τους αυστηρός, αλλά δίκαιος. Οι ίδιοι δεν είναι σε θέση να κάμουν κάτι απ' αυτό που η φωτισμένη σκέψη έδειξε. Και δεν μπορούν να το κάμουν, όχι γιατί τους λείπει η νοημοσύνη, αλλά γιατί δε διαθέτουν ιδανικά και η συνείδησή τους είναι ατομικιστική. Δεν πιστεύουν πραγματικά στον άνθρωπο σαν αναντικατάστατη ηθική και κοινωνική αξία, παρά μόνο στα λόγια. Και προτιμούν να υπηρετούν εξωεκπαιδευτικούς σκοπούς και να γίνονται οι διαχειριστές στην κρίση του συστήματος.


*75 χρόνια συμπληρώθηκαν, σήμερα, από τον θάνατο του μεγάλου Δάσκαλου και αγωνιστή Δημήτρη Γληνού.
(Σμύρνη, 22 Αυγούστου 1882 - Αθήνα, 26 Δεκεμβρίου 1943)