Η υγειονομική υπηρεσία του Δ.Σ.Ε στο Βίτσι

Το νοσοκομείο αυτό,στο Βροντερό της Πρέσπας, ένα από τα κεντρικά του ΔΣΕ, ήταν εφάμιλλο των νοσοκομείων της εποχής. Καλύτερα οργανωμένο, με φαρμακείο και όλες τις άλλες βοηθητικές λειτουργίες προσφέροντας υπηρεσίες και στους κατοίκους της περιοχής. Ο Πέτρος Κόκκαλης ως πρωτοπόρος στην οργάνωση της υγειονομικής περίθαλψης στο ΔΣΕ και ως ένα από τα σημαντικότερα πολιτικά στελέχη, όντας υπουργός Υγείας - Πρόνοιας και Παιδείας της Προσωρινής
Δημοκρατικής Κυβέρνησης, αλλά και ως επιστήμονας και γιατρός, κάτω από τις πλέον αντίξοες και δύσκολες συνθήκες, επιτελούσε το έργο του με συνέπεια, προσφέροντας τις πολύτιμες υπηρεσίες στο λαό, παραμένοντας πιστός στις ιδέες του κομμουνισμού μέχρι το τέλος της ζωής του. Οπως αναφέρεται στη βάση της προτομής, ο Πέτρος Κόκκαλης «μπήκε βαθιά στην ανθρώπινη ψυχή, πιο βαθιά στην γνώση του κόσμου. Στρατεύτηκε για τη δημιουργία του "μελλούμενου πολιτισμού"».
Στην ευρύτερη περιοχή των Πρεσπών για μεγάλο χρονικό διάστημα έδρασε ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας, εδώ δημιουργήθηκε η Ελεύθερη Ελλάδα, στο χώρο όπου το δεξιό άκρο της συνόρευε με την Αλβανία, συνέχιζε μέχρι το Μάλι Μάδι με κεντρική κατεύθυνση το όρος Βέρνο ή Βίτσι. Στη συνέχεια με το ορεινό συγκρότημα Βαρνούς ή Μπέλα Βόδα και συνόρευε στο αριστερό άκρο με την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας. Ο Δημοκρατικός Στρατός έδωσε μεγάλες και μικρές μάχες σε αυτή την περιοχή. Η ζωή των μαχητριών και μαχητών του ΔΣΕ συνδυάστηκε με τον άφταστο ηρωισμό, την αυτοθυσία, την ηθικοπολιτική του ανωτερότητα και τα ιδανικά του. Δίπλα του οι κάτοικοι, οι οποίοι δεν έφυγαν από τα σπίτια τους, βοηθούσαν και πάλευαν για το δυνάμωμα του ΔΣΕ. Οι Πρέσπες έγιναν κάστρο του ΔΣΕ.

 Γιώργο Μαργαρίτη, καθηγητή Ιστορίας στο ΑΠΘ

Φορείο με τραυματία αντάρτη

Η υγειονομική υπηρεσία του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας στο Βίτσι

Η οργάνωση και η εξέλιξη της υγειονομικής υπηρεσίας του ΔΣΕ στην περιοχή του Βίτσι ήταν άμεσα συνδεδεμένη με την ανάπτυξή του, με τη δραστηριότητά του που όλο και μεγάλωνε καθώς και με τις πολύπλευρες μάχες που έδινε. Στις αρχές του 1946 γιατροί και νοσοκόμοι δεν υπήρχαν. Με την ίδρυση του γενικού αρχηγείου του ΔΣΕ, 28 Οκτώβρη του 1946, η υγειονομική υπηρεσία αρχίζει να παίρνει κάποια ενιαία κατεύθυνση και ασχολείται με θέματα οργάνωσης νοσοκομείων, αναρρωτηρίων, εκπαίδευσης μεταφοράς τραυματιών. Τον Απρίλη του 1947 άρχισε να λειτουργεί στο Βίτσι σχολή νοσοκόμων, ενώ το αρχηγείο Βίτσι του ΔΣΕ διέθετε μόνο ένα γιατρό. Τους τελευταίους μήνες του 1947, η κατάσταση βελτιώνεται υπάρχουν περισσότεροι γιατροί ανάμεσά τους και χειρουργοί. Στα χωριά μέσα στα σπίτια δημιουργούνται αναρρωτήρια, σε ένα από αυτά στο χωριό Πιξός εγκαταστάθηκε το αναρρωτήριο του αρχηγείου Βίτσι.

Στις 23 Δεκέμβρη του 1947 με τη συγκρότηση της προσωρινής δημοκρατικής κυβέρνησης οι υγειονομικές υπηρεσίες ενισχύθηκαν ακόμη περισσότερο. Υπουργός της υγιεινής και πρόνοιας ανέλαβε ο καθηγητής χειρουργικής Πέτρος Κόκκαλης. Στα τέλη του 1947, τμήμα του νοσοκομείου του Γράμμου με το ανάλογο ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, μετακινήθηκε στις Πρέσπες και εγκαταστάθηκε στα καλύτερα σπίτια του χωριού Ψαράδες. Στο γενικό νοσοκομείο η διατροφή ήταν καλή ιδιαίτερα λόγω της αφθονίας των ψαριών που παρείχε η λίμνη της Πρέσπας. Το νοσοκομείο δεχόταν τραυματίες και άρρωστους από την περιοχή Βίτσι - Σινιάτσικο. Η πρόσβαση όμως στους ψαράδες ήταν πολλή δύσκολη μιας και δεν υπήρχαν δημόσιοι δρόμοι και η μεταφορά των τραυματιών γινόταν από κατσικόδρομους. Το γεγονός αυτό έκανε αναγκαία την μετακίνηση του νοσοκομείου στα χωριά Πιξός και Βροντερό που πραγματοποιήθηκε το Μάιο του 1948. Επειδή οι βομβαρδισμοί της βασιλικής αεροπορίας ήταν συχνοί και υπήρχε κίνδυνος να χτυπηθεί το νοσοκομείο, την άνοιξη του 1949 σκαφτήκανε αίθουσες, αμπριά έξω από το Βροντερό και εκεί μεταφέρθηκε για μικρό χρονικό διάστημα. Στη συνέχεια μετακινήθηκε για μεγαλύτερη ασφάλεια σε μια σπηλιά που ήταν σε μια χαράδρα που οδηγούσε στον παραλίμνιο οικισμό του Αγκαθωτού. Η έλλειψη γιατρών στην επαρχία Φλώρινας ήταν πολύ μεγάλη και για να καλυφθούν οι ανάγκες της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης των κατοίκων των χωριών τον Φλεβάρη του 1948 οργανώθηκε Λαϊκό νοσοκομείο στο χωριό Τύρνοβο που είχε τέσσερις θαλάμους με είκοσι κρεβάτια και προσωπικό οχτώ νοσοκόμες. Στα εγκαίνιά του παραβρέθηκε και μίλησε ο καθηγητής Π. Κόκκαλης.
Μετά τη μεγάλη μάχη του Γράμμου και τον επιθετικό ελιγμό που έγινε στις 20 προς 21 Αυγούστου του 1948, ο ΔΣΕ πέρασε στην περιοχή του Βίτσι. Μαζί έφθασαν και 2 χειρουργικές ομάδες που προσωρινά εγκαταστάθηκαν η μία με τον γιατρό Παναγιώτη Πετρόπουλο στο Μοσχοχώρι και η άλλη με το γιατρό Γεώργιο Τζαμαλούκα στο Πρεβάλι. Για την καλή προετοιμασία των πολεμικών επιχειρήσεων που θα ακολουθούσαν οργανώθηκαν άξονες διακομιδής των τραυματιών. Ο αρχίατρος του ΔΣΕ, Νώντας Σακελλαρίου, αναφέρει: «Οργανώσαμε στο χώρο του Βίτσι άξονα διακομιδής των τραυματιών μας.

Α) Από Κρυσταλλοπηγή στη χειρουργική ομάδα Μοσχοχώρι.
Β) Κεντρικός άξονας από Κρυσταλλοπηγή - Βατοχώρι, χειρουργική ομάδα στο Πρεβάλι.
Γ) Από Μακροχώρι - Κότα, χειρουργική ομάδα στο Πρεβάλι.
Δ) Από Πισοδέρι - Ανταρτική χειρουργική ομάδα στο Πρεβάλι.
Ε) Από Αγιο Γερμανό, χειρουργική ομάδα στο Πρεβάλι.
ΣΤ) Από χειρουργική ομάδα Μικρολίμνη στο νοσοκομείο.
Ζ) Από τη χειρουργική ομάδα στη Γιουγκοσλαβία με φορτηγά ανοικτά αυτοκίνητα.
Οργανώθηκε τάγμα τραυματιοφορέων αποτελούμενο από πέντε λόχους με διμοιρίες και τις ομάδες τους που έπαιρναν διάταξη στους άξονες διακομιδής για να μεταφέρουν όσο πιο γρήγορα τους τραυματίες στα νοσοκομεία του ΔΣΕ.
Πολλές φορές οι ηρωικοί τραυματιοφορείς και τραυματιοφορίνες μετέφεραν αγόγγυστα με αυτοθυσία από μακρινές αποστάσεις μέρες ολόκληρες τους τραυματίες του ΔΣΕ. Με δύσκολες καιρικές συνθήκες, κρύο, βροχές, χιόνια, μέσα από ποτάμια, φαράγγια και με κίνδυνο τη ζωή τους, οι τραυματιοφορείς κουβαλούσαν στους ώμους τους τους μαχητές του ΔΣΕ. Οι τραυματιοφορείς στην πλειοψηφία τους ήταν γυναίκες που προέρχονταν από τα χωριά του Βίτσι. Στη διάθεση του τάγματος τραυματιοφορέων δόθηκαν εννιακόσιοι άνδρες και γυναίκες.
Τον Οκτώβριο του 1948 με τη βοήθεια των τραυματιοφορέων κοντά στο μύλο του χωριού Τύρνοβου, δίπλα στο δημόσιο δρόμο της Φλώρινας - Καστοριάς, κατασκευάστηκε το συγκρότημα χειρουργικών ομάδων και εκεί μεταφέρθηκαν οι χειρουργικές ομάδες από το Μοσχοχώρι και το Πρεβάλι. Ο αρχίατρος του ΔΣΕ Νώντας Σακελλαρίου αναφέρει: «Είχαμε μια ακόμη αδυναμία η θέση των χειρουργικών ομάδων ήταν προσωρινή. Με τον Φωκά διοικητή του τάγματος τραυματιοφορέων, κάναμε αναγνώριση για τη μόνιμη θέση των χειρουργικών ομάδων σε τοποθεσία απυρόβλητη από το πυροβολικό. Στο μύλο του Τύρνοβου και στο μονοπάτι που πάει για τη Σφήκα κοντά στο δρόμο. Σε μια μικρή χαράδρα, δεξιά από το μονοπάτι, αποφασίσαμε να γίνουν θάλαμοι αμπριά για τους τραυματίες, μεγάλοι με σκέπασμα 8-10 κορμούς δένδρων, ώστε ο κίνδυνος από τους βομβαρδισμούς να είναι πολύ μικρός. Επίσης έγιναν 2 μεγάλοι και ευρύχωροι χειρουργικοί θάλαμοι γρήγορης επέμβασης και για να είναι δυνατό να χειρουργούν δύο τρεις χειρουργοί ταυτόχρονα. Οι θάλαμοι αμπριά ήταν σε θέση να συμπεριλάβουν τριακόσιους τραυματίες.
Για το σκάψιμο των θαλάμων-αμπριά χρησιμοποιήθηκαν οι γυναίκες του τάγματος των τραυματιοφορέων».

Τραυματίες και ιατροί του ΔΣΕ

Μέχρι τον Αύγουστο του 1949 ο ΔΣΕ έδωσε μια σειρά από μεγάλες μάχες στην περιοχή του Βίτσι όπως στο Μάλι Μάδι, στο Μπίκοβικ, στην Αριδαία, στην Εδεσσα, στη Νάουσα.
Σε αυτές τις πολεμικές επιχειρήσεις σε προωθημένες θέσεις κοντά στην πρώτη γραμμή της μάχης μετακινούνταν οι χειρουργικές ομάδες και παρείχαν πρώτες βοήθειες στους τραυματίες. Στα επείγοντα περιστατικά πραγματοποιούνταν επιτόπου χειρουργικές επεμβάσεις και στη συνέχεια οι τραυματιοφορείς τα μετέφεραν στο συγκρότημα χειρουργικών ομάδων ή στο νοσοκομείο του Βροντερού. Οι πιο σοβαρά τραυματίες διακομίζονταν σε νοσοκομεία της Αλβανίας και στη Γιουγκοσλαβία.
Σε κάθε μάχη ήταν πολύ μεγάλος ο αριθμός των περιστατικών που αντιμετωπιζόταν. Στη μάχη της Φλώρινας υπήρχαν χίλιοι πεντακόσιοι πενήντα επτά τραυματίες που πέρασαν από τις χειρουργικές ομάδες που ήταν εγκατεστημένες στο Πισοδέρι, όλοι τους προωθήθηκαν στον προορισμό τους. Οι πιο σοβαρά τραυματισμένοι με ανοιχτά αυτοκίνητα έφθασαν στην Αλβανία και στη Γιουγκοσλαβία. Στην περιοχή του Βίτσι συνεχής ήταν η πολεμική δράση του ΔΣΕ και η έλλειψη γιατρών αποτελούσε μεγάλο πρόβλημα.

Πιθανότατα ανθυπολοχαγοί και μαθητές της Σχολής Υγειονομικού

Για να ξεπεραστεί οργανώθηκαν σχολές μεσαίων υγειονομικών στελεχών και σχολές νοσοκόμων που αρχικά λειτουργούσαν μέσα σε σπίτια στο χωριό Τύρνοβο για να μεταφερθούν στη συνέχεια σε θαλάμους - αμπριά στο συγκρότημα χειρουργικών ομάδων όπου ήταν και το τάγμα των τραυματιοφορέων. Από τις δύο σειρές της σχολής αποφοίτησαν 132 μαθητές και πήραν το βαθμό του ανθυπολοχαγού υγειονομικού. Από την Α' σειρά ονοματίστηκαν 57 απόφοιτοι στις 12 Μαρτίου του 1949 και από τη Β' σειρά 75 που ονοματίστηκαν στις 14 Ιουνίου του 1949. Τα μαθήματα στη σχολή διδάσκονταν από γιατρούς και η εκπαίδευση περιελάμβανε μαθήματα ανατομίας, φυσιολογίας, μικροβιολογίας, επιδημιολογίας.
Από τη διεύθυνση υγειονομικής υπηρεσίας του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ κυκλοφόρησε ένα βιβλαράκι πρώτων βοηθειών. ΠΡΩΤΕΣ ΒΟΗΘΕΙΕΣ ΑΠΛΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΜΑΧΗΤΕΣ ΚΑΙ ΝΟΣΟΚΟΜΟΥΣ. Περιείχε οδηγίες χρήσιμες που θα βοηθούσαν τους τραυματίες μαχητές, τους νοσοκόμους, τους γιατρούς να αντιμετωπίσουν τα επείγοντα περιστατικά.

Νοσηλεύτρια χειρουργείου και νάρκωσης βοηθούν σε χειρουργική επέμβαση

Για την καλύτερη οργάνωση της περίθαλψης και της μεταφοράς των τραυματιών, στα μέσα του Φλεβάρη του 1949 οργανώθηκαν στο Βίτσι δύο συσκέψεις υγειονομικών. Στη δεύτερη πήραν μέρος όλοι οι γιατροί από την περιοχή Γράμμου - Βίτσι.
Για την καλή επίβλεψη και την άμεση βοήθεια προς τις υγειονομικές υπηρεσίες, συχνές ήταν οι επισκέψεις από εκπροσώπους της προσωρινής Δημοκρατικής κυβέρνησης στο Γενικό Νοσοκομείο, στο συγκρότημα χειρουργικών ομάδων, στις υγειονομικές σχολές. Μια από τις επισκέψεις έγινε με αντιπροσώπους που ήρθαν από τη Γαλλία, όπως με τον Πολ Ελιάρ.
Με το ξεκίνημα του ένοπλου αγώνα για μεγάλο χρονικό διάστημα υγειονομικό υλικό και φάρμακα δεν υπήρχαν, αυτά ήταν κυρίως λάφυρα από τον αστικό στρατό. Από το Φεβρουάριο του 1948 ο εφοδιασμός καλυτέρευσε και επέτρεπε να γίνονται πολυπλοκότερες χειρουργικές επεμβάσεις καθώς και να ασκείται προληπτική ιατρική με τη χορήγηση φαρμάκων, αντιτυφικών εμβολίων. Στο νοσοκομείο οργανώθηκε κεντρική φαρμακαποθήκη με υπεύθυνο φαρμακοποιό. Υπήρχαν όλα τα απαραίτητα φάρμακα, πενικιλλίνες, παυσίπονα, εμβόλια. Τα εργαστήρια παρήγαγαν διάφορα επιδεσμικά υλικά. Το φαρμακείο παρασκεύαζε φυσιολογικούς ορούς και υπήρχε κλίβανος για την αποστείρωση.

Αποστείρωση υλικού για χειρουργική επέμβαση σε νοσοκομείο στο Βίτσι

Για το αίμα που είχαν ανάγκη οι τραυματίες οργανώθηκαν ομάδες αιμοδοτών. Στο νοσοκομείο, στις χειρουργικές ομάδες, οι νοσοκόμοι και όλοι οι εργαζόμενοι γνώριζαν την ομάδα αίματος που ανήκαν και έδιναν το αίμα τους με απευθείας μετάγγιση στους τραυματίες του ΔΣΕ. Οι κομμουνιστές και οι κομμουνίστριες έκαναν το καθήκον τους. Χαρακτηριστική ήταν η ανακοίνωση της απόφασης της γενικής συνέλευσης της κομματικής οργάνωσης του νοσοκομείου που πάρθηκε στις 4-3-1949. «Ολοι οι σύντροφοι σαν ένας άνθρωπος γράφτηκαν για να δώσουν το αίμα τους, για να σώσουν τους ήρωες συναγωνιστές μας που χύνουν το αίμα τους για το ξεσκλάβωμα του λαού μας».
Η οργάνωση και η ανάπτυξη του υγειονομικού του ΔΣΕ υπήρξε ένας πραγματικός άθλος. Ξεκίνησε από το μηδέν και με απίστευτους κόπους, θυσίες, αυταπάρνηση, έφτιαξε νοσοκομεία, χειρουργεία, περιέθαλψε τραυματίες, παρείχε ιατρική φροντίδα στους κατοίκους της περιοχής του Βίτσι. Μόνο ένας λαογέννητος επαναστατικός στρατός, όπως ο ΔΣΕ, που είχε βαθιές ρίζες μέσα στο λαό, που ήταν δημιούργημα του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ελλάδας, μπορούσε να ανταπεξέλθει σε όλες τις δυσκολίες και να δημιουργήσει υγειονομικές υπηρεσίες που ο αστικός στρατός ούτε να φανταστεί δεν μπορούσε. Με την ατσάλινη θέληση των κομμουνιστών που δεν λυπήθηκαν ούτε τη ζωή τους, παλεύοντας για ανώτερα ιδανικά και με τη βοήθεια όλων των προοδευτικών ανθρώπων, δημιουργήθηκαν υγειονομικές υπηρεσίες που έσωσαν τις ζωές χιλιάδων ανυπότακτων και επαναστατών αγωνιστών.
Οι λιγοστοί γιατροί αφήσανε τη ζεστασιά της οικογένειας, λαμπρές καριέρες, την ήσυχη ζωή και έτρεξαν να βοηθήσουν τους αγωνιζόμενους αντάρτες. Η ανθρωπιστική άσκηση της ιατρικής μακριά από τα πλούτη και το κέρδος, έκανε τους αντάρτες γιατρούς του ΔΣΕ να κερδίσουν το σεβασμό και την εκτίμηση του επαναστατημένου λαού. Οι γιατροί, οι νοσοκόμοι, οι τραυματιοφορείς, όλος ο λαός, με τη μικρή και μεγάλη συνεισφορά τους, συνέβαλλαν ώστε να δημιουργηθούν οι υγειονομικές υπηρεσίες του Δημοκρατικού Στρατού της Ελλάδας.

Από το αρχείο του gkagkarin

Μεταφορά τραυματία.

Πέτρο Σ. Κόκκαλης γιατρός του ΔΣΕ.